MARMARA ÜNİVERSİTESİ, GÖZTEPE YERLEŞKESİ ELEKTRONİK ve OTOMASYON BÖLÜMÜ 10 NİSAN 2017, 14:00-17:00 Uzay Teknolojileri, Son Gelişmeler ve Küçük Uydular Prof.Dr. Alim Rüstem Aslan Uzay Sistemleri Tasarım ve Test Laboratuarı Uzay Mühendisliği Bölümü İTÜ, Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi aslanr@itu.edu.tr, http://usl.itu.edu.tr
Prof.Dr. Alim Rüstem ASLAN, Uzay Mühendisliği Bölümü İTÜ, Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi, Istanbul Yönetici, Uzay Sistemleri Tasarım ve Test Laboratuarı Yönetici, Küçük Uydu Haberleşme Laboratuarı Temsilci, Uluslararası Uzay Federasyonu, NATO-Uygulamalı Araç Teknolojileri Panel Üyesi TAMSAT Başkan Yardımcısı, TA1ALM UTEB-UNISEC GLOBAL BÖLGE TEMSİLCİSİ Uzmanlık alanları: Uzay Araçları Tasarımı ve Uzay Çalışmaları (yörüngede 2 uydu), Döner kanatlı insanlı-insansız hava araçları (prototipler), Akışkanlar Mekaniği ve Aerodinamik, Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği ve uygulamaları, mikro akışlar, Savunma Teknolojileri ve mühendislik eğitimi
UZAY TEKNOLOJİSİ Uzaya ulaşım, Uzay da araç ve sistemlerin kullanılması ve sürekliliğinin sağlanması, Uzaydan yeryüzüne dönüş İçin gerekli olan teknolojidir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin başlıca zenginlik kaynağı ve itici gücü Uzay teknolojisi ile uğraşan kişi sayısının arttırılması hayatidir.
Hava-Uzay Çalışmaları Çok disiplinli (uzay, havacılık, makina, kimya,elektrikelektronik,...) Çok uluslu Yeni malzemeler (dayanıklı, hafif, ısı koruyucu,...) Stratejik sektörler (ulaştırma, enerji, savunma,...) Yüksek katma değer Yüksek kalite-karlılık ilişkisi
SOLAR IMPULSE-Güneş Uçağı A340 büyüklüğünde Hiç yakıt harcamadan seyahat Yenilikler, yenilikçi teknolojiler Farklı disiplinlerin katkısı Farklı firma ve ülke işbirlikleri Küçük ve büyük şirketler, ar ge kurumları Uzmanlaşma, istihdam
Güneş Yelkeni Yakıtsız itki: Güneşin fotonlarını kullanarak uzay aracını uzayda ilerletmek 38m kenar, 1208 m2 yüzey alanı Malzeme kalınlığı kağıttan 40-100 kat ince
DLR/ESA 20*20m
Uzaydan Elektrik Enerjisi
Uzay Ürünleri Yüksek Katma değer 1kg uydu ~ 500 000 TL 1kg meyva ~ 10 TL 1kg bakır-berilyum ~ 100 TL 1kg akıllı telefon ~ 10 000 TL 1 kg altın ~ 200 000 TL Değerler mertebe olarak verilmiştir.
