Farklı Adeziv Sistemlerle Çürüksüz Servikal Lezyonlara Uygulanan Restorasyonların Bir Yıllık Klinik Değerlendirilmesi

ARAŞTIRMA (Research) Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 33, Sayı: 2, Sayfa: 7-78, 29 Farklı Adeziv Sistemlerle Çürüksüz Servikal Lezyonlara Uygulanan Restorasyonların Bir Yıllık Klinik Değerlendirilmesi One Year Clinical Evaluation of Different Adhesive Systems Used in the Restoration of Non-Carious Cervical Lesions *Doç.Dr. A.Rüya YAZICI, *Dt.Duygu TUNCER, *Prof.Dr. Gül ÖZGÜNALTAY, *Prof.Dr. Berrin DAYANGAÇ * Hacettepe Üniversitesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı ÖZET Amaç: Bu çalışmanın amacı iki aşamalı etch-andrinse ve tek aşamalı self-etch adeziv sistemler kullanılarak çürüksüz servikal lezyonlara uygulanan restorasyonların bir yıllık klinik değerlendirilmesidir. Bireyler ve yöntem: Bu çalışmada ağzında en az iki adet çürüksüz servikal lezyonu bulunan 24 birey araştırma kapsamına alındı. Toplam 123 adet çürüksüz servikal lezyonun si etch-and rinse adeziv olan Solobond M, i ise self-etch adeziv sistem olan Futura Bond NR uygulanarak restore edildi. Lezyonların restorasyonunda nanohibrit kompozit olan Grandio kullanıldı. Tüm restorasyonlar tek bir hekim tarafından uygulandı ve farklı iki hekim tarafından başlangıçta, 6. ay ve 12. ay sonunda modifiye USPHS kriterleri kullanılarak değerlendirildi. Elde edilen verilerin istatistiksel analizinde ki-kare testi kullanıldı. Bulgular: Tüm hastalar 12. ayın sonunda kontrole gelerek, restorasyonların hepsi değerlendirildi. Solobond M uygulanarak yapılan restorasyonların 6.aydaki retansiyon oranı %82,3 iken, Futura Bond NR grubunda bu oran % 75,4 olarak saptandı. 12. ayın sonunda ise bu değer Solobond M grubunda % 94,1, Futura Bond NR da ise % 82,6 olarak belirlendi. Her iki grubun retansiyon oranları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamsız bulundu(p>,5). Farklı adeziv sistemler uygulanarak yapılan restorasyonlar arasında kenar renklenmesi, kenar uyumu ve renk uyumu kriterlerinde istatistiksel olarak anlam- ABSTRACT Aim: The aim of this study was to evaluate the oneyear clinical performance of cervical restorations using etch-and-rinse and self-etch adhesive systems. Subject and methods: Twenty-four patients with at least 2 pairs of cervical lesions participated in this study. A total of 123 cervical lesions were restored ( with a two-step etch-and-rinse adhesive, Solobond M; with a one-step self-etch adhesive, Futura Bond NR). A nanohybrid composite, Grandio was used as a restorative material for both adhesive systems. All restorations were placed by one dentist. The restorations were clinically evaluated by two examiners at baseline, 6, and 12 months using modified USPHS criteria. The data were statistically analyzed using the Chi-square test. Results: All patients attended the 12-month recall and all restorations were evaluated. At 6 months, the retention rate for etch-and-rinse adhesive, Solobond M was 82.3% and 75.4% for self-etch adhesive, Futura Bond NR. The retention rates at 12 months were 94,1% for Solobond M and 82.6% for Futura Bond NR. There were no statistically significant differences in retention rates among the adhesive systems after 6 or 12 months (p>,5). For marginal discoloration, marginal adaptation and color match, no statistically significant differences were found between adhesive systems (p>.5). No secondary caries was detected in association with

