HOŞ GELDİNİZ! 1
Lami TİRYAKİ DYO Boya Fabrikaları San ve Tic A.Ş. -Çevre ve Kimyasalların Yönetimi -ADR Güvenlik Danışmanı Eğiticisi -Güvenlik Bilgi Formu Hazırlayıcısı lami.tiryaki@dyo.com.tr 2
KĠMYASALLAR VE ACĠL DURUM 3
Afet:.Hasar veren,.ekolojik tahribata neden olan,.insan kaybına,.sağlığın ve sağlık servisinin dışarıdan olağanüstü yardım gerektirecek kadar kötüleşmesine neden olan her türlü oluşumdur. WHO (Dünya Sağlık Örgütü) 4
KimyasallarınNeden Olduğu Büyük İş Kazaları! 5
Bhopal Felaketi Hindistan 1984-3 Aralık 1984-Bhopal Hindistan -40 ton metil izosiyanat kaçağı(union Carbide, ABD) -18000 den fazla ölü, 150000 e yakın kişi kısmen veya tamamen sakat, hayvan ve bitki örtüsünde büyük hasar 6
Bhopal Felaketi Hindistan 1984 Union Carbide firmasını satın alan Dow Chemical firması mağdurlarla görüşmeyi dahi reddetmişti. Kaza sonrası mağdurlara ödenen tazminat kişi başı yaklaşık 500 dolarla sınırlı kaldı. 7
-1974 Flixborough, İngiltere; Oksidasyon tanklarında patlama 28 ölü, tesis çevresinde büyük tahribat -19 Kasım1984-Mexico City; Meksika Doğal gaz patlaması 650 Ölü, 4000 Yaralı -21 Eylül 2001, Tolouse-Fransa; Amonyum Nitrat patlaması - 30 Ölü, 2500 yaralı -12 Eylül 2003, HOB Boya yangını- 1 ölü, maddi hasar 8
Tüpraş Yangını, Kocaeli-1999 9
10
10 Temmuz 1976 Seveso-Kuzey İtalya; bir kimya tesisinin patlaması ile çevreye kontrolsüz biçimde dioksin (2,3,7,8-Tetrachloro di benzo-p-dioxin veya TCDD) bulutu yayıldı. 600 kişi evlerini boşalttı, 2000 kişi kanser tedavisine başladı. 11
AB de SEVESO "Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Direktifi" nin doğuşu. Günümüzde AB de, SEVESO III olarak 3. revizyonu uygulanmaktadır. Türkiye de 2. revizyonun uygulanmasına çalışılmaktadır. 12
Afet:.Hasar veren,.ekolojik tahribata neden olan,.insan kaybına,.sağlığın ve sağlık servisinin dışarıdan olağanüstü yardım gerektirecek kadar kötüleşmesine neden olan her türlü oluşumdur. WHO (Dünya Sağlık Örgütü) 13
KİMYA SANAYİ Geniş ve Çeşitli Bir Sektör 14
KİMYA SANAYİ Petrokimya (mineraller, organik kimyasallar) İnce Kimyasallar(fine chemicals) Özellikli kimyasallar (para chemicals) Eczacılık (pharmaceuticals) Kaynak:AFAD 15
KİMYA SANAYİ Petrokimya (kükürt, fosfat, basınçlı gazlar, plastikler, solventler, ara ürünler vb...) İnce Kimyasallar (kompleks moleküller, çeşitli hammaddeler, önemli ar-ge aşamaları) Etken maddeler Pigmentler Eczacılık (ilaç vb...) Özellikli Kimyasallar (kozmetik, boya, deterjan vb...) Kaynak:AFAD 16
kimyasalların zararlı etkileri! 17
ULUSLARASI ÇALIŞMALAR SONUCUNDA BAZI KİMYASALLAR TEHLİKELİ OLARAK SINIFLANDIRILMIŞLARDIR 18
TÜM KİMYASAL MADDELER BÜNYELERİNDE TEHLİKE BARINDIRIRLAR! 19
