Prepare edilmiş ve edilmemiş Florozisli ve Normal Dişlerde Mineye Bağlanma Mekanizmasının Morfolojik Olarak İncelenmesi: Fe-SEM Çalışması

Transkript

1 ARAŞTIRMA (Research) Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 32, Sayı: 1, Sayfa: 65-73, 2008 Prepare edilmiş ve edilmemiş Florozisli ve Normal Dişlerde Mineye Bağlanma Mekanizmasının Morfolojik Olarak İncelenmesi: Fe-SEM Çalışması Morphological Assessment of Bonding Mechanism to Ground and Unground Enamel of Fluorosed and Normal Teeth: A Fe-SEM Study *Doç.Dr. R. Banu ERMİŞ *Süleyman Demirel Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı ÖZET Amaç: Günümüzdeki adeziv sistemlerin, dış yüzeyde aside dirençli hipermineralize tabakanın bulunduğu florozisli dişlerde, mine dokusuna bağlanabilmeleri önemlidir. Bu çalışmanın amacı, prepare edilmiş ve edilmemiş florozisli ve normal mine yüzeylerinde %37.5 luk fosforik asit ve bir self-etch primer ile yapılan asitlemenin etkinliğinin ve rezin-mine arayüzünün bir Fe-SEM ile morfolojik olarak değerlendirilmesidir. Gereç ve Yöntem: Prepare edilen ve prepare edilmeden bırakılan florozisli (TFI 5) ve normal (TFI 0) molar dişlerin bukkal/lingual mine yüzeyleri %37.5 luk bir fosforik asit jeli (Kerr Gel Etchant) ve bir self-etch primer (Clearfil Protect Bond Primer, Kuraray) ile üretici firmaların önerilerine göre asitlendi. Örnekler, asitleme modelinin incelenebilmesi için yıkandı. Ayrıca rezin-mine arayüzünün incelenmesi için Optibond FL ve Clearfil Protect Bond uygulanan örnekler düşük viskoziteli bir rezin ile kaplanarak arayüze dik olarak kesildi. Tüm örnekler elektron mikroskop için bilinen örnek hazırlama teknikleri kullanılarak Fe-SEM de incelendi. Bulgular: Asitleme modelinin, fosforik asit ile elde edilen prizmalar arasında ve prizmalardaki kristallerde gözlenen mikropörözitelerden, self-etch primer ile elde edilen yüzeysel bir demineralizasyona ve özellikle prepare edilmemiş florozisli yüzeylerdeki hiçbir çözülmenin olmadığı prizmalara kadar değişiklik gösterdiği saptandı. Prepare edilmiş ve edilmemiş mine ile adeziv rezin arasındaki yüzey incelendiğinde, hem florozisli hem de normal dişlerde, Optibond FL ABSTRACT Aim: It is important to bond to fluorosed enamel with acid-resistant outer hypermineralized layer for the current adhesive systems. The aim of this study is to morphologically assess the etching efficacy and resinenamel interface of 37.5% phosphoric acid etchant and a self-etch primer on ground and unground enamel in fluorosed and normal teeth by a Fe-SEM. Materials and Methods: Buccal/lingual, ground and unground enamel from fluorosed (TFI 5) and normal (TFI 0) molar teeth were etched with either 37.5% phosphoric acid gel (Kerr Gel Etchant) or self-etch primer (Clearfil Protect Bond Primer, Kuraray) according to the manufacturers instructions. The specimens were rinsed off for the examination of etching patterns. Furthermore, for examination of the resin-enamel interface, Optibond FL and Clearfil Protect Bond were applied to the specimens, covered with a low viscosity resin and then sectioned perpendicularly to the interface. All the specimens were processed for Fe-SEM using a common specimenprocessing protocol. Results: Microporosities based on interprismatic areas and apatite crystals in prisms were observed for the phosphoric acid etchant, whereas the self-etch primer resulted in an etching pattern characterized by ranging from nearly absent demineralization on prisms, especially for the unground fluorosed enamel surfaces, to shallow demineralization on the enamel surface. When the adhesive interface between the prepared and unprepared enamel and the resin was