71 lı bir fark saptanmadı(p>,5). Restorasyonların hiçbirinde sekonder çürük oluşumu gözlenmedi ve postoperatif duyarlılığa rastlanılmadı. Sonuç: Etch-and-rinse ve self-etch adeziv sistemler uygulanarak yapılan servikal restorasyonların 1 yıllık klinik performansları arasında fark gözlenmemiştir. any restorations and no postoperative sensitivity was observed. Conclusion: No difference was observed between the clinical performance of the restorations that were placed using etch-and-rinse and self-etch adhesive. ANAHTAR KELİMELER Etch-and-rinse adeziv, self-etch adeziv, klinik değerlendirme KEYWORDS Etch-and-rinse adhesives, self-etch adhesive systems, clinical evaluation GİRİŞ Günümüzde ortalama yaşam süresinin uzaması ve ağız-diş sağlığına verilen önemin artması dişlerin ağızda daha uzun süre kalmasına neden olmaktadır. Bu durum diş aşınma sorunu ile birlikte özellikle çürüksüz servikal lezyonların görülme sıklığını arttır 1. Diş aşınmaları, oluşum etkenlerine bağlı olarak atrizyon, erozyon, abrazyon ve abfraksiyon olarak sınıflandırılır 2. Estetiği arttırmak ve daha fazla diş kaybını önlemek için bu lezyonlarının restorasyonu gerekebilir. Ancak bu bölgedeki restorasyonların klinik ömrü, retansiyon sağlama güçlüğü ve gingival duvarın bağlanmanın zor olduğu dentin/sement dokusunda yer alması nedeniyle diğer bölgelerdeki estetik restorasyonlardan daha kısadır 3. Yapılan çalışmalar, hipermineralize çürüksüz servikal lezyonların asitle pürüzlendirilmesinin ve rezin penetrasyonunun güç olduğunu göstermiştir 4-6. Servikal restorasyonların başarısında kullanılan adeziv sistemler önemli bir rol oynamaktadır 7. Günümüzde adeziv sistemler asidi yıkanan etch-and-rinse ve kendinden asitli self-etch adezivler olarak sınıflandırılmaktadır. Etch-and-rinse sistemlerde diş dokusu fosforik asitle (%3 4) pürüzlendirilir, daha sonra yıkanarak uzaklaştırılır. Tek ve iki aşamalı olarak uygulanan self-etch adeziv sistemler ise diş dokularını kendiliğinden pürüzlendirip, yıkama gerektirmeyen zayıf asidik monomerler içerir. Self-etch sistemlerde asit uygulama ve yıkama işlemlerinin olmaması, klinik uygulama süresini kısalttığı gibi, teknik duyarlılığı da azaltır 8,9. Literatürde etch-and-rinse ve self-etch adeziv sistemlerin bağlanma dayanıklılık ve sızıntı değerlerinin karşılaştırıldığı çalışmaların bir kısmında her iki adeziv sistem arasında bağlanma dayanıklılığı ve kenar sızıntısı açısından herhangi bir farka rastlanmazken 1,11, bazılarında etch-and-rinse adeziv sistemlerin daha iyi sonuç verdiği rapor edilmiştir 12,13. Ancak in vitro sonuçlar restorasyonların klinik başarısını tam olarak gösteremediğinden, materyallerin performanslarının daha iyi değerlendirileceği klinik çalışmalara ihtiyaç vardır. Bu çalışmanın amacı iki aşamalı etch-andrinse ve tek aşamalı self-etch adeziv sistemler kullanılarak çürüksüz servikal lezyonlara uygulanan restorasyonların bir yıllık klinik değerlendirilmesidir. BİREYLER ve YÖNTEMLER Bu klinik çalışmanın protokolü Hacettepe Üniversitesi Etik Kurulu tarafından onaylanmış, çalışmaya katılan bireylerden onam formu alınmıştır. Bireyler H.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı Kliniği ne başvuran herhangi bir sistemik hastalığı olmayan, ağız hijyeni iyi olan, daimi dişlerinde en az 2 adet çürüksüz servikal lezyonu bulunan hastalar arasından seçildi. Bruksizm tanısı konulan ileri derecede periodontal rahatsızlıkları olan ve hareketli protez kullanan hastalar çalışmaya alınmadı. Çalışmaya yaşları 38 73 (ortalama 58) arasında değişen 15 i erkek, 9 u bayan toplam 24 birey katıldı.

