6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU İLE İŞVERENLERE GETİRİLEN YÜKÜMLÜLÜKLER VE İDARİ YAPTIRIMLAR Dr. Resul KURT* Dr. Dilek KURT** I. GİRİŞ İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 1 ile işverenlerin yükümlülüklerinde önemli değişiklikler yapılmıştır. İşçi çalıştıran işyerlerinin içinde bulundukları tehlike sınıfına bağlı olarak alınması gereken önlemler için geçiş tarihleri belirlenmiş olup, bu kapsama sigortalı olarak kendi bünyesinde kapıcı, güvenlik görevlisi, yönetici gibi personelleri çalıştıran apartmanlar da alınmıştır. Kanunun hükümleri gerek kamu ve gerekse özel sektör işyerlerine; faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanacak olmakla birlikte ev hizmetlerinde çalışanlar, herhangi bir personel çalıştırmayıp kendi nam ve hesabına mal ve/veya hizmet üretimi yapanlar ile genel olarak askeri ve istihbarat birimleri 6331 sayılı Kanun un içerdiği hükümlerden istisna tutulmuştur. (Md.2) Bu kapsamda işyerleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından kısa vadeli sigorta kolları prim oranı da dikkate alınmak suretiyle az tehlikeli, tehlikeli ve çok tehlikeli olarak sınıflandırılacak, sınıflandırma yayımlanacak bir tebliğ ile belirlenecektir. (Md.9) İşyeri için belirlenmiş olan tehlike sınıfı, aynı zamanda çalıştırılacak iş güvenliği uzmanının yetki belgesi ve Kanunun ilgili maddelerinin yürürlüğe girişi açısından da etkili olacaktır. Çok Tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri (A) sınıfı, Tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri en az (B) sınıfı, Az Tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip kişileri çalıştıracaktır/hizmet alacaktır. * SGK E. SGK Başmüfettişi ** Yeditepe Ünv.Öğretim Görevlisi 1 30.06.2012 gün ve 28339 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. 217
İşverenler işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanını bünyelerinde istihdam edebilecekleri gibi, Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (O.S.G.B.) Belgesi bulunan kuruluşlardan da hizmet alabileceklerdir. Ancak bu kişilerin istihdam edilmesi ya da bu kişilerden hizmet alınması, işverenin sorumluluğunu hiçbir şekilde ortadan kaldırmamaktadır. II. 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU İLE GETİRİLEN İDARİ YAPTIRIMLAR İşyerlerinde sağlık ve güvenliğin sağlanması çalışma hayatının tüm taraflarının ortak bir sorunudur. Devlet, işçi ve işverenin birer taraf olduğu bu sorunun çözümü için güvenlik kültürünün oluşturulması kamuoyunu derinden sarsan iş kazalarının önlenmesi için birinci önceliğimiz olmalıdır. İş sağlığı ve güvenliğini bir maliyet olarak değil, işyerlerinin daha güvenli, huzurlu, çalışanların daha mutlu ve işletmelerin daha verimli olabilmesi için bir öncelik olarak görülmesi toplumun her kesimi tarafından benimsenmelidir. Bu ortak bir sorumluluktur. 1) İŞVERENLER YÜKÜMLÜLÜKLERİ a) Genel Yükümlülükler İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu; işverenlere hem risk değerlemesi yapmak/yaptırmak, hem çalışanlara görev verirken iş sağlığı ve güvenliği yönünden uygunluğunu göz önüne almak hem de konu ile ilgili her türlü tedbirin ve eğitimin alınmasından; organizasyonun yapılmasına, araç-gereç sağlanmasına ve mevcut durumun iyileştirilmesine kadar çok geniş bir yelpazede sorumluluklar yüklemektedir. İşveren yalnızca bu sorumlulukları üstlenmekle kalmayıp aynı zamanda alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını denetlemek ve uygunsuzlukların giderilmesini de sağlamakla mesuldür. Kanunda açıkça belirtildiği üzere, işyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmamaktadır. (Md.4) Ayrıca işveren çalışanlarını işyerinde karşılaşılabilecek riskler, koruyucu tedbirler, ilk yardım, afetler, olağan dışı durumlar, yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişilerle ilgili olarak bilgilendirmek zorundadır. (Md.16) 218
