HAYVAN HAKLARI KANUNU NUN DÜNYADA VE TÜRKİYE DE UYGULANIŞI Hacer Gümüş Hayvan hakları, hayvanların dünya üzerinde en az insanlar kadar sağlıklı yaşayabilmelerini sağlayan haklardır. Dünyada ve Türkiye de hayvanları korumak adına yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler, hayvanların tıbbi ve kozmetik deneylerde kullanılması, derisi için öldürülmesi, bilinçsizce eğlence için avlanması ve hayvancılık sektöründe sağlıksız, uygunsuz alanlarda yetiştirilmesinin önüne geçmek için yapılmaktadır. 15 Ekim 1978 tarihinde ilan edilen Hayvan Hakları Evrensel Beyannamesi, hayvan hakları konusunda en önemli bildiridir. Bu bildirinin yanı sıra Avrupa da hayvan haklarını koruma adına farklı çalışmalar da yürütülmüştür. 1968 yılında imzaya açılan 65 no lu Hayvanların Uluslararası Taşıma Sırasında Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi ve 1979 yılında imzaya açılan 103 sayılı Ek Protokol, 1976 yılında imzaya açılan 87 no lu Yetiştirme Amaçlarıyla Muhafaza Edilen Hayvanların Korunması Hakkında Avrupa Sözleşmesi, 1979 yılında imzaya açılan 102 no lukesim Sırasında Hayvanların Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi, 1986 yılında imzaya açılan 123 no lu Deney ve Diğer Bilimsel Amaçlarla Kullanılan Omurgalıların Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi, 1987 yılında imzaya açılan 125 no lu Ev Hayvanlarının Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi bu çalışmalardandır. Yapılan bütün çalışmalar hayvanların da insanlar gibi muamele görebilmesi ve koruma altına alınmasını amaçlamaktadır. Dünya üzerinde yaşayan bütün canlılar, insanların sahip olduğu doğal hakların tamamına sahiptir. Eğer bir hayvanın öldürülmesi gerekiyorsa, bunun bir anda acısız ve hayvanı korkutmadan yapılmalıdır. İnsanların hayvanlara uygun beslenme ve bakım koşullarını oluşturmaları gerekmektedir. Hayvanlar üzerinde yapılan fiziksel ya da psikolojik acı çekmelerine sebep olan deneyler hak ihlalidir. Hayvan hakları hukuk tarafından tanınmalı ve devlet örgütleri hayvanların güvenliğinden sorumlu tutulmalıdır maddeleri Hayvan Hakları Evrensel Beyannamesi nin en önemli ilkeleridir. Avrupa Devletleri arasında yapılan anlaşmalar hayvan haklarını korumada önemli bir adımdır. Fransa da ceza kanununda yer alan maddeye göre, hayvan haklarına aykırı muameleler suç olarak kabul edilmiştir. Hayvanların hayatına kastedecek davranışlar 450 avro para cezasına tabiidir. Eğer hayvanlara yönelik saldırı bilinçli ise 1500 avro para cezası verilmektedir. Suçu işleyen kişinin daha önce aynı suçtan sabıkası var ise ceza 3000 avrodur. Ancak boğa ve horoz dövüşleri bu maddenin dışında tutulmuştur. İtalya da ise sokak hayvanları sorun olarak görülüyor ve bu sorun hayvanların yakalanıp öldürülmesiyle çözülüyordu. 1991 yılında çıkan bir yasa ile sokak hayvanları devlet koruması altına almıştır. Sokak hayvanlarının çoğalmasının önüne geçmek için cerrahi kısırlaştırma yöntemini kullanılmaktadır. 2004 yılına gelindiğinde 281 sayılı kanun çıkartılarak hayvanlara karşı işlenen suçların ağır yaptırımlarla önüne