72 Çürüksüz servikal lezyonlara restorasyon uygulamasından önce dişlere pomza-su karışımı ve silikon esaslı parlatma lastiği ile polisaj yapılarak, dental plak uzaklaştırıldı. Lezyonların mine ve dentin duvarlarına herhangi bir mekanik aşındırma veya bizotaj işlemi yapılmadı. İzolasyon rulo pamuklar ve tükrük emici ile sağlanarak tüm restoratif işlemler tek bir hekim tarafından gerçekleştirildi. İki aşamalı etch-and-rinse adeziv olan Solobond M ve tek aşamalı self-etch adeziv olan Futura Bond NR nin hangi dişe uygulanacağı ise rastgele sayılar tablosuna göre belirlendi. Adezivlerin üretici firmaların önerileri doğrultusunda uygulanmasından sonra dişlere nanohibrit bir kompozit olan Grandio (Voco, Cuxhaven, Almanya) lezyonlar derin olmadığı için tek tabaka halinde yerleştirilip, 4 sn halojen ışık kaynağı (Hilux, Benlioğlu, Ankara, Türkiye) ile polimerizasyonları sağlandı (Tablo I). Restorasyonların bitirilmesi elmas bitirme frezleri (Diatech, Switzer- land) polisaj işlemleri ise polisaj lastikleri(edenta, Switzerland) ve diskleri (Sof-Lex Pop-On Discs, 3M ESPE, MN, USA) ile gerçekleştirildi. Çalışmada Solobond M kullanılarak, Futura Bond NR kullanılarak olmak üzere toplam 123 adet restorasyon yapıldı. Uygulanan adeziv sistemlerin dişlere göre dağılımı Tablo II de gösterilmektedir. Restorasyonlar uygulandıktan bir hafta, altı ay ve on iki ay sonra klinik olarak değerlendirildi. Restorasyonların değerlendirilmesi tedaviyi uygulayan hekim dışında hangi adezivin hangi dişe uygulandığını bilmeyen birbirleriyle kalibre olan Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı nda görevli iki hekim tarafından yapıldı. Değerlendirme Modifiye USPHS (United States Public Health Service) kriterlerine göre diş ünitinde, reflektör ışığı altında ayna ve sond yardımıyla gerçekleştirildi (Tablo III). Klinik değerlendirme skorları; TABLO I Çalışmada kullanılan adeziv sistemler Adeziv sistemler İçerik Uygulama yöntemi Solobond M (etch-and-rinse) (Voco, Cuxhaven, Germany) Batch # 5544 Bis-GMA, HEMA, BHT, aseton, organik asitler Asitle pürüzlendirme-34,5% fosforik asit (3s), yıkama (3s), hafif hava ile kurutma (15s), adeziv uygulama, ışıkla polimerizasyon (2s) Futura Bond NR (self-etch) (Voco, Cuxhaven, Germany) Batch # 641657 Bis-GMA, HEMA, BHT, etanol, organik asitler, florür Hafif hava ile kurutma (5s), adeziv uygulama, ışıkla polimerizasyon (1s) TABLO II Uygulanan adezivlerin dişlere göre dağılımı Adeziv sistemler Üst Çene Alt Çene Anterior Posterior Anterior Posterior Toplam Solobond M 12 16 14 2 Futura Bond NR 15 13 16 17 Toplam 27 29 3 37 56 67 123

73 TABLO III Modifiye USPHS değerlendirme kriterleri Retansiyon Alfa: Restorasyonda herhangi bir kayıp yok Charlie: Restorasyon tamamen yada kısmen kaybedilmiş Kenar Renklenmesi Alfa: Restorasyon sınırlarında herhangi bir renklenme yok Bravo: Restorasyon sınırlarında marjin boyunca penetre olmayan renklenme var Charlie: Restorasyon sınırlarında pulpal yönde dentin dokusuna kadar inen renklenme var Kenar Uyumu Alfa: Restorasyon sınırlarında sondla hissedilen ya da gözle görülebilen bir aralanma yok Bravo: Restorasyon sınırlarında sondla hissedilen ve gözle görülebilen bir aralanma var Charlie: Restorasyon sınırlarında dentin dokusunu içeren açıklık var Renk Uyumu Alfa: Restorasyonla diş dokusu arasında renk ve translüsensi açısından uyumsuzluk yok