b) Risklerden Korunma Risk Değerlendirmesi, Kontrol, Ölçüm Ve Araştırma İşveren işin yürütümü esnasında aşağıdaki korunma politikalarına dikkat etmekle yükümlüdür (Md.5). - Risklerden kaçınmak - Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek - Risklerle kaynağında mücadele etmek - İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek, - Teknik gelişmelere uyum sağlamak, - Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek, - Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek, - Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek, - Çalışanlara uygun talimatlar vermek. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirme yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. Bu değerlendirme yapılırken; - Belirli risklerden etkilenecek çalışanların durumu, - Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde ve müstahzarların seçimi, - İşyerinin tertip ve düzeni dikkate alınır. Bu değerlendirme ile koruyucu ekipman ve donanımlar da belirlenmeli, uygulanacak tedbirler işyerinin her kademesinde uygulanabilir nitelikte olmalıdır.(md.10) c) İşverenin İş Sağlığı Ve Güvenliği Personeli Ve Koşullar Hakkındaki Yükümlülükleri (Md.6) İşverenler, işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve gerekli diğer sağlık personelini görevlendirmek zorundadır. Bu personelleri istihdam edebilecekleri gibi bu hizmetlerin tamamını veya bir kısmını O.S.G.B. lerden destek alarak yerine getirebilirler. 219
Görevlendirilen bu kişilerin görevlerini yerine getirebilmeleri amacıyla gereken zaman, mekân, araç-gerecin sağlanması; sağlık ve güvenlik hizmetlerini yerine getirenler arasında işbirliği ve koordinasyonun oluşturulması, bu kişilere iş sağlığı ve güvenliğini etkileyen veya etkilemesi muhtemel olan konularla ilgili bilgi verilmesi de işverenin sorumluluğundadır. İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları; görevlendirildikleri işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili olarak alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirilecek, bunlardan hayati tehlike arz edenlerin işveren tarafından düzeltilmemesi halinde Bakanlığın yetkili birimine bilgi verecektir. (Md.8) Hizmet sunan kuruluşlar ile işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları, bu hizmetlerinden yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı hizmet sundukları işverene karşı sorumludurlar. Ancak çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali tespit edilen işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının yetki belgesi askıya alınacaktır. (Md.8) İşveren eğer tam süreli işyeri hekimi görevlendiriyor ise diğer sağlık personelini görevlendirmek zorunda değildir Çok tehlikeli sınıfta yer alan ve (A) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı çalıştırması gereken işyerleri için, bu işyerlerinde Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren dört yıl süreyle (B) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesiyle yerine getirilmiş sayılır.tehlikeli sınıfta yer alan ve (B) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı çalıştırması gereken işyerleri için, bu işyerlerinde Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç yıl süreyle (C) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesiyle yerine getirilmiş sayılır.(gçc.md.4) d) İş Kazası Ve Meslek Hastalıklarının Bildirimi İşveren, iş kazası ve meslek hastalıklarının kaydını tutarak bunlara ait raporları düzenlemek zorundadır. Ayrıca yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyerinin ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya yol açma potansiyeli bulunan olayları da inceleyerek bunlarla ilgili raporları da düzenlemelidir. 220
İş kazalarının kazadan sonraki üç işgünü içerisinde, meslek hastalıklarının ise işverene bildirildiği tarihten itibaren yine üç işgünü içinde Sosyal Güvenlik Kurumu na bildirilmesi zorunludur. e) Sağlık Gözetimi Ve Çalışanların Sağlık Muayenesi İşveren, aşağıdaki hallerde çalışanların sağlık muayenelerini yaptırmak zorundadır. - İşe girişlerde, - İş değişikliklerinde, - İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde çalışanın talep etmesi halinde, - İşyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen aralıklarda. Ayrıca Tehlikeli ve Çok Tehlikeli sınıfta yer alan işletmelerde çalışacak olan kişilerin, yapacakları işe uygun olduklarını gösteren sağlık raporları olmadan işe başlatılmaları yasaktır. İşveren, yapmış oldukları tüm bu sağlık ve güvenlik harcamalarından hiçbirini çalışana yansıtamaz. (Md.15) Çalışanlar için daha önce alınmış olan periyodik sağlık raporları, bu raporların süresi bitinceye kadar geçerli olacaktır. (Gçc.Md.3) f) Acil Durum Planları, Yangınla Mücadele, İlk Yardım, Tahliye İşveren; işyerinin büyüklüğü, taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı gibi faktörleri dikkate alarak önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım vb. konularda uygun donanıma ve bilgiye sahip yeterli sayıda kişi görevlendirmek, araç-gereçleri sağlamak, tatbikatları yaptırmak ve ekiplerin her zaman hazır bulunmasını sağlamak zorundadır. Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapmalıdır. (Md.11) Ayrıca işveren Kanunda belirtildiği şekli ile ciddi, yakın ve önlenemeyen bir tehlikenin meydana gelmesi durumunda çalışanların işlerini bırakarak derhal güvenli bir yere gidebilmeleri için önceden gerekli düzenlemeleri yapmış ve çalışanlara gerekli talimatları vermiş olmak zorundadır. (Md.12) 221
g) İş Sağlığı Ve Güvenliği Kurulu Elli ve daha fazla çalışanı bulunan ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere bir kurul oluşturmak zorundadır. İşveren bu kurulun kararlarını uygular. (Md.22) Kanun koyucu, asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu halleri özel olarak düzenlemiş, bir nev i asıl işveren ve alt işvereni bir tek işyeri gibi değerlendirerek iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturma sınırı olan elli kişilik çalışan sayısını bu iki işverenin toplamı üzerinden belirlemiştir. (Md.22) Altı aydan fazla süren asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde; a) Asıl işveren ve alt işveren tarafından ayrı ayrı kurul oluşturulmuş ise, faaliyetlerin yürütülmesi ve kararların uygulanması konusunda işbirliği ve koordinasyon asıl işverence sağlanacaktır. b) Asıl işveren tarafından kurul oluşturulmuş ise, kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren koordinasyonu sağlamak üzere vekaleten yetkili bir temsilci atayacaktır. c) Asıl işverenin işyerinde kurul oluşturması gerekmiyorsa, bu durumda asıl işveren alt işverenin oluşturduğu kurula vekaleten yetkili bir temsilci atayacaktır. d) Kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren ve asıl işverenin çalışan sayılarının toplamı elliden fazla ise, bu durumda koordinasyonu asıl işverenin yapması kaydıyla asıl işveren ve alt işveren tarafından birlikte bir kurul oluşturulur. e) Aynı çalışma alanında birden fazla işverenin bulunması ve bu işverenlerce birden fazla kurulun oluşturulması halinde ise işverenler birbirlerinin çalışmalarını etkileyebilecek kurul kararları hakkında diğer işverenleri bilgilendirmek zorundadır. h) Güvenlik Raporu Veya Büyük Kaza Önleme Politikası Belgesi İşletmeye başlanmadan önce, büyük endüstriyel kaza oluşabilecek işyerleri için; işyerlerinin büyüklüğüne göre büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu işveren tarafından hazırlanır. Güvenlik raporu hazırlamak zorunda olan işverenler; ancak hazırladıkları raporlar Bakan- 222
lıkça içerik ve yeterlilik olarak incelenmesinden sonra işyerlerini açabilirler. (Md.30) 2) ÇALIŞANLARA YÖNELİK DÜZENLEMELER a) İş Sağlığı Ve Güvenliği Eğitimleri İşveren, çalışanlarına iş sağlığı ve güvenliği eğitimi aldırmak zorundadır. Eğitimler işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliklerinde, iş ekipmanları değiştiğinde veya yeni bir teknoloji uygulandığında verilir. Eğitimler sadece gerektiğinde değil, düzenli aralıklarla da tekrarlanır. Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamayacağı gibi Çalışan Temsilcisi olarak kişi ya da kişiler olarak eğitilir. Bunun yanında iş kazası veya meslek hastalığı geçiren kişilere işe başlamadan önce bu konularla ilgili ilave eğitim verilmesi, ayrıca herhangi bir sebeple altı aydan uzun süre işten uzak kalanlara da yenileme eğitimi verilmesi zorunludur. Bu eğitimlerin maliyeti çalışana yansıtılamayacağı gibi, eğitimde geçen süreler çalışma süresinden sayılır. Eğitim süresi işçinin normal çalışma süresini aşıyorsa bu durumda kalan kısım fazla çalışma olarak değerlendirilir. b) Çalışan Temsilcisi 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun getirdiği en önemli yeniliklerden biri, işyerlerinde Çalışan Temsilcisi seçilmesi veya (seçimle belirlenemediği durumda) işveren tarafından atanmasıdır. - 2 50 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde bir, - 51 100 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde iki, - 101 500 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde üç, - 501 1000 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde dört, - 1001 2000 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde beş, - 2001 ve üzerinde çalışanı bulunan işyerlerinde altı Çalışan temsilcisi belirlenmek zorundadır. Birden fazla çalışan temsilcisinin olduğu hallerde, temsilcilerin arasında yapılacak bir seçimle bir Baş Temsilci belirlenir. 223