TEHLİKESİZ KİMYASAL YOKTUR! MARUZ KALINAN DOZAJ ÖNEMLİDİR! 20
Kimyasalların Zararlı Etkileri(fizikokimyasal) 1-Yangın 2-Patlama 3-Oksidasyon 4-Aşındırıcılık 21
22
Kimyasalların Zararlı Etkileri(sağlık) 1-Toksik yayılım, kanserojenlik, mutajenisite 2-Sağlığa olumsuz etki tahriş, alerjik reaksiyon 3-Aşındırıcılık 23
24
Kimyasalların Zararlı Etkileri(çevre) Çevreye kontrolsüz yayılım, çevre üzerinde aşırı tahribat Kimyasalların Zararlı Etkileri(diğer) Basınçlı Gazlar: 25
Kimyasallardan Kaynaklı Acil Durum Senaryoları 1-Üretime bağlı acil durumlar (çalışanlar) 2-Taşımaya bağlı acil durumlar (lojistik) 3-Kullanıma bağlı acil durumlar (satış noktaları, son kullanıcı) 4-Atıklar 26
Kimyasallardan Kaynaklı Acil Durum Senaryoları Kullanıma Bağlı Acil Durumlar: A-Tehlikeli Kimyasalların Atmosfere Yayılımı -Atmosferik yayılım -Basınç altında yayılım(jet release) Sonuçlar:.Sağlık için tehlikeli kimyasal konsantrasyonu.kimyasal yüklü yağmurlar, toprakta birikme.soluma yoluyla maruziyet, ciddi sağlık sorunları 27
Kimyasallardan Kaynaklı Acil Durum Senaryoları B-Toprak Kirliliği Parametreler: -Toprak geçirgenliği -Yüzey sularının derinliği -Toprak-kimyasal etkileşimi -Toprak yüzeyinde tehlikeli kimyasalların kullanımı Sonuçlar:.Tarım alanları ve otlaklarda kimyasal kirlilik.yüzey sularıyla yayılım.uzun vadeli sağlık sorunları 28
Kimyasallardan Kaynaklı Acil Durum Senaryoları C-Yüzey Sularında Toksik Yayılım(deniz, nehir, göl...) Parametreler -Suyun derinliği -Suyla etkileşim seviyesi biyolojik bozunum -Kullanım konsantrasyonu ve çevresel etkiler Sonuçlar:.İçme ve kullanma sularda oluşacak tehlikeli kimyasal konsantrasyonuna bağlı olarak risklerin oluşumu 29
Kimyasallardan Kaynaklı Acil Durum Senaryoları D-Kontrolsüz Yanma -UVCE:Uncontrolled Vapour Cloud Explosion(kontrolsüz buhar bulutu patlaması) -VCE:Vapour Cloud Explosion (buhar bulutu patlaması) -BLEVE:Boiling Liquid Expanding Vapour Explosion(kaynayan sıvının buharının genişlemesinden kaynaklı patlama) -FIREBALL(ateş topu) KİMYASALLAR ve ACİL DURUM -BLAST(iç basınç yükselmesi sonucu patlama) -Reaksiyona Bağlı Yanma/Patlama 30
Kimyasallardan Kaynaklı Acil Durum Senaryoları 1-Üretime bağlı acil durumlar (çalışanlar) 2-Taşımaya bağlı acil durumlar (lojistik) 3-Kullanıma bağlı acil durumlar (satış noktaları, son kullanıcı) 4-Atıklar 31
MARUZİYET ve MARUZ KALMA 32
ÇALIġANLAR, KĠMYASAL MADDELERE DÖRT AYRI BĠÇĠMDE MARUZ KALIRLAR *YUTMA *GÖZLE TEMAS *DERĠYLE TEMAS *SOLUMA 33
Kimyasalların Güvenli Kullanımı 34
