Cabir DOĞAN TARİHLİ TEMETTUAT DEFTERİNE GÖRE ISPARTA SANCAĞI EĞİRDİR KAZASI YUKARI GÖKDERE KÖYÜ NÜN SOSYAL ve EKONOMİK YAPISI

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 255-276 Cabir DOĞAN 1 1845 TARİHLİ TEMETTUAT DEFTERİNE GÖRE ISPARTA SANCAĞI EĞİRDİR KAZASI YUKARI GÖKDERE KÖYÜ NÜN SOSYAL ve EKONOMİK YAPISI Özet Bu çalışmada, H. 1261/M. 1845 yılında Konya Eyaleti, Isparta Sancağı Eğirdir Kazası na bağlı bir köy olan Yukarı Gökdere Köyü nün sosyal ve ekonomik yapısını 9931 numaralı temettuat defteri ve NFS. d. 3234 ve 3250 kodlu nüfus defterlerinden yararlanılarak ortaya konulması amaçlanmaktadır. Bu köyde yaşayan ahalinin, temel geçim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. Belirtilen yıl içerisinde köyde büyükbaş hayvan, küçükbaş hayvan yetiştirilmekte olup yük ve binek hayvancılığı da önemli bir yer teşkil etmektedir. Ayrıca, sağman ineklerin hemen hemen her hanede bulunması da köy tebaasının bu hayvanlardan yiyecek elde etmek için faydalandığını göstermektedir. Bununla birlikte çalışmada köyde yaşayan hane reislerinin nüfus bilgileri ile tarım, hayvancılık ve meslek gelirleri ortaya konulmuş olup bu bağlamda ödemiş oldukları vergi miktarı da ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: Isparta Sancağı, Eğirdir Kazası, Yukarı Gökdere Köyü, Temettuat, Vergi, Sosyal ve Ekonomik, Nüfus. SOCIAL and ECONOMIC STRUCTURE of ISPARTA DISTRICT, EĞİRDİR TOWNSHIP, UPPER GÖKDERE VILLAGE ACCORDING TO PROFITS and EARNINGS REGISTRIES (TEMETTUAT BOOK) DATED 1845 Abstract This research studies the social and economic structure of Upper Gökdere Village which is registered under Konya Province, Isparta District, Eğirdir Township in the year H. 1261 / G. 1845 utilizing from temettuat book number 9931 and population registries number 3234 and 3250. The basic livelihood of the population living in this village is consisted of agriculture and animal livestock. Cattle and small cattle were raised in the village in the aforementioned years, and draught and mounting animals also constitute a significant place in the village s income. Moreover, the 1 Yrd. Doç. Dr., SDÜ, Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği, cabirdogan@sdu.edu.tr

Cabir Doğan 256 fact that dairy cows are found almost in every household reveals that village residents utilize from these animals with the goals of obtaining food from these animals. However, this research also studies the population data as well as agriculture, livestock and occupational income information of household owners living in the village, and the amount of tax they paid in this regard was also revealed. Keywords: Isparta District, Eğirdir Township, Upper Gökdere, Temettuat, Tax, Social and Economic, Population. 1. GİRİŞ Yukarı Gökdere Köyü ile ilgili yapılan yapılan bu çalışmada, ana kaynak olarak Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maliye Varidatı Kalemi kayıtlarından olan H.1261/M.1845 yılına ait 9931 numaralı temettuat defterinden yararlanıldı. Bu defter de yazılı olan bilgiler dâhilinde günümüzde Isparta Sancağı nın Eğirdir Kazası na bağlı olan köyün sosyal ve ekonomik yapısı hakkında birtakım bilgiler elde edildi. Temettuat defterleri 2 19. yüzyıl Osmanlı toplumunun sosyal ve ekonomik yapısı hakkında günümüze ışık tuttuğu için araştırmada bu dönem Osmanlı sosyal ve ekonomik yapısını yansıtmasından dolayı bir örnek teşkil edecektir. 