Çalışan temsilcileri, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin azaltılması için işverene öneride bulunma ve gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkına sahiptir. Çalışan temsilcilerinin veya destek elemanlarının hakları kısıtlanamaz ve görevlerini yerine getirebilmeleri için gereken imkanlar işveren tarafından kendilerine sağlanmak zorundadır. (Md.20) Çalışan temsilcisi, görevini destek elemanı ile birlikte yürütür. Destek elemanı; Kanunda asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilkyardım ve benzeri konularda özel olarak görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişi olarak tarif edilmektedir. (Md.3) İşyerinde sendika bulunması halinde, sendika temsilcisi çalışan temsilcisi olarak da görev yapar. c) Çalışanların Görüşlerinin Alınması Ve Katılımlarının Sağlanması İşveren, görüş alma ve katılımın sağlanması konusunda çalışanlara, iki veya daha fazla çalışan temsilcisinin bulunduğu işyerlerinde de sendika ya da çalışan temsilcisine iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda görüşlerini alarak teklif getirme hakkı tanır ve bu konulardaki görüşmelerde yer almalarını, katılımlarını sağlar. Bunun yanında yeni teknolojilerin uygulanması, seçilecek iş ekipmanı, çalışma ortamı ve şartlarının çalışanların sağlık ve güvenliğine etkisi konularında görüşlerini alır. (Md.18) İşveren ayrıca çalışan temsilcileri ve destek elemanlarının aşağıdaki konularda önceden görüşlerinin alınmasını sağlamalıdır. - İşyerinden görevlendirilecek veya dışarıdan hizmet alınacak işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer personel ile ilk yardım, yangınla mücadele ve tahliye konuları - Risk değerlendirmesi yapılarak alınması gereken koruyucu ve önleyici tedbirlerin, kullanılması gereken koruyucu donanım ve ekipmanın belirlenmesi - Sağlık ve güvenlik risklerinin önlenmesi ve koruyucu hizmetlerin yürütülmesi - Çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimlerinin planlanması 224
a) Çalışanların Yükümlülükleri Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. Çalışanların, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri şunlardır: - İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun - şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek. - Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak. - İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek. - Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak. - Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak (Md.19) b) Bağımlılık Yapan Maddeleri Kullanma Yasağı İşyerine sarhoş veya uyuşturucu madde almış olarak gelmek; işyerinde alkollü içki veya uyuşturucu madde kullanmak yasaktır. İşveren, işyeri eklentilerinden sayılan kısımlarda ne zaman, hangi hallerde ve ne gibi şartlarda alkol alınabileceğini belirlemeye yetkilidir. İşleri gereği alkollü içki içmek zorunda olanlar (alkollü içki üretilen işyerlerinde üretimi denetlemekle görevli olanlar, işi gereği müşterilerle birlikte alkollü içki içmek zorunda olanlar) bu maddenin dışında tutulmuştur. (Md.28) d) Çalışmaktan Kaçınma Hakkı Çalışanlar ciddi ve yakın bir tehlike ile karşı karşıya iseler eğer işyerin- 225
de varsa iş sağlığı ve güvenliği kuruluna, kurul yoksa işverene başvurarak durumun tespitini ve gerekli tedbirlerin alınmasını talep edebilirler. Kurul acilen toplanır; kurul yoksa işveren derhal karar vermek zorundadır. Durum tutanakla tespit edilerek çalışana ve çalışan temsilcisine yazı ile bildirir. Kurul veya işverenin çalışanın talebi yönünde karar vermesi halinde, çalışan gerekli önlemler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. Çalışmaktan kaçındığı dönemlerdeki ücretleri, kanundan ve iş sözleşmesinden doğan hakları saklıdır. Ayrıca iş sözleşmesi ile çalışanlar talep etmelerine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı durumlarda iş sözleşmelerini