geçilmiştir. Hayvan sahipleri hayvanlarını terk ederse bir yıla kadar hapis ve 10.000 avro para cezasına çarptırılmaktadır. Hayvanları gereksiz yere öldürmek ve işkence etmenin cezası, 18 ay hapis ve 15.000 avro para ödenmesidir. Polonya da ise hayvanların korunması ile ilgili mevzuat çıkarılmıştır. Buna göre insancıl olmayan ve meşru gerekçelere dayandırılmayan her türlü öldürme yasaklanmıştır. Ancak ekonomik gereklilik, hijyen koşulları, bilimsel deneyler gibi nedenler söz konusu ise yasal olarak öldürmeye izin verilmiştir. Barınakların sayısı ise yetersiz kalmaktadır. Portekiz de, yasal olarak hayvanların korunmasına yönelik maddeler yer almaktadır. Ancak cezai müeyyidelere yönelik madde olmadığı için herhangi bir yaptırım söz konusu değildir. Almanya da, hayvan haklarına ilişkin bir madde bulunmamaktadır. Sadece anayasasının 20. maddesi; Devlet gelecek nesiller yararına doğal hayatı ve hayvanları korumak sorumluluğundadır hükmüne amirdir. Hayvan hakları özellikle gelişmiş ülkelerde daha çok dikkate alınmaktadır. İnsanlar öncelikle kendi haklarını elde ettikten ve refah içinde yaşamaya başladıktan sonra başka canlıların sorunlarıyla ilgilenme fırsatı bulabilmişlerdir. Ancak günümüz teknoloji çağında insanların farkındalıkları gün geçtikçe artmaktadır. Sosyal medya hayvanseverlerin bir araya gelmelerinde ve seslerini duyurabilmelerinde önemli rol oynamaktadır. Fakat yine de gelişmekte olan ve gelişmemiş ülkeler hayvan hakları konusunda önemli atılımlar yapamamışlardır. Türkiye de ise 18 Kasım 1999 tarihinde hayvanların korunması konusunda oluşturulan 125 no lu Ev Hayvanlarının Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi imzalanmıştır. Sözleşme 28 Kasım 2003 tarihinde onaylanmıştır. 123 no lu Deney ve Diğer Bilimsel Amaçlarla Kullanılan Omurgalıların Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi ni 5 Eylül 1986 da imzalamıştır. 87 no lu Yetiştirme Amaçlarıyla Muhafaza Edilen Hayvanların Korunması Hakkındaki Avrupa Sözleşmesi 6 Haziran 2007 de imzalanmıştır. Türkiye, Avrupa Birliği üyesi olmamasına rağmen hayvan haklarına yönelik bütün anlaşmaları imzalamıştır. Ülkemizde 5199 sayılı Hayvan Koruma Kanunu ile hayvan hakları korumaya alınmıştır. Bu kanun, Çevre Bakanlığı tarafından hazırlanmıştır. Bu kanunun amacı; başta evcil hayvanları ve tüm hayvanların insan ve doğa kaynaklı mağduriyetlerinin önlenmesini, gözetilmesini, bakımlarını, üremelerini ve canlarının korunmasını sağlamaktır. Bu kanuna göre sahipsiz hayvanlar da sahipli hayvanlar gibi yaşama hakkına sahiptir. Türkiye de yaşayan bütün hayvanların can güvenliği bu kanunla güvence altına alınmıştır. İnsanlar çevrelerinde yaşayan canlılara karşı sorumludurlar. Hayvan besleyen ve koruyan gerçek ve tüzel kişilerin desteklenmesi esastır. Ancak bu maddenin aksine hayvanseverlerin sokak hayvanları için kendi çabalarıyla oluşturdukları yaşam
