DERS: 18 KONU: HADESTEN TAHARET (MANEVÎ PİSLİKLERDEN TEMİZLENMEK) Bir önceki dersimizde ibadet konularından Namaz konusuna geçeceğimizi; ancak Namaza başlamdan önce bazı işlemlerin yapılmasından hareketle Taharet konusuna başlamış ve önce gözle görülen hakiki pisliklerden temizlenme konusunu ele almıştık. Bu dersimizde ise manevi temizlik dediğimiz manevi kirlerlerden temizlenme konusu üzerinde duracağız. Önce abdest konusuna, daha sonra gusül (boy abdesti) konusuna, sonunda kısaca teyemmüm konusuna temas edeceğiz. Bu dersimizde konuları Fıkhî boyutlarından ziyade hikmetleri itibariyle ele almaya gayret edeceğiz. I. ABDEST: Tarifi: Abdest, sözlükte güzellik (hüsn) ve temizlik (nezafet) anlamlarına gelir. Şeriatımızda ise, Belli azaların yıkanması ve meshedilmesi ile yapılan temizliktir. (El-İhtiyar, 1/7) Bu azalar, dirseklere kadar eller, yüz ve ayaklarla baştır. İlk üçü yıkanır, son aza ise meshedilir. Abdest, cünüb, hayız ve nifas olmayan bir insanın namaz ve benzeri bedeni ibadetleri yerine getirmek için farz olan bir temizlenme şeklidir. Abdestle hades-i asgar (küçük manevi pislik) dediğimiz manen pislik ortadan kaldırılmış olur. Biz buna abdestsizlik hali nin giderilmesi deriz. Abdest, namazın farz oluşu ile birlikte Mekke de farz kılınmıştır. Cenab-ı Hak şöyle buyuruyor: ي ا أ ي ه ا ال ذ ين آم ن وا إ ذ ا ق م ت م إ ل ى الص ل ة ف اغ س ل وا و ج وه ك م و أ ي د ي ك م إ ل ى ال م ر اف ق و ام س ح وا ب ر ء وس ك م و أ ر ج ل ك م إ ل ى ال ك ع ب ي ن Ey iman edenler! Namaz kılmaya kalktığınız zaman yüzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi, başlarınızı meshedip, topuklara kadar ayaklarınızı yıkayın. Eğer cünüp oldunuz ise, boy abdesti alın. (Maide, 5:6) Ayet, abdestin farz olduğuna delildir. Dolayısı ile namaz kılmak için abdestin farz olduğunu inkâr eden insan Allah korusun- küfre girer. Peygamber Efendimiz (s.a.v) de abdest almadan namaz kıldığı vaki olmamıştır ve şöyle buyurmuştur: ile) Abdest bozan birinin namazı (su ال ت ق ب ل ص ل ة م ن أ ح د ث ح ت ى ي ت و ض أ abdest almadıkça makbul olmaz. (Buhari, 1/234; Müslim, 1/204) Abdest, geçmiş peygamberlerin şeriatlarında da var olan ve aynen bu günkü gibi olan bir temizliktir. Peygamber Efendimiz (a.s.), bir defasında su istediler. Getirilen su ile azalarını üçer defa yıkayarak abdest aldılar. Sonra da şöyle buyurdular: Bu benim v ebenden önceki peygamberlerin ه ذ ا و ض وئ ي و و ض وء األ ن ب ي اء ق ب ل ي abdestidir. (Beyhaki, 1/80, Baskı: Dairetü l Maarif) Igmg Ev Sohbetleri 1