-Tehlike ve Risk tanımlama (Risk Değerlendirmesi, tüm maddeleri kapsar) -Sınıflandırma (SEA / CLP) -Etiketleme (SEA / CLP) -Güvenlik Bilgi Formu (SEA -GBF/ CLP) -Kimyasalların elleçlenmesi (GBF) -Kimyasalların depolanması (GBF) -Kimyasalların taģınması (ADR, IMDG...) -Kimyasalların güvenlik yönetimi (SEA, REACH, GBF, ADR...) -Atıkların yönetimi (Çevre Mevzuatı) -Endüstriyel kazaların yönetimi (SEVESO II) 35
Tehlikeli kimyasalların güvenli kullanımı ile ilgili bilgileri: -Etiketinden -Güvenlik Bilgi Formu ndan -Eğitimlerden -Tatbikatlardan -Geçmişte yaşanmış kaza ve afetlerden alabiliriz. Güvenlik Bilgi Formu nda belirtilen elleçleme, depolama, maruziyet kontrolleri işbaşı eğitimi olarak verilmelidir. Eğitimlerin etkinliği ölçülmelidir. Etkinliği ölçülmeyen eğitim verilmemiş sayılır! 36
37
Tehlikeli Kimyasalların Güvenli Taşınması ile İlgili Gereklilikler: Karayolu:Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Yönetmeliği (ADR) Denizyolu:Tehlikeli Maddelerin Denizyoluyla Taşınması, IMDG Kod Yönetmelikleri kapsamında Ulaştırma Bakanlığı tarafından belirlenmiştir. İlgili yönetmelikler uyarınca taşıma işlemleri Güvenlik Danışmanı gözetiminde yapılacaktır. 38
ADR de Tehlikeli Kimyasal Maddelerin Sınıflandırılması: Kodu Sınıf 1 Sınıf 2 Sınıf 3 Sınıf 4.1 Tanımı Patlayıcı Maddeler ve Nesneler Gazlar Alevlenir Sıvılar Alevlenir katılar; kendiliğinden tepkimeye giren maddeler ve duyarlılığı azaltılmış katı patlayıcılar Sınıf 4.2 Kendiliğinden yanmaya yatkın maddeler Sınıf 4.3 Su ile temas ettiğinde alevlenir gazlar açığa çıkartan maddeler Sınıf 5.1 Yükseltgen maddeler Sınıf 5.2 Organik peroksitler Sınıf 6.1 Zehirli maddeler Sınıf 6.2 Bulaşıcı maddeler Sınıf 7 Sınıf 8 Sınıf 9 Radyoaktif malzemeler Aşındırıcı maddeler Muhtelif tehlikeli maddeler ve nesneler 39
Tehlikeli Kimyasalların Güvenli Taşınması ile İlgili Organizasyon: Tehlikeli kimyasal taşıyan/taşıttıran her kuruluş, Güvenlik Danışmanı istihdam etmek ya da danışmanlık hizmeti almak zorundadır. Tehlikeli kimyasal taşıyan/taşıttıran her kuruluş, mallarını SRC-5 belgeli sürücülerin kullandığı ve ADR gerekliliklerini sağlayan araçlarla taşıttıracaklardır. Güvenlik danışmanı ve SRC-5 belgeli sürücü taşıma güvenliği için gerek gördüğü takdirde taşımayı yeniden düzenle(ttir)me yetkisine sahiptir. 40
Kimyasalların ve Acil Durumlarının Yönetimi 41
YASAL ġartlar; AB MEVZUATI -Classifation, Labelling and Packaging (CLP) -Registration, Evaluation, Authorization and Restriction of Chemicals (REACH) -Volatile Organic Chemicals (VOC) and Related Directives -ADR, IMDG, IATA&ICAO, RID, ADN -SEVESO III 42
YASAL ġartlar; TÜRKĠYE MEVZUATI (Kimyasallar) -Çevre Kanunu -Sınıflandırma Yönetmeliği (SEA/CLP) -Güvenlik Bilgi Formu Yönetmeliği (SDS) -Kimyasalların Envanteri ve Kontrolü (REACH) -Tehlikeli Yüklerin Karayoluyla Taşınması(ADR) -Tehlikeli Yüklerin Denizyoluyla Taşınması(ADR) -Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü (SEVESO) 43