tek taraflı olarak feshedebilirler. (Md.13) 3) ÖZEL DURUMLAR a) Bazı İşletmelere Yönelik Destekler İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilebilmesi için işverenin üstleneceği giderlerin; 10 kişiden az çalışanı bulunan, Tehlikeli ve Çok Tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için S.G.K.tarafından (destek olunacak kısım ve desteğin ödenme şeklinin daha sonra tespit edileceği belirtilerek) finanse edileceği Kanunda öngörülmüş, ayrıca Az Tehlikeli sınıfta yer alan ve yine 10 kişiden az çalışanı bulunan işyerleri için de Bakanlar Kurulu kararıyla destek sağlanabileceği maddesine yer verilmiştir. Destekten faydalanan işyerlerinde çalıştırdığı kişilerden sigortaya bildirmediği bulunanların tespit edildiği işverenlerden verilen destekler yasal faizi ile birlikte geri alınacak ve bu işverenler destekten üç yıl süre ile yararlanamayacaktır. (Md.7) b) Birden Fazla İşyeri Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya siteleri gibi yerlerde iş sağlığı ve güvenliği konusundaki koordinasyon yönetim tarafından sağlanır. Yönetim, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden diğer işyerlerini etkileyebilecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirleri almaları için işverenleri uyarır; uymayanları ise Bakanlığa bildirir. (Md.23) 226
4) KANUNUN YÜRÜRLÜK TARİHİ Yukarıda sayılanlar ışığında; iş sağlığı ve güvenliğine oldukça kesin belirlenmiş bir çerçeve oluşturan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun genel yürürlük maddeleri aşağıda sıralanmıştır. a) İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı, diğer sağlık personeli görevlendirilmesine ilişkin maddeler ile küçük işletmeler için devletçe sağlanacak desteklere ait düzenlemeler; - Kamu kurumları ile 50 den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımı tarihinden itibaren iki yıl sonra (01.07.2014 tarihinde) - 50 den az çalışanı olup tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımı tarihinden itibaren bir yıl sonra (01.07.2013 tarihinde) - Diğer işyerleri için yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra (01.01.2013 tarihinde) yürürlüğe girecektir. b) İşyerlerinin bu Kanuna göre tehlike sınıflarının belirlenmesi, 6331 sayılı Kanun un yayımlandığı tarih itibariyle yürürlüğe girmiştir. (30.06.2012). 5) İDARİ YAPTIRIM a) İşin Durdurulması İşyerindeki bina ve eklentilerde, çalışma yönetim ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek olan riskin etkileyebileceği alan ve çalışanlar dikkate alınarak, işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulur. Ayrıca Çok Tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde risk değerlendirmesi yapılmamış olması halinde iş durdurulur. İş sağlığı ve güvenliği konusunda teftişe yetkili üç iş müfettişinden oluşan bir heyet, yetkili bir iş müfettişinin tespiti üzerine gerekli incelemeler, yaparak tespit tarihinden itibaren iki iş günü içerisinde (eğer tespit edilen husus acil müdahaleyi gerektiriyorsa heyet tarafından karar alınıncaya ka- 227
dar geçerli olmak üzere hemen) işi durdurabilir. İşveren, bu duruma karşı altı iş günü içinde yetkili iş mahkemesinde karara itiraz edebilir. Mahkeme itirazı öncelikle görüşür ve altı iş günü içinde karara bağlar. Mahkemenin kararı kesindir. İşin durdurulması sebebiyle işsiz kalan işçilere, çalışılmış gibi sayılarak ücretleri ödenir ya da (ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere) başka bir iş gösterilebilir.(md.25) b) Uygulanacak İdari Para Cezaları 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun dikkat çekici yönlerinden biri de uygulanacak idari para cezalarının ağırlığı ile bazı aykırılıkların devam ettiği her ay için cezai müeyyidenin birer kat artırılmasıdır. Bu durumda örneğin görevlendirilmesi gerektiği halde iş güvenliği uzmanı görevlendirilmediği takdirde aykırılığın devam ettiği her ay için aynı idari para cezası tutarı devam etmekte, üç aylık bir ihlalin neticesinde üç kat cezai müeyyide uygulanmış olmaktadır. Her ne kadar henüz konu ile ilgili yönetmelik yayımlanmamış olsa da ekli tabloda 6331 sayılı Kanun içerisinde yer alan idari para cezaları ve cezaları doğuran usulsüzlükler verilmiştir. IV. SONUÇ 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu işverenlere; - Risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmak, - Acil