Gelirin toplanması ve beyanı

Gelirin toplanması ve beyanı I. GİRİŞ Yıllık beyanname, gerçek kişinin çeşitli gelir unsurlarından bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu şekilde hesaplanan gelirin bir beyanname ile vergi dairesine bildirilmesine yaramaktadır. Gelir Vergisi Kanununun 1. maddesinde gelir, Gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tabidir. Gelir, bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratlarının safi tutarıdır şeklinde tanımlanmıştır. GVK nın 2. maddesinde ise gelirin unsurları şu şekilde sayılmıştır: Ticari Kazançlar, Zirai Kazançlar, Ücretler, Serbest Meslek Kazançları, Gayrimenkul Sermaye İratları, Menkul Sermaye İratları, Diğer Kazanç ve İratlar. Bilindiği gibi, gelir vergi uygulamalarında gelir vergisi matrahı tespit edilirken ya çeşitli kaynaklar/unsurları ayrı ayrı, ya da tüm unsurlardan elde edilen kazanç birlikte dikkate alınmaktadır. Bu bakımdan gelir vergisinin sedüler ve üniter şeklinde iki uygulama biçimi söz konusudur. Mükellefin her türlü kazanç ve iratlarını bir araya getirmek suretiyle matrahın belirlendiği üniter gelir vergisi sisteminde, gayrisafi gelirden, yükümlünün şahsi, ailevi ve mali durumuna göre, başta en az geçim indirimi olmak üzere çeşitli indirimler yapıldıktan sonra bir bütün olarak vergilendirilmektedir. Türk gelir vergisi sistemi üniter sisteme esas olduğundan bir mükellef, bu yedi gelir unsurunun bir veya bir kaçından aynı yıl içinde gelir elde etmesi halinde, gelir unsurlarının her birinin safi miktarları aynı gelir vergisi beyannamesinde ayrı gösterilerek toplanacaktır. Bu sebeple, bir gelir unsurunda meydana gelen zarar, diğer gelir unsurlarının kazanç ve iratlarından indirilir. Beyannamede çeşitli gelir unsurlarından elde edilen kazanç ve iratların toplanması (GVK md. 85), yani toplama esası, gelirin üniter olmasının doğal bir sonucudur. Ancak, mevcut uygulamada bazı şartlar altında belirli gelirlerin beyanname dışında bırakılmasına izin verilmiştir II. GELİRİN YILLIK BEYANNAMEDE TOPLANMASI Gelir vergisinde temel ilke, mükelleflerin çeşitli gelir unsurlarından meydana gelen ve bir takvim yılında elde ettikleri kazanç ve iratlarını kanunda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyannamede toplayıp ilgili vergi dairesine bildirmeleridir (GVK. md. 85). Gelir vergisinde bütün kazanç ve iratların beyannamede toplanması esas olmakla beraber, bazı gelirler çeşitli nedenlerle beyan dışı tutulmuştur. Dolayısıyla böyle gelirler için beyanname verilmesi söz konusu değildir. Mükellefin başka gelirler nedeniyle beyanname vermesi halinde de bu gelirlerin beyannameye dahil edilmeyeceği hüküm altına alınmıştır (GVK. md 86/son). Bazı gelirler ise şarta bağlı beyan dışı tutulmuştur. Bu gruba giren gelir ancak kanunda belirtilen şartlar dahilinde beyan edilecektir. Bu çerçevede beyan durumlarına göre gelirleri şöyle bir tasnife tabi tutabiliriz;