Bravo: Restorasyonun rengi klinik olarak kabul edilebilir durumda Charlie: Restorasyon diş rengiyle tamamen uyumsuz Sekonder çürük oluşumu Postoperatif duyarlılık Alfa: Restorasyon sınırlarında herhangi bir çürük başlangıcı gözlenmiyor Charlie: Restorasyon sınırlarında çürük gözleniyor Alfa: Duyarlılık yok Bravo: Hafif fakat dayanılabilir duyarlılık var Charlie: Duyarlılık var Alfa - klinik olarak mükemmel, Bravo - klinik olarak kabul edilebilir düzeyde değişiklikler gösteren fakat yenilenmesine gerek olmayan Charlie - yenilenmesini gerektirecek düzeyde değişime uğramış restorasyon olarak belirlendi. Verilerin istatistiksel analizinde ki-kare testi kullanıldı. BULGULAR Bu çalışmada 24 hastada 123 restorasyon uygulanmış, çalışma süresinin bitiminde hastaların kontrole gelme ve restorasyon değerlendirme oranları %1 olarak saptanmıştır. Restorasyonların retansiyon oranları Tablo IV de gösterilmiştir. 6. ayda Solobond M uygulanmış restorasyonlardan 11, Futura Bond NR uygulananlardan ise 15 restorasyon kaybı gözlenmiştir. 12. ayda Solobond M grubundan 3, Futura Bond NR grubundan ise 8 adet restorasyon düşmüştür. Düşen restorasyonların alt ve üst çeneye göre dağılımı Tablo V de yer almaktadır. Her iki grubun retansiyon oranları arasındaki fark 6. ve 12. ayda istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur (p>,5). Solobond M uygulanarak yapılan restorasyonların uygulandıktan 1 hafta sonraki retansiyon oranı %1 iken, 6.ayda bu oran %82,3, 12. ayın sonunda ise %94,1 dir. Futura Bond NR kullanılarak yapılan restorasyonlardaki retansiyon oranı 1 hafta sonra %1, 6.ayda %75,4, 12.ayın sonunda ise % 82,6 olarak saptanmıştır. Restorasyonların kenar renklenmesi açısından değerlendirilmesiyle elde edilen sonuçlar Tablo VI da gösterilmiştir. Restorasyonlar uygulandıktan 1 hafta sonra yapılan değerlendirmede restorasyonların hiçbirinde kenar renklenmesi gözlenmedi. Tüm restorasyonlar Alfa skoru aldı. 6.ayda Solobond M ve Futura Bond NR grubundan 2 restorasyon Bravo skoru alırken, 12. aydaki değerlendirmede Solobond M grubundan 5,

74 TABLO IV Retansiyon oranları Solobond M Futura Bond NR n Alfa Charlie n Alfa Charlie Baseline (%1) (1%) 6.ay 51(%82,3) 11(%17,7) 46(%75,4) 15(%24,6) 12.ay 51 48(%94,1) 3(%5,9) 46 38(%82,6) 8(%17,4) TABLO V Düşen restorasyonların alt ve üst çeneye göre dağılımı Adeziv sistemler Üst Çene Alt Çene Anterior Posterior Anterior Posterior Toplam Solobond M 2 4 3 5 14 Futura Bond NR 5 3 7 8 23 Toplam 7 7 1 13 14 23 37 Futura Bond NR grubundan 2 restorasyon Bravo skoru almıştır. Bu sonuçlara göre kenar renklenmesi açısından her iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı. Restorasyonların kenar uyumları yönünden değerlendirilmesiyle elde edilen sonuçlar Tablo VI da gösterilmiştir. Restorasyonlar uygulandıktan 1 hafta sonra yapılan değerlendirmede restorasyonların tümü kenar uyumu açısından Alfa skoru aldı. 6.ayda Solobond M grubundan 5, 12. ayda ise 6 restorasyon Bravo skoru alırken, Futura Bond NR grubunda 6.ayda 3, 12.ayda 9 restorasyon Bravo olarak değerlendirilmiştir. Restorasyonlar arasında kenar uyumu açısından oluşan farklılıklar istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır(p>,5). Restorasyonların renk uyumlarının değerlendirilmesiyle elde edilen sonuçlar Tablo VI da gösterilmiştir. Restorasyonlar uygulandıktan 1 hafta sonra yapılan değerlendirmelerde tüm restorasyonlar Alfa skoru almıştır. 