eylem planı yapmak, - Çalışanlara iş sağlığı ve güvenliği eğitimi vermek (Herkes için yaptığı işe göre İSG eğitimi aldırılmalı, eğitim konuları belgelenmeli ve bir ölçme değerlendirme yapılmalıdır), - Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalışanlara mesleki eğitim verilmesi (özel kurumlardan veya çıraklık ve mesleki eğitim okullarından alınabilir), - İlkyardımcı eğitimi aldırılması, -Yangın eğitimi aldırılması, - 50 ve daha fazla işçi çalışan işyerlerinde İSG Kurulu kurulması, - Çalışan Temsilcisi atanması veya seçilmesi, - İşyeri Hekimi ve İSG Uzmanı çalıştırılması veya OSGB lerden hizmet alınması gibi yükümlülükler getirilmiştir. 228
Bu kapsamda işyerleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından kısa vadeli sigorta kolları prim oranı da dikkate alınmak suretiyle az tehlikeli, tehlikeli ve çok tehlikeli olarak sınıflandırılacak, sınıflandırma yayımlanacak bir tebliğ ile belirlenecektir. İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar. Bu eğitim özellikle; işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde verilir. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanır. Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamayacağı gibi Çalışan Temsilcisi olarak kişi ya da kişiler olarak eğitilir. Bunun yanında iş kazası veya meslek hastalığı geçiren kişilere işe başlamadan önce bu konularla ilgili ilave eğitim verilmesi, ayrıca herhangi bir sebeple altı aydan uzun süre işten uzak kalanlara da yenileme eğitimi verilmesi zorunludur. Bu eğitimlerin maliyeti çalışana yansıtılamayacağı gibi, eğitimde geçen süreler çalışma süresinden sayılır. Eğitim süresi işçinin normal çalışma süresini aşıyorsa bu durumda kalan kısım fazla çalışma olarak değerlendirilir. İşyeri için belirlenmiş olan tehlike sınıfı, aynı zamanda çalıştırılacak iş güvenliği uzmanının yetki belgesi ve Kanunun ilgili maddelerinin yürürlüğe girişi açısından da etkili olacaktır. Çok Tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri (A) sınıfı, Tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri en az (B) sınıfı, Az Tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip kişileri çalıştıracaktır/hizmet alacaktır. İşverenler çalışanlarını işyerinde karşılaşılabilecek riskler, koruyucu tedbirler, ilk yardım, afetler, olağan dışı durumlar, yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişilerle ilgili olarak bilgilendirmek zorundadır. (Md.16) İşverenler işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanını bünyelerinde istihdam edebilecekleri gibi, Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (O.S.G.B.) Belgesi bulunan kuruluşlardan da hizmet alabileceklerdir. Ancak bu kişilerin istihdam edilmesi ya da bu kişilerden hizmet alınması, açıkça işverenin sorumluluğunu hiçbir şekilde azaltmamaktadır. İşveren eğer tam süreli işyeri 229
hekimi görevlendiriyor ise diğer sağlık personelini görevlendirmek zorunda değildir. Görevlendirilen bu kişilerin görevlerini yerine getirebilmeleri amacıyla gereken zaman, mekân, araç-gerecin sağlanması; sağlık ve güvenlik hizmetlerini yerine getirenler arasında işbirliği ve koordinasyonun oluşturulması, bu kişilere iş sağlığı ve güvenliğini etkileyen veya etkilemesi muhtemel olan konularla ilgili bilgi verilmesi de işverenin sorumluluğundadır. İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları; görevlendirildikleri işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili olarak alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirilecek, bunlardan hayati tehlike arz edenlerin işveren tarafından düzeltilmemesi halinde Bakanlığın yetkili birimine bilgi verecektir. (Md.8) Hizmet sunan kuruluşlar ile işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları, bu hizmetlerinden yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı hizmet sundukları işverene karşı sorumludurlar. Çok tehlikeli sınıfta yer alan ve (A) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı çalıştırması gereken işyerleri için, bu işyerlerinde Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren dört yıl süreyle (B) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesiyle yerine getirilmiş sayılır.tehlikeli sınıfta yer alan ve (B) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı çalıştırması gereken işyerleri için, bu işyerlerinde Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç yıl süreyle (C) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesiyle yerine getirilmiş sayılır.