2 66 ile elde edilen asitlenmiş alanın Clearfil Protect Bond ile elde edilen asitlenmiş alandan daha derin olduğu gözlendi. Sonuç: Minede preparasyonun yapılmadığı florozisli dişlerde test edilen self-etch primer ile belirgin bir asitleme modeli elde edilmedi. Florozisli dişlerde minede yapılan preparasyon asitlemenin etkinliğini artırdı. examined, the etched zone created by Optibond FL was deeper than that created by Clearfil Protect Bond in both fluorosed and normal teeth. Conclusion: A well-defined etching pattern was not observed for the unground enamel in fluorosed teeth for the self-etch primer tested. Preparation of enamel improved the etching efficacy in fluorosed teeth. ANAHTAR KELİMELER Asit etching, adezivler, florozis, fosforik asit, self-etch primer KEYWORDS Acid etching, adhesives, fluorosis, phosphoric acid, selfetch primer Gİrİş Kompozit rezinlerin mineye bağlanmasında, 1955 yılında tanıtılan minenin asit ile pürüzlendirilmesi işlemi ve sonrasında uygulanan düşük viskoziteli adeziv rezinin, oluşan mikropörözitelerin içinde polimerizasyonu ile oluşan mikromekanik kilitlenme anahtar rol oynamaktadır 1. Günümüzdeki adeziv sistemlerin, smear tabakası ile etkileşimlerine göre değişen iki adezyon stratejisinden biri total-etch tekniği ve diğeri ise self-etch tekniğidir. Uygulama tekniğinin basitleştirilmiş ve uygulanan basamak sayısının azaltılmış olması self-etch adeziv sistemlerin çok çabuk kabul görmesine yol açmıştır. Bununla beraber, içerdikleri asidik monomerin asiditesine göre hafif, kuvvetli ve orta kuvvetli olarak sınıflandırılan self-etch adezivlerin özellikle prepare edilmeden bırakılmış mine dokusuna bağlanmaları tartışma konusudur 2,3. Kompozit rezin restoratif materyallerin, genellikle, kavite açılması veya bizotaj sırasında prepare edilmiş olan mine dokusuna bağlanmaları söz konusu olmaktadır. Fakat klinikte kavitenin tüm kenarlarının bizote edilmediği durumlar veya ortodontik braketlerin yapıştırılması, fissür sealantların uygulanması, diastemaların kapatılması ve laminate veneer restorasyonların yapılması sırasında minenin prepare edilmediği durumlar da bulunabilmektedir 4,5. Bu nedenle günümüzdeki adeziv sistemlerin, özellikle dış yüzeyde aside dirençli hipermineralize tabakanın bulunduğu florozisli dişlerde, preparasyonun yapılmadığı mine dokusuna bağlanabilmesi önemlidir. Bu çalışmanın amacı, prepare edilmiş ve edilmemiş florozisli ve normal mine yüzeylerinde %37.5 luk fosforik asit ve bir orta kuvvetli self-etch primer ile yapılan asitlemenin etkinliğinin ve rezin-mine arayüzünün bir alan emisyon taramalı elektron mikroskobu (Fe-SEM) ile morfolojik olarak değerlendirilmesidir. Gereç ve Yöntem Dişlerin toplanması ve gruplandırılması Çalışmada periodontal ve ortodontik amaçla çekilmiş, çürük veya restorasyon içermeyen insan molar dişleri kullanıldı. Dişlerin üzerindeki doku artıkları ve debrisler temizlendikten sonra, buzdolabında ve 100 ml distile su içindeki 0.2 g sodium azide solusyonu içinde saklandı. Florozisli dişler, Türkiye de bir endemik florozis bölgesi olan Isparta ilinden toplandı. 6 Florozis şiddeti, Thylstrup and Fejerskov indeksi (TFI) kullanılarak değerlendirildi 7. Bu indekse göre, yüzeyin silinmesi ve kurutulmasından sonra kalan parlak kremsi beyaz renkteki minenin translüsentliğinin normal olduğu dişler TFI 0 skorunu aldı. Mine yüzeyin tamamının opak tebeşirimsi beyaz renkte olduğu ve yüzeyde çapı 2 mm den az yuvarlak çukurcukların bulunduğu florozisli dişler ise TFI 5 skorunu aldı.

