AVRUPA BİRLİĞİ İŞ GELİŞTİRME MERKEZLERİNİN VERİ ZARFLAMA ANALİZİ YAKLAŞIMI İLE ETKİNLİKLERİNİN ANALİZİ

AVRUPA BİRLİĞİ İŞ GELİŞTİRME MERKEZLERİNİN VERİ ZARFLAMA ANALİZİ YAKLAŞIMI İLE ETKİNLİKLERİNİN ANALİZİ Hüseyin DAŞTAN 1 E. Demet EKİNCİ 2 Tuba ŞAHİNOĞLU 3 Gürkan ÇALMAŞUR 4 Özet Bu çalışmanın amacı, Türkiye de faaliyet gösteren Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezleri nin etkinlik düzeylerini veri zarflama analizi yaklaşımı ile tahmin etmek ve söz konusu merkezlerin etkinlik düzeylerini birbirleriyle mukayese etmektir. Çalışmada girdi değişkenleri olarak; daimi çalışan personel sayısı ve dışarıdan alınan uzman vb. personel sayısı kullanılmıştır. Çıktı değişkenleri ise verilen eğitim sayısı, eğitimlere katılan katılımcı sayısı, danışmanlık sayısı ve hayata geçirilen proje sayısıdır. Çalışmada Veri Zarflama Analizi ne ek olarak ABİGEM lerin, AB, TOBB ve yerel ortakların finansörlüğündeki proje dönemiyle kendi imkânları ile oluşturdukları proje dönemi olarak iki ayrı dönem birbirleriyle mukayese edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezleri, Veri Zarflama Analizi, Etkinlik. THE EFFICIENCY ANALYSIS OF EUROPEAN UNION TURKISH BUSINESS CENTRES WITH DATA ENVELOPMENT ANALYSIS Abstract The aim of this paper is to estimate the efficiency level of European Union Turkish Business Centres with Data Envelopment Analysis and to compare efficiency levels among these centres. In this study, input variables are monetary funds (EU, The Union of Chambers and Commodity Exchanges of Turkey and Local project partners) and employment number. Output variables are the number of person trained/participated person, the number of consulting services and the number of applied projects. In addition to Data Envelopment Analysis, activities of European Union Turkish Business Centres are compared into two periods, project period financially supported by EU, The Union of Chambers and Commodity Exchanges of Turkey and Local project partners and project period after financially supported. Key Words: European Union Business Centres, Data Envelopment Analysis, Efficiency. 1 Arş. Gör., Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, e-posta: hdastan@atauni.edu.tr. 2 Arş. Gör., Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, e-posta: edekinci@atauni.edu.tr. 3 Arş. Gör., Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, e-posta: tsahinoglu@atauni.edu.tr. 4 Arş. Gör., Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, e-posta: gcalmasur@atauni.edu.tr.

2 1. Giriş Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler, yeni istihdam alanları oluşturulmasındaki katkıları, piyasa koşullarındaki değişikliklere uyum sağlama yetenekleri, ekonomik ve sosyal kalkınmanın sağlanmasındaki etkileri ile gelişmiş ve gelişmekte olan ülke ekonomilerinde gün geçtikçe daha vazgeçilmez bir konuma gelmektedirler. Ülke ekonomileri için büyük önem taşıyan KOBİ lerin desteklenmesi ve rekabet güçlerinin arttırılması adına birçok destek politikaları uygulanmaktadır. Türkiye de KOBİ lerin geliştirilmesine yönelik destek kuruluşlarından birisi Avrupa Birliği Türkiye İş Geliştirme Merkezleridir. Avrupa Birliği tarafından desteklenen bu merkezler profesyonel eğitim ve danışmanlık hizmetleri vasıtasıyla, KOBİ lerin rekabet seviyelerini ulusal ve uluslararası piyasalarda artırmalarına ve potansiyellerini geliştirmelerine yardımcı olmayı amaçlamaktadırlar. Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezleri (ABİGEM), AB, TOBB ve yerel ortakların maddi katkılarıyla 2002 yılından itibaren kurulmaya başlamıştır. İlk olarak AB nin MEDA programı kapsamında Gaziantep, İzmir ve Kocaeli illeri kendi bölgelerini temsilen seçilmişken hali hazırda Adana, Afyon Çorum, Denizli, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Doğu Marmara, Konya, Malatya, Trabzon, Trakya ve Uşak olmak üzere 15 ABİGEM faaliyet göstermektedir. ABİGEM lerin çalışma alanları sadece bulundukları illerle sınırlı olmayıp bulundukları bölgedeki diğer illere de bilgi, eğitim ve danışmanlık destekleri gibi hizmetler sağlayabilmektedirler (www.abigem.org). ABİGEM projesi ile Lizbon Stratejisinde ortaya konan hedeflere ulaşmak için üretim, istihdam ve sermaye altyapısı oluşturmak hedeflenmiştir. ABİGEM ler proje süresi olan dört yıl boyunca AB, TOBB ve yerel ortaklar tarafından teknik ve finansal olarak desteklenirken proje süresi sonunda ise merkezlerin kendi ayakları üzerinde durması beklenmektedir. ABİGEM ler gerek dört yıllık proje sürecinde gerekse dört yıllık süreçten sonra başta KOBİ ler olmak üzere bulundukları bölgelerde, danışmanlık, eğitim, bilgilendirme gibi hizmetler sağlamaktadırlar. Ayrıca, kendileri proje üretebilecekleri gibi üretilen diğer projelerin de bir parçası ya da destekleyicisi de olabilmektedirler (www.abigem.org). Bu doğrultuda çalışmanın temel amacı, 2009-2011 dönemi için Türkiye de faaliyet gösteren Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezleri nin etkinlik düzeylerini veri zarflama analizi yaklaşımı ile tahmin etmek ve söz konusu merkezlerin etkinlik düzeylerini birbirleriyle mukayese etmektir. Çalışmada girdi değişkenleri olarak; daimi çalışan personel sayısı ve dışarıdan alınan uzman vb. personel sayısı kullanılırken, çıktı değişkenleri olarak ise; verilen eğitim sayısı/katılımcı sayısı, danışmanlık sayısı ve hayata geçirilen proje sayısı kullanılmıştır.