6.ayda her iki gruptan 6 restorasyon, 12. ayda Solobond M grubundan 8, Futura Bond NR grubundan 4 restorasyon Bravo skoru almıştır. 1 hafta, 6 ve 12 aylık verilere göre renk uyumu açısından adeziv sistemler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>,5). Restorasyonlar uygulandıktan 1 hafta, 6 ay ve 12 ay sonunda yapılan değerlendirmelerde hiçbir restorasyonda sekonder çürük oluşumuna ve postoperatif duyarlılığa rastlanılmadı. TARTIŞMA Adeziv sistemlerin klinik başarısını değerlendirmek için yapılan çalışmalarda herhangi bir mekanik retansiyon olmadan restorasyonların sadece adezyonla bağlandığı çürüksüz servikal lezyonlar tercih edildiği için 14 bu çalışmada, bir

75 TABLO VI Modifiye USPHS kriterlerine göre restorasyonların değerlendirilmesi USPHS Kriterleri Kenar Renklenmesi Kenar Uyumu Renk uyumu Sekonder Çürük Postoperatif duyarlılık Solobond M n A B C A B C A B C A B C A B C Baseline (%1) (%1) (%1) (%1) (%1) 6. ay 51 49 (%96,1) 2 (%3,9) 46 (%9,2) 5 (%9,8) 45 (%88,2) 6 (%11,8) 51 (%1) 51 (%1) 12. ay 48 43 (%89,6) 5 (%1,4) 42 (%87,5) 6 (%12,5) 4 (%83,3) 8 (%16,7) 48 (%1) 48 (%1) Futura Bond NR n A B C A B C A B C A B C A B C Baseline (%1) (%1) (%1) (%1) (%1) 6. ay 46 44 (%95,7) 2 (%4,3) 43 (%93,5) 3 (%6,5) 4 (%86,9) 6 (%13,1) 46 (%1) 46 (%1) 12. ay 38 36 (%94,7) 2 (%5,3) 29 (%76,3) 9 (%23,7) 34 (%89,5) 4 (%1,5) 38 (%1) 38 (%1) A= Alfa, B= Bravo, C=Charlie

76 etch-and-rinse (Solobond M) ve bir self-etch adeziv (Futura Bond NR) uygulanarak yapılmış servikal restorasyonlar değerlendirilmiş ve bir yıllık klinik performansları karşılaştırılmıştır. Nitekim mekanik tutuculuğu olmayan bir kavitede kompozit rezin restorasyonların retansiyon oranının kullanılan adeziv sistemin bağlanma kuvveti ile ilişkili olduğu öne sürülmektedir 15. Literatürde etch-and-rinse ve self-etch adeziv sistemlerin karşılaştırıldığı pek çok in vitro çalışma yer almaktadır. Ancak in vitro çalışmalarda adezivlerin etkilenebileceği birçok faktörün bulunduğu ağız ortamı ile aynı koşulu sağlamak olanaksızdır. Bu nedenle laboratuvar çalışmalarının in vivo olarak desteklenmesinin gerekli olduğu düşünülmektedir 8,16,17. All-in-one self-etch adeziv (G-Bond) ve üç aşamalı etch-and rinse (Optibond FL) adezivin klinik performanslarının karşılaştırıldığı servikal restorasyonlarda, 12 ay sonunda G-Bond grubunun başarı oranı %98,5, Optibond FL nin ise %99,3 olarak bildirilmiştir. G-Bond ile yapılan restorasyonlarda mine kenar defektleri görülmekle birlikte her iki adeziv sistem arasında değerlendirilen kriterler açısından da bir fark görülmemişdir 18. Etch-and-rinse adeziv (Excite) ile self-etch adeziv (AdheSe) uygulanarak yapılan 1. ve 2. sınıf kompozit rezin restorasyonların karşılaştırıldığı 2 yıllık klinik çalışmada adezivler arasında bir fark bulunmamış, klinik başarı oranı her iki adeziv için de %97 olarak rapor edilmiştir 19. Dalton Bittencourt ve arkadaşları, çürüksüz servikal lezyonlara Single Bond ile uygulanan restorasyonlarda 18 ay sonunda herhangi bir kayıp olmadığını, Adper Prompt ile yapılanların ise %7 sinin düştüğünü bildirmişlerdir 2. Bir diğer 18 aylık klinik takipte self-etching primer ile uygulanan restorasyonların retansiyon oranlarının %56, etch-and-rinse adeziv ile uygulananların ise %5 olduğu rapor edilmiş, iki adeziv sistem arasında bir fark