9931 numaralı temettuat defterine göre Yukarı Gökdere Köyü nde 1845 yılında toplam 37 hane kayıtlıdır. Deftere haneler yazılırken hane reislerinin isimleri dikkate alınmış ve alınacak olan vergiler hane reislerinin gelirlerine göre belirlenmiştir. 2. Yukarı Gökdere Köyü nün Tarihçesi ve Coğrafi Özellikleri Yukarı Gökdere'liler, 18. yüzyılın ortalarında yarı göçebe bir yaşam sürmekteydiler. Daha çok küçükbaş hayvancılık yapan bu topluluk mallarını otlatmak için bugünkü Yukarı Gökdere Köyü nün bulunduğu yaylaları otlak alanı olarak kullanırken kış mevsiminde daha sıcak olan Antalya çevresine göç etmekteydiler. Yaşadıkları bu iki yerin âyânının 3 farklı olması nedeniyle yılda iki defa vergi vermek durumunda kalıyorlardı. Antalya çevresine geldiklerinde bu havalinin âyânı olan Tekelioğlu na 4, bugünkü yaşadıkları Yukarı Gökdere Köyü çevresine geldiklerinde buranın âyânı olan Yılanlıoğlu na vergi ödüyorlardı. Zamanla iki âyâna bağlı olma ve iki ayrı kişiye vergi ödeme durumu bu topluluk nezdinde rahatsızlık oluşturmaya başladı. Mevcut durumdan çıkış yolu olarak köy halkı bölgede sözü dinlenen bir kişi olan Pomucak Şeyhi 5, Şeyh Muslahittin e başvurarak kendilerine yerleşebilecekleri bir yer göstermesini 2 Temettuat Defteri: Tanzimat a kadar değişik adlarla anılan vergilerin yerine yeni getirilen vergilerin kaydedildiği defterlerdir. Bu defterler 19. yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti nin içinde bulunduğu iktisadi, sosyal ve ticari hayatı ortaya koymaktadır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ayşe Özdemir Kızılkan, Osmanlı Vergi Düzeninde Temettuat Uygulamaları Üzerine Bir Değerlendirme, S.D.Ü Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı. 20, Nisan 2008, s. 60. 3 Âyân: Osmanlı Devleti nde merkezi otoritenin zayıflamasıyla birlikte merkezden uzak bölgelerde yeni güç merkezleri ortaya çıkmıştı. Bulundukları yerlerde yönetimi ele geçiren bu güç çevrelerine âyân adı verilmiştir. Bu yapının tarihsel kökeni Karlofça Barış Antlaşması na (1699) a kadar uzanmaktadır. Merkezi hükümet tarihsel şartların bir sonucu olarak ortaya çıkan âyânların varlığını 18. yüzyılın ilk çeyreğinde kabul etmek durumunda kalmıştır. Zaman zaman merkezi otoriteyi tehdit edecek konuma gelen bu yapı Osmanlı Devleti nin içinde bulunduğu şartların etkisiyle II. Mahmut dönemine kadar varlığını devam ettirmiştir. II. Mahmut uyguladığı merkezileşme politikası sonrasında âyânların tamamına yakınını itaat altına almıştır. Fuat Köprülü, Âyân, İslâm Ansiklopedisi, C. 9, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1979, s. 40-42; Cabir Doğan, II. Mahmud Dönemi Osmanlı Merkezileşme Politikasının Doğu Vilayetlerinde Uygulanması, Turkish Studies, Volume 6/4 Fall 2011, p.505-506. 4 Antalya ve çevresinin etkili hanedan ailelerindendir. Osmanlı merkezi otoritesinin zayıfladığı XVIII. yüzyılın ilk yarısından XIX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar Antalya ve çevresinde etkili olmuş bir ailedir. http://birdeburadandinleyin.blogspot.com.tr/2012/11/teke-turkmenleri-ve-osmanl-devleti.html. 5 Şeyh Muslahattin Horasan dan gelmiş olup Sütçüler'in Şeyhler Köyü nde oturmaktaydı.