3 Çalışmada Veri Zarflama Analizi yanı sıra ABİGEM lerin, AB, TOBB ve yerel ortakların finansörlüğündeki proje dönemi ile kendi imkânları ile oluşturdukları proje dönemi olarak iki ayrı dönem içerisinde de incelenmiştir. Merkezlerin 4 yıllık proje dönemindeki faaliyetleri ile proje dönemi sonrası faaliyetleri mukayese edilirken, merkezler ve bölgeler arasında farklılıkların olup olmadığı tespit edilmiştir. Sonuçta bu çalışmadan genel olarak ABİGEM lerin performanslarını tespit etmek ve Türkiye ekonomisine KOBİ ler vasıtasıyla yaptığı katkıyı ve bu katkının sürdürülebilirliğini belirlemek hedeflenmektedir. Çünkü Türkiye ekonomisinin gerek üretim gerekse istihdam açısından büyük bir kısmını oluşturan Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin gelişmesi, küreselleşme ve teknolojik değişimle artan rekabetçi piyasalarda başarıya ulaşması için doğru bir şekilde desteklenmesi önem arz etmektedir. 2. Metodoloji Etkinlik, hedeflere ulaşma derecesini ve istenilen etki ile gerçekleşen etki arasındaki ilişkiyi ifade etmektedir. Etkinlik üzerinde durulurken çıktılarla, sonuçlar arasında ayrım yapmak önem arz etmektedir. Sonuçları ölçmek ve değerlendirmek, girdi ve çıktıları ölçmek ve değerlendirmekten daha zordur (Gülcü v.d. 2004, 91.). Etkinlik ölçümü, mevcut rekabet ortamı içinde firmanın nerede olduğunun belirlenmesine olanak sağlamaktadır. Girdilerin çıktılara dönüştürülme süreci olan üretim sürecinin etkin olabilmesi, mevcut teknoloji ve teknolojik değişme çerçevesinde, belirli bir girdi bileşiminin kullanılarak maksimum çıktının elde edilmesine veya belirli bir çıktı bileşiminin en az girdi kullanılarak elde edilmesine bağlı olmaktadır (Yolalan 1993, 6-7). Birçok girdi ve çıktının bulunduğu ve bu girdi-çıktıların tek bir toplam girdi ve çıktıya dönüştürülemeyeceği durumlarda etkinlik ölçümü için kullanılan VZA, yaygın bir biçimde kullanılan nonparametrik yöntemlerden birisidir (Bülbül ve Akhisar 2005, 2). Veri Zarflama Analizi, ilk olarak Charnes, Cooper ve Rhodes tarafından 1978 yılında benzer mal veya hizmet üreten ekonomik karar verme birimlerinin göreli etkinliklerinin ölçülmesi amacı ile geliştirilmiş doğrusal programlama esaslı bir yöntemdir (Banker 1992, 74). Yöntem, klasik regresyon tekniğinin doğrudan uygulanamadığı çoklu girdi ve çoklu çıktılar için üretim ilişkilerinde performans karşılaştırmalarında kullanılmaktadır (Yavuz 2001, 15). VZA, analitik bir fonksiyonel yapıya gerek duymaması, çoklu girdi ve çoklu çıktıyı aynı anda değerlendirebilmesi, etkin ve etkin olmayan karar verme birimlerini birbirinden ayırarak etkin birimler içinden referans noktaları oluşturması, girdi ve çıktıların ortak bir birimle ifade edilemediği durumlarda dahi kullanılabilmesi gibi özelliklerinden dolayı ön plana çıkmaktadır. Bu sebepten

4 ötürü, okullar, sağlık birimleri, banka ve şubeleri, silahlı kuvvetler, tarım, ulaştırma, kamu idaresi gibi birçok farklı kuruluşun etkinliğinin değerlendirilmesinde VZA uygulanmaktadır (Özcan 2005, 1). Veri Zarflama Analizi nde genel anlamda firmaların etkinliği karar verici diğer firmalara göre ölçülmektedir. Karar verici tüm birimler ise etkin sınırda veya sınırın altında yer almaktadırlar (Deliktaş 2006, 9). Sınırın altında yer alan firmaların (etkin olmayan firmaların) etkinlik sınırına uzaklığı belirlenmekte ve performans iyileştirme seçenekleri sunulmaktadır. Böylece, etkin olmayan firmaların da etkinlik sınırına ulaştırılmaları amaçlanmaktadır (Ray 2005, 2). VZA, girdi ve çıktıya yönelik olarak iki yönlü kullanılabilme özelliğine sahiptir. Girdiye yönelik VZA modelleri, belirli bir çıktı bileşimini en etkin bir şekilde üretebilmek amacıyla, kullanılacak en uygun girdi bileşiminin nasıl olması gerektiğini araştırmaktadır. Çıktıya yönelik VZA modelleri ise belirli bir girdi bileşimi ile en fazla ne kadar çıktı bileşiminin elde edilebileceğini araştırmaktadır (Charnes v.d. 1981, 669). Yöntem, hem ölçeğe göre sabit getiri hem de ölçeğe göre değişen getiri varsayımı altında kullanılabilmektedir. Yine, bu yöntem hem veri girdi ile en fazla çıktıyı elde etme ve hem de veri çıktıyı en az girdi ile elde etme yaklaşımlarına göre etkinlik ölçümü yapabilmektedir. Bu yaklaşımlardan veri çıktıyı en az girdi kullanımı ile elde etme yaklaşımı, veri üretim miktarlarını azaltmaksızın üretimde kullanılan girdi miktarlarının oransal olarak ne kadar azaltılabileceğini belirlemeye çalışmaktadır. Öte yandan, veri girdi ile en fazla çıktıyı elde etme yaklaşımı ise veri girdi setini değiştirmeksizin üretim miktarlarının oransal olarak ne kadar arttırılabileceği üzerinde durmaktadır. Ancak, ölçeğe göre sabit getiri olduğunda her iki ölçüm aynı sonuçları vermektedir (Coelli v.d. 1998, 142). Literatürde, VZA çalışmalarının başından itibaren, CCR modelinin çeşitli uzanımları araştırılmıştır. Bunlardan birisi de Banker, Charnes ve Cooper tarafından 1984 yılında geliştirilen BCC modelidir (Banker v.d. 1984, 1078-1092). BCC modeliyle CCR modeli arasındaki temel fark, modelin ölçeğe göre değişen getirileri de dikkate almasıdır (Charnes v.d. 1995, 44). Etkinlik sonucunun anlamlı çıkabilmesi için karar verme birimleri sayısının büyüklüğü önem arz etmektedir. Boussofiane v.d., karar verme birimi sayısının değişken sayısının en az iki katı kadar olması gerektiğini belirtmiştir (Boussofiane v.d. 1991, 15). Sherman ise karar verme birimi sayısının girdi ve çıktı sayısı toplamından daha fazla olması gerektirdiğini önermiştir (Sherman 1984, 35-53). Bu kriterler göz önünde bulundurularak, N tane karar verme biriminin m tane farklı girdisi ve s tane farklı çıktısı olduğu, her bir karar verme biriminin sanal çıktı ve sanal girdi oranının bire eşit ya da daha az olacağı ve tüm girdi-çıktıların negatif değerler alamayacağını

5 varsayan matematiksel programlama modeli aşağıdaki gibi ifade edilebilmektedir (Cooper v.d. 2004, 9). max h r r u r i 0 Kıısıtlar y v x ( u, v) rj ij 1 = r r u r v x i y r0 i0 v, v,..., 2 0 u, u,..., 2 0 1 v m 1 u s (Formülde, x io = Etkinliği ölçülen o. karar birimine ait i. girdi miktarını, y r0 = Etkinliği ölçülen o. karar birimine ait r. çıktı miktarını, x ij = j. karar verme biriminin kullandığı i. girdi miktarını, y rj = j. karar verme biriminin kullandığı r. çıktı miktarını, u r = o. karar verme biriminden r. çıktıya verilen faktör ağırlığını ve v i = o. karar verme biriminden i. girdiye verilen faktör ağırlığını temsil etmektedir). Bu çalışmada Charnes, Cooper ve Rhodes tarafından 1978 yılında geliştirilmiş olan çıktı odaklı VZA modeli ile Banker, Charnes ve Cooper tarafından 1984 yılında geliştirilen çıktı odaklı BCC modeli kullanılmıştır. Çalışmamızda Veri Zarflama Analizi model tahmini Timothy James Coelli tarafından 1996 yılında geliştirilen DEAP 2.1 programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. 3. Veri ve Literatür Özeti VZA, ölçeğe göre sabit getiriyi kabul eden CCR modeli veya ölçeğe göre değişken getiriyi kabul eden BCC modeliyle yapılabilmektedir. Çalışmada ölçeğe göre sabit getiri varsayımı altında elde edilen teknik etkinlik skorları ve ölçeğe göre değişen getiri varsayımı altında elde edilen teknik etkinlik skorları ile ölçek etkinliği değerleri yorumlanmıştır. 2009-2011 dönemi için Türkiye de faaliyet gösteren Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezleri nin etkinlik düzeylerini veri zarflama analizi yaklaşımı ile tahmin etmeyi amaçlayan bu çalışmada, girdi değişkenleri olarak; daimi çalışan personel sayısı ve dışarıdan çalıştırılan uzman vb. personel sayısı kullanılırken, çıktı değişkenleri olarak ise; verilen eğitim sayısı, eğitimlere katılan katılımcı sayısı, danışmanlık sayısı ve hayata geçirilen proje sayısı kullanılmıştır.

6 Tablo 1. Veri Setinin Özellikleri (15 ABİGEM e ait 270 gözlem) Biri m Ortalama Minimum Maksimum Standart Hata Verilen eğitim sayısı Adet 36.888 1.00 158.00 32.701 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı Kişi 1048.355 29.00 3950.00 846.453 Danışmanlık sayısı Adet 57.822 1.00 251.00 64.846 Hayata geçirilen proje sayısı Adet 9.177 1.00 75.00 14.094 Daimi çalışan personel sayısı Kişi 6.688 1.00 14.00 2.695 Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı Kişi 27.400 1.00 101.00 25.998 Tablo 1 e bakıldığında 2009-2011 dönemi için Türkiye de faaliyet gösteren Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezleri nin verdikleri eğitim sayısının ortalama olarak 36.888, eğitimlere katılan katılımcı sayısının ortalama 1048.355, danışmanlık sayısının ortalama 57.822, hayata geçirilen proje sayısının ortalama 9.177, daimi çalışan personel sayısının ortalama 6.688 ve dışarıdan çalıştırılan uzman vb. personel sayısının ise ortalama 27.400 olduğu görülmektedir. Veri Zarflama Analizi ilk olarak okulların performanslarını karşılaştırmak amacıyla 1978 yılında A.Charnes, W.Cooper ve E.Rhodes tarafından gerçekleştirilmiştir. Yaygın bir kullanım alanına sahip olan VZA, bankacılık alanında (Sherman ve Gold 1986), hastane etkinliğinin tespit edilmesinde (Banker ve Morey 1986), imalat sanayinde (Zhu v.d. 1996), üniversitelerin performanslarının ölçülmesinde (Abbott v.d. 2001) vb. çeşitli alanlarda yaygın bir şekilde kullanılmıştır ve kullanılmaya devam etmektedir. Literatür incelendiğinde Veri Zarflama Analizi yardımı ile ABİGEM lerin etkinliklerini ölçmeye çalışan yerli ve yabancı çalışmaya pek rastlanamamıştır. 4. Ampirik Bulgular Tablo 2 de 2009 yılı itibariyle ABİGEM lerin CCR, BCC ve Ölçek etkinlik skorları sunulmaktadır. Tablo 2. 2009 Yılı İtibariyle ABİGEM lerin CCR, BCC ve Ölçek Etkinlikleri ABİGEM LER CCR Etkinliği BCC Etkinliği Ölçek Etkinliği Kayseri 1.000 1.000 1.000 Afyonkarahisar 0.899 1.000 0.899 Adana 0.632 0.733 0.862 Çorum 0.679 0.833 0.815 Eskişehir 1.000 1.000 1.000 Konya 1.000 1.000 1.000 Malatya 0.645 0.715 0.902 Trakya 0.648 0.763 0.849 Erzurum 1.000 1.000 1.000

7 Trabzon 1.000 1.000 1.000 İzmir 0.634 1.000 0.634 Gaziantep 1.000 1.000 1.000 Denizli 1.000 1.000 1.000 Uşak 0.430 0.809 0.532 Kocaeli 1.000 1.000 1.000 ORTALAMA 0.838 0.924 0.900 Tablo 2 incelendiğinde, 2009 yılı itibariyle ABİGEM lerin CCR modeline göre etkinlik düzeyi ortalaması 0.838, BCC modeline göre 0.924 ve ölçek etkinlik ortalaması ise 0.900 olduğu görülmektedir. 2009 yılı itibariyle Adana, Çorum, Malatya, Trakya ve Uşak ABİGEM in etkin olarak çalışmadığı tespit edilmiştir. 2009 yılı için etkin olarak çalışmayan Adana ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 3 de gösterilmektedir. Tablo 3. Etkinlik Sınırı Altındaki Adana ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2009) Orjinal Değer Hedeflenen Değer Fark (%) Verilen eğitim sayısı 46.000 62.733 36,4 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 1052.000 2028.377 92,8 Danışmanlık sayısı 51.000 69.552 36,4 Hayata geçirilen proje sayısı 4.000 5.455 36,4 Daimi çalışan personel sayısı 7.000 7.000 - Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 100.000 46.113 - Tablo 3 de görüldüğü gibi 2009 yılı itibariyle Adana ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısı, danışmanlık sayısı ve hayata geçirilen proje sayısını %36.4 ve eğitimlere katılan katılımcı sayısını %92.8 arttırması gerekmektedir. 2009 yılı için etkin olarak çalışmayan Çorum ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 4 te gösterilmektedir. Tablo 4. Etkinlik Sınırı Altındaki Çorum ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2009) Verilen eğitim sayısı 23.000 29.500 28,3 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 559.000 744.780 33,2 Danışmanlık sayısı 88.000 105.620 20 Hayata geçirilen proje sayısı 1.000 2.900 190 Daimi çalışan personel sayısı 7.000 7.000 -

8 Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 30.000 30.000 - Tablo 4 te görüldüğü gibi 2009 yılı itibariyle Çorum ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını %28.3, eğitimlere katılan katılımcı sayısını %33.2 danışmanlık sayısını %20 ve hayata geçirilen proje sayısını %190 arttırması gerekmektedir. 2009 yılı için etkin olarak çalışmayan Malatya ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 5 de gösterilmektedir. Tablo 5. Etkinlik Sınırı Altındaki Malatya ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2009) Verilen eğitim sayısı 40.000 60.491 51,2 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 1206.000 1362.760 12,9 Danışmanlık sayısı 15.000 20.974 39,8 Hayata geçirilen proje sayısı 9.000 12.584 39,8 Daimi çalışan personel sayısı 10.000 9.132-8,7 Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 25.000 25.000 - Tablo 5 de görüldüğü gibi 2009 yılı itibariyle Malatya ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını %51.2, eğitimlere katılan katılımcı sayısını %12.9 danışmanlık sayısını ve hayata geçirilen proje sayısını %39.8 arttırması ve daimi çalışan personel sayısını %8.7 azaltması gerekmektedir. 2009 yılı için etkin olarak çalışmayan Trakya ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 6 da gösterilmektedir. Tablo 6. Etkinlik Sınırı Altındaki Trakya ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2009) Verilen eğitim sayısı 13.000 40.429 210,9 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 950.000 1244.429 30,9 Danışmanlık sayısı 3.000 21.143 604,7 Hayata geçirilen proje sayısı 1.000 3.286 228,6 Daimi çalışan personel sayısı 7.000 7.000 - Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 16.000 16.000 - Tablo 6 da görüldüğü gibi 2009 yılı itibariyle Trakya ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını %210.9, eğitimlere katılan katılımcı sayısını %30.9

9 danışmanlık sayısını %604.7 ve hayata geçirilen proje sayısını %228.6 arttırması gerekmektedir. 2009 yılı için etkin olarak çalışmayan Uşak ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 7 de gösterilmektedir. Tablo 7. Etkinlik Sınırı Altındaki Uşak ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2009) Verilen eğitim sayısı 25.000 30.911 23,6 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 625.000 1623.745 159,8 Danışmanlık sayısı 10.000 35.481 254,8 Hayata geçirilen proje sayısı 5.000 6.182 23,6 Daimi çalışan personel sayısı 6.000 6.000 - Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 25.000 25.000 - Tablo 7 de görüldüğü gibi 2009 yılı itibariyle Uşak ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını %23.6, eğitimlere katılan katılımcı sayısını %159.8 danışmanlık sayısını %254.8 ve hayata geçirilen proje sayısını %23.6 arttırması gerekmektedir. Tablo 8 de 2010 yılı itibariyle ABİGEM lerin CCR, BCC ve Ölçek etkinlik skorları sunulmaktadır. Tablo 8. 2010 Yılı İtibariyle ABİGEM lerin CCR, BCC ve Ölçek Etkinlikleri ABİGEM LER CCR Etkinliği BCC Etkinliği Ölçek Etkinliği Kayseri 1.000 1.000 1.000 Afyonkarahisar 0.703 1.000 0.703 Adana 1.000 1.000 1.000 Çorum 1.000 1.000 1.000 Eskişehir 0.733 0.835 0.878 Konya 1.000 1.000 1.000 Malatya 0.615 0.774 0.794 Trakya 0.431 0.486 0.888 Erzurum 1.000 1.000 1.000 Trabzon 0.994 1.000 0.994 İzmir 1.000 1.000 1.000 Gaziantep 1.000 1.000 1.000 Denizli 1.000 1.000 1.000 Uşak 0.734 0.736 0.997 Kocaeli 1.000 1.000 1.000 ORTALAMA 0.881 0.922 0.950

10 Tablo 8 incelendiğinde, 2010 yılı itibariyle ABİGEM lerin CCR modeline göre etkinlik düzeyi ortalaması 0.881, BCC modeline göre 0.922 ve ölçek etkinlik ortalaması ise 0.950 olduğu görülmektedir. 2010 yılı itibariyle Eskişehir, Malatya, Trakya ve Uşak ABİGEM in etkin olarak çalışmadığı tespit edilmiştir. 2010 yılı için etkin olarak çalışmayan Eskişehir ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 9 da gösterilmektedir. Tablo 9. Etkinlik Sınırı Altındaki Eskişehir ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2010) Verilen eğitim sayısı 6.000 27.171 352,8 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 140.000 951.157 579,3 Danışmanlık sayısı 97.000 116.143 19,7 Hayata geçirilen proje sayısı 1.000 2.100 110 Daimi çalışan personel sayısı 7.000 6.157-12 Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 21.000 21.000 - Tablo 9 da görüldüğü gibi 2010 yılı itibariyle Eskişehir ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını %352.8, eğitimlere katılan katılımcı sayısını %579.3 danışmanlık sayısını %19.7 ve hayata geçirilen proje sayısını %110 arttırması ve daimi çalışan personel sayısını %12 azaltması gerekmektedir. 2010 yılı için etkin olarak çalışmayan Malatya ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 10 da gösterilmektedir. Tablo 10. Etkinlik Sınırı Altındaki Malatya ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2010) Verilen eğitim sayısı 14.000 45.167 222,6 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 534.000 1680.750 214,7 Danışmanlık sayısı 8.000 18.167 132,7 Hayata geçirilen proje sayısı 4.000 5.167 29,1 Daimi çalışan personel sayısı 8.000 6.917-13,5 Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 8.000 8.000 - Tablo 10 da görüldüğü gibi 2010 yılı itibariyle Malatya ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını %222.6, eğitimlere katılan katılımcı sayısını %214.7 danışmanlık sayısını %132.7 ve hayata geçirilen proje sayısını %29.1 arttırması ve daimi çalışan personel sayısını %13.5 azaltması gerekmektedir. 2010 yılı için etkin olarak çalışmayan Trakya