3 67 Asitleme modeli Örneklerin hazırlanması Bu morfolojik çalışma için 2 adet florozisli (TFI 5) ve 1 adet normal (TFI 0) daimi molar diş kullanıldı. Dişler alçı bloklara gömüldükten sonra pomza ve fırça yardımıyla su altında temizlendi. Bukkal/lingual mine yüzeylerinin yarısı Microspecimen Former (The University of Iowa, Iowa City, IA, ABD) cihazına monte edilmiş bir yüksek devirde dönen medium-grit elmas frez (100 µm, No: 842, Komet, Lemgo, Almanya) kullanılarak 1 dakika süreyle prepare edildi. Böylelikle yüzeyin diğer yarısı prepare edilmemiş olarak bırakıldı. Daha sonra diş yüzeyinin üç eşit bölüme ayrılması için düşük devirde dönen bir elmas keski (Isomet 1000, Buehler, Lake Bluff, IL, ABD) ile daha önce yapılan preparasyona dik olarak iki adet dar oluk oluşturuldu. Böylelikle meydana getirilen her üç bölümün de prepare edilmiş ve prepare edilmemiş mineyi içermesi sağlandı. Mine yüzeyinde oluşturulan oluklara küçük bir bıçak yerleştirilerek bölümler birbirinden ayrıldı. Mine yüzeyinin 1/3 tarafına %37.5 luk fosforik asit jeli (Kerr Gel Etchant, Orange, CA, ABD, lot: ), diğer 1/3 tarafına bir self-etch primer (Clearfil Protect Bond Primer, Kuraray, Osaka, Japonya, lot: 00004A) üretici firmaların önerilerine göre uygulandı (Tablo 1). Örneklerin orta üçlü bölümü, mikroskopta incelemeyi kolaylaştırmak amacıyla herhangi bir etching materyali uygulanmadan bırakıldı. Fosforik asit uygulanan mine yüzeyi 30 saniye sonra hava-su spreyi ile yıkandı ve kurutuldu. Self-etch primer uygulanan mine yüzeyi ise 20 saniye sonra primerin içindeki rezini uzaklaştırmak amacıyla aseton ile yıkandı (Şekil 1A). Fe-SEM için örneklerin hazırlanması Hazırlanan örnekler hemen ph 7.4 ve 4oC de en az 12 saat 0.1 M sodyum kakodilat ile tamponlanmış %2.5 luk gluteraldehit solusyonuna (Electron Microscopy Sciences, Fort Washington, PA, ABD) konuldu. Fiksasyondan sonra 0.2 M sodyum kakodilat tamponu ile 3 kez 20 şer dakika ve takiben distile su ile 1 dakika yıkandı. Artan konsantrasyonlarda etanol solusyonunda (Ethanol, Absolute, Fisher Scientific) dehidrate edildi (%25, %50 ve %75 lik etanolde 20 dakika, ŞEKİL 1A Örneklerin hazırlanmasına ait Şematik çizim (Asitleme modeli)

4 68 %95 etanolde 30 dakika ve %100 lük etanolde 60 dakika). Kimyasal kurutma işlemi için hekzametildisilazan solusyonunda (HMDS, Electron Microscopy Sciences, Fort Washington, PA, ABD) 10 dakika bekletildi. Solusyondan çıkarılan örnekler, kapaklı cam bir şişe içindeki filtre kağıdının üzerinde oda sıcaklığında kurutuldu. Son olarak tamamen kurumaları için bir vakumlu desikatörde 24 saat saklandı. Daha sonra altın ile kaplanan örnekler bir alan emisyon taramalı elektron mikroskobu (Fe-SEM, Philips XL30, Eindhoven, Hollanda) ile 10 kv ve 10 mm çalışma mesafesinde incelendi 8. Rezin-mine arayüzü Örneklerin hazırlanması Adeziv rezin ile prepare edilen ve edilmeyen mine arasındaki yüzeyi incelemek için 4 adet florozisli (TFI 5) ve 4 adet normal (TFI 0) çürüksüz daimi üçüncü molar diş kullanıldı. Prepare edilen mine yüzeyleri Micro-specimen Former cihazına monte edilmiş yüksek devirde dönen bir mediumgrit elmas frez ile hazırlanırken, prepare edilmeyen yüzeyler sadece pomza ve fırça yardımıyla su altında temizlendi. İki adeziv sistem üretici firmaların önerilerine göre uygulandı (Tablo 1). Minenin 15 saniye %37.5 luk fosforik asit (Kerr Gel Etchant) ile asitlenip yıkanıp kurutulmasından sonra, Optibond FL primer (Kerr, Orange, CA, ABD, lot: ), sürtme hareketi ile uygulanıp nazikçe kurutuldu. Son basamakta Optibond FL adeziv rezin (Kerr, Orange, CA, ABD, lot: ) ince bir tabaka uygulanarak 30 saniye ışık ile sertleştirildi (Demetron/Kerr, Danbury, CT, ABD, 560 mw/ cm²). Clearfil Protect Bond için, self-etch primer uygulanıp 20 saniye beklenip hava ile nazikçe kurutulmasının ardından ince bir tabaka uygulanan adeziv rezin (Clearfil Protect Bond, Kuraray, Okayama, Japan, lot: 00007A) 10 saniye ışık ile sertleştirildi. Adeziv rezinler daha sonra 1-2 mm kalınlığında ışıkla sertleşen düşük viskoziteli bir rezin ile kaplandı (Clearfil Protect Liner, Kuraray, Tokyo, Japonya). Örnekler 24 saat 37 o C de distile suda bekletildikten sonra düşük devirde dönen elmas keski ile su soğutması altında rezin-mine arayüzüne dik olarak kesildi (Şekil 1B). ŞEKİL 1B Örneklerin hazırlanmasına ait Şematik çizim (Rezin-mine arayüzü).