(gçc.md.4) İşveren; işyerinin büyüklüğü, taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı gibi faktörleri dikkate alarak önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım vb. konularda uygun donanıma ve bilgiye sahip yeterli sayıda kişi görevlendirmek, araç-gereçleri sağlamak, tatbikatları yaptırmak ve ekiplerin her zaman hazır bulunmasını sağlamak zorundadır. Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapmalıdır. (Md.11) Elli ve daha fazla çalışanı bulunan ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere bir iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturmak zorundadır. İşveren bu kurulun kararlarını uygular. (Md.22) 230
İşveren, çalışanlarına iş sağlığı ve güvenliği eğitimi aldırmak zorundadır. Eğitimler işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliklerinde, iş ekipmanları değiştiğinde veya yeni bir teknoloji uygulandığında verilir. Eğitimler sadece gerektiğinde değil, düzenli aralıklarla da tekrarlanır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun getirdiği en önemli yeniliklerden biri, işyerlerinde Çalışan Temsilcisi seçilmesi veya (seçimle belirlenemediği durumda) işveren tarafından atanmasıdır. - 2 50 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde bir, - 51 100 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde iki, - 101 500 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde üç, - 501 1000 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde dört, - 1001 2000 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde beş, - 2001 ve üzerinde çalışanı bulunan işyerlerinde altı Çalışan temsilcisi belirlenmek zorundadır. Birden fazla çalışan temsilcisinin olduğu hallerde, temsilcilerin arasında yapılacak bir seçimle bir Baş Temsilci belirlenir. Çalışan temsilcileri, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin azaltılması için işverene öneride bulunma ve gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkına sahiptir. Çalışan temsilcilerinin veya destek elemanlarının hakları kısıtlanamaz ve görevlerini yerine getirebilmeleri için gereken imkanlar işveren tarafından kendilerine sağlanmak zorundadır. Çalışan temsilcisi, görevini destek elemanı ile birlikte yürütür. Destek elemanı; Kanunda asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilkyardım ve benzeri konularda özel olarak görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişi olarak tarif edilmektedir. 231
6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU NA GÖRE MADDE 4 - İşverenin genel yükümlülüğü UYGULANACAK İDARİ PARA CEZALARI Madde Başlığı Madde Cezanın Konusu Cezanın Miktarı İşverenin tedbir alma yükümlülüğünü yerine getirmemesi TL/ her 4/1-a (Her türlü tedbir: Organizasyon, araçgereç, 2.000 yükümlülük eğitim, bilgi, mesleki riskleri için önleme, iyileştirme) MADDE 6 - İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri MADDE 8 - İşyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları MADDE 10 - Risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm ve araştırma 4/1-b 6/1-a 6/1-b 6/1-c 6/1-ç 6/1-d 8/1. 8/6. 10/1 10/4 Tedbirlerin izlenmemesi, denetlenmemesi ve uygunsuzlukların giderilmemesi İş güvenliği uzmanının görevlendirilmemesi 2.000 5.000 İşyeri hekiminin görevlendirilmemesi 5.000 Diğer sağlık personelinin çalıştırılmaması İSG hizmetleri için araç-gereç-mekân ve zaman sağlanmaması İSG hizmetlerini yürütenler arasında koordinasyonun sağlamaması İşverene yazılı olarak bildirilen tedbirlerin yerine getirilmemesi Görevlendirilen kişilerin, hizmet alınan kuruluşların, başka işyerlerinden gelen çalışanların ve bunların işverenlerinin İSG riskleri konusunda bilgilendirilmemesi İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimlerinin hak ve yetkilerinin kısıtlanması İşyeri sağlık ve güvenlik biriminin kurulmaması Risk değerlendirmesi yapılmaması veya yaptırılmaması Risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılmaması 2.500 1.500 TL 1.500 TL 1.500 TL 1.500 1.500 TL 3.000 TL 4.500 1.500 TL TL/ her yükümlülük için ay (aykırılığın devamı halinde) ay (aykırılığın devamı halinde) TL/ her ay (aykırılığın devamı halinde) tedbir için TL / uzman ve hekim için ayrı ayrı ay (aykırılığın devamı halinde) 232