alanları yıkılıp hayvanlar işkenceye maruz kalmaktadır. Yapanlar ise çoğu zaman yakalanamamaktadır. Yerel yönetimlerin gönüllü kuruluşlarla işbirliği yaparak sahipsiz ve güçten düşmüş hayvanların korunması için hayvan bakımevleri ve hastaneler kurarak onların bakımlarını ve tedavilerini sağlamaları esastır. Bu ilkeye göre yerel yönetimlerin özellikle sokak hayvanlarına karşı sorumlulukları vardır. Sakatlanmış ya da yaralanmış hayvanların tedavisinin ücretsiz yapılabileceği klinikler kurmaları gerekmektedir. Ancak hayvanseverler çoğu zaman bu hayvanları kendi çabalarıyla sosyal medyada örgütlenerek, destek toplayarak tedavi ettirmektedirler. Yabani hayvanların yakalanıp yaşama ortamlarından koparılmaması, özgürlüklerinin kısıtlanmaması esastır. Hayvanların korunması ve rahat yaşamalarının sağlanmasında, insanlarla diğer hayvanların hijyen, sağlık ve güvenlikleri de dikkate alınmalıdır. Hayvanların türüne özgü şartlarda bakılması, beslenmesi, barındırılma ve taşınması esastır. Taşıma sırasında beslenmeli ve bakımı yapılmalıdır. Bu bağlamda yasada belirtilmesine rağmen toplu taşıma araçlarında evcil hayvanlar için özel bir bölme bulunmamaktadır. Özellikle otobüslerde bagajda taşınan hayvanlar sağlıksız bir şekilde yolculuk yapmaktadırlar. Bazı otobüs firmaları ise kesinlikle hayvanları kabul etmezler. Sadece trenlerde evcil hayvan biletiyle yan koltukta evcil hayvanınızla seyahat etmeniz mümkündür. Toplu yaşanan yerlerde beslenen ve barındırılan kedi ve köpeklerin sahipleri tarafından kontrolsüz üremelerini önlemek için kısırlaştırılmaları gerekir. Hayvanlarını yavrulatmak isteyenler, doğacak yavruları belediye tarafından kayıt altına aldırarak bakmakla veya dağıtımı yapmakla sorumludur. Ticari amaç güdülmeden bilhassa ev ve bahçesi içerisinde bakılan ev ve süs hayvanları sahiplerinin borçları yüzünden haczedilemezler. Sahipsiz ya da güçten düşmüş hayvanların, 3285 sayılı Hayvan Zabıtası Kanunu nda öngörülen durumlar dışında öldürülmeleri yasaktır. Güçten düşmüş hayvanlar ticari ve gösteri amaçlı veya binicilik ve taşımacılık amacıyla çalıştırılamaz. Hayvanlara tıbbi ve cerrahi müdahaleler sadece veteriner hekimler tarafından yapılır. Bir hayvan neslini yok edecek her türlü müdahale yasaktır. Hayvanların yaşadıkları sürece, tıbbi amaçlar dışında organ veya dokularının tümü ya da bir bölümü çıkarılıp alınamaz veya tahrip edilemez. Ev ve süs hayvanının dış görünüşünü değiştirmeye yönelik veya tedavi edici olmayan kuyruk ve kulak kesilmesi, ses tellerinin alınması ve tırnaklarının,dişlerinin sökülmesine yönelik cerrahi müdahale yapılması yasaktır. Ancak bu yasaklamalara; bir veteriner hekimin, veteriner hekimliği uygulamaları ile ilgili tıbbi sebepler veya özel bir hayvanın yararı için gerektiğinde tedavi edici olmayan müdahaleyi gerekli görmesi veya üremenin önlenmesi durumlarında izin verilebilir.