5 69 Metalografik polisaj Örneklere, taramalı elektron mikroskop incelemesi için bilinen fiksasyon, dehidratasyon ve kimyasal kurutma işlemleri uygulandı. Kesilen her bir bukkal/lingual mine yüzeyinden elde edilen ikişer örnek, daha sonra kimyasal olarak sertleşen bir epoksi rezine (Araldite DRL, Hardener HY 956, Ciba Geigy, Dilbeek, Belçika) gömüldü. Polimerizasyonun tamamlanması için gereken 14 saatin sonunda epoksi kahplar, otomatik polisaj cihazında (Pedemax-2, Struers, Copenhagen, Danimarka) aşındırıldı ve polisajları yapıldı. Bunun için sırasıyla 800 ve 1200 nolu ıslak silikon karbit zımparalar ve sırasıyla 3 urn (Diamantemulae Liquide Diamant, İngiltere) ve 1 um lik (Liquivem, Vem Metallurgie Monowater Diamantsuspension) elmas pastalar, kayganlaştırıcı bir solusyon (DP-Lubricant blue cooling solution, Struers, Copenhagen, Danimarka) ile birlikte kullamldı. Her aşamada, su ve etanol (%70) ile yıkanan örnekler hava ile kurutuldu 9. Argon iyon asitleme Polisajdan sonra epoksi rezine gömülmüş olan rezin-mine arayüzüne ait kesitler, argon iyonu ile 5 dakika boyunca asitleme işlemine maruz bırakıldı (DuoMill Type 600, Gatan, Warrendale, PA, ABD). İki adet argon iyon tabancası, örneğin her iki tarafmdan hedefe 20 derece açı ile gelecek şekilde konumlandırıldı ve cihaz 5 kv ve 0.5 ma de çahştırıldı. Asitlemenin standart olması için işlem boyunca örnek tablasının dakikada 10 tur olmak üzere devamlı dönmesi sağlandı. Rezin-mine arayüzü asitlenen örnekler, son olarak desikatörde kurutulduktan sonra Fe-SEM de incelenmek üzere altın ile kaplandı 9 Bulgular Asitleme modeli Prepare edilmiş ve edilmemiş florozisli ve normal mine yüzeylerinde fosforik asit ve self-etch primer ile yapılan asitlemeye ait Fe-SEM görüntüleri Şekil 2 ve 3 de gösterilmiştir. Asitlenmiş mine yüzeyinin yapısına ait morfolojik bulgular ise Tablo I de özetlenmiştir. Asitleme modelinin, %37.5 luk fosforik asit ile elde edilen prizmalar arasında ve prizmalardaki kristallerde gözlenen ŞEKİL 2 Prepare edilmiş mine yüzeylerinin asit uygulandıktan sonraki görünümü (A: %37.5 luk fosforik asit, normal mine; B: %37.5 luk fosforik asit, florozisli mine; C: Clearfil Protect Bond Primer, normal mine; D: Clearfil Protect Bond Primer, florozisli mine). ŞEKİL 3 Prepare edilmemiş mine yüzeylerinin asit uygulandıktan sonraki görünümü (A: %37.5 luk fosforik asit, normal mine; B: %37.5 luk fosforik asit, florozisli mine; C: Clearfil Protect Bond Primer, normal mine; D: Clearfil Protect Bond Primer, florozisli mine).