257 1845 Tarihli Temettuat Defterine Göre Isparta Sancağı Eğirdir Kazası Yukarı Gökdere Köyü nün Sosyal ve Ekonomik Yapısı istemişlerdir. Şeyh Muslahattin de kendilerinden yer talep eden bu yarı göçebe topluluğa bugünkü Aşağı Gökdere yöresine yerleşmelerini tavsiye etmiştir. Böylece Yukarı Gökdereliler iki ayrı âyâna bağımlılıktan kurtularak sadece Yılanlıoğlu na 6 tabi olmaya başlamışlardır. Yukarı Gökderelilerin geçim kaynağı küçükbaş hayvancılığı olması nedeniyle yeni yerleştikleri Aşağı Gökdere havalisini kışlak olarak kullanırken yine geçmişte olduğu gibi bugünkü Yukarı Gökdere Köyü nün çevresini yazları yaylak olarak kullanmaya devam etmişlerdir. Yaylak olarak kullandıkları yerin ismi Tepedibi olup bugünkü köyün yerleşim alanına 3 km. uzaklıktadır. Halkın yaylak olarak kullandıkları arazi Eğirdir ve çevresinin âyânı olan Yılanlıoğlu Musa ya aittir. Köyün imamı olan Mehmed Hoca 7 Yukarı Gökdere arazisini 100.000 kuruş karşılığında Yılanlıoğlundan satın aldı. Köy halkı yaşadıkları arazinin kendilerinin olması sonrasında kışlak olarak kullandıkları Aşağı Gökdere Köyü ne gitmekten vazgeçerek kalıcı olarak Yukarı Gökdere Köyü ne yerleşmişlerdir. Köy halkı satın aldıkları arazinin farklı yörelerini yerleşim alanı olarak kullanmışlardır. Yukarı Gökdere Köyü nü oluşturan aileler ve yerleştikleri alanlar ise şunlardır: Mehmet Hoca Sülalesi (Tepedibi), Ömer Hoca Sülalesi (KışYurdu), Kadir Hoca ve Arif Ağa Sülalesi (Akyaka), Tülüler Sülalesi (Yavrulu). Bu sülalelerin tamamı da Aşağı Gökdere Köyü nden yazları yaylak amaçlı Yukarı Gökdere ye gelen ailelerdir. Ömer Hoca Sülalesi Sarı Keçili yörüklerinden olup Mehmet Hoca, Kadir Hoca ve Arif Ağa sülaleleri birbirleriyle yakın akrabadırlar 8. 9931 numaralı Eğirdir temettuat defteri kayıtlarında köydeki hane sayısının 1790 larda 50 civarında iken sebebi 6 Yılanlıoğlu Musa, Eğirdir e bağlı Yılanlı Köyü nden Hasan Ağanın oğludur. Yerel bir güç unsuru olarak kullandıkları Yılanlıoğlu ismini doğdukları bu köyden almışlardır. Devletin merkezi otoritesinin zayıfladığı bir dönemde Hamit Sancağı ve Teke yöresinde feodal bir âyân olarak ön plana çıkmıştır. Yılanlıoğlu Musa 1751 yılı Mart ayında Eğirdir Voyvodalığına hemen akabinde Nisan 1751 de de Eğirdir Mütesellimliği görevine getirilmiştir. 1759 yılına kadar Hamid Sancağı Mütesellimliği görevinde bulunmuştur. Yılanlı Musa nın şöhret kazanmasına neden olan olay her yıl yaylamak üzere Teke ve Aydın yöresinde Hamid çevresine gelen konar göçer oymaklarının yerel halka zarar vermesi üzerine adamlarıyla beraber bu yörüklere saldırarak onları Eğirdir yöresinden uzaklaştırmasıdır. Bu olay sonrasında şöhreti yayılan Yılanlı Musa halkın mal ve mülküne el koyarak itaat altına almak amacıyla baskı, zorbalık ve eşkıyalık hareketlerine girişti. Halkın şikâyeti üzerine Babıâli tarafından asi ilan edilerek yakalanması ya da idam edilerek ortadan kaldırılması emri verilmiştir. Aydın Muhassılı Vezir Abdurrahman Paşa nın devreye girerek Yılanlıoğlu Musa nın merkezi hükümetten affı istenmiştir. Af girişimi olumlu sonuçlanmış ve bu isteği Hadim de oturmak ve Eğirdir e girmemek şartıyla gerçekleşmiştir. Fakat sonraki günlerde bu karar değişmiş olup Aydın Muhassılı Abdurrahman Paşa ya İstanbul dan konu ile ilgili 6 Ocak 1767 tarihli yeni bir hüküm gelmiştir. Bu yazıda Yılanlıoğlu Musa nın Rumeli taraflarında bir yerde ailesi ile birlikte ikamet etmek şartıyla affedileceği bildirilmiştir. Merkezi hükümet Yılanlı Musa nın bu sürgün