İnsanlar içlerindeki şiddeti ilk önce hayvanlar üzerinde açığa çıkarırlar. Özellikle kedi ve köpeklerin kulaklarını ve kuyruklarını kesen gençler onunla resim çekinir hale geldiler. İlerleyen zamanlarda bu şiddetin insanlara yapılacağı bu kişilerin çeşitli suç işleme potansiyeline sahip olduğu aşikardır. Bunun önüne geçilmesi gerekmektedir. Bu kişilerin tespit edilerek psikolojik tedavi altına alınması ve para cezasına tabii tutulması gerekmektedir. Para cezası caydırıcı değildir. Eğer cezalar caydırıcı olmazsa bu görüntülerin önüne geçilmesi imkansızdır. Hayvana karşı şiddetin önüne geçilmesinin bir diğer yolu; ailelerin çocuklarına daha küçük yaşlarda hayvan sevgisini aşılaması hatta bu konuda sorumluluk vermeleridir. Hayvanlar, bilimsel olmayan teşhis, tedavi ve deneylerde kullanılamazlar. Hayvanlar kozmetik ürünlerinin deneylerinde kullanılıyorlar. İnsan sağlığı her şeyden önce geliyor diye düşünülsede hayvanlar da canlı varlıklardır. Deneylerin başka bir çözümü bulunmalıdır. Teknolojinin bu kadar geliştirildiği günümüzde cana kıymadan üretimler yapılabilir. Hayvanlar, acı, ıstırap ya da zarar görecek şekilde, film gösterimi, gösteri, reklam ve benzeri işler için kullanılamaz. Hasta, sakat ve yaşlı durumda bulunan veya iyileşemeyecek derecede ağrısı veya acısı olan bir hayvanı usulüne uygun kesmek ya da ağrısız öldürme amacından başka bir amaçla birine devretmek, satmak veya almak yasaktır. Hayvanlar, doğal kapasitesini veya gücünü aşacak şekilde yaralanmasına, gereksiz acı çekmesine, kötü alışkanlıklara özendirilmesine neden olacak durumlarla eğitilemez. Hayvanları başka bir canlı hayvanla dövüştürmek yasaktır. Folklorik amaca yönelik, şiddet içermeyen geleneksel gösteriler, bakanlığın uygun görüşü alınarak il hayvanları koruma kurullarından izin alınmak suretiyle düzenlenebilir. Bazı insanlar horozlar ve köpekleri dövüştürmek amaçlı besliyorlar. Daha sonra bu amaçla toplanan bir grup hayvanları dövüştürerek sözde eğleniyorlar. Maalesef bazen saatlerce süren dövüşler, genellikle kaybeden tarafın ölümüyle sonuçlanıyor. Hayvan ölmese bile sakat kalıyor. Bunların önüne geçmek için caydırıcı cezalar uygulanmalı ve daha sık kontroller yapılmalıdır. Hatta bu tür dövüştürülmeye müsait hayvanların beslenmesi yasaklanabilir. Hayvanlar insanların hırslarına kurban edilmemelidir. İnsan ve çevre sağlığına yönelen önlenemez tehditler bulunan acil durumlar dışında yavrulama, gebelik ve süt anneliği dönemlerinde hayvanlar öldürülemez. Ülkemizde son dönemlerde hayvan hakları açısından önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Hayvanseverler büyük çaba göstermektedirler. Teknolojinin gelişmesi, iletişimin kolaylaşması, sosyal medya kullanımı bu gelişmede büyük rol oynamaktadır. Sosyal medya aracılığıyla iletişim kuran ve örgütlenen hayvanseverler, sokak hayvanlarının beslenmesi, bakımı ile ilgilenerek barınaklardaki hayvanlara mama desteği yapmaktadırlar. Belediyeler sokak hayvanlarını kısırlaştırma ve küpeleme işlemi yaptıktan sonra
tekrar onları sokağa bırakırlar. Ancak beslenmeleri ve barınmaları belediyeler tarafından yapılmamaktadır. Barınaklarda kalan hayvanların ihtiyaçları giderilse de koşullar yeterli değildir. Türkiye tarım ülkesi olduğu için hayvansal ürünlerin tüketimi çok fazladır. Ancak çiftliklerin koşulları denetlenilmeli ve hayvanların sağlıklı koşullarda yetiştirildiğinden emin olunmalıdır. Hastalıktan ölmüş hayvanların insanlara gıda olarak sunulması yasaktır. Bu nedenle hayvansal gıdaların ciddi şekilde kontrol edilmesi gerekmektedir. Hayvanlarla