Fakat Abdest, kıyamet günü Ümmet-i Muhammed i diğerlerinden ayıracak bir güzel ameldir ki, bu hususta da Efendimiz (a.s.) şöyle buyurmuşlardır: ل ك م س يم ا ل ي س ت أل ح د م ن األ م م ت ر د ون ع ل ي غ ر ا م ح ج ل ين م ن آث ار ال و ض وء Diğer hiçbir ümmette olmayan bir simanız olacaktır. Sizler bana alnınızdaki abdest sebebiyle meydana gelmiş beyazlarınızla (nurunuzla) geleceksiniz. (Müslim, 1/17, Ebu Hüreyre (r.a.) den) Abdest Almanın Hükmü Amellerin Durumuna Göre Farklılık Arzeder: a. Abdestin Farz Olduğu Yerler: 1) Namaz Kılmak İçin: İster farz namazlar olsun isterse nafile namazlar olsun abdest almadan namaz kılınmaz. Tilavet secdesi için de abdest almak farzdır. Yukardaki âyet ve hadis-i şerifte olduğu gibi. 2) Tavaf Yapmak İçin: Tavaf yapmak için de abdest almak lüzumludur. İster farz olsun, isterse nafile olsun. Efendimiz (a.s.) buyuruyor: الط و اف ح و ل ال ب ي ت م ث ل الص ل ة إ ال أ ن ك م ت ت ك ل م ون ف يه ف م ن ت ك ل م ف يه ف ل ي ت ك ل م ن إ ال ب ي ر Ka be nin etrafında tavaf yapmak namaz kılmak gibidir. Ancak tavafta konuşmanız mümkündür. Kim tavaf yaparken konuşacaksa hayırlı olan şeyden başkasını konuşmasın. (Tirmizî, 3/284; Telhis, 1/358-359) 3) Kur an-ı Kerim i Ele Almak İçin: Kur an-ı Kerim e dokunma hususunda abdest almanın farziyyetinde fıkıhçılar arasında ihtilaf olsa da cumhur-u fukahaya göre Kur an-ı Kerim e dokunmak için abdest almak farzdır. Allah (c.c.) buyuruyor ki: ال ي م س ه إ ال ال م ط ه ر ون Ona ancak temizlenenler dokunabilir. (Vakıa, 56:79) b. Abdest Almanın Sünnet Olduğu Yer: Uykudan Önce Abdest Almak Sünnettir. Cumhur-u ulemaya göre, uyku için yatmadan önce abdest almak sünnettir. Allah ın Rasȗlü (s.a.v.) buyuruyor ki: إ ذ ا أ ت ي ت م ض ج ع ك ف ت و ض أ و ض وء ك ل لص ل ة ث م اض ط ج ع ع ل ى ش ق ك األ ي م ن Yatağına yatacağın zaman, namaz abdesti gibi abdest al; sonra sağ tarafına yat. (Buhari (Fethu l Bari), 11/109; Müslim, 4/2081) c. Abdest Almanın Mendup Olduğu Yerler: Abdestli yapılması şart olmayan, ancak abdestle yapılırsa daha mükemmel olacak amellerin yerine getirilmesinde abdest almak mnnduptur. Bunlar şunlardır: Igmg Ev Sohbetleri 2
Kur an-ı Kerim okumak, Allah ı zikretmek, ezan okumak, kamet getirmek, hutbe okumak, şer î ilimlerde ders yapmak, Arafatta vakfe yapmak, Safa ve Merve arasında sa yetmek, Peygamberimizin kabrinin ziyaret etmek, abdestli iken yeni abdest almak vs. Nükte: Kendisi ile her hangi bir ibadet yapılmamış abdest üstüne abdest almak Maliki mezhebi ulemasına göre, yasaktır. Çünkü israf söz konusudur. II. Abdestin Faziletleri: Abdestin faziletleri ve abdest sebebiyle hataların yok oluşu ile ilgili bir çok hadis-i şerif varit olmuştur. Bunlardan bazıları şunlardır: الط ه ور ش ط ر اإل يم ان Temizlik imanın bir parçasıdır. (Müslim, 1/203) م ن ت و ض أ ه ك ذ ا غ ف ر ل ه م ا ت ق د م م ن ذ ن ب ه Kim böylece abdest alırsa geçmiş günahları affedilir. (Müslim, 1/207) م ن ت و ض أ ف أ ح س ن ال و ض وء خ ر ج ت خ ط اي اه ح ت ى ت ر ج م ن ت ح ت أ ظ ف ار ه Kim güzelce abdest alırsa, hataları tırnaklarının ucuna varıncaya kadar dışarı çıkar. (Müslim, 1/216) م ا م ن ك م م ن أ ح د ي ت و ض أ ف ي ب ل غ أ و ف ي س ب غ ال و ض وء ث م ي ق ول : أ ش ه د أ ن ال إ ل ه إ ال الل ه و أ ش ه د أ ن م ح م د ا ع ب د الل ه و ر س ول ه إ ال ف ت ح ت ل ه أ ب و اب ال ج ن ة الث م ان ي ة ي د خ ل م ن أ ي ه ا ش اء " Sizden biriniz, abdestini güzelce aldıktan sonra, şehadet kelimesini okursa yani أ ن ال إ ل ه إ ال الل ه و أ ش ه د أ ن م ح م د ا ع ب د الل ه و ر س ول ه أ ش ه د derse, cennetin sekiz kapısı ona açılır da dilediğinden oraya girer. (Müslim, 1/210) إ ن أ م ت ي ي د ع و ن ي و م ال ق ي ام ة غ ر ا م ح ج ل ين م ن آث ار ال و ض وء ف م ن اس ت ط اع م ن ك م أ ن ي ط يل غ ر ت ه ف ل ي ف ع ل Kıyamet günü ümmetim, abdestten kaynaklanan alınlarındaki beyazları olduğu çağırılırlar. Gücü yetenleriniz bu beyazlığı uzatabildikleri kadar uzatsın. Buhari (Fethu l Bari), 1/235; Müslim, 1/216) III. GUSÜL Gusül, sözlükte temizlemek (tathir) demektir. Dinimizde ise, belli şartlar dahilinde temiz olan suyu bedenin tamamında temizlik için kullanmaktır. Igmg Ev Sohbetleri 3
Gusül, Kitap ve Sünnetle sabit olmuştur; meşru kılınmıştır. Kur an-ı Kerim de şöyle buyurulmuştur: ي ا أ ي ه ا ال ذ ين آم ن وا إ ذ ا ق م ت م إ ل ى الص ل ة ف اغ س ل وا و ج وه ك م و أ ي د ي ك م إ ل ى ال م ر اف ق و ام س ح وا ب ر ء وس ك م و أ ر ج ل ك م إ ل ى ال ك ع ب ي ن و إ ن ك نت م ج ن ب ا ف اط ه ر وا و إ ن ك نت م م ر ض ى أ و ع ل ى س ف ر أ و ج اء أ ح د م نك م م ن ال غ ائ ط أ و ال م س ت م الن س اء ف ل م ت ج د وا م اء ف ت ي م م وا ص ع يد ا ط ي ب ا ف ام س ح وا ب و ج وه ك م و أ ي د يك م م ن ه م ا ي ر يد الل ه ل ي ج ع ل ع ل ي ك م م ن ح ر ج و ل ك ن ي ر يد ل ي ط ه ر ك م و ل ي ت م ن ع م ت ه ع ل ي ك م ل ع ل ك م ت ش ك ر ون Ey iman edenler! Namaz kılmaya kalktığınız zaman yüzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi, başlarınızı meshedip, topuklara kadar ayaklarınızı yıkayın. Eğer cünüp oldunuz ise, boy abdesti alın. Hasta, yahut yolculuk halinde bulunursanız, yahut biriniz tuvaletten gelirse, yahut da kadınlara dokunmuşsanız (cinsi birleşme yapmışsanız) ve bu hallerde su bulamamışsanız temiz toprakla teyemmüm edin de yüzünüzü ve (dirseklere kadar) ellerinizi onunla meshedin. Allah size herhangi bir güçlük çıkarmak istemez; fakat sizi tertemiz kılmak ve size (ihsan ettiği) nimetini tamamlamak ister; umulur ki şükredersiniz. (Maide, 5:6) ق ل ه و أ ذ ى ف اع ت ز ل وا الن س اء ف ي ال م ح يض و ال ت ق ر ب وه ن ح ت ى ي ط ه ر ن Bu sebeple ay halinde olan kadınlardan uzak durun. Temizleninceye kadar onlara yaklaşmayın. (Bakara, 2:222) إ ذ ا ج ل س ب ي ن ش ع ب ه ا األ ر ب ع و م س ال ت ان ال ت ان ف ق د و ج ب ال غ س ل Kadın erkek bir araya geldiğinde sünnet mahalleri bir birine değdiğinde gusül yapmak vacip olur. (Müslim, 1/272) Cünüplükten, hayız ve nifastan temizlenme gibi hallerde gusletmek farzdır. Cuma ve bayram namazlarına iştirak gibi durumlarda gusletmek sünnettir. (Nevevî, El-Mecmu, 2/130 ve 201; İbn Kudame, El-Mugnî, 1/199, 2/345 ve 370) Gusül (Boy Abdesti) Alınmadan Yapılamayacak Şeyler: 1. Namaz kılmak ve Tilavet (Okuma) secdesi yapmak: Bu namaz ister farz olsun isterse nafile olsun farketmez. Cenaze namazı da buraya dahildir. 2. Ka be nin etrafında tavaf yapmak: Çünkü Peygamber Efendimiz (as), Ka be yi tavaf etmek namazdır. (Neylü l Evtar, 1/207) 3. Kur an-ı Kerim e dokunmak: Çünkü Cenab-ı Hak, ال ي م س ه إ ال ال م ط ه ر ون Ona ancak temizlenenler dokunabilir. (Vakıa, 56:79) buyuruyor. Peygamber Efendimiz (a.s.) da: " ال ي م س ال ق ر آن إ ال ط اه ر " Kur an a sadece temiz olan dokunabilir buyuruyor. buyurarak bunu bize anlatıyor. (Beyhakî, Şuabu l İman,3/446, H. No: 1935) Igmg Ev Sohbetleri 4
4. Kur an-ı Kerim i kıraat niyetiyle okumak: Tilaveti, dua, Allah ı sena (övme), birine öğretme, Allah a sığınma (istiaze) ve zikir niyeti ile okumak haram olmaz. Dolayısı ile, besmele çekmek, el-hamdu lillah demek, Fatiha ve İhlas sȗrelerini ve Âyet el-kürsi yi zikir niyetiyle okumak caizdir. Hz. Aişe (r.a.) da Peygamberimizi böyle anlatmıştı şöyle buyurarak: ك ان الن ب ي ص ل ى الل ه ع ل ي ه و س ل م ي ذ ك ر الل ه ع ل ى ك ل أ ح ي ان ه Nebi (s.a.v.) her halinde Allah ı zikrederdi. (Müslim, 1/194, H. No:852) 5. Mescidde itikafa girmek: Hz. Aişe (r.a.) anlatıyor: İlk günlerde sahabenin evlerinin kapısı mescide açlıyordu. Peygamberimiz (s.a.v.), ف إ ن ي ال أ ح ل ال م س ج د ل ح ائ ض و ال ج ن ب Evlerin yönünü mescidden çeviriniz. Çünkü ben hayızlı ve cünüp olanlara mescidi helal görmüyorum buyurdular. (Ebu Davut, Sünen, 1/294, H. No:201) IV. TEYEMMÜM: Teyemmüm, bir şeye yönelmek ve bir şeyi kastetmek demektir. Dinimizde ise, niyet ederek temiz toprakla yüz ve kolları meshederek temizlenmek demektir. Teyemmüm de hangi amel işlenecekse ona niyet etmek gerekir. Niyetten sonra temiz toprak veya toprak cinsinden bir maddeye elleri bir defa vurarak önce yüzünü, sonra da iki elini dirseklerine kadar mesheder. Su kullanmaya imkân buluncaya kadar, onunla niyet ettiği ibadetlerini yerine getirmeye devam eder. Teyemmüm, abdestin, cünüplükten, hayızdan ve nifastan temizlenme yerine kaim olur. Âyet-i kerime de Cenab-ı Hak bunu şöylece izah buyuruyor: ف ل م ت ج د وا م اء ف ت ي م م وا ص ع يد ا ط ي ب ا ف ام س ح وا ب و ج وه ك م و أ ي د يك م م ن ه... Ve bu hallerde su bulamamışsanız temiz toprakla teyemmüm edin de yüzünüzü ve (dirseklere kadar) ellerinizi onunla meshedin. (Maide, 5:6) Teyemmümle, farz ve nafile namazlar, Kur an a dokunmak ve okumak, tilavet ve şükür secdesi yapmak, mescidde eylenmek gibi abdestli olarak yapılabilecek bütün ibadetler yapılabilir. «الص ع يد الط ي ب و ض وء ال م س ل م و إ ن ل م ي ج د ال م اء ع ش ر س ن ين «. Temiz toprak, müslümanın temizlenme malzemesidir. Suyu on sene bulamasa bile.. (Darakutnî, Sünen, 2/302, H. No: 736) Manevî temizlenme yollarından kısaca bahsettiğimiz bu dersimizde şu nükteleri de ifade ederek dersimizi tamamlamak istiyoruz. Abdest alırken avret mahallini örtülü tutmalı, güneşte beklemiş suyu kullanmamalı. Abdesti, özellikle soğuk zamanda erkanına uygun olarak güzelce almalı. Çünkü kış mevsiminde abdest almak, azimetle (ruhsatın karşılığı) hareket etmekten sayılmıştır. Abdest alırken sınırları aşmamak da faziletlerdendir. Igmg Ev Sohbetleri 5
Abdest alırken sınırı aşmaya örnek olarak, abdest azalarını, üç defadan fazla yıkamak gösterilebilir. Abdest üstüne abdest almak, övülmüş ve nur olduğu bildirilmiştir. Bu ise, her namaz için, abdestini bozmadan abdest alma şeklinde olur. Böyle yapan birinin, aldığı her abdest için on hasenat verilir. Kişi tek abdestle beş vakit namaz kılabilir. Allah Resulü (s.a.v.) bunu bazan yapmıştır. Şu hadis-i şerifte olduğu gibi: خ م س ع ن س ل ي م ان ب ن ب ر ي د ة ع ن أ ب يه ق ال ص ل ى ر س ول الل ه ص ل ى الل ه ع ل ي ه و س ل م ي و م ال ف ت ح ص ل و ات ب و ض وء و اح د و م س ح ع ل ى خ ف ي ه ف ق ال ل ه ع م ر إ ن ي ر أ ي ت ك ص ن ع ت ال ي و م ش ي ئ ا ل م ت ك ن ت ص ن ع ه ق ال ع م د ا ص ن ع ت ه Süleyman b. Büreyde, o da babasından rivayet ederek şöyle anlattı: Peygamber Efendimiz (a.s.), Mekke yi fethettiği gün beş vakit namazı bir abdest ile kıldı. Mestleri üzerine de meshetti. Hz. Ömer (r.a.), Peygamberimiz (s.a.v.) e Bu gün seni bu güne kadar yapmadığın bir şey yaparken gördüm dedi. Efendimiz (a.s.), Bunu bile bile ve kasden yaptım buyurdu. (Ebu Davut, Sünen, Taharet, H. No:147) Eğer zorluk olmayacaksa, her bozulan abdestten hemen abdest alınması güzeldir. Her alınan abdestten sonra iki rekat namaz kılınması ve abdest esnasında Allah'ı zikretmek müstehap; boş şeyleri konuşmak mekruhtur. Alınacak Dersler: 1. İslâm temizlik dinidir. 2. Namaz kılmak için temiz olmak gerekir. Allah temizdir ve temiz olan şeyleri sever. 3. İslâm Dîni, kolaylık dinidir. 4. İbadet etmeye engel yoktur. Su olmazsa toprak devreye girer. Yeter ki, kul olmaya talip olalım. 5. Edebi her yerde gözetmek gerekir. Toplum içinde de, tek başına olunduğunda da... Çünkü Allah ın görmediği ve bilmediği bir şey söz konusu değildir. Ödev: 1. Evinizde bulunan bir ilmihal kitabından Taharet konusunu çocuklarınızla müzakere ve mütalea ediniz. 2. Bir kiremit bularak, çocuklarınıza teyemmüm yapmayı tatbikatlı olarak öğretiniz. Igmg Ev Sohbetleri 6