olmadığı bildirilmiştir 21. Brackett ve arkadaşları Prompt-L-Pop ile uygulanan 6 adet çürüksüz servikal restorasyonun 6. ayın sonunda %24 ünün, 1 yılın sonunda ise % 35 inin düştüğünü gözlemişlerdir 22. Loguercio ve arkadaşları 23 çürüksüz servikal lezyonlara etch and rinse ve self-etch adeziv uygulayarak yaptıkları restorasyonların klinik performanslarını izlemişler, 3 yıllık süre sonunda gruplar arasında retansiyon açısından fark bulunmadığını bildirmişlerdir. Bizim çalışmamızda da her iki adeziv sistemle yapılan restorasyonların retansiyon oranları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Restorasyonlarda gözlenen kenar renklenmelerinin en önemli nedeni kenar sızıntısıdır. 24 Kenar sızıntısı kompozit rezinlerin polimerizasyon büzülmesinden kaynaklanabilir. Literatürde self-etch adezivlerin özellikle prepare edilmemiş mineye olan bağlanma değerlerinin etch-and rinse adezivlerden daha düşük olduğunu rapor eden birçok in vitro çalışma bulunmaktadır 25,26. Yapılan bu klinik çalışmada iki farklı adezivin kullanıldığı restorasyonlarda kenar renklenmesi ve kenar uyumu açısından fark görülmemiştir. Bunun nedeni self-etch adeziv olan Futura Bond NR ın yapısından kaynaklanmış olabilir. Nanodolduruculu bir self-etch adeziv olan Futura Bond NR ın içeriğinde bulunan ormoserin, diş dokularına bağlanmayı arttıran kalsiyum ile kompleks oluşturma fonksiyonu olduğu bilinmektedir 27. Abdalla ve Garcia-Godoy 28 tarafından yapılan çalışmada self-etch adeziv olan Futura Bond NR üretici firmanın önerisi doğrultusunda, ayrıca mine yüzeyini asitle pürüzlendirdikten ve tüm kaviteyi asitle pürüzlendirdikten sonra servikal lezyonlara uygulanmış, 2 yıllık klinik takip sonucunda restorasyonlarda hiçbir kayıp olmamış, retansiyon oranı %1 olarak bulunmuştur. Asitle pürüzlendirme işleminin yapıldığı restorasyonlarda kenar renklenmesinin daha az görüldüğünü rapor etmişlerdir. Bizim çalışmamızda da aynı self-etch adeziv kullanılmasına rağmen retansiyon oranı oldukça düşük bulunmuştur. Amerika Birleşik Devletleri Dişhekimliği Birliği(ADA) ne göre, yapılan restorasyonların ilk 6 ayda %5 inden fazlasının düşmemesi ve kenar sızıntı göstermemesi gerekmektedir 29. Bu çalışmanın sonuçlarına göre kullanılan adeziv sistemler ADA kriterlerine uymamaktadır. 6. ayda Solobond M uy-

77 gulanmış restorasyonların %17,7 si, Futura Bond NR grubundan ise %24,6 sı düşmüştür. Etch-andrinse ve self-etch adeziv gruplarında restorasyon kayıplarının oldukça fazla olması, mine duvarlarına bizotaj yapılmamasından kaynaklanmış olabilir. Bizotaj işleminin bağlanma dayanıklılığını olumlu yönde etkilediğini gösteren çalışmalar literatürde yer almaktadır 13,24. Ayrıca hastanın yaşı ve buna bağlı olarak servikal lezyonların tabanını oluşturan dentinin sklerotik hale gelmesi restorasyonların retansiyon oranını etkileyebilir 3,31. Heymann ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada yaşlı populasyonda retansiyon oranının düşük olduğu saptanmıştır 3. Bu çalışmaya katılan hastaların yaş ortalamalarının 58 olması, restorasyon kayıplarının fazla olmasının bir diğer nedeni olabilir. Bu yaşdaki bireylerin dentin dokusunun sklerotik olmasının bağlanmayı etkilediği bilinmektedir. Servikal lezyonun dental arkdaki lokalizasyonu retansiyon açısından önemli bir faktör olarak değerlendirilir. Bazı klinik çalışmalarda, retansiyon oranının