11 ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 11 de gösterilmektedir. Tablo 11. Etkinlik Sınırı Altındaki Trakya ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2010) Verilen eğitim sayısı 20.000 61.701 208,5 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 950.000 1955.588 105,8 Danışmanlık sayısı 5.000 21.572 331,4 Hayata geçirilen proje sayısı 2.000 11.284 464,2 Daimi çalışan personel sayısı 7.000 7.000 - Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 16.000 16.000 - Tablo 11 de görüldüğü gibi 2010 yılı itibariyle Trakya ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını %208.5, eğitimlere katılan katılımcı sayısını %105.8 danışmanlık sayısını %331.4 ve hayata geçirilen proje sayısını %464.2 arttırması gerekmektedir. 2010 yılı için etkin olarak çalışmayan Uşak ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 12 de gösterilmektedir. Tablo 12. Etkinlik Sınırı Altındaki Uşak ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2010) Verilen eğitim sayısı 42.000 57.052 35,8 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 1050.000 1589.303 51,3 Danışmanlık sayısı 17.000 23.093 35,8 Hayata geçirilen proje sayısı 5.000 11.978 139,5 Daimi çalışan personel sayısı 5.000 5.000 - Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 29.000 18.202-37,2 Tablo 12 de görüldüğü gibi 2010 yılı itibariyle Uşak ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını ve danışmanlık sayısını %35.8, eğitimlere katılan katılımcı sayısını %51.3 ve hayata geçirilen proje sayısını %139.5 arttırması ve dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısını %37.2 azaltması gerekmektedir. Tablo 13 de 2011 yılı itibariyle ABİGEM lerin CCR, BCC ve Ölçek etkinlik skorları sunulmaktadır.

12 Tablo 13. 2011 Yılı İtibariyle ABİGEM lerin CCR, BCC ve Ölçek Etkinlikleri ABİGEM LER CCR Etkinliği BCC Etkinliği Ölçek Etkinliği Kayseri 0.779 0.828 0.942 Afyonkarahisar 0.810 0.816 0.992 Adana 1.000 1.000 1.000 Çorum 1.000 1.000 1.000 Eskişehir 1.000 1.000 1.000 Konya 1.000 1.000 1.000 Malatya 0.412 0.464 0.889 Trakya 0.731 1.000 0.731 Erzurum 0.869 0.894 0.972 Trabzon 1.000 1.000 1.000 İzmir 0.872 0.891 0.979 Gaziantep 1.000 1.000 1.000 Denizli 1.000 1.000 1.000 Uşak 0.388 0.413 0.940 Kocaeli 0.829 1.000 0.829 ORTALAMA 0.846 0.887 0.952 Tablo 13 incelendiğinde, 2011 yılı itibariyle ABİGEM lerin CCR modeline göre etkinlik düzeyi ortalaması 0.846, BCC modeline göre 0.887 ve ölçek etkinlik ortalaması ise 0.952 olduğu görülmektedir. 2011 yılı itibariyle Kayseri, Afyonkarahisar, Malatya, Erzurum, İzmir ve Uşak ABİGEM in etkin olarak çalışmadığı tespit edilmiştir. 2011 yılı için etkin olarak çalışmayan Kayseri ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 14 de gösterilmektedir. Tablo 14. Etkinlik Sınırı Altındaki Kayseri ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2011) Verilen eğitim sayısı 19.000 36.507 92,1 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 652.000 787.831 20,8 Danışmanlık sayısı 3.000 29.887 896,2 Hayata geçirilen proje sayısı 2.000 11.831 491,5 Daimi çalışan personel sayısı 5.000 5.000 - Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 8.000 8.000 - Tablo 14 de görüldüğü gibi 2011 yılı itibariyle Kayseri ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını %92.1, eğitimlere katılan katılımcı sayısını %20.8

13 danışmanlık sayısını %896.2 ve hayata geçirilen proje sayısını %491.5 arttırması gerekmektedir. 2011 yılı için etkin olarak çalışmayan Afyonkarahisar ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 15 de gösterilmektedir. Tablo 15. Etkinlik Sınırı Altındaki Afyonkarahisar ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2011) Verilen eğitim sayısı 17.000 25.343 49 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 400.000 490.128 22,5 Danışmanlık sayısı 12.000 14.704 22,5 Hayata geçirilen proje sayısı 1.000 4.516 351,6 Daimi çalışan personel sayısı 4.000 4.000 - Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 3.000 3.000 - Tablo 15 de görüldüğü gibi 2011 yılı itibariyle Afyonkarahisar ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını %49, eğitimlere katılan katılımcı sayısını ve danışmanlık sayısını %22.5 ve hayata geçirilen proje sayısını %351.6 arttırması gerekmektedir. 2011 yılı için etkin olarak çalışmayan Malatya ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 16 da gösterilmektedir. Tablo 16. Etkinlik Sınırı Altındaki Malatya ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2011) Verilen eğitim sayısı 4.000 17.288 332,2 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 175.000 377.092 115,4 Danışmanlık sayısı 8.000 30.846 285,5 Hayata geçirilen proje sayısı 8.000 17.238 115,4 Daimi çalışan personel sayısı 6.000 4.368-27,2 Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 2.000 2.000 - Tablo 16 da görüldüğü gibi 2011 yılı itibariyle Malatya ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını %332.2, eğitimlere katılan katılımcı sayısını %115.4 ve danışmanlık sayısını %285.5 ve hayata geçirilen proje sayısını %115.4 arttırması ve daimi çalışan personel sayısını %27.2 azaltması gerekmektedir. 2011 yılı için etkin olarak çalışmayan Erzurum

14 ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 17 de gösterilmektedir. Tablo 17. Etkinlik Sınırı Altındaki Erzurum ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2011) Verilen eğitim sayısı 4.000 15.512 287,8 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 380.000 425.283 11,9 Danışmanlık sayısı 23.000 47.919 108,3 Hayata geçirilen proje sayısı 21.000 23.503 11,9 Daimi çalışan personel sayısı 5.000 5.000 - Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 3.000 3.000 - Tablo 17 de görüldüğü gibi 2011 yılı itibariyle Erzurum ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını %287.8, eğitimlere katılan katılımcı sayısını ve hayata geçirilen proje sayısını %11.9 ve danışmanlık sayısını %108.4 arttırması gerekmektedir. 2011 yılı için etkin olarak çalışmayan İzmir ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 18 de gösterilmektedir. Tablo 18. Etkinlik Sınırı Altındaki İzmir ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2011) Verilen eğitim sayısı 30.000 33.687 12,3 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 364.000 916.894 151,9 Danışmanlık sayısı 14.000 53.263 280,5 Hayata geçirilen proje sayısı 14.000 15.721 12,3 Daimi çalışan personel sayısı 5.000 5.000 - Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 12.000 12.000 - Tablo 18 de görüldüğü gibi 2011 yılı itibariyle İzmir ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını ve hayata geçirilen proje sayısını %12.3, eğitimlere katılan katılımcı sayısını %151.9 ve danışmanlık sayısını %280.5 arttırması gerekmektedir. 2011 yılı için etkin olarak çalışmayan Uşak ABİGEM in arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları Tablo 19 da gösterilmektedir.

15 Tablo 19. Etkinlik Sınırı Altındaki Uşak ABİGEM in Arttırması Gereken Çıktı ve Azaltması Gereken Girdi Miktarları (2011) Verilen eğitim sayısı 9.000 21.807 142,3 Eğitimlere katılan katılımcı sayısı 216.000 607.854 181,4 Danışmanlık sayısı 6.000 41.334 588,9 Hayata geçirilen proje sayısı 6.000 14.538 142,3 Daimi çalışan personel sayısı 4.000 4.000 - Dışarıdan çalıştırılan uzman vb. sayısı 9.000 9.000 - Tablo 19 da görüldüğü gibi 2011 yılı itibariyle Uşak ABİGEM in tam etkin konuma gelebilmesi için verilen eğitim sayısını ve hayata geçirilen proje sayısını %142.3, eğitimlere katılan katılımcı sayısını %181.4 ve danışmanlık sayısını %588.9 arttırması gerekmektedir. 5. Sonuç Bu çalışmanın temel amacı, Türkiye de faaliyet gösteren Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezleri nin etkinlik düzeylerini veri zarflama analizi yaklaşımı ile tahmin etmek ve söz konusu merkezlerin etkinlik düzeylerini birbirleriyle mukayese etmektir. Veri Zarflama Analizi ne ek olarak ABİGEM lerin, AB, TOBB ve yerel ortakların finansörlüğündeki proje dönemiyle kendi imkânları ile oluşturdukları proje dönemi olarak iki ayrı dönem birbirleriyle mukayese edilmiştir. Bu amacı gerçekleştirebilmek için, Türkiye de faaliyet gösteren 15 Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezi nden alınan 2009-2011 yılı verileri değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu veriler, Timothy James Coelli tarafından 1996 yılında geliştirilen DEAP 2.1 paket programı yardımı ile yorumlanmıştır. Bu çalışmada çıktı maksimizasyonu modeli kullanılmıştır. Çünkü faaliyet gösteren AB İş Geliştirme Merkezleri nin girdi temini açısından çıktıları büyük önem arz etmektedir. Çalışmada VZA, ölçeğe göre sabit getiriyi kabul eden orjinal model (CCR) modelinden elde edilen teknik etkinlik skorları ve ölçeğe göre değişken getiriyi kabul eden değiştirilmiş (BCC) modelden elde edilen teknik etkinlik skorları ile ölçek etkinliği değerleri yorumlanarak yıllar itibariyle etkinlik sınırı altındaki Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezlerinin arttırması gereken çıktı ve azaltması gereken girdi miktarları ortaya konulmuştur. Çalışmada elde edilen bazı temel bulgular aşağıda maddeler halinde özetlenmiştir.! Genel olarak 27 hastanenin bölümlerinin CCR modeline göre etkinlik düzeyi ortalaması 0.947, BCC modeline göre 0.963 ve ölçek etkinlik ortalaması ise 0.984 olarak

16 gerçekleşmiştir. Bu hastanelerden CCR modeline göre 13, BCC modeline göre ise 10 hastane etkinlik sınırının altında faaliyet göstermektedir (etkinsiz).! 2009 yılı itibariyle ABİGEM lerin CCR modeline göre etkinlik düzeyi ortalaması 0.838, BCC modeline göre 0.924 ve ölçek etkinlik ortalaması ise 0.900 olarak gerçekleşmiştir. Bu ABİGEM lerden CCR modeline göre 7 ve BCC modeline göre ise 5 ABİGEM etkinlik sınırının altında faaliyet göstermektedir.! 2010 yılı itibariyle ABİGEM lerin CCR modeline göre etkinlik düzeyi ortalaması 0.881, BCC modeline göre 0.922 ve ölçek etkinlik ortalaması ise 0.950 olduğu tespit edilmiştir. Bu ABİGEM lerden CCR modeline göre 6 ve BCC modeline göre ise 4 ABİGEM etkinlik sınırının altında faaliyet göstermektedir.! 2011 yılı itibariyle ABİGEM lerin CCR modeline göre etkinlik düzeyi ortalaması 0.846, BCC modeline göre 0.887 ve ölçek etkinlik ortalaması ise 0.952 olarak gerçekleşmiştir. Bu ABİGEM lerden CCR modeline göre 8 ve BCC modeline göre ise 6 ABİGEM etkinlik sınırının altında faaliyet göstermektedir.

17 KAYNAKLAR Abbott M. and C. Doucouliogos. The Efficiency of Australian Universities: A DEA, Economics of Education Review, 22, 2001, pp. 89-97. Banker Rajid D. Estimation of Returns to Scale Using Data Envelopment Analysis, European Journal of Operational Research, Vol: 62, 1992, pp. 74-84. Banker Rajid D. and R.C. Morey. Efficiency Analysisfor Exogenously Fixed Inputs and Outputs, Operations Research, 34, 1986, pp. 513-521. Banker Rajid D., A. Charnes and W. W. Cooper. Some Models for Estimating Technical and Scale Efficiencies in Data Envelopment Analysis, Management Science, Vol: 30, No: 9, September, 1984, pp. 1078-1092. Bülbül S. ve İlyas Akhisar. Türk Sigorta Şirketlerinin Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi ile Araştırılması, 7. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, İstanbul, 2005. Boussofiane A., R. Dyson and E. Rhodes. Applied Data Envelopment Analysis, European Journal of Operational Research, II, No: 6, 1991, pp. 1-15. Charnes, A., Cooper, W.W. ve Rhodes, E., (1978) Measuring the Efficiency of Decision Making Units, European Journal of Operational Research, 2, pp. 429-444. Charnes A., W.W. Cooper and E.Rhodes. Evaluating Program and Managerial Efficiency: An Application of Data Envelopment Analysis to Program Follow Through, Management Science, Vol: 27, No: 6, 1981, pp. 668-697. Charnes A., W.W.Cooper, A.Y. Lewin and L.M.Seiford. Data Envelopment Analysis: Theory, Methodology and Applications, Kluwer Academic Publishers, USA, 1995. Coelli Timothy James, D. S. Prasada Rao, Christopher J. O Donnell and George E. Battese. An Introduction to Efficiency and Productivity Analysis, Kluwer Academic Publishers, Second Edition, Boston, 1998. Coelli Timothy James. A Guide to DEAP Version 2.1: A Data Envelopment Analysis (Computer) Program, Center for Efficiency and Productive Analysis Working Paper, No: 8, 1996. Cooper W. W., L. M. Seiford ve Joe Zhu. Data Envelopment Analysis: History, Models and Interpretations, in Handbook on Data Envelopment Analysis, Chapter 1, 1-39, Kluwer Academic Publishers, Boston, 2004. Deliktaş Ertuğrul. İzmir Küçük Orta ve Büyük Ölçekli İmalat Sanayinde Üretim Etkinliği ve Toplam Faktör Verimliliği Analizi, Ege Üniversitesi Working Papers in Economy, Sayı: 3, 2006, ss. 1-45.

18 Gülcü Aslan, Akın Coşkun, Cavit Yeşilyurt, Sibel Coşkun ve Timur Esener. Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi nin Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle Göreceli Etkinlik Analizi, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, 2004, ss. 87-104. Özcan A. İ. Celal Bayar Üniversitesi ne Bağlı Meslek Yüksekokullarının Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi ile Ölçülmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa, 2005. Ray Subhash C. Input Aggregation In Models of Data Envelopment Analysis: A Statistical Test With An Application to Indian Manufacturing, The Paper Was Written While The Author Was Visiting The Indian Statistical Institute, Calcutta, 2005. Sherman David. Data Envelopment Analysis as a New Managerial Audit Methodology-Test and Evaluation, Auditing A Journal of Practice and Theory, 4, 1984, pp. 35-53. Sherman H.D. and F. Gold. Bank Branch Operating Efficiency, Journal of Banking and Finance, 9, 1986, pp. 197-315. Yavuz İ. Sağlık Sektöründe Etkinlik Ölçümü (Veri Zarflama Analizine Dayalı Bir Uygulama), MPM Yayınları, No: 654, Ankara, 2001. Yolalan Reha. İşletmelerarası Göreli Etkinlik Ölçümü. Ankara; MPM Yayınları No: 483, 1993. Zhu J. DEA/AR Analysis of the 1988-1989 Performance of the Nanjing Textile Corporation, Annals of Operations Research, Vol: 66, 1996, pp. 311-355.