Gelişmeler Dünya da tüm gelişmeleri artık ekonomik boyutları yönlendiriyor Küçük uyduların artan önemi (maliyet etkin ve hızlı geliştirilebilen takım uydular) Büyüyen Haberleşme Uyduları (artan kapsama alanları) İnsanlı Uzay Keşfi (uzay ticareti, kolonileşme) Ticari firmaların uzay çalışmalarındaki artan etkisi (NEW SPACE)
İleri Bakış Uydu kütlesi Uydu Sayısı (100-300 /yıl) Uydu Kullanımı : PC, çip, bulut, uzay robotları Uzay Çöpleri : azaltma, yoketme Frekans tahsisi: yeni frekanslar, optik iletişim Malzemeler: çevreye uyum sağlayan, farklı yüklere dayanım Fırlatma sistemleri, uzay turizmi: tekrar kullanılabilen sistemler (SpaceX) (klasik roketler ~ 20 yıl), iticiler Geliştirici-kullanıcılar: özel firmalar ve kişiler
Yeni Teknolojiler Uzayda liderlik Yüksek THS li Sürdürülebilir teknolojik yenilikler Daha yetenekli, güvenilir ve düşük maliyetli uzay araçları ve uzaya erişim sistemleri nin geliştirilmesi
Gelecek Yüzyıl Uzayda füzyon santralleri Uzaydan yere elektrik enerjisi Ay ve asteroitlerden maden sağlanması LEO da Koloni ve endüstri merkezleri Ana amaç: Güneş sisteminde yaşayan bir uygarlık olmak
Uydu Sınıflaması (Kütle) Büyük : > 1 ton (Turksat 3A, 4A-B) Orta: 500 kg 1 ton (Göktürk I) Küçük: 100kg - 500kg (BilSat, Göktürk II) Mikro: 10kg 100 kg (RASAT) Nano: 1kg 10 kg (3USAT, BGSAT, HAVELSAT) Piko uydular: 0.1kg - 1kg (İTÜpSAT1) Femto: < 0.1 kg
ISRO PSLV C37
15 ŞUBAT 2017
CARBONITE-1, SSTL, UK 91 kg 1m3 ten küçük 6 ay 12 gün geliştirme 500km de 1m GSD
KÜÇÜK UYDULAR Son yıllarda küçük uzay araçları düşük geliştirme maliyetleri ve kısa teslim zamanları nedeni ile büyük ilgi uyandırdılar Uydu büyüklüğü ile yetenekleri arasında doğal bir seçim olsa da küçükleştirme ve entegrasyon teknolojilerindeki ilerlemeler bu ayrımı yok etmektedir MEMS: mikro ölçekte (μm) özelliklere sahip bileşenler. klasik büyük uydular ile kıyaslandıklarında MEMS-tabanlı cihazlar, küçük olmalarının yanında bazı durumlarda daha yüksek doğruluk ve daha düşük güç sarfiyatı sunabilir.
Micro/Nano Uydular UYDU Kütle Maliyet Süre Büyük 1000 kg+ $ 300 M+ 10 yıl+ Orta <1000 kg $ 100 M+ 4-6 yıl Küçük <500 kg $ 50 M 3-4 yıl Mikro Sat <100 kg $ 10 M 2-3 yıl Nano Sat 1-10 kg $ 2 M <2 yıl Piko Sat < 1 kg $ 100 k 1 yıl Micro-Nano Sat (Minosat: 1-50kg) yeni kavram uydu (IC teknolojisi ve MEMS)
Küp Uydu Tanımı Küp uydu standardına göre üretim, geliştirme 1999 da CalPoly ve Stanford da hazırlandı 10*10*10cm birimlerin istenen sayıda kullanılması ile büyüklük elde edilir Her birim (U olarak adlandırılır) 1 litre hacmindedir Her U en fazla 1.33kg olabilir (3U = 4kg) 6U ve 12 U yerini almakta, 27U ya kadar çalışılmakta
KÜÇÜK UYDULAR Küçük uyduların bazıları büyük uydular benzeri geliştirme ve entegrasyon süreçlerinden geçerken diğerleri genellikle bir üniversite laboratuvarında ortaya konulmaktadır. Her bir bileşenin etkin entegrasyonu sistem yoğunluk ve çalışırlığını büyük oranda arttırırken gereksiz kütle ve hacmi de azaltır Günümüzde en son küçük uydu entegrasyon teknikleri daha büyük uyduların seviyesine gelmiş, geçmektedir. Maliyetleri olabildiğince düşürmek üzere, COTS (Commercial off the shelf, rafta hazır ürün) ve kullanıcı elektroniği bileşenler sıklıkla küçük uyduları inşa etmek üzere kullanılmaktadır. TAKIM UYDULAR (CONSTELLATIONS)!
EYES IN THE SKY
MinoSat Uygulama Alanları Eğitim Teknoloji gösterimi uzay tarihçesi kazanma Yer Gözlem Bilim Haberleşme Veri toplama Yörüngede deneme/hizmet Derin uzay çalışmaları Askeri 2014: Küp uydular (CubeSats) 2014 yılının en büyük 10 gelişmesinden biri In-orbit Inspection BX-1 Mass: 40kg Launched: 09/2008
Küp Uydular ile Uzay Havası Görevleri The Colorado Student Space Weather Experiment (CSSWE): NSF kaynaklı 3U Küp Uydu (30 10 10 cm) görev yükü: energetic particle telescope. Görev: Solar Energetic Protons (SEPs) ve yerin radyasyon kemeri elektronlarının yönlü fark akılarını ölçmek
NASA ELaNa PROGRAMI
H2B FIRLATMASI, 9.12.2016
Yer Gözlem Uydu Teknolojileri http://www.nature.com/news/many-eyes-on-earth-1.14475
PLANET LABS FLOCK1
PLANET LABS 14.07.2014 DİYARBAKIR
Dove Image, DULLES INT AIRPORT, USA, 1 Eylül 2014
Uydu Üzeri İtki Sistemleri Mevcut en ileri durum: Küçük uydu üzeri itki sistemleri hızla gelişmekle birlikte olgunlaşmamış bir teknoloji alanıdır. Mevcut ve geliştirilmekte olanlar: Soğuk gaz iticiler (özgül itki, Isp:70 sn), Katı roket motorları (Isp: 270 sn), ve Atımlı plazma iticiler (PPT) (Isp: 830 sn). Yeşil tek yakıcı yakıtlı sistemler (Isp: 300 sn) Ufukta görünenler: Birkaç yıl içerisinde hem kimyasal hem de elektrik itki seçenekleri olacaktır. Su kullanan hidrolitik sistemler entegre ana itici sistemleri ve tepki kontrol sistemleri ile birlikte geliştirilmektedir. REF: NASA/TP 2014 216648/REV1
2015 http://space.skyrocket.de/doc_chr/lau2015.htm
2016 http://space.skyrocket.de/doc_chr/lau2016.htm
Küçük Uydu Fırlatma Sistemleri Artan fırlatma gereksinimini karşılamak üzere bir çok küçük uydu fırlatma sistemi (roket) geliştiricisi Günümüzde fırlatmaların çoğu büyük roketlerde ikinci (misafir) yük olarak gerçekleşmekte Yeni sistemler doğrudan küçük uyduları hedef almakta, küçük uydular ana yük! Son gelişmeler
FIRLATICILAR
Planetory Resources Küçük Uyduları
Turkiye Uydu Yol Haritası
itü USTTL KÜPUYDU PROJELERİ ITUPSAT1: 2009 UBAKUSAT: 2017 ASELSAT: 2018 TURKSAT 3USAT: 2013 BEEAGLESAT ve HAVELSAT: 2016-17
İ.T.Ü. Nanouydu Grubu + UTEB + TAMSAT KOBİLER ve Uzay Endüstrisi Disiplinler arası takım çalışması: öğretim üyesi, araştırıcı ve lisans/lisansüstü öğrencileri (uzay, uçak, makine, elektrik-elektronik, bilgisayar, fizik,..) Farklı kurumlarının yetenek ve altyapılarının ortak kullanımı (Akademi, KOBİ, UTEB, TAMSAT..) Yetenekler: Tasarım, geliştirme, prototipleme: piko/nano/mikro uydular ve alt sistemleri EPS, OBC, SDR, Lineer Transponder, Modem, pasif ve aktif ADCS, yapı ve mekanizmalar (düşük maliyet, yüksek verim ve düşük güç tüketimi) Yörüngeden düşürme sistemleri Roket ve rampası Analiz ve Modelleme, simülasyon, CNC işleme, otomasyon, atölye piko/nano/mikro uydular ve alt sistemlerinin çevresel testleri (temiz oda ortamında 50kg ve 50*50*50cm), Örnek projeler : ITUpSAT1, TURKSAT-3USAT, UBAKUSAT (Japonya ile) UNISEC-GLOBAL: MIC, CLTP, NANOSAT SYMP FP7: QB50 (HHO/HUTEN, SU, HAVELSAN, ERTEK, GUMUSH) TUNUS ile akıllı uydu alt sistemleri geliştirme Bir çok endüstri projesi
Alt yapı ve ürünler NKS Raumfahrt, Dr. Adrian klein 52
Swisscube BeeSat ve UWE-2 ile fırlatıldı ITUpSAT1, ITU Uzay Müh. İlk gerçek uygulama uzay projesi. Fırlatma 23.09.2009, hala çalışıyor. Öğrenciler arasında uzay farkındalığını arttırdı.
TURKSAT-3USAT, endüstri destekli 3 birim haberleşme küp uydusu. Fırlatma 26.05.2013.
UBAKUSAT
Temiz Oda da Bütünleştirme
ASELSAT GÖREV SENARYOSU
BeEagleSat ve HavelSat BeEagleSAT: İTÜ, HHO/HUTEN, SU, Kobiler, Havelsan (UTEB Projesi). QB50 deki 40 adet 2 Birim Küp uydudan ikisi HavelSat: ITU ve Havelsan
BEEAGLESAT
BEEAGLESAT/HAVELSAT
18 NİSAN 2017, FIRLATMA
ISS ten Yörüngeye Yerleştirme
QB50 YER İSTASYONLARI (TR de 3 adet)
Laboratuvarlar
VHF/UHF YER İSTASYONU
Uzay da izi olmayanın Dünya da sözü olmaz En gelişmiş ülkeler uzay da yaşam merkezleri kurmak üzere çalışmalarını sürdürmektedir. Uzayın zorlu koşullarına (vakum, yüksek ve düşük sıcaklıklar, yıpratıcı ortam, uzay radyasyonu) uygun malzeme geliştirmek ve imalat yapmak hayati öneme sahiptir. Bir çok kişi uzaya yolculuk için yer ayırtmış, ödeme yapmış durumdadır. Uzay da maden aramaya yönelik çalışmalar başlamıştır. Sivil ticaret bu yöne kaymaktadır ve dünya da rekabet için bu yetenekleri kazanmak gerekmektedir. Bu kapsamda çalışmalara başlamanın en etkin yollarından bir tanesi küçük uydu (özellikle küp uydu) geliştirme çalışmalarına katılmaktır. İlk uydu görevine yönelik Uzay ortamı ve güneş etkinliklerine yönelik görev yükleri Uygun hassasiyette üretilecek uydu yapısı (mm boyutlarında özel imalat), radyasyona dayanıklı elektronik baskı devreler, anten sistemleri, Enerji sistemleri Deneme amaçlı haberleşmelerine de olanak sağlayabilecektir.
FAYDALAR Küp Uydular geniş bir kitleye uzay sistem geliştirme kültürünü yaymak bakımından çok kullanışlı araçlardır. Nano/Mikro uydu projeleri çok zaman alan yüksek bütçeli sonuçlandırılamamış devlet programlarını rahatlatabilir Uzun zaman alan göreve çok geç başlayan çok yetenekli uydulara karşılık, çabuk görev yapmaya başlayana daha az yetenekli sistemler 72
FAYDALAR EĞİTİM: Model Uydu ve Küp Uydular geniş bir kitleye uzay sistem geliştirme kültürünü yaymak bakımından çok kullanışlı araçlardır. Öğrenciler proje deneyimleri sonucu uzay endüstrisine daha hazır olarak yetişirler. Ulusal ve uluslararası işbirlikleri için çok uygun bir ortam oluştururlar. UTEB/UNISEC gibi yapılar proje geliştirme ve bütçe bulunmasını kolaylaştırabilir ENDÜSTRİ: Nano/Mikro uydu projeleri çok zaman alan yüksek bütçeli sonuçlandırılamamış devlet programlarını rahatlatabilir Uzun zaman alan göreve çok geç başlayan çok yetenekli uydulara karşılık, çabuk görev yapmaya başlayana daha az yetenekli sistemler 73
Teşekkürler Güneş Sistemi nde yaşayan bir uygarlık olmak üzere çok çalışmalıyız Bilgi Paylaştıkça Artar Alim Rüstem ASLAN Uzay Sistemleri Tasarım ve Test Laboratuarı İTÜ, Uzay Mühendisliği Bölümü +90 532 480 3449 aslanr@itu.edu.tr usttl.itu.edu.tr
Teşekkürler Bilgi Paylaştıkça Artar Alim Rüstem ASLAN İTÜ-UZAY MÜH-USTTL İTÜ-Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi +90532 480 3449 aslanr@itu.edu.tr usttl.itu.edu.tr