6 70 TABLO I Asitlenmiş mine yüzeyinin morfolojik özellikleri Asit Mine Asitleme modeli Kerr Gel Etchant Prepare edilmiş normal Hidroksi apatit kristallerinin kısmi demineralizasyonu, interprizmatik ve intraprizmatik boşluklar kolaylıkla tanımlanabiliyor. Prepare edilmiş florozisli Mine prizmaları çözülmeden dolayı kolaylıkla tanımlanabiliyor. İnterprizmatik ve intraprizmatik boşluklar gözleniyor. Clearfil Protect Bond Primer Prepare edilmiş normal Prepare edilmiş florozisli Kerr Gel Etchant Prepare edilmemiş normal Prepare edilmemiş florozisli İnterprizmatik boşluklar ayırt edilemezken intraprizmatik boşluklar kolaylıkla tanımlanabiliyor. Fakat demineralizasyon fosforik asitin yaptığından daha az. Asitlemenin etkisi yüzeysel fakat, tüm yüzey boyunca prizma kristallerinde mikropöröziteler mevcut. Mine yüzeyi oldukça pöröz yapıda, birçok prizmaya ait kristalin çözüldüğü gözleniyor. İyi tanımlanabilen intraprizmatik boşluklar mevcut. İnterprizmatik boşluklar mevcut fakat yüzeyin tamamında gizlenmiyor, intraprizmatik boşşluklar oldukça sığ. Clearfil Protect Bond Primer Prepare edilmiş normal İyi ve homojen bir demineralizasyon gözlenmiyor, bazı alanlarda yüzeysel pöröziteler mevcut. Prepare edilmemiş florozisli Asitlemenin etkisi fark edilmiyor ve prizmalarda hiçbir çözülme gözlenmiyor. mikropörözitelerden, self-etch primer ile elde edilen yüzeysel bir demineralizasyona ve özellikle prepare edilmemiş florozisli yüzeylerdeki hiçbir çözülmenin olmadığı prizmalara kadar değişiklik gösterdiği saptandı. Rezin-mine arayüzü Prepare edilmiş mine ile adeziv rezin arasındaki yüzeyin incelendiği SEM fotoğraflarında, hem florozisli hem de normal dişlerde, Optibond FL ile elde edilen asitlenmiş alanın Clearfil Protect Bond ile elde edilen asitlenmiş alandan daha fazla olduğu gözlendi (Şekil 4). Prepare edilmemiş mine ile adeziv rezin arasındaki yüzey incelendiğinde de benzer bir durum gözlendi. Üç basamaklı total-etch adezivin meydana getirdiği asitlenmiş alan, hem florozisli hem de normal dişlerde, iki basamaklı self-etch adezivinkinden daha derin bulundu (Şekil 5). Tartışma Adeziv rezin ile diş sert dokuları arasındaki bağlanma yüzeyinin incelenmesinde; taramalı elektron mikroskobu (SEM), geçirimli elektron mikroskobu (TEM), lazerli taramalı konfokal mikroskobu (LSCM) ve yakın geçmişte gelişen bir görüntüleme tekniği olan atomik kuvvet mikroskobu (AFM) gibi birçok mikroskop yöntemi kullanılmaktadır 9. Atomik kuvvet mikroskobu ile yapılacak olan incelemelerde örneklere ait bir ön hazırlık aşaması olmamasına rağmen, tüm elektron mikroskop incelemelerinde yapılan kimyasal fiksasyon, dehidratasyon, desikasyon ve metal kaplama gibi işlemler örneklerin hazırlanması için gerekli olan işlemlerdir. Rezin-dentin veya rezin-mine arayüzünün incelenmesinde; bir ultramikrotom ve elmas bıçak ile kesit alınarak hazırlanan örneklerin kullanıldığı TEM, örnek hazırlama tekniği çok zor olmasına rağmen, halen en

7 71 ŞEKİL 4 Prepare edilmiş mine ile adeziv rezin arayüzünün görünümü (A: Optibond FL, normal mine; B: Optibond FL, florozisli mine; C: Clearfil Protect Bond, normal mine; D: Clearfil Protect Bond, florozisli mine). ŞEKİL 5 Prepare edilmemiş mine ile adeziv rezin arayüzünün görünümü (A: Optibond FL, normal mine; B: Optibond FL, florozisli mine; C: Clearfil Protect Bond, normal mine; D: Clearfil Protect Bond, florozisli mine).. güçlü araçtır 9,10. Bunun yanında, SEM veya AFM ile yapılan incelemelerde, örneklerin hazırlanmasında, ara yüzeylerin ultra-morfolojik yapılarının açığa çıkarılabilmesi için argon iyon ile asitleme işlemlerinden ve kontaminasyonun giderilmesinde ve daha pürüzsüz bir yüzey elde edilmesinde metalografik polisaj işlemlerinden yararlanılmaktadır 9,11. Bu çalışmada, adeziv sistemlerin ve diş sert dokularına bağlanma mekanizmasının anlaşılmasında en çok ve ilk kullanılan yöntemlerden biri olan taramalı elektron mikroskobu ile değerlendirme yapılmıştır. Asitleme ve primerleme işlemleri aynı anda meydana geldiğinden dolayı hızlı ve kolay uygulanabilen self-etch adeziv sistemlerin klinikte kullanılması birçok avantaj sağlamaktadır. Bununla beraber bu tip adezivlerin özellikle preparasyon yapılmamış mine dokusuna adezyon potansiyeli tartışmalı bir konudur 5. Asitlemenin etkinliği ve rezinin dayanıklılığı self-etch adezivlerin mineye adezyonunu etkileyen önemli iki faktördür 12. Çeşitli araştırmalarda, iki basamaklı ve bir basamaklı self-etch adezivlerin prepare edilmemiş sağlam mine dokusundaki bağlanma dayanımlarının total-etch adezivlerden daha düşük olduğu gösterilmiştir 4,5,13. Bu bulgular self-etch adeziv sistemlerin sağlam minedeki asitleme etkinliklerinin de az olması şeklindeki bulgular ile uyumluluk göstermektedir. Bu tip adezivler için, mine prizmalarının güçlükle fark edilebildiği, yüzeyin her tarafında benzer şekilde gözlenmeyen ve minenin hafifçe etkilenmiş olduğu bir asitleme modeli tanımlanmaktadır 4,5,12. Bununla beraber minenin en dış yüzeyindeki aside dirençli olan hipermineralize tabaka uzaklaştırıldığında ise iki basamaklı ve orta kuvvetli bir self-etch adeziv olan Clearfil SE Bond ile asitlenmiş yüzeye, uygun bir rezin penetrasyonunun gerçekleşerek elde edilen bağlanma dayanımının total-etch adezivlerle elde edilen sonuçlarla benzer olduğu belirtilmiştir 4,13,14,15. Bu çalışmada kullanılan Clearfil Protect Bond, SE Bond gibi MDP monomer (10-methacryloyloxydecyl dihydrogen

8 72 phosphate) içeren iki basamaklı ve orta kuvvetli bir self-etch adezivdir. Bu adeziv ile de preparasyon yapılmayan sağlam minede, iyi ve homojen bir demineralizasycn elde edilememiştir. Prepare edilen mine yüzeyinde ise fosforik asitin yaptığından daha az bir demineralizasycn ve daha az asitlenmiş alan derinliği gözlenmekle birlikte, intraprizmatik boşlukların kolaylıkla tanımlanabildiği bir asitleme modeli dikkati çekmektedir (Tablo I, Şekil 2, 3, 4 ve 5). Bulgulanmız Perdigâo ve Geraldeli nin,5 prepare edilmiş minedeki asitlemenin etkinliğini rezin replika yöntemiyle inceledikleri ve Clearfil SE Bond primer uygulanan yüzeylerde iyi tammlanabilen bir intraprizmatik penetraspn gözledikleri çalışma ile uyumludur. Florozisli minenin en dış yüzeyi, florürapatit nedeniyle normal mineye oranla daha kristalize, daha stabil ve dolayısıyla asitler karşısında daha az çözünür olan bir hipermineralize tabaka ile karakterizedir. 16 Preparasyonun yapılmadığı florozisli mine yüzeylerinde fosforik asit ile oldukça sığ intraprizmatik boşluklar gözlenirken, self-etch primer ile prizmalarda hiçbir çözülme elde edilememesi ve arayüzde asitten etkilenmiş alanın gözlenememesi bu tabaka nedeniyledir (Şekil 3 ve 5). Bu nedenle florozisli dişlerde laminate veneer gibi restorasyonlann yapımı sırasında minede yapılacak olan preparasyon önem taşımaktadır. Bu tür restorasyonlar için, preparasyonda kullanılan özel frezler ile yaklaşık um kalınhğında mine kaldinlmaktadır. Böylelikle TF indeksine göre 4 skorunu alan dişlerde yaklaşık 50 um kalınhğında olduğu saptanan hipermineralize tabakanın uzaklaştırılması söz konusu olmaktadır 17. Prepare edilen florozisli dişlerdeki asitlemenin etkinliği ile bağlanma dayanımı testleri karşılaştırıldığında sonuçlar benzerlik göstermektedir. Ermiş ve arkadaşları 14, minede preparasyon yapıldığında, total-etch ve self-etch adezivlerin florozisli dişlerdeki (TFI 5) performanslannın benzer olduğunu ve bağlanma dayanımı değerlerinin normal dişlerdekinden farklı olmadığını ortaya koymuştur. Bu çalışmada da prepare edilen florozisli mine yüzeylerinde (TFI 5), hem fosforik asit hem de self-etch primer ile elde edilen asitleme modelinin normal mine yüzeylerinkinden farklı olmadığı gözlenmiştir. Aynı şekilde rezin-mine arayüzünün incelendiği SEM görüntülerinde de florozisli dişlerdeki asitlenmiş alanın derinliğinin normal dişlerdekinden daha az olmadığı göze çarpmaktadır (Şekil 4 ve 5). Sözü edilen her iki çalışmada da florozis skoru aynı olan dişlerin seçilmiş olması ve florozisli minenin fosforik asit ile üretici firmanın normal dişler için önerdiği sürede asitlenmiş olması (15-30 saniye), sonuçların karşılaştırılmasına olanak sağlamaktadır. Bu nedenle, söz konusu çalışmalar ile, florozisli dişlerde yeterli bir bağlanma sağlanabilmesi için asitleme süresinin uzatılması gerektiği şeklindeki klasik bilgilerimiz yerini florozisli dişlerde minenin saniye asitlenmesinin yeterli olduğu şeklindeki bilgilere bırakabilecektir. Alınmış olan florür miktarının artmasına bağlı olarak florozisli dişlerdeki patolojinin şiddetinin de artmasının, asitleme modeli ve adezivlerin performansı üzerinde etkili olacağı ve bunun da asitleme süresinin değişmesine neden olacağı düşünülebilir. Bununla beraber Weerasinghe ve arkadaşları 18 yapılan bir çalışmada Clearfil SE Bond primerin %37 lik fosforik asit ile beraber ve fosforik asit kullanılmadan uygulandığı minedeki bağlanmanın etkinliğinin florozis şiddeti arttıkça değişmediğini saptanmıştır. Farklı adeziv sistemlerin florozisli dişlerdeki klinik performansının ve dayanıklılığının değerlendirileceği çalışmaların yapılması önem taşımaktadır. Sonuçlar 1. Florozisli dişlerde minede yapılan preparasyon asitlemenin etkinliğini artırdı. 2. Minede preparasyonun yapılmadığı florozisli ve normal dişlerde test edilen self-etch primer ile belirgin bir asitleme modeli elde edilmedi. 3. Florozisli dişlerde (TFI 5), fosforik asit ile asitleme süresinin uzatılmasına gerek kalmadan normal dişlerle benzer bir asitleme modeli meydana geldi.