cinsel ilişkide bulunmak ve işkence yapmak aynı zamanda PitbullTerrier, Japanese Tosa gibi tehlike arz eden hayvanları üretmek, sahiplendirmek, ülkeye girişini sağlamak, satışını yapmak ve hediye etmek yasaktır. Ancak bu maddelerin aksini yapan kişi ve kişiler de vardır. Bütün bu saydığımız maddeler sonucunda hayvanlara işkence etmek kulaklarını veya kuyruklarını kesmek gibi vücut bütünlüğünü bozacak şekilde davranışlar suç olarak değil kabahat olarak kabul edilmiştir. Yaptırım olarak idari para cezaları verilmektedir. Hayvanlara kasıtlı olarak kötü davranmak, acımasız ve zalimce işlem yapmak, dövmek, aç ve susuz bırakmak, aşırı sıcağa ve soğuğa maruz bırakmak, bakımlarını ihmal etmek, fiziksel ve psikolojik acı çektirmek, gücünü aştığı açıkça görülen fiillere zorlamak maddesinin yaptırımı 300 TL para cezası olarak belirlenmiştir. Sahipsiz ve güçten düşmüş hayvanları öldürme kesinlikle yasaktır ve cezası 600 TL para cezasıdır. Bir hayvan neslini yok edecek müdahalede bulunan kişilere hayvan başına 7.500 TL idari para cezası verilecektir. Yetkisi olmadığı halde hayvan deneyleri yapan kişilere hayvan başına 1.000 TL para cezası yaptırımı uygulanacaktır. 10. Maddede belirtilen hayvan ticareti izni almayan ve bu konudaki yasaklara uymayan kişilere 2.500 TL idari para cezası verilecektir. Bu kanunda ceza hükmüne alınmış fiillerin tekrarı halinde para cezaları bir kat, daha fazla tekrarı halinde üç kat arttırılarak verilir. Cezaların ödenme süresi karar verildikten sonra 30 gün içerisindedir. Türkiye de hayvan haklarına ilişkin güzel maddeler bulunmaktadır. Ancak hayvanlara karşı işlenen suçların cezası yeterli ve caydırıcı değildir. Hayvanlara eziyet edenlere hatta öldürenlere para cezası yerine hapis cezası verilmelidir. Hayvanlara işkence eden kişi ve kişiler genellikle alkol ve uyuşturucu etkisiyle bu tür davranışları sergilerler. Bu nedenle, cezalar daha da ağırlaştırılmalıdır. Cezanın yanı sıra bu insanların psikolojik destek almaları gerekmektedir. Araştırmalara göre bu kişiler daha sonra daha büyük suçlara karışmaktadırlar. Özellikle kedi ve köpekler gibi sahipsiz hayvanların kendi mekanlarında, bulundukları bölge ve mahallerde yaşamaları sorumluluğunu üstlenen gönüllü kişilere yerel hayvan koruma görevlisi denir. Bu
görevliler hayvan koruma dernek ve vakıflarına üye ya da bu konuda faydalı hizmetler yapmış kişiler arasından İl Hayvan Koruma Kurulu tarafından her yıl için seçilir. Yerel hayvan koruma görevlileri görev anında belgelerini taşımak zorundadır ve bu belgelerin her yıl yenilenmesi gerekir. Olumsuz faaliyetleri tespit edilen kişilerin belgeleri iptal edilir. Yerel hayvan görevlilerinin görev ve sorumluluklarına, bu kişilere verilecek belgelere, bu belgelerin iptaline ve verilecek eğitime ilişkin usul ve esaslar bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmelik ile belirlenir. Bu maddede belirtilen görevli yerel yönetimler tarafından faaliyete geçilse aslında sorun kalmayacak. Sokak hayvanlarını besleyen belediye çalışanına rastlayanımız yoktur. Ancak eğer böyle birisi olsa sadece sokak hayvanlarını takip etse hayvanlara karşı işlenen suçlar çok kolay tespit edilir ve bu suçların önüne geçilir. Son dönemlerde televizyon programlarında özellikle karşımıza sıkça küçük, tatlı, cins köpekler çıkıyor. Bu insanların hayvanlara karşı duyarlılaştığının bir göstergesi olabilir. Hayvan sahibi olmak, çocuk sahibi olmak gibidir. Bir o kadar sorumluluk gerektirir. Bunun için özellikle kedi ve köpek sahiplenecek olan kişiler etraflıca düşünmelidir. Çocuğu olan insan çocuğunu ne olursa olsun bırakmıyor. Fakat kedisi ve köpeği nedeniyle küçücük bir sorunla karşılaşanlar hemen onlardan vazgeçiyor. Sokak hayvanları kavramı işte burada başlıyor. Özellikle tatil beldelerine gittiğinizde kocaman uzun kıvırcık tüyleri olan bir köpekle ya da Van kedisiyle karşılaşırsanız şaşırmayın. Tatile geldiği yerde sahiplendiği hayvanı yaz bitiminde ya eşyalarından taşıyacak yer bulamayan ya zaten çoktan bakımından sıkılmış olan tatilci köpeğini ya da kedisini arkasında bırakarak gidiyor. Kısırlaştırılmamış hayvan çiftleşiyor ve yavrular da sokak köpeği olarak dünyaya geliyor. Bu nedenle sokak köpekleri ve sokak kedileri var. Hayvanların korunması ve refahı için yaygın ve örgün eğitime yönelik programların yapılması, radyo ve televizyon programlarında bu konuya yer verilmesi esastır. Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu ile özel televizyon kanallarına ait televizyon programlarında ayda en az iki saat, özel radyo kanallarının programlarında ise ayda en az yarım saat eğitici yayınların yapılması zorunludur. Bu yayınların %20 sinin izlenme ve dinlenme oranı en yüksek saatlerde yapılması esastır. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) görev alanına giren hususlarda bu maddenin takibi ile yükümlüdür. Bu madde de uygulamaya geçilememiş bir maddedir. Hayvanlar konusunda hiçbir program insanları bilinçlendirmek için yayın yapmaz. Hatta bazı programlarda köpekler sahipleri tarafından yarıştırılırlar. İnsanların bilinçlenmesi için kamu spotları hayvan hakları konusunda yapılmalıdır. İnsanlar petshoplardan değil barınaklardan hayvan sahiplenmeli ve sahiplenilen hayvanı sokağa bırakmamalıdır. 18 yaşından küçüklere hayvan alınmamalı ve eşler birbirine hayvan hediye etmemelidir. Bu sorumluluğu alan kişi kendisi bilinçli bir şekilde hayvanını sahiplenmelidir. Bahçesiz olan evlerde ev koşullarına uyum sağlayabilen hayvan sahiplenilmelidir. Ev sahipleri, kiracıların
çocuklarına nasıl saygı gösteriyorsa, hayvanlarına da saygı göstermeli ve kabullenmelidirler. Bunun için devlet teşvik edici uygulamalar yapmalıdır. Evcil hayvanların satılması yasaklanmalıdır. Bir hayvana çarpan ve ona zarar veren sürücü, onu en yakın veteriner hekim ya da tedavi ünitesine götürmek ve götürmesini sağlamak zorundadır. Çoğu zaman sürücüler, hayvan canına önem vermeyerek çarpıttıkları ya da zarar verdikleri hayvanlara dönüp bakmazlar. Aslında hızlı gitmeyerek dikkatli olsalar kazalar yaşanmaz. Arabadakilerin can güvenliği için de önemli bir husustur. Çünkü çarpma çok büyük şiddette olursa sürücüler arabanın kontrolünü kaybederler. Bu da daha büyük kazalara yol açabilir. En önemlisi sürücü çarptığı hayvana durup bakmalı eğer yaşıyorsa veterinere götürmelidir. Eğer hayvan hayatını kaybettiyse yolun ortasında bırakmamalıdır. Çünkü hayvanların ölüsü de saygıyı hak eder. İnsanlar doğaya müdahale etmezlerse diğer canlılar kendi hallerinde yaşarlar ve kesinlikle insanlara karşı zararsızdırlar. İnsanlar nesli tükenmekte olan canlıları ve diğer bütün canlıları özellikle kendilerinden korumak zorundadırlar. Dünya sadece bize ait değildir. Sadece bizim yaşama, beslenme, barınma hakkımız yoktur. Diğer canlıların ve hayvanların da temel hakları vardır. KAYNAKÇA http://www.ab.gov.tr/files/tar%c4%b1m%20ve%20bal%c4%b1k%c3%a7%c4%b1l%c4%b1k%20ba %C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1/hayvan_haklari hayvanlarin_korunmasi_ve_refahi.pdf http://www.nilufer.bel.tr/i/pdf/16.pdf http://www.hurriyet.com.tr/hayvan-haklari-savunucularinin-makaleleri-338514