MADDE 11 - Acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardım MADDE 12 - Tahliye MADDE 14 - İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi MADDE 15 - Sağlık gözetimi MADDE 16 - Çalışanların bilgilendirilmesi MADDE 17 - Çalışanların eğitimi MADDE 18 - Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması 11 12 14/1. 14/2. 14/4. Acil durumların belirlenmemesi, acil durumlar için tedbir alınmaması, acil durum planlarının hazırlanmaması, destek elemanı görevlendirilmemesi, araç gereç sağlanmaması, eğitim ve tatbikatların yapılmaması, acil durumlarda işyeri dışındaki kuruluşla irtibatı sağlayacak düzenlemenin yapılmaması Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlike durumunda; çalışanların işi bırakarak güvenli yere gidebilmesinin, özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanların işe devam etmemesinin ve müdahalede bulunan çalışanların sorumlu tutulmamasının sağlanmaması İş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydının tutulmaması, bunlar hakkında incelemeler yapılarak ilgili raporların düzenlenmemesi, ramak kala olayların incelenerek raporların düzenlenmemesi İşverenin, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını 3 iş günü içinde SGK ya bildirmemesi Sağlık hizmeti sunucularının, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını en geç 10 gün içinde SGK ya bildirmemesi 1.500 15/1 Sağlık gözetiminin yapılmaması 15/2 16 Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacaklar için sağlık raporu alınmadan işe başlatma Çalışanların ve temsilcilerin bilgilendirilmemesi (riskler, tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar, ilk yardım, yangın, tahliye) 2.000 TL 2.000 TL 17/1 Çalışanlara eğitim verilmemesi 18 Çalışanların görüşlerinin alınmaması ve katılımlarının sağlanmaması (İSG konularında teklif getirme, seçilecek iş ekipmanı, yeni teknoloji, hekim, uzman, hemşire seçimi, il yardım, yangın, tahliye için görevlendirilecek kişilerin belirlenmesi) yükümlülük için ay (aykırılığın devamı halinde) yükümlülük için ay (aykırılığın devamı halinde) yükümlülük için çalışan için çalışan için çalışan için çalışan için aykırılık için 233
MADDE 20 - Çalışan temsilcisi MADDE 22 - İş sağlığı ve güvenliği kurulu MADDE 23 - İş sağlığı ve güvenliğinin koordinasyonu MADDE 24 - Teftiş, inceleme, araştırma, müfettişin yetki, yükümlülük ve sorumluluğu MADDE 25 - İşin durdurulması MADDE 29 - Güvenlik raporu veya büyük kaza önleme politika belgesi MADDE 30 - İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çeşitli yönetmelikler 20/1 20/3 20/4 22 23/2 24/2. 25 25/6 29 30 Çalışan temsilcilerinin görevlendirilmemesi veya seçilmemesi Çalışan temsilcilerinin işverene öneride bulunma ve tedbir alınmasını isteme hakkının verilmemesi Çalışan temsilcilerinin ve destek elemanlarının haklarının kısıtlanması, imkan sağlanmaması 50 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği kurulunun oluşturulmaması, alt işverenin bulunduğu hallerde uygun kurulun oluşturulmaması, kurullar arasında koordinasyonun sağlanmaması Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezlerinde İSG konusundaki koordinasyonun yönetim tarafından sağlanmaması Ölçüm, inceleme ve araştırma yapılmasına, numune alınmasına veya eğitim kurumları ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin kontrol ve denetiminin yapılmasına engel olunması İşyerinin bir bölümünde veya tamamında verilen durdurma kararına uymayarak durdurulan işe devam ettirilmesi İşin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerinin ödenmemesi, az ödenmesi veya uygun başka iş verilmemesi Büyük kaza önleme politika belgesinin hazırlanmaması Belgeyi Bakanlığa sunmadan işyerinin faaliyete geçirilmesi İşletilmesine izin verilmeyen işyerinin faaliyete geçirilmesi Durdurulan işyerinde faaliyete devam edilmesi 30 uncu madde de öngörülen yönetmelik hükümlerinin yerine getirilmemesi TL 1.500 TL 2.000 5.000 TL 5.000 TL 10.000 TL 50.000 TL 80.000 TL 80.000 TL 80.000 TL TL / hakları kısıtlanan her birey için aykırılık için TL / ihlale uğrayan her çalışan için ay (aykırılığın devamı halinde) hüküm için ay (aykırılığın devamı halinde) 234