A. BEYANNAME VERİLMEYEN VE BEYANNAMEYE DÂHİL EDİLMEYEN GELİRLER 1. Şarta Bağlı Olmaksızın Beyan Dışında Bırakılan Gelirler Mükellefin gelirleri aşağıda sayılan gelirlerden oluşması halinde yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeyecektir. Diğer gelir unsurları için beyanname verse bile bu gelirleri beyannameye dahil etmeyecektir. Söz konusu gelirler şunlardan ibarettir; Kazanç ve iratların istisna haddi içinde kalan kısımları, Gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlar, Diğer (götürü) ücretler, Üzerinden vergi tevkifatı yapılmış mevduat faizleri (GVK geç. md. 67; 2006-2015 yılı gelirleri için) Üzerinden vergi tevkifatı yapılmış katılım bankacılığı gelirleri (faizsiz kredi verenlere ödenen kar payları, kâr-zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kâr payları ile özel finans kurumlarınca kâr-zarara katılma hesabı karşılığı, ödenen kâr payları) (GVK geç. md. 67; 2006-2015 yılı gelirleri için) Üzerinden vergi tevkifatı yapılmış repo gelirleri (GVK geç. md. 67; 2006-2015 yılı gelirleri için) Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından -On yıl süreyle prim, aidat veya katkı payı ödemeden ayrılanlara yapılan ödemeler ile -On yıl süreyle katkı payı ödenmiş olmakla birlikte bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlar ile diğer sandık ve sigortalardan on yıl süreyle prim veya aidat ödeyenlere ve vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemeler, -Bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemeler. Devlet tahvili faizi, Hazine bonosu faizleri, repo gelirleri, menkul kıymetler yatırım fonları kar payları ve kazançları (GVK geç. md. 67/7; 2006-2015 yılı gelirleri için), Bankalar ve aracı kurumlar vasıtasıyla menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarının alım satımından kaynaklanan kazançlar (GVK geç. md. 67/7; 2006-2015 yılı gelirleri için). 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu Kapsamında Düzenlenen Ürün Senetleri Kazancı (GVK. geç. Md. 76/2). 2. Şarta Bağlı Olarak Beyanname Dışında Bırakılan Gelirler Şarta bağlı beyan dışı bırakılan gelirler şöyle gruplandırabiliriz; a. Ücretler Mükellefin elde ettiği gelirin sadece ücretlerden oluşması durumunda gelirin beyan dışında bırakılması, ücretin tek veya birden fazla işverenden elde edilmesine göre farklı esaslara bağlanmıştır. (i) Gelir, tek işverenden elde edilen tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretlerden oluşuyorsa bunlar tutarı ne olursa olsun beyannameye dahil edilmez. (ii) Birden fazla işverenden ücret geliri elde edilmesi halinde, ücret gelirlerinin beyan dışında bırakılabilmesi bazı şartlara bağlanmıştır. Bu şartlar; - Ücret gelirleri kaç işverenden alınmış olursa olsun her bir ücretin tamamı üzerinden vergi tevkifatı yapılmış olması, - Birden sonraki (ikinci, üçüncü vd) işverenden alınan ücretlerin toplamı GVK nın 103. maddesinde yer alan tarifenin ikinci gelir basamağı olarak belirlenmiş kanuni beyan sınırını (2010 yılı için öngörülen tarifenin ikinci dilimi 22.000 lira, 2011 yılı için öngörülen tarifenin ikinci dilimi 23.000 liradır) geçmemek. Maliye Bakanlığı yayınladığı 16 nolu sirkülerde, birden fazla işverenden ücret alınması halinde birinci işverenin hangisi olacağının mükellefçe serbestçe belirlenebileceğini ifade etmiştir.

Bu şartları sağlayanlar, başka gelirler nedeniyle beyanname verseler bile ücret gelirlerini beyannameye dahil etmeyeceklerdir. Tevkifata tabi olmayan ücretler her şart altında beyan edilecektir. Örnek 1: (X), A LTD den yılda 15.000 lira, B AŞ den 8.000 lira ve bir tiyatrodan da 3.000 lira gayrisafi (brüt) ücret almış olsun. (X) in, birden fazla işverenden aldığı tüm ücretleri üzerinden vergi tevkifatı yapılmıştır. (X), birinci işyeri (ilk işveren) olarak A LTD belirlemiş olsun. Bu durumda bir işverenden alınan ücretler dışında kalan ikinci işyeri (anonim şirket) ve üçüncü işyeri (tiyatro) aldığı ücretlerin toplamı (8.000 + 3.000 =) 11.000 lira kanuni beyan sınırını aşmadığından ücret gelirlerinin hiç birinin beyanına gerek yoktur. Ücretler üzerinden yapılan tevkifatlar bunların nihai vergisi olacaktır. b. Menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratları Menkul sermaye iradı ve gayrimenkul sermaye iratlarının beyan edilme durumlarına göre üç gruba ayırmak mümkündür. Bunlar; i. Tevkifata tabi tutulmuş ve belirli bir tutarı aşmaması halinde beyan edilmeyecek menkul sermaye iratları ve gayri menkul sermaye iratları, ii. Tevkifata tabi tutulmamış ve belirli bir tutarı aşmaması halinde beyan edilmeyecek menkul sermaye iratları ve gayri menkul sermaye iratları iii. Tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecek menkul sermaye iratları i. Tevkifata Tabi Tutulan Menkul Ve Gayrimenkul Sermaye İratları Tevkif suretiyle vergilendirilmiş menkul ve/veya gayrimenkul sermaye iratlarının beyan dışında bırakılması bazı şartlara bağlanmıştır. Söz konusu şartlar; - Menkul ve gayrimenkul sermaye iratları üzerinden tevkifat yapılmış olmalı, - Menkul sermaye iratları ve/veya gayrimenkul sermaye iratları ile birlikte varsa diğer gelirlerin toplamının kanuni beyan sınırını aşmaması gerekir. Beyana tabi olup olmamaya ilişkin sınır bulunurken; kanuni sınırını aşmayan ücretler, gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlar, özel emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından yapılan ödemeler ile istisna hadleri içinde kalan gelirler hariç tutulur. Sınırla karşılaştırmada hariç tutulanlar dışında kalan gelirlerin toplamı kanuni beyan sınırını aşmaması koşuluyla menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratları beyan dışında bırakılır. Kanuni beyan sınırı, her bir gelir unsuru itibariyle değil, toplu olarak dikkate alınır. Örnek 1: Bay (A) nın gelirleri aşağıdaki gibidir: Ticari faaliyet kazancı (net)... 8.000 lira Anonim şirketten elde ettiği kâr payı (1/2 = istisna sonrası)... 3.000 lira İşyeri kira geliri (net = gider sonrası)... 7.000 lira Bay (A) nın beyana tabi gelirler toplamı 18.000 lira olup, kanuni beyan sınırının altında kalmaktadır. Bu durumda tevkifat yoluyla vergilendirilmiş olan kâr payı gelirleri ile işyeri kira gelirini beyan etmeyecek olup, sadece ticari kazanç beyana tabi olacak ve üzerinden vergi hesaplanacaktır. ii. Tevkifata Tabi Tutulmayan Menkul ve Gayrimenkul Sermaye İratları Bir takvim yılında elde edilen ve toplam 2010 yılı gelirleri için 1.090 lira ve 2011 yılı gelirleri için 1.170 lirayı aşmayan tevkifata tutulmamış veya istisna uygulamasına konu olmayan gayrimenkul sermaye iratları ve menkul sermaye iratları (GVK. Md. 86/d). Gayrimenkul veya menkul sermaye iradı sahibi mükellef, başka gelirler nedeniyle beyanname vermesi durumunda da, birlikte olsun veya olmasın sınırı aşmayan bu gelirleri beyannameye dâhil etmeyecektir. Burada bahsedilen 1.090 TL lik tutar bir istisna olmayıp, gelirin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınacak bir haddir. Bu had her biri için ayrı ayrı uygulanmayacak olup, bu gelirler ile vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna uygulanmayan gayrimenkul sermaye iratlarının toplam tutarı dikkate alınarak hesaplanacaktır. Bu madde kapsamındaki menkul sermaye iratları şunlardır.

- Kıyı bankacılığından (off-shore bankacılık) elde edilen faiz gelirleri, - Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller (01/01/2006 tarihinden önce ihraç/iktisap edilenler), - İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar, - Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri, - Yurt dışından elde edilen diğer menkul sermaye iratları (faiz, repo, kar payı v.b.), - Her çeşit alacak faizleri Örnek : Doktorluk yapan Bay (C) nin serbest meslek kazancı yanında tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş iki özel hastaneden ücret geliri ile yine tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş işyeri kira geliri bulunmaktadır. Serbest meslek kazancı... 15.000 lira Birinci işverenden alınan ücret... 28.000 lira İkinci işverenden alınan ücret... 11.000 lira İşyeri kira geliri (brüt=gayrisafi)... 18.000 lira Serbest meslek kazancı nedeniyle her halükarda beyanname verilecektir. Birinci işverenden alınan hariç tutulduğunda ikinci işverenden alınan ücret geliri ise kanuni beyan sınırını aşmadığından birden fazla işverenden alınan ücret gelirlerinin tamamı beyannameye dahil edilmeyecektir. Serbest meslek kazancı ve işyeri kira geliri tutarlarının toplamı kanuni beyan sınırını aştığından, işyeri kira geliri beyannameye dahil edilecektir. iii. Tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecek menkul sermaye iratları GVK geçici 67. madde kapsamında tevkifata tabi tutulmuş olan aşağıda belirtilen iratlar beyana dahil edilmeyecektir. ; - Mevduat faizleri, - Katılım Bankalarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları, - Repo gelirleri, - Tüzel kişiliğe haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından yapılan ödemeler, - Kurumlar vergisi mükelleflerince 31/12/1998 ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dönemlerinde elde edilen kazançların dağıtımı halinde, gerçek kişilerce elde edilen kar payları. - Kurumların karlarını sermayeye eklemek suretiyle gerçekleştirdikleri kar dağıtım işlemlerinde gerçek kişi ortaklarca elde edilen kar payları, B. YILLIK BEYANNAMEDE VERGİYE TABİ GELİRİN (MATRAHIN) BELİRLENMEİ Yıllık beyannamede bildirilecek gelirler itibariyle vergiye tabi gelir unsurlarının tamamı bir araya getirilir. Bunların safi miktarları toplamından kanunen kabul edilen indirimler yapıldıktan sonra vergiye tabi gelir yani, yıllık gelir vergisi matrahı bulunur. 1. Gelirden Yapılacak İndirimler Vergiye tabi matrahın bulunmasında beyana tabi safi gelirler toplamından kanunen kabul edilen şu indirimler yapılır. Bu indirimler, zararlar, sigorta primi, Bağ-Kur primleri, bağış ve yardımlar, sakatlık ile Ar- Ge indirimlerinden oluşmaktadır.

a. Zararların İndirilmesi Aynı takvim yılında, bazı gelir unsurlarından kazanç, bazılarından zarar elde edilebilir. Gelir unsurlarının bazılarından zarar edilmesi halinde bu zararlar, diğer gelir unsurlarının kazanç ve iratları toplamından indirilir. İndirim sonucunda kalan zarar olursa, bu zarar indirilmek üzere sonraki yıla devredilir. Gelir türlerinin ve farklı olmasının zarar indirimi açısından önemi yoktur. ZARARIN KARDAN MAHSUBU Zarar Olarak Mahsup Edilecekler Zarar Olarak Mahsup Edilmeyecekler - Diğer Kazanç ve İratlar Dışındaki Kazanç ve İratlardan Doğan Zararlar - Yurt Dışındaki Faaliyetten Doğan Zararlar - Değer Artış Kazançlarından Doğan Zararlar, - Menkul ve Gayrimenkul Sermaye İratlarında, Sermayede Meydana Gelen Eksilmeler, - Gelir Vergisinden İstisna Edilen Kazançlarla İlgili Zararlar, Diğer taraftan aynı yıl içinde indirilemeyen zararlar ileriki yılların kazanç ve iratlarından indirilmek üzere gelecek yıllara devredilir. Ancak, devredilen indirilecek geçmiş yıl zararlarının indirimi, zararın doğduğu yılı takip eden beş yıl ile sınırlandırılmıştır. Beş yıl içinde indirilemeyen zarar kalanı takip eden yıllara devredilemez. b. Özel Sigorta Primleri ve Bireysel Emeklilik Katkı Payları Mükellefler yıllık beyanname ile beyan edilen gelirlerden ödedikleri özel sigorta primlerini ve bireysel emeklilik katkı paylarını düşebilirler (GVK. Md. 89/1). Buna göre, beyan edilen gelirin %10 unu (bireysel emeklilik sistemi dışındaki şahıs sigorta primi için %5 ini) geçmemek ve asgari ücretin yıllık brüt tutarını aşmamak koşuluyla mükellefin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat, ölüm, kaza, hastalık, sakatlık, analık, doğum, tahsil ve buna benzeyen şahıs sigorta primleri beyanname ile bildirilen gelirlerden indirilebilir. Eş ve çocukların ayrı beyanname vermeleri halinde sigorta primi veya katkı payları indirimleri sadece kendilerine ait beyannamede gösterilen gelirler üzerinden yapılır. c. SGK (Bağ-Kur) Primleri Gelirin elde edildiği yılda ödenen sigorta primleri belgelenmesi koşuluyla vergi uygulaması açısından gider olarak yazılır (5510 K, md.88). d. Bağış ve Yardımlar GVK. nın 89. maddesi gereğince yapılan bağış ve yardımların indirilebilmesi bazı esaslara bağlanmıştır. Bu esaslar bağışın yapıldığı kurumun veya bağışın niteliği açısından farklılık gösterir. i. Sınırlı İndirilecek (Gelirin %5 i ile Sınırlı İndirilecek) Bağış ve Yardımlar Genel ve özel bütçeli idarelere, il özel idareleri ile belediyelere, köylere ve kamu menfaatine yararlı derneklere ve vergi muafiyeti tanınan vakıflara makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımlar gelirden indirilir. İndirilecek kısım yapıldığı yıla ait beyan edilen gelirin %5 ini (kalkınmada öncelikli yörelerde %10 unu) aşamaz. ii. Sınırlı İndirilecek (Tamamı Gelirden İndirilecek) Bağış ve Yardımlar: Kamu kurumlarına yapılan eğitim, sağlık ve sosyal amaçlı bağış ve yardımlar: Mükelleflerin genel ve özel bütçeye dahil idarelere, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere bağışladıkları okul, sağlık tesisi ve yüz yatak (kalkınmada öncelikli yörelerde elli yatak) kapasitesinden az olmamak üzere öğrenci yurdu çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi, bakımevi ve rehabilitasyon merkezi inşası dolayısıyla yaptıkları harcamaların veya bu tesislerin inşası için bu kuruluşlara yaptıkları her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam

ettirebilmeleri için yaptıkları her türlü nakdi ve ayni bağış ve yardımların tamamını yıllık beyanname ile bildirecekleri gelirlerinden indirebilmelerine olanak sağlamıştır (GVK. md. 89). Kamu kurumlarına yapılan kültür ve sanat amaçlı bağış ve yardımlar: Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler, köyler, kamu yararına çalışan dernekler, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflar ve bilimsel araştırma faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan ya da Kültür ve Turizm Bakanlığınca desteklenen veya desteklenmesi uygun görülen kültür, sanat, tarih, müze, kütüphane, arkeoloji vb alanlara yönelik yapılan harcamalar gelirden indirilebilir. Gıda ve yardım bankalarına yapılan bağış ve yardımlar: Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara Maliye Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde bağışlanan gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin maliyet bedelinin tamamı gelirden indirilecektir. Ticari işletmeye dahil gıda maddelerinin bağışlanması durumunda bunlar ticari kazancın tespitinde maliyet bedelleri üzerinden giderleştirildiğinden ayrıca yıllık beyanname üzerinden indirim yapılmayacaktır. Aksi taktirde mükerrer indirim yapılmış olunur. Spora yönelik sponsorluk çerçevesindeki bağış ve yardımlar: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun kapsamında yapılan sponsorluk harcamalarının; amatör spor dalları için tamamı (profesyonel spor dalları için % 50 si) gider olarak indirilebilir. Türkiye Kızılay Derneğine yapılan nakdi bağış ve yardımlar: İktisadi işletmeleri hariç, Türkiye Kızılay Derneğine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve yardımların tamamı indirimi konusu yapılacaktır (GVK, md. 89/11). Doğal afetler nedeniyle yapılan bağış ve yardımlar: Bakanlar Kurulunca yardım kararı alınan doğal afetler dolayısıyla Başbakanlık aracılığı ile makbuz karşılığında yapılan aynî ve nakdî bağışların tamamı kazançtan indirilebilir. Özel kanunlar çerçevesinde yapılan bağış ve yardımlar: Herhangi bir sınırlamaya tabi olmaksızın vergiye tabi gelir (matrah) bulunurken beyan edilen gelirden indirilebilir. 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu (md.9), 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu (md. 20-b), 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu (md. 56), 222 sayılı İlköğretim Kanunu (md. 76), 278 sayılı Türkiye Bilimsel Araştırma Kurumu Kanunu (md. 13), 2955 sayılı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Kanunu (md. 46/b), Teknoloji Geliştirme Bölgesi Kanunu (md. 8) gibi çeşitli kanunlar çerçevesinde yapılan çoğu nakdi olma şartına bağlı bağış ve yardımlar bu gruba girer. e. Sakatlık İndirimi Sakatlık indirimi ücretliler dışında bizzat kendilerine uygulanan sakatlık indiriminin belirli koşullarda ücretlilerin yakınlarına, serbest meslek kazancı sahibi ve yakınlarıyla basit usulde vergilendirilen ticari kazanç sahiplerinin kendilerini kapsayacak şekilde uygulanmaktadır. Mükellefin kendisinin sakat olması hali Mükelleflerden, serbest meslek kazancı elde edenler ve ticari kazancından dolayı basit usulde vergilendirilenlerin kendilerinin sakat olmaları halinde dereceler şeklinde belirtilen sakatlık indirimi uygulanır. Mükellefin yakınlarının sakat olması hali Serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu kişilerden sakat olanlar varsa bunların sakatlık düzeyine göre hesaplanacak indirim tutarları mükellefçe (serbest meslek erbabı) beyan edilen gelirin safi tutarından düşülecektir. Basit usulde vergilendirilenlerin yakınlarının sakat olması durumunda, yakınlar için sakatlık indiriminden yararlanılamaz. Serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu birden fazla sakat kişi varsa sakatlık indirimi her biri için uygulanacaktır. f. Eğitim ve Sağlık Harcamaları İndirimi Mükelleflerin beyan edilen gelirin % 10 unu aşmaması, Türkiye de yapılması ve gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişilerden alınacak belgelerle tevsik edilmesi şartıyla, kendisi, eş ve küçük çocuklarına ilişkin olarak yaptıkları eğitim ve sağlık harcamalarının toplamı yıllık beyanname ile bildirilen gelirden indirebilmelerine olanak sağlanmıştır (GVK Md. 89/2).

g. Araştırma ve Geliştirme Harcamaları Mükelleflerin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının % 100 ü oranında hesaplanan Ar-Ge İndirimi gelirden düşülür (GVK md. 89/9). C. ÖDENECEK VERGİNİN BULUNMASI Yıllık beyana dahil edilmiş olan gelirden bazıları için daha önce geçici vergi ödenmiş veya vergi tevkifatında tabi tutulmuş olabilir. Tevkif (stopaj, kesinti) edilmiş vergiler ve ödenen geçici vergi hesaplanan vergiden düşülmezse tüm matrah için vergi yanında ayrıca da tevkifat ödenmiş olacağından mükerrer vergilendirme söz konusu olur. Buna meydan vermemek için hesaplanan vergiden düşülerek ödenmesi gerekir. Tevkif suretiyle kesilen vergiler beyanname üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilir. Mahsuba rağmen kalan olursa mükellefe iade edilir. 1. Geçici Vergi Geçici vergiye, gerçek usulde vergilendirilen ticari kazanç (basit usulde vergilendirilenler hariç) sahipleriyle gerçek usulde vergilendirilen serbest meslek erbapları tabidir. Bu mükellefler tarafından verilen yıllık gelir vergisi beyannamesi üzerinden hesaplanan gelir vergisinden yıl içinde ödenen % 15 oranındaki geçici vergiler indirilir (GVK. mük. md. 120). Geçici verginin hesaplanması dönemleri, ödenmesi vb. hususlar ileride ayrı başlık altında incelenmiştir. 2. Tevkif Edilen Vergilerin Düşülmesi Yıllık beyana dahil edilmiş bulunan (ticari, zirai, mesleki kazançlar ile ücretler, gayrimenkul sermaye iradı ve menkul sermaye iratlarından) bu gelirler için tevkif veya diğer yollarla ödenmiş vergiler varsa bunlar düşülerek, ödenecek vergi bulunacaktır. Üzerinden vergi tevkifatı yapılmış olsa bile yıllık beyannameye dahil edilmeyen gelirler üzerinden yapılan tevkifatların hesaplanan vergiden mahsubu mümkün değildir. Ticari ve mesleki kazançlardan ödenecek geçici vergi bulunurken o dönem tevkifatları hesaplanan geçici vergiden düşülebilmektedir. Geçici vergiden düşülen vergi tevkifatlarının, bir defa da beyanname üzerinden hesaplanan vergiden düşülmesi söz konusu olamaz. Aksi takdirde tevkifatlar hem geçici vergiden hem de beyan üzerinden hesaplanan vergiden indirilmiş olacağından mükerrer indirim yapılmış olur. Dağıtılan kâr payları üzerinden yapılan gelir vergisi tevkifatlarının tamamı, bu gelirlerin beyanı söz konusu olduğunda beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisine mahsup edilir (GVK. md. 22/2). 3. Yabancı Ülkelerde Ödenen Vergiler Tam mükelleflerin yabancı ülkelerde elde ettikleri kazanç ve iratlardan mahallinde ödedikleri benzeri vergileri Türkiye de hesaplanan gelir vergisinden indirilir. Şu kadar ki, yurt dışı gelirin Türkiye ye beyan edilen yurt içi ve dışından elde edilen gelirler toplamına katkısı ne oranda ise hesaplanan vergiden indirilecek tutar da o kadar olur. ÖRNEK OLAY: Bursa da özel bir hastanede aylık 6.000 TL maaşla çalışmakta olan Prof. Dr. Ali Kahraman mesai saatleri dışında Heykel de bulunan bürosunda özel olarak hasta kabulünde bulunmaktadır. Yıl sonu itibariyle özel hasta kabulü dolayısıyla 45.000 lira gelir sağlamış, buna karşılık 18.000 lira belgeye dayalı gider yapmıştır. Bu işle ilgili olarak geçen yıldan devreden 7.000 lira zararı bulunmaktadır. Ayrıca, sahibi olduğu medikal cihazları satan bir işyerine ait dönem başı mal mevcudu 47.000 lira, borç 12.000 lira; dönem sonu mal mevcudu 64.000 lira, Borç 7.500 liradır. Uzmanlık alanında oldukça başarılı olan Dr. Kahraman, yazdığı makaleler dolayısıyla toplam 12.000 lira telif kazancı elde etmiştir. Tarımla uğraşmaktan çok hoşlanan Dr. Kahraman babasından miras kalma 10 dönümlük tarlada yetiştirdiği çiçeklerin bir kısmı Güzelim Çiçekçilik AŞ ye peyderpey satarak toplam 25.000 lira elde etmiştir, kalanını ise semt pazarında 15.000 liraya satmıştır. Bu faaliyeti için toplam 5.000 lira harcamada bulunmuştur. Dr. Kahraman, bankadaki mevduat hesabından yıllık toplam 19.000 lira faiz, Hayat Kurtaran A.Ş deki hissesinden dolayı toplam 16.000 lira kâr payı elde etmiştir. Kendi adına tapusu bulunan bir gayrimenkulünü konut olarak aylık 1.200 lira, diğer gayrimenkulünü ise işyeri olarak aylık 1.500 liraya kiraya vermiştir. Gayrimenkul sermaye iradı için götürü

gideri yöntemi tercih edilmiştir. 01.01.2006 tarihinde Beşevler semtinde 120.000 liraya satın aldığı bir apartman dairesini 28.05.2009 tarihinde 180.000 liraya satmıştır. Ayrıca Dr. Kahraman ın almış olduğu milli piyango biletine 20.000 lira ikramiye isabet etmiştir. Yıl içinde ödediği geçici vergi tutarı 12.000 liradır (Yıl içinde yapılan tevkifatlar geçici vergiden mahsup edilmemiştir). Dr. Kahraman, Bursaspor için 19.000 lira sponsorluk harcamasında bulunmuş, Pakistan daki depremzedelere gönderilmek üzere 12.000 lira maliyet bedelinde gıda bankacılığı ile uğraşan bir derneğe gıda yardımında bulunmuş ve ayrıca %100 Eğitime Destek kampanyası kapsamında Milli Eğitim Bakanlığına 4.000 lira bağışta bulunmuştur. NOT: 1) Zirai işletme büyüklüğü ölçüsü: Çiçekçilik ziraatında ekili arazinin yüzölçümü için ölçüt 8 dönümdür. 2) ÜFE endeksindeki artış %12 olarak dikkate alınacaktır. İstenen: Prof. Dr. Ali Kahraman ın yıllık beyanname ile bildirmek zorunda olduğu gelir kalemlerini ve bu gelir üzerinde ödeyeceği gelir vergisi hesaplayalım. Gelirin Türü Beyan Durumu Gayrisafi Tutarı İstisna Gider Safi Tutar Serbest Meslek Kazancı - Muayenehane - 45.000 Beyan edilecektir 57.000 18.000 27.000 - Telif Kazancı - 12.000 İstisnaya tabi olduğu için - - - - beyan edilmeyecektir Ticari Kazanç D.S.Özsermeye - 56.500 Beyan edilecektir - - - 21.500 D.B.Özsermeye - 35.000 Kazanç - 21.500 Zirai Kazanç İşletme büyüklüğü ölçüsünü aştığından beyan edilecektir. 40.000-5.000 35.000 Gayrimenkul Sermaye İradı - Konut (1.200 x 12) - 14.400 - İşyeri (1.500 x 12) - 18.000 Menkul Sermaye İradı - Mevduat Faizi - 19.000 - Kar Payı - 16.000 Diğer Kazanç ve İratlar (Değer Artışı Kazancı) Milli Piyango İkramiyesi Mükellefin beyan edilecek toplam geliri 22.000 lirayı aştığından işyeri kirası beyan edecektir. Ayrıca bir takvim yıllında elde edilen tevkifata tabi tutulmamış GMSİ toplamı 1.090 lirayı aştığından konut kirası da beyan edecektir. 32.400-8.100 24.300 Mevduat faizi beyan edilmeyecek. Mükellefin beyan edilecek toplam geliri 22.000 lirayı aştığından kar 16.000 8.000-8.000 payı beyan edilecektir Beyan edilecektir. 180.000 7.700 134.400 37.900 [120.000 + (120.000x0.12)] Gelir Vergisine tabi değil Toplam Safi Kazanç ve İrat 153.700 İndirimler 32.500 - Geçmiş Yıl Zararları - 7.000 - Bursaspor a Sponsorluk - 9.500 (19.000/2) - Gıda Bankacılığına Bağış - 12.000 - M.E.B. Bağış - 4.000 Gelir Vergisi Matrahı 121.200 Hesaplanan GV (50.000 lirası için 11.520, 71.200 lirası için 24.920) 36.440 Mahsuplar 19.000 - Geçici Vergi - 12.000 - Tevkifatlar - 7.000

-- Zirai Kazanç (25.000 x %4) - 1.000 -- Kar Payı (16.000 x %15) - 2.400 -- İş yeri (18.000x %20) - 3.600 Ödenecek Gelir Vergisi 17.440 III. SONUÇ Türkiye'de gelir üzerinden alınan vergilerden biri olan Gelir Vergisi, GVK'nun 2. maddesinde sayılan Ticari kazançlar, Zirai kazançlar, Ücretler, Serbest meslek kazançları, Gayrimenkul sermaye iratları, Menkul sermaye iratları ve diğer kazanç ve iratlar safi tutarları üzerinden hesaplanmaktadır. Bu nedenle, her bir gelir unsuru için kendi mantığı ve hukuki durumuna göre gayrisafi tutardan varsa istisna ve muafiyetler ile kanunen kabul edilen giderleri indirmek suretiyle safi tutara ulaşılmaktadır. Gelir vergisi matrahı tespit edilirken ticari kârdan mali kâra geçişin sağlanması için gerekli uyumlaştırmaların yapılması da gerekmektedir. GVK 85. maddesinde ise, Mükellefler, 2. maddede yazılı kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde ettikleri kazanç ve iratları için bu Kanunda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyanname verirler. Bu Kanuna göre beyanı gereken gelirlerin yıllık beyannamede toplanması zorunludur denilerek, gerçek ödeme gücünü kavramaya yönelik üniter sistem kabul edilmiştir. Ülkemizdeki uygulamada, tacirler, çiftçiler (gerçek dışı usule tabi olanlar hariç) ve serbest meslek erbabı ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar bile yıllık beyanname vermek zorundadırlar. Bu mükellefler 2010 yılı kazançlarına ilişkin beyannamelerini 2011 yılının 1 25 MART tarihleri arasında kayıtlı bulundukları vergi dairesine vereceklerdir. Ancak mükellef beyanda bulunurken vergi mevzuatımızın amir hükümleri dikkate alması gerekmektedir. Aksi takdirde bir takım cezai müeyyidelerle karşı karşıya kalacaklardır.