YASAL ġartlar; TÜRKĠYE MEVZUATI (ĠĢ Güvenliği) -İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu -Asbestli çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik -Kanserojen ve mutajne maddelerle çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik -Kimyasal maddelerle çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik -Çalışanların patlayıcı ortamların tehlikelerinden korunması hakkında yönetmelik -Kişisel koruyucu donanım yönetmeliği... 44
HER AŞAMADA ACİL DURUM OLUŞABİLİR! CLP, REACH, VOC vb vb vb... ADR IMDG ADR RID 45
NE YAPMALI?!.. 46
TEHLİKELİ KİMYASALLARDAN KAYNAKLANAN ACİL DURUMLARIN;.OLUŞMAMASI,.OLUŞTUĞU TAKDİRDE EN AZ ZARARLA SONLANDIRILMASI.GÜVENLİ ÜRETİM, KULLANIM VE TAŞIMANIN SAĞLANABİLMESİ, YAPILMASIYLA MÜMKÜNDÜR! RİSK DEĞERLENDİRMESİ TEHLİKE VE RİKSLER TANIMLANMALI VE DOĞRU YÖNETİLMELİDİR. 47
TEHLİKE & RİSK 48
TEHLĠKE, POTANSĠYEL ZARAR VERME ĠÇEREN DURUMDUR ÖRNEK: VAHŞİ HAYVANLAR TEHLİKE ARZEDERLER! TEHLİKE! 49
TEHLĠKENĠN HEDEF ĠÇĠN RĠSK HALĠNE DÖNÜġEBĠLMESĠ, MARUZ KALMAYLA MÜMKÜN OLUR! MARUZİYET! TEHLİKE! RISK! 50
MARUZ KALMA ORTADAN KALKTIĞINDA RĠSK TE AZALIR VEYA YOK OLUR! RISK! TEHLİKE! 51
KESiNLİKLE RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMALIYIM! 52
yani! 53
Proses bazlı, faaliyet odaklı risk analizi veya Seveso Uygulaması! Risk Analizi Risk Analizi Risk Analizi Risk Analizi Risk Analizi 54
-RİSK YÖNETİMİ S Ü R E K L İ G E L İ Ş M E Tehlikenin Tanımı Risklerin Belirlenmesi Risklerin Yönetimi Risk İletişimi Kayıt-Belgelendirme Sınıflandırma: Kullanıma Yönelik Taşımaya Yönelik Atıklar Toksikoloji, Fizikokimyasal etkiler Tedarik-Üretim-Lojistik Yönetsel Süreçler Etiket, SDS, ADR belgelendirme Yönetim Sistemleri veya, Seveso uygulaması! 55
Risk Yönetim Sistemleri -Yasal ve diğer şartlar -Kalite yönetim sistemleri -OHSAS 18001 -HAZOP -FMEA -... 56
57
Kimyasal Acil Durumların Yönetimi, Gereklilikler: 1-Dahili Acil Durum Planı Oluşturuldu mu?.kimyasalların yönetimini içeriyor mu.sorumlular, iletişim bilgileri(e-posta, telefon...).görev tanımları yapılmış mı? Bir kalite sistemiyle yönetiliyor mu? 58
Kimyasal Acil Durumların Yönetimi, Gereklilikler: 2-Yetki ve sorumluluklar belirlendi mi?.organizasyonun sahibi var mı?.kimyasalların yönetimi profesyonelce yapılıyor mu?.yetkililerin iletişim bilgileri kayıt altına alınmış mı? 59
KİM YAPACAK? NASIL OLACAK? 60
ORGANİZASYON 1-Çevre, OK 2-İSG, OK 3-Kimyasalların Yönetimi: (Türkiye de uygulaması çok nadir!) 61
ORGANİZASYON -Kimyasalların yönetiminde uzman lider, -Risk yönetimi için çalışma grupları, -Yetki en üst yönetim birimine bağlı, -Hem AB hem ulusal mevzuatı yönetebilen, -Kuruluşlar arasında sinerji yaratma ve STK ları içine alan temsil kabiliyeti olan bir organizasyon. 62
Kimyasal Acil Durumların Yönetimi, Gereklilikler: 3-Acil durum organizasyonu mevcut mu?.kimyasalların acil durumlarında görevli personelin listesi var mı?.listedeki herkesin görev ve sorumlulukları belirli mi? 63
Kimyasal Acil Durumların Yönetimi, Gereklilikler: 4-Acil durum alarm metodolojisi oluşturuldu mu?.alarm kriterleri belli mi?.alarm sahibinin görev ve sorumlulukları belli mi?.alarm görev ve sorumlulukları yaygınlaştırılmış mı?.personelin hızla uyarılması için hangi olanaklar mevcut?.domino Etkisi yönetimi mevcut mu? Komşu şirketlerdeki acil durumlar için bir acil durum planımız olmalı. 64
Kimyasal Acil Durumların Yönetimi, Gereklilikler: 5-Tahliye yönetimi.tahliye iletişimi nasıl yapılacak?.tahliye için görev ve sorumluluklar belli mi?.komşu şirketteki acil durum vakasında nereye ve nasıl tahliye olacağınız belli mi? 65
Kimyasal Acil Durumların Yönetimi, Gereklilikler: 6-Yangın Söndürme ve Yangın kontrolü.yangın müdahale prosedürü.yangın için farklı ve çeşitli acil durum senaryoları var mı?.çalışma saatleri dışında yangına nasıl müdahale ediliyor? 66
Kimyasal Acil Durumların Yönetimi, Gereklilikler: 7-İlk Yardım Yönetimi.İlk yardım için eldeki imkanlar tanımlanmış mı?.çalışanlar/ziyaretçiler için güvenlik düzenlemeleri mevcut mu?.iletişim bilgileri kayıtlı mı?.normal çalışma saatleri dışında ilk yardım yöntemi belirlenmiş mi? 67
Kimyasal Acil Durumların Yönetimi, Gereklilikler: 8-Tehlikeli Maddelerin Salınımı.Toksik yayılım, yangın, patlama, domino etkisi, doğal afet.etiketleme, kapalı ortamlar, dahili taşıma....kişisel koruyucu ekipmanlar yönetilebiliyor mu?.iletişim.eğitim ve etkinlik değerlendirme... 68
Kimyasal Acil Durumların Yönetimi, Gereklilikler: 9-Çevreye Verilen Zararın Sıfırlanması.Acil Durum Planı çevresel etkilerin sıfırlanmasını içeriyor mu?.çevre için risk değerlendirmesi yapılıyor mu?.çevresel önlemler yeterli mi? 69
Kimyasal Acil Durumların Yönetimi, Gereklilikler: 10-Eğitim ve Tatbikatlar.Acil Durum Yönetimi, eğitim ve tatbikatlarla destekleniyor mu?.döf ler iyileştirme çalışmaları yapılıyor mu?.eğitimlerin etkinliği nasıl ölçülüyor? Etkinliğin ölçülmediği eğitim ve tatbikatlar yapılmıyor demektir! 70
Kimyasal Acil Durumların Yönetimi, Gereklilikler: 11-Kaynak.Kimyasal Acil Durumların Yönetimi için yeterli bütçe ve kaynak oluşturulmuş mu? Kaynak yönetimi için yeterli yetki var mı? Masraflı mı geliyor? O halde kazayı deneyin! 71
KATILIMINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ!.. YİNE BEKLERİZ... LamiTiryaki lami.tiryaki@dyo.com.tr +90 549 785 66 77 72