9 73 4. Total-etch adezivin meydana getirdiği asitlenmiş alanın derinliği iki basamaklı self-etch adezivinkinden daha fazla idi. Bu çalışma, Ekim 2007 tarihinde Safranbolu da düzenlenen Restoratif Dişhekimliği Derneği V. Bilimsel Kongresi ve XII. Diş Hastalıkları ve Tedavisi Ana Bilim Dalları Toplantısında sunulmuştur. Teşekkür Bu çalışma; IADR/CED Visiting Scholar Stipend ve TUBITAK/BAYG Yurtdışı Burs Programı ile Leuven Katolik Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi Biomat Araştırma Laboratuvarı ve Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Fakültesi nde gerçekleştirilmiştir. KAYNAKLAR 1. Van Meerbeek B, De Munck J, Yoshida Y, Inoue S, Vargas M, Vijay P, Van Landuyt K, Lambrechts P, Vanherle G. Buonocore Memorial Lecture. Adhesion to Enamel and Dentin: Current Status and Future Challenges. Oper Dent 2003;28: Van Meerbeek B, Van Landuyt K, De Munck J, Hashimoto M, Peumans M, Lambrechts P, Yoshida Y, Inoue S, Suzuki K. Technique-sensitivity of Contemporary Adhesives. Dent Mater J 2005;24: De Munck J, Van Landuyt K, Peumans M, Poitevin A, Lambrechts P, Braem M, Van Meerbeek B. A Critical Review of the Durability of Adhesion to Tooth Tissue: Methods and Results. J Dent Res 2005;84: Senawongse P, Sattabanasuk V, Shimada Y, Otsuki M, Tagami J. Bond Strengths of Current Adhesive Systems on Intact and Ground Enamel. J Esthet Restor Dent 2004;16: Perdigão J, Geraldeli S. Bonding Characteristics of Selfetching Adhesives to Intact versus Prepared Enamel. J Esthet Restor Dent 2003;15: Ermiş RB. İçme Suyundaki Farklı Florür Konsantrasyonlarında Meydana Gelen Dental Florozisin Değerlendirilmesi. Hacettepe Dişhek Fak Derg 2002;26:32-38 (Düzeltme: Hacettepe Dişhek Fak Derg 2002;26). 7. Fejerskov O, Larsen MJ, Richards A, Baelum V. Dental Tissue Effects of Fluoride. Adv Dent Res 1994;8: Perdigão J, Lambrechts P, Van Meerbeek B, Vanherle G, Lopes AL. Field Emission SEM Comparison of Four Postfixation Drying Techniques for Human Dentin. J Biomed Mater Res 1995;29: Van Meerbeek B, Yoshida Y, Snauwaert J, Hellemans L, Lambrechts P, Vanherle G, Wakasa K, Pashley DH. Hybridization Effectiveness of a Two-step versus a Threestep Smear Layer Removing Adhesive System Examined Correlatively by TEM and AFM. J Adhes Dent 1999;1: Van Meerbeek B, Perdigão J, Lambrechts P, Vanherle G. The clinical performance of adhesives. J Dent 1998;26: Peumans M, Van Meerbeek B, Yoshida Y, Lambrechts P, Vanherle G. Porcelain Veneers Bonded to Tooth Structure: An Ultra-morphological FE-SEM Examination of the Adhesive Interface. Dent Mater 1999;15: Pashley DH, Tay FR. Aggressiveness of Contemporary Selfetching Adhesives. Part II: Etching Effects on Unground Enamel. Dent Mater 2001;17: Kanemura N, Sano H, Tagami J. Tensile Bond Strength to and SEM Evaluation of Ground and Intact Enamel Surfaces. J Dent 1999;27: Ermis RB, De Munck J, Cardoso MV, Coutinho E, Van Landuyt KL, Poitevin A, Lambrechts P, Van Meerbeek B. Bonding to Ground versus Unground Enamel in Fluorosed Teeth. Dent Mater 2007;23: Ibarra G, Vargas MA, Armstrong SR, Cobbb DS. Microtensile Bond Strength of Selfetching Adhesives to Ground and Unground Enamel. J Adhes Dent 2002;4: Fejerskov O, Richards A and DenBesten P. The Effect of Fluoride on Tooth Mineralization. Ed. Fejerskov O, Ekstrand J, Burt B. Fluoride in Dentistry. 2nd ed. Copenhagen: Munksgaard.1996: Fejerskov O, Manji F and Baelum V. The Nature and Mechanisms of Dental Fluorosis in Man. J Dent Res 1990;69: Weerasinghe DS, Nikaido T, Wettasinghe KA, Abayakoon JB, Tagami J. Micro-shear Bond Strength and Morphological Analysis of a Self-etching Primer Adhesive System to Fluorosed Enamel. J Dent 2005;33: Geliş Tarihi : Received Date : 26 November 2007 Kabul Tarihi : Accepted Date : 28 January 2008 İLETİŞİM ADRESİ Doç.Dr. R. Banu ERMİŞ Süleyman Demirel Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı Kampüs, ISPARTA Tel: Fax: E-posta: banu_ermis@yahoo.com