alt çenede daha düşük olduğu bulunmuştur 3,32. Heymann ve arkadaşlarına göre bunun nedeni alt çenede servikal bölgede oluşan stresin yoğunluğuna ve nem kontrolünün zor olmasına bağlıdır 3. Bizim çalışmamızda da düşen restorasyonların çoğunun alt çenede yer aldığını görmekteyiz. Çürüksüz servikal lezyonlarda yapılan klinik çalışmaların pek çoğunda restorasyonlarda sekonder çürük görülmemiştir 24,33. Bu çalışmada da sekonder çürük oluşumuna rastlanmamıştır. Çürüksüz servikal lezyonların restorasyonunda kullanılan adeziv sistemlerin başarısından söz etmek için bir yıldan daha uzun süreli klinik izleme sonuçlarına gerek vardır. SONUÇ Çürüksüz servikal lezyonlara iki farklı adeziv (etch-and-rinse ve self-etch) uygulanarak yapılan restorasyonların bir yıllık klinik performanslarının değerlendirildiği bu çalışmada her iki adeziv sistem arasında bir fark bulunmamıştır. KAYNAKLAR 1. Mair LH. Understanding wear in dentistry. Compendium 1999; 2: 19 3. 2. Levitch LC, Bader JD, Shugars DA, Heymann HO. Noncarious cervical lesions. J Dent 1994; 22: 195 27. 3. Smales RJ, Gerke DC. Clinical evaluation of light-cured anterior resin composites over periods of up to 4 years. Am J Dent 1992; 5: 28 212. 4. Harnirattisai C, Inokoshi S, Shimada Y, Hosoda H. Adhesive interface between resin and etched dentin of cervical erosion/abrasion lesions. Oper Dent 1993; 18: 138 143. 5. Mixson JM, Spencer P, Moore DL, Chappell RP, Adams S. Surface morphology and chemical characterization of abrasion/erosion lesions. Am J Dent 1995; 8: 5 9. 6. Sakoolnamarka R, Burrow MF, Prawer S, Tyas MJ. Micromorphological investigation of noncarious cervical lesions treated with demineralizing agents. J Adhes Dent 2; 2: 279 287. 7. Aw TC, Lepe X, Johnson GH, Mancl LA. A three-year clinical evaluation of two-bottle versus one-bottle dentin adhesives. J Am Dent Assoc 25;136:311 322. 8. Van Meerbeek B, de Munck J, Yoshida Y et al. Buonocore Memorial Lecture. Adhesion to enamel and dentin: current status and future challanges. Oper Dent 23; 28: 215 235. 9. Perdigão J. New developments in dental adhesion. Dent Clin North Am 27; 51: 333 357. 1. Nalçacı A. Self-etch tek şişe bonding sistemlerin Sınıf V kavitelerdeki mikrosızıntıya etkisi. A.Ü. Diş Hek Fak Derg 25; 32: 85 9. 11. Bradna P, Vrbova R, Dudek M, Roubickova A, Housova D. Comparison of bonding performance of self-etching and etch-and-rinse adhesives on human dentin using reliability analysis. J Adhes Dent 28; 1: 423 429. 12. Knobloch LA, Gailey D, Azer S, Johnston WM, Clelland N, Kerby RE. Bond strengths of one- and two-step selfetch adhesive systems. J Prosthet Dent 27; 97: 216 222. 13. Swanson TK, Feigal RJ, Tantbirojn D, Hodges JS. Effect of adhesive systems and bevel on enamel margin integrity in primary and permanent teeth. Pediatr Dent 28; 3: 134 14. 14. Schattenberg A, Werling U, Willershausen B, Ernst CP. Two-year clinical performance of two one-step self-etching adhesives in the restoration of cervical lesions. Clin Oral Investig 28; 12: 225 232. 15. Baratieri LN, Canabarro S, Lopes GC, Ritter AV. Effect of resin viscosity and enamel beveling on the clinical performance of Class V composite restorations: three-year results. Oper Dent 23; 28: 482 487. 16. van Dijken JW. Clinical evaluation of three adhesive systems in class V non-carious lesions. Dent Mater 2;16: 285 291.

78 17. Swift EJ Jr, Perdigão J, Wilder AD Jr, Heymann HO, Sturdevant JR, Bayne SC. Clinical evaluation of two onebottle dentin adhesives at three years. J Am Dent Assoc 21;132:1117 1123. 18. Van Landuyt KL, Peumans M, Fieuws S, De Munck J, Cardoso MV, Ermis RB, Lambrechts P, Van Meerbeek B. A randomized controlled clinical trial of a HEMA-free allin-one adhesive in non-carious cervical lesions at 1 year. J Dent 28; 36: 847-855. 19. Bekes K, Boeckler L, Gernhardt CR, Schaller HG. Clinical performance of a self-etching and a total-etch adhesive system - 2-year results. J Oral Rehabil 27;34: 855 8. 2. Dalton Bittencourt D, Ezecelevski IG, Reis A, Van Dijken JW, Loguercio AD. An 18-months evaluation of self-etch and etch & rinse adhesive in non-carious cervical lesions. Acta Odontol Scand 25; 63: 173 178. 21. Brackett WW, Brackett MG, Dib A, Franco G, Estudillo H. Eighteen-month clinical performance of a self-etching primer in unprepared class V resin restorations. Oper Dent 25;3: 424 429. 22. Brackett WW, Covey DA, St Germain HA Jr. One-year clinical performance of a self- etching adhesive in class V resin composites cured by two methods. Oper Dent 22; 27: 218 222. 23. Loguercio AD, Bittencourt DD, Baratieri LN, Reis A. A 36-month evaluation of self-etch and etch-and-rinse adhesives in noncarious cervical lesions. J Am Dent Assoc 27;138:57 514. 24. Kubo S, Kawasaki K, Yokota H, Hayashi Y. Five-year clinical evaluation of two adhesive systems in non-carious cervical lesions. J Dent 26; 34: 97 15. 25. Kanemura N, Sano H, Tagami J. Tensile bond strength to and SEM evaluation of ground and intact enamel surfaces. J Dent 1999; 27: 523 53. 26. Senawongse P, Sattabanasuk V, Shimada Y, Otsuki M,, Tagami J. Bond strengths of current adhesive systems on intact and ground enamel. J Esthet Restor Dent 24; 16: 17 115. 27. Ajlouni R, Bishara SE, Soliman MM, Oonsombat C, Laffoon JF, Warren J. The use of Ormocer as an alternative material for bonding orthodontic brackets. Angle Orthod 25; 75: 16 18. 28. Abdalla AI, García-Godoy F. Clinical evaluation of selfetch adhesives in Class V non-carious lesions. Am J Dent 26;19: 289 292. 29. American Dental Association Council on Scientific Affairs, Acceptable program guidelines: Dentin and enamel adhesive materials. Chicago: American Dental Association; 21. 3. Heymann HO, Sturdevant JR, Bayne S, Wilder AD, Sluder TB, Brunson WD. Examining tooth flexure effects on cervical restorations: a two-year clinical study. J Am Dent Assoc 1991; 122: 41 47. 31. Marshall GW Jr, Chang YJ, Saeki K, Gansky SA, Marshall SJ. Citric acid etching of cervical sclerotic dentin lesions: an AFM study. J Biomed Mater Res 2; 49: 338 344. 32. Ozgünaltay G, Onen A.Three-year clinical evaluation of a resin modified glass-ionomer cement and a composite resin in non-carious class V lesions. J Oral Rehabil 22; 29: 137 141. 33. Celik C, Ozgünaltay G, Attar N. Clinical evaluation of flowable resins in non-carious cervical lesions: two-year results. Oper Dent 27; 32: 313 321. Geliş Tarihi : 16.9.29 Received Date : 16 September 29 Kabul Tarihi : 13.11.29 Accepted Date : 13 November 29 İLETİŞİM ADRESİ Doç.Dr. A.Rüya YAZICI Hacettepe Üniversitesi, Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı -Ankara/TÜRKİYE Tel: -312-35-22-7 Faks: -312-311-34-38 e-posta: ruyay@hacettepe.edu.tr