T.C. İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOORDİNASYON BİRİMİ Doğu Karadeniz Kültürel Mirasının Turizmde Yeterince Kullanılamaması Sorununa Seyahat Acenteleri Perspektifinden Bir Bakış Proje No: 2014-1-TUR-24 Proje Türü: Genel Araştırma Projesi SONUÇ RAPORU Proje Yürütücüsü: Yrd.Doç.Dr. Nazım ÇOKİŞLER Turizm Fakültesi Turizm Rehberliği Bölümü Temmuz 2015 İZMİR
İÇİNDEKİLER ÖZET 1 ABSTRACT 1 GİRİŞ / AMAÇ VE KAPSAM 2 GENEL BİLGİLER 2 GEREÇ VE YÖNTEM 3 BULGULAR 3 TARTIŞMA VE SONUÇ 4 KAYNAKLAR 5 EKLER 6
ÖZET Bu çalışma, Somut Olmayan Kültürel Miras ın (SOKÜM) paket turlar bağlamında kullanımını, Karadeniz Bölgesi örneğinde ele almaktadır. Bu amaçla, bölgeye en çok tur düzenleyen acenteler arasından on beş acente tespit edilmiş ve yetkilileri ile görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler sonucunda; seyahat acentesi yetkililerinin bölgenin SOKÜM unsurları hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları, acenteler arasında özellikle fiyat konusunda büyük bir rekabetin yaşandığı ve bu durumun SOKÜM unsurlarının düzenledikleri paket turlar sırasında kullanımını olumsuz etkilediği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: SOKÜM, iç turizm, paket tur, seyahat acentesi, hanut sorunu, Karadeniz ABSTRACT This study deals with the use of Intangible Cultural Heritage (ICH) in the context of package tours within the sample of Black Sea Region. For this purpose, fifteen travel agencies have been chosen among the biggest tour operators and their managers or owners have been interviewed. The interviews have revealed that authorized personnel of travel agencies do not have adequate information on ICH, there is a great competition among travel agencies specifically on the price and this competition negatively affects the use of ICH on package tours. Keywords: ICH, inbound tourism, package tour, travel agency, rake off problem, Black Sea region 1
GİRİŞ / AMAÇ VE KAPSAM Doğu Karadeniz Bölgesi nde yabancı turizm hareketleri 1970'li yıllarda başlamış ve önce Körfez Savaşı sonra da Doğu Anadolu bölgesinde güven ortamının bozulması ile birlikte 1990'lı yılların başında büyük ölçüde kesintiye uğramıştır. Bu yıllardan itibaren bölgede iç turizm hareketleri başlamıştır. 2000'li yıllardan itibaren bölgedeki iç turizm hareketleri sürekli artan bir seyir izlemektedir. Günümüzde bölgeyi ziyaret eden turistlerin % 80'lik oranını yerli turistler oluşturmaktadır. Doğu Karadeniz'e en çok turist gönderen illerin başında İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirler gelmekte, bu şehirleri Konya, Adana, Eskişehir gibi iller izlemektedir. Görüldüğü üzere ilin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi, turizm hareketlerine katılan kişi sayısı üzerinde doğrudan etkilidir. Bahsi geçen illerde faaliyet gösteren seyahat acenteleri incelendiğinde, acente sayılarının fazla olduğu ancak, Doğu Karadeniz'e en fazla turist gönderen acente sayısının her il için bir ya da ikiyi geçmediği görülmektedir. O halde, bahsi geçen illerde faaliyet gösteren ve sayıları en iyi ihtimalle yirmiyi geçmeyen seyahat acentesi, Doğu Karadeniz Bölgesi nin turizminin hemen her yönü üzerinde büyük söz hakkına sahiptir. Proje kapsamında, seyahat acentelerinin Karadeniz e düzenledikleri paket turlarda bölgenin Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) unsurlarına ne derece yer verdikleri araştırılmıştır. GENEL BİLGİLER Araştırmada, Doğu Karadeniz'e en çok yerli turist gönderen seyahat acenteleri, bölgedeki konaklama işletmeleriyle görüşülerek tespit edilmiştir. Bahsi gecen acente yetkilileri ile görüşmeler 21.07.2014-03.08.2014 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmada, bu seyahat acentelerinin bölgeye düzenledikleri turlarda, Doğu Karadeniz Bölgesi ne ait Somut Olmayan Kültürel Miras ın hangi yönlerine, ne şekilde yer verdikleri araştırılmıştır. 2
GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden görüşme tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın evreni, yerli turistler için Karadeniz e paket turlar düzenleyen seyahat acenteleridir. Araştırmanın örneklem alanını, Karadeniz e en çok tur düzenleyen acenteler arasından seçilen on beş acente oluşturmaktadır. Acente sahipleri ya da yetkilileri ile yapılan görüşmeler önceden belirlenen yarı yapılandırılmış sorular doğrultusunda gerçekleştirilmiş ve 30-45 dakika arası sürmüştür. Görüşme yapılan acentelerin illere göre dağılımı şu şekildedir: İstanbul 5, İzmir 4, Ankara 2, Adana 1, Mersin 1, Konya 1, Eskişehir 1. BULGULAR Görüşme sonuçlarından çıkan bulgular şu şekilde özetlenebilir: Acente yetkilileri SOKÜM ifadesini ya dar anlamıyla gelenek ve görenekler anlamında bilmekte ya da hiç bilmemektedir. Acenteler arasında özellikle fiyat konusunda şiddetli bir rekabet vardır ve bu durum SOKÜM unsurlarının turlarda kullanım amacını etkilemektedir. Araştırma, ülkemizde akademik alanda ilk defa kaleme alınan bir tespite sahip olması bakımından özgündür. Piyasa şartlarında iyi bilinen ancak akademik camiada hiçbir araştırmada geçmeyen tespitimize göre, acenteler, turistlerin tur sırasında yaptıkları her türlü alışverişten komisyon alma yoluna gitmektedirler. Bu durum, turlar sırasında SOKÜM unsurlarına yer vermelerinin de birinci nedenini oluşturmaktadır. Araştırmanın bir diğer ilgi çekici bulgusu ise, acentenin operasyonel büyüklüğü arttıkça, SOKÜM unsurlarının kullanım amacının daha da ticari hale geldiğidir. Ülke çapında faaliyet gösteren seyahat acenteleri ile tek bir ilde faaliyet gösteren küçük ölçekli acenteler arasında açık bir bakış açısı farkı olduğu görülmüştür. Araştırmada ortaya çıkan bir diğer bulgu, son 7-8 yılda ortaya çıkan yeni bir turist profilinin varlığıdır. Bu turistler, en ucuz turları tercih etmekte ve kültürel değerlere ilgi duymamaktadır. Doğu Karadeniz bölgesi SOKÜM unsurlarının bahsi geçen turist profili için turizme konu edilmesi, kültürel zenginliklerin korunmasına değil, bozulmasına neden olma potansiyeline sahiptir. 3
TARTIŞMA VE SONUÇ Proje başlangıçta hedeflediği amaçlara ulaşmıştır. Proje kapsamında gerçekleştirilen saha araştırmasından önemli veriler elde edilmiş ve bu verilerin değerlendirilmesi ile hanut sorunu Türk turizm yazınında ilk defa dile getirilmiştir. Büyük tur operatörlerinin SOKÜM unsurlarını turizmde kullanma amaçlarının, bölgenin tanıtımına katkı olmadığı, daha çok ticari kaygılarla ele alındığı ortaya konmuştur. Acentelerin kendilerine ekstra gelir sağlayacak olan değerleri on plana çıkardıkları görülmüştür. Bu sonuç, bir bölgenin tanıtım ve turizmden aldığı payın bölge insanı arasında eşit şekilde dağılması gibi hayati konularda, kuruluş amaçları yaptıkları işten daha fazla kar elde etmek olan işletmelerin en büyük karar mercii konumunda bulunmalarının yanlışlığını ortaya koymaktadır. 4
KAYNAKLAR Çakmak, T. F. (12.11.2014). Sultanahmet rehberler inisiyatifi rehberler harekete geçti, Turizm Haberleri, http://www.turizmhaberleri.com/koseyazisi.asp?id=2765 Adresinden erişilmiştir (25.03.2015). Çokişler, N. ve Türker, A. (2015). Doğu Karadeniz bölgesinin yerli turist profili ve pazar bölümlendirmede kullanımı, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 44, 33-57. Destination BC. (2014). Cultural and heritage tourism development, y.y.: y.e.y. Ekici, M. (2003). Halk bilim araştırmalarında üçüncü boyut, Milli Folklor Dergisi, 60, 13-20. Hewison, R. (1987). The heritage industry: Britain in a climate of decline, Londra: Methuen. Kaplan, T. (2011). Gaziantep kültür turizmine halkbilimsel bir yaklaşım, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep. Kızılırmak, İ. (2011). Examination of Eastern Black Sea reagion tour programmes organized by travel agencies for plateau tourism, Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 84-90. Oğuz, M. Ö. (2013). Somut olmayan kültürel miras nedir, 2. Baskı, Ankara: Geleneksel Yayıncılık. Özdemir, N. (2007). Kültür-tüketim ilişkisi ve kültür ekonomisi.içinde M. Babaoğlu ve A. Şener (Ed.), Tüketici yazıları I (ss. 223-240). Ankara: Hacettepe Üniversitesi TÜBADEM. Pedersen, A. (2002). Managing tourism at world heritage sites: A practical manual for world heritage site managers, Paris: UNESCO World Heritage Centre. Smith, V. (1989). Hosts and guests, II. Baskı, Oxford: Blackwell. 5
EKLER Projeden elde edilen veriler Uluslararası bir turizm kongresinde sözlü bildiri olarak sunulmuş ve kongrenin bildiri kitabında yer almıştır. Bildiri adı "Doğu Karadeniz Bölgesi Somut Olmayan Kültürel Mirasının Turizmde Kullanımı: Bölgeye Tur Düzenleyen Seyahat Acentelerinin Bakış Açısı" olarak belirlenmiş ve 28-30 Mayıs 2015 tarihleri arasında Konya'da düzenlenen I. Avrasya Uluslararası Turizm Kongresinde sunulmuştur. Ek 1: I. Avrasya Uluslararası Turizm Kongresinde sunulan bildiri. 6