kararını uygulamaz. Onun yerine Yılanlıoğlu Musa Kütahya da ikamete mecbur edilmiştir. Burada süren kısa süreli sürgün hayatından sonra affedilen Yılanlıoğlu Musa 6 Eylül 1769 tarihinde Konya Mütesellimliği ne atanmıştır. Burada görev yaptığı dönemde 6 Şubat 1770 tarihinde devam eden Osmanlı- Rus Savaşına (1768-1774) katılmak üzere kendisinden 2000 asker yazmakla görevlendirilmiştir. Yılanlıoğlu Musa İstanbul hükümetin kendisinden istediği 2000 askeri Teke ve Hamid yöresinden toplayarak oğlu komutasında 29 Haziran 1770 tarihinde Özi Kalesi nde görevlendirilmek üzere gönderilmiştir. Yılanlıoğlı Musa merkezi hükümet tarafından verilen görevleri yerine getirdikten sonra kendisine yeni görevler verilmiştir. Bu görevlerden birisi de Antalya Kalesi ni ele geçirmek isteyen ve Teke yöresi eşkıyasında Abdülkadiroğlu Yusuf ve çetesinin cezalandırılması için Şubat 1775 de görevlendirilmiştir. Fakat kendisine tevdi edilen bu görevi yerine getiremeden aynı ay içerisinde ölmüştür. Onun ölümünden sonra oğulları Hamid Sancağı çevresinde 1850 li yıllara kadar babalarının nüfuzunu devam ettirmişlerdir. s. 11-32. 7 Mehmet Hoca, medrese tahsili ve hocalık olmak üzere 18 yıl Konya da kalmıştır. Daha sonra Eğirdir çevresine gelerek bu görevine Yılanlı ve Serpil köylerinde devam etmiştir. 8 Kaynak Kişi: Ömer Çevik, 75, İlkokul, Isparta.

Cabir Doğan 258 bilinmeyen birtakım hastalıklar nedeniyle bu rakamın 1845 yılında 37 ye kadar düştüğü ifade edilmektedir 9. I. Dünya Savaşı yıllarında asker kaçaklarının oluşturduğu eşkiya çetelerinin verdiği zararlardan korunmak için dağınık halde bulunan köyün mahalleleri bir araya gelmeye başladılar. Bu amaçla Tesbili Mahallesi nde yaşamakta olan iki aile bugünkü Yukarı Gökdere Köyü (Akyaka) ne yerleşti. Tepedibi mevkiinde yaşayanlar ise 1938 yılından itibaren köyün bugünkü merkezine yerleşmeye başladılar. 1960 yılına gelindiğinde ise Tepedibi yöresinde yaşayanların tamamı köyün merkezine yerleşti. Zaman içerisinde Kış Yurdu yöresinde yaşayan ailelerle, Yavrulu Mahallesi nde yaşayanlar da Yukarı Gökdere Köyü nün merkezine göç ederek yerleştiler 10. 3. Nüfus Osmanlı Devleti arazi yazımı ve nüfus kayıtlarının tutulmasına büyük bir önem vermiştir. Devletin elde etmiş olduğu topraklardaki idari yapı nüfus ile ilişkilendirilmiştir. Bu sistem, özellikle 16. ve 17. yüzyıllarda genişleyerek devam etmiştir. 18. yüzyıla gelindiğinde imparatorluk artık eski gücünü kaybetmişti. Devlet erkânı yeni birtakım düzenlemeler yapmaya düzenlemeler yapmaya çalışmışsa da başarılı olamamıştır. Fakat 19. yüzyılda Bâbıâli, bürokratları idari alanda köklü değişikliklere gitmiş ve mali ve sosyal alanda birtakım yenilikler yapmıştır. Sayım ve tahrir faaliyetleri, 19. yüzyılda iki şekilde devam etmiştir. Bunlar, nüfus ve temettuat sayımlarıdır. 1830-1831 tarihinden itibaren ise yapılan tahrirlerde, sadece erkek nüfus kaydedilmiştir 11. Bunun sebebi ise yapılan sayımların askere gidebilecek nitelikte kişilerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu sayımlar ile birlikte devlet, merkeziyetçi yapının gereği olarak en ücra taşradaki bir kişinin nüfus ve temettuatı hakkında bilgi sahibi olmuştur. Bu çalışmada kullanılmış olunan Yukarı Gökdere Köyü ne ait olan nüfus defterleri, Konya Eyaleti, Isparta Sancağı, Eğirdir Kazası Müslim Nüfus Defteri adı altında Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi nde bulunmaktadır. Bunlardan birincisi 1831 yılına ait olup, NFS.d. 3250 koduyla, ikincisi ise 1841 yılına ait NFS.d. 3251 kodu ile kayıtlı bulunmaktadır. NFS.d 03234 numaralı nüfus kayıtlarına göre 1831 yılında Yukarı Gökdere Köyü nün hane sayısı 43 olup, deftere kayıtlı hane reislerinin sayısı ise 126 dır. Eldeki nüfus yoklama defterlerine göre, 1831 yılında köyün imamı kara sakallı, Molla Mehmed Efendi olup; kayıt esnasında 35 yaşındadır. Yine bu nüfus kayıtlarına göre köyün muhtarı 38 yaşındaki kara sakallı Kadir oğlu Ali dir. Nasuh oğlu Osman ın oğlu Ali, Ak Veli oğlu Mehmed ve Gök Ali oğlu Veli nin ise Asâkir-i Mansure de olduğu belirtilmiştir. 45 yaşında olan Hasan Koca ile 50 yaşında olan Habiboğlu Musa nın ise alil yani hasta olduklarını öğrenilmektedir. Yukarı Gökdere Köyü ne ait olan incelenmiş olan bu nüfus kayıtlarına göre köydeki 58 kişinin ise 16 yaşından küçük oldukları görülmektedir. 9 Karyei mezbure elli sene mukaddem elli menzil iken vuku bulan hastalığa mebni yerinden perişan olup şimdi otuz yedi menzilolduğu karye-i mezbure ihtiyarlarından tahkik kılındığı BOA, ML.VRD.TMT, Nr.9931, 29 Z 1261(29 Aralık 1845), s. 276. 10 Kaynak Kişi: Ömer Çevik, 75, İlkokul, Isparta. 11 Zülfiye Koçak; Hasan Taşkıran, 2793 Numaralı Ahlat Kazası Müslim Nüfus Defteri (30 Rebiyülevvel 1252/15 Temmuz 1836) nin Tanıtım ve Değerlendirmesi, Türkiye Okul Dergisi, Sayı. XVII, Mart 2014, s. 423-424.

259 1845 Tarihli Temettuat Defterine Göre Isparta Sancağı Eğirdir Kazası Yukarı Gökdere Köyü nün Sosyal ve Ekonomik Yapısı Tablo 1: 1831-1845 Yıllarında Yukarı Gökdere nin Nüfusu Yıl Nüfus 1831 43 126 1841 41 111 1845 37 105 İncelemiş olunan 1841 yılına ait NFS.d 03250 numaralı nüfus yoklama defterine göre Yukarı Gökdere Köyü ne ait sayfanın başında bu bölgenin kimin tımarı olduğu belirtilmiştir. Bu bağlamda köyün beş kişiye ait bir tımar olduğu görülmektedir. Yukarı Gökdere Köyü ne 1841 yılı nüfus bilgilerine göre, köyün imamı Kır Sakallı Ali oğlu Mehmed Efendi adında biri olup; kayıt esnasında 45 yaşındadır. Yine bu nüfus defterine göre köyde kayıtlı olan toplam erkek sayısı 111 dir. Köyde 4 hane reisinin ise nüfus kaydı olarak yapılmış olmasına rağmen emlak kayıtlarının çeşitli sebeplerden dolayı yapılmadığı belirtilmiştir. Bunlardan Aksakallı Kel Ali oğlu Hasan 97 yaşında olup hasta, yaşlı ve malı olmadığı için emlak kaydı yapılmamıştır. 20 yaşındaki Ter Bıyıklı Ak Veli oğlu İsmail ile 25 yaşındaki Kara Sakallı Abdullah oğlu Mehmed ve 22 yaşındaki Ter Bıyıklı Sarı Mehmed oğlu Hasan ise askerde oldukları ve herhangi bir malları olmadığı için emlak defterine kayıtları yapılmamıştır. Bu nüfus defterine baktığımız zaman Çiftçi Halil in iki defa evlilik yaptığını ve üvey oğullarının bulunduğu görülmektedir. Eldeki nüfus kayıtlarından, bu dönemde köyde gayrimüslim ahalinin bulunmadığı ve köyün ahalisinin genellikle birbirleri ile akraba olduğu öğrenilmektedir. sahibi reislerin birçoğunun çiftçi olduğu ve tarımla uğraştığını görülmektedir. Çalışmada yararlanılmış olunan 9931 numaralı Eğirdir temetttuat defterine göre Yukarı Gökdere Köyü nde bir hastalığın ortaya çıktığı ve bundan dolayı bazı hane sahiplerinin evlerini terk ederek göç ettiği anlaşılmaktadır. Bu bağlamda 1844-1845 yılları arasında tutulan başka bir nüfus kaydına göre köyde 58 hane bulunmakta olup, nüfusu ise 290 dır 12. Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) ile birlikte Osmanlı topraklarında yaşayan erkek nüfusunda genel olarak bir azalma olmuştur. Bunda etkili olan önemli etken ise savaşın dört yıl gibi uzun bir süreyi kapsaması olmuş, çocuk yaşta diyebileceğimiz birçok delikanlı vatanlarını savunmak için mücadele etmişlerdir. Savaşı sonrasında Cumhuriyet in ilanı edilmesi ile birlikte çeşitli amaçlar ile yine nüfus sayımları yapılmıştır. Ancak bu dönemlere ait Yukarı Gökdere Köyü ile ilgili nüfus kayıtları elimizde bulunmamaktadır. Cumhuriyet dönemine ait ilk nüfus bilgisi ise 1967 de hazırlanmış olan Isparta il yıllığındadır. Bu yıllığa göre 1965 yılında Yukarı Gökdere de toplam 1023 kişi vardır. Bunların 515 i kadın, 508 i ise erkektir 13. Tablo 2: Isparta İl Yıllıklarına Göre Yukarı Gökdere Köyü nün Nüfusu Yıl Kadın Erkek Toplam 1965 515 508 1023 1970 458 447 905 12 Bu yıllar arasındaki hane ve nüfus bilgileri tahmini olarak verilmiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Tahsin Yeşil, 9930 Numaralı Temettuat Defterine Göre XIX. Yüzyıl ortalarında Eğirdir in Köylerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2006, s. 25. 13 Isparta İl Yıllığı, Isparata Valiliği Yayınları, 1967, s. 56.

Cabir Doğan 260 2000 580 643 1223 Tablo 2 de görüldüğü üzere 1973 yılında hazırlanan Isparta il yıllığına göre ise 1970 yılında 458 i kadın ve 447 si erkek olmak üzere Yukarı Gökdere Köyü nün toplam nüfusu 905 dir 14. Son olarak 2003 yıllığına göre ise 2000 yılında köyün toplam nüfusu 1223 dür. Bu toplam nüfusun 643 ü erkek, 580 ni ise kadınlardan oluşmaktadır 15. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Yukarı Gökdere Köyü nün 2007-2014 yılları arasındaki nüfus bilgileri ise aşağıdaki gibidir 16 : Tablo 3: TÜİK Verilerine Göre 2000 li Yıllarda Yukarı Gökdere Köyü nün Nüfusu Yıllar Kadın Erkek Toplam 2007 514 513 1027 2008 506 508 1014 2009 493 490 983 2010 484 488 972 2011 483 492 975 2012 487 479 966 2013 482 478 966 2014 476 487 963 4. Yukarı Gökdere Köyü nde Kullanılan İsim Çeşitleri ve Lakaplar Lakap, bir kişiyi başka bir kişiden ayıran ve onun toplum içinde tanınmasını sağlayan en önemli özelliklerden biri sahip olduğu adıdır. Temettuat defteri kayıtlarına bakıldığında bu dönemin vergi sisteminin bir özelliği olarak hane reisleri olan erkeklerin isimlerine yer verilmiştir. Böylece hangi hanede kimin olduğu belirlenmiştir. reisleri belirtilirken sakallı, bıyıklı, köse gibi dış görünüşünü betimleyen ifadelere yer verilmiştir. Bunun yanı sıra ahalinin tanınmasında yapmış olduğu meslekte yardımcı olmuştur. Baktığımız zaman imam, muhtar, muhtar oğlu, çiftçi, rençber, gibi meslekler belirtilerek hem kişinin mesleği hakkında hem de kim olduğunu hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca aynı hanede bulunan diğer vergi yükümlülerinin isimleri de yazılmış olduğundan köyde yaygın olarak kullanılan isimler de öğrenilebilmektedir 17. Kullanılan isimler genellikle Ahmed, Mehmed, İbrahim, Hasan, Ömer, Mahmud, Osman, Mustafa gibi daha çok içinde dini özellik taşıyan isimler olmuştur. Buradan da köy halkının Müslüman olduğunu anlaşılmaktadır. 1845 yılında Yukarı Gökdere Köyü nde vergi veren kişilerin isimleri tablo 4 te görülmektedir. 14 Isparta İl Yıllığı, Isparta Valiliği Yayınları, 1973, s. 44. 15 Isparta İl Yıllığı, Isparta Valiliği Yayınları, 2003, s.78. 16 https://biruni.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul. 17 Nurgül Bozkurt, 1844-1845 tarihli temettüat defterine göre Kütahya Sancağı Dazkırı Kazası Evciler Köyü nün Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Uluslar Arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.4, Sayı.19, 2011, s.140.

261 1845 Tarihli Temettuat Defterine Göre Isparta Sancağı Eğirdir Kazası Yukarı Gökdere Köyü nün Sosyal ve Ekonomik Yapısı Tablo 4: 1845 Yılında Yukarı Gökdere Köyü nde Yaşayan Vergi Nüfusu Şahısların İsimleri İsim Sayı Oran % İsim Sayı Oran % Abdul Celil 1 2,7 Musa 2 5,4 Abdulhalim 1 2,7 Mustafa 1 2.7 Abdurrahman 2 5,4 Osman 2 5,4 Ahmed 3 8,1 Süleyman 2 5,4 Ali 3 8,1 Yusuf 1 2,7 Halil 2 5,4 Hasan 2 5,4 İbrahim 1 2,7 İsmail 2 5,4 Mehmed 7 18.9 TOPLAM 24 100 Tablo 4 te görüldüğü üzere Yukarı Gökdere Köyü nde vergi nüfusunun tamamı hane reisleri olan erkeklerdir. En çok kullanılan isim Mehmed olup sayısı 7 dir. Mehmet isminin çok kullanılmasının sebebi diğer tüm Türk-İslâm devletlerinde olduğu gibi İslâm peygamberi Hz. Muhammed (SAV) in Türkçe karşılığı olmasındandır. En çok kullanılan diğer isimler Ahmed ve Ali olup sayısı 3 tür. Tabloya bakıldığı zaman hane reislerini isim sayıları arasında çok fark olmadığı görülmektedir. En az kullanılan isimler ise Abdül Celil, Abdülhalim, İbrahim, Mustafa ve Yusuf olmuştur. Yukarı Gökdere Köyü nde hane reislerinin ayırt edilmesini sağlayan diğer bir özellikte bazılarının aile isimlerinin dini motifler taşımasıdır. Mollaoğlu, Hacıoğlu, Hocaoğlu, İmamoğlu buna örnek gösterilebilir. Soyadı kanunu Cumhuriyet in ilanı sonrasında kabul edildiği için, Osmanlı Devleti döneminde hane reislerinin tanınmasını sağlayan en önemli özelliklerden biride lakaplar olmuştur. Aynı isme sahip iki kişinin karıştırılmaması için lakaplar oldukça önemlidir. 1800 li yılların ortalarını kapsayan bu çalışmada Yukarı Gökdere Köyü nde Güldallıoğlu, Cüzdamoğlu, Meccecoğlu, Metruşoğlu, İbişoğlu, Cocakoğlu, Mamcaoğlu gibi lakaplar kullanılmıştır. Bazen de hane reislerinin fiziksel özellikleri belirtilerek de kişilere lakaplar verilmiştir. Kır Sakallı Yusuf, Kara Halil, Karaca oğlu Mahmud, Kel Mehmed oğlu Ahmed yapılmış olunan bu çalışmada karşılaşılan bazı lakaplardır. Tablo 5: 1845 Yılında Yukarı Gökdere Köyündeki Vergi Yükümlülüğü Olan Reislerinin İsimleri Karye-i mezbure imamı Kır Sakallı Mehmed Efendi Muhtar-ı evvel Köse Sakallı Çiftçi Sarı Sakallı Kadir oğlu Çiftçi Mustafa Sarı Mehmed oğlu

Cabir Doğan 262 Abdurrahman Muhtar-ı sani Kır Sakallı Çiftçi İsmail Ak Sakallı Karacoğlu Çiftçi Mahmud Ak Sakallı Cüzdamoğlu Çiftçi Veli Ak Sakallı Saracaoğlu Çiftçi Osman Güldallıoğlu Çiftçi Mehmed Metruşoğlu Çiftçi Halil İbişoğlu Çiftçi Abdülcelil Molla Kara Sakallı Kadir oğlu Çiftçi İsmail Kır Sakallı Sarı Ali oğlu Çiftçi Mehmed Ak Sakallı Molla Mahmud oğlu Çiftçi Abdurrahman Kara Sakallı Yassıbaşı oğlu Çiftçi Hasan Ömer oğlu Çiftçi Mehmed Ak Sakallı Nebi Çiftçi Numan Kır Sakallı Mecceoğlu Çiftçi Musa Kır Sakallı Kel Mehmed oğlu Çiftçi Ahmed Ter Bıyıklı Gökmen oğlu Çiftçi Süleyman Çiftçi Musa Köse Sakallı Kara Halil oğlu Abdülhalim Güldallıoğlu Çiftçi Yusuf Kır Sakallı Küçük Mehmed oğlu Çiftçi Mehmed Sarı Hamid oğlu Çiftçi Mehmed Kara Musa oğlu Çiftçi Mehmed Kır Sakallı Borcaklıoğlu Çiftçi Ali Ak Sakallı Mecceoğlu Rençber Veli Ak Veli oğlu Rençber İbrahim Ak Sakallı Murad oğlu Rençber Ali Mümin Hoca oğlu Rençber Ali Ter Bıyıklı Çocukoğlu Rençber Yusuf Cocakoğlu Rençber Ali Mamcaoğlu Rençber Osman Ter Bıyıklı Kara Mustafa oğlu Rençber Ahmed Kumral Bıyıklı Nasuh oğlu Rençber Süleyman Emir Ahmed oğlu Rençber Ahmed Köse Sakallı Hüseyin oğlu Çiftçi Molla Hasan 5. Yukarı Gökdere deki Meslek Çeşitleri ve Sayıları

263 1845 Tarihli Temettuat Defterine Göre Isparta Sancağı Eğirdir Kazası Yukarı Gökdere Köyü nün Sosyal ve Ekonomik Yapısı Tarih boyunca toprak ve dolayısıyla tarım, insanların geçiminin temelini oluşturmuştur. İnsanlar toprağı ekmiş ve buradan elde ettiği ürünler ile hayatını idame ettirmiştir. Bu sayede hem hayvanları için hem de kendi yaşamları için bir gelir elde ederek toprak ve hayvancılıkta çalışmayı kendilerine meslek edinmişlerdir. Osmanlı Devleti ekonomik olarak tarıma dayalı bir politika izlemiştir. Bunda sahip olmuş olduğu toprakların büyük çoğunluğunun tarıma elverişli araziden oluşması etkili olmuştur. Dolayısıyla taşrada bulunan köyler Osmanlı ahalisi için aynı zamanda bir mesleki mahal olmuştur. Osmanlı sosyal hayatında camiler önemli bir yer teşkil ettiği için yaşam cami etrafında şekillenmiştir. İmam da doğrudan halkla irtibat içinde olduğu için köy hayatında önemli bir yere sahiptir. Muhtarlar ise daha çok köylerin merkezle olan iletişimini sağlamaktadırlar. Tablo 6: Yukarı Gökdere Karyesinde Meslek Grupları ve Sayıları Meslek Adı Meslek Sahibi Vergi Nüfusu Sayısı Toplam Vergi Nüfusu İçindeki Payı % İmam 1 2,56 Muhtar 2 5,13 Çiftçi 25 64,11 Rençber 10 25,64 Mesleği Belirtilmeyen 1 2,56 TOPLAM 39 100 Tabloda görüldüğü üzere Yukarı Gökdere Köyü, temettuat defterine göre köyde 3 çeşit meslek kaydı vardır. Köyde 1 imam, muhtar-ı evvel, muhtar-ı sani olmak üzere iki muhtar vardır. Köydeki muhtarların ise çiftçi olarak da iş yaptıkları görülmektedir (Bakınız Tablo 5). Aynı zamanda hane reislerinin çoğunluğu da çiftçi olarak çalışmaktadırlar. Diğer bir meslek grubu ise rençberlerdir. Köyde Köse Sakallı Kara Halil oğlu Abdülhalim in ise mesleği belirtilmemiştir. Bunun yanı sıra hane reislerinin büyük bir bölümünün tarlası ve hayvanı bulunduğu için bunlarla da uğraştığı görülmektedir. 6. Hayvancılık ve Hayvan Dağılımı Hayvancılık insanoğlunun ilkel dönemlerden günümüze kadar en önemli geçim kaynaklarından birisi olmuştur. İnsanlar hayvanlardan yiyecek elde etmek, yük taşımak, toprağın sürülmesi, binek olarak kullanılması gibi faaliyetlerde yaralanmışlardır. Özellikle hayvanlardan elde edilen et, süt, yağ gibi besinler hayvancılığın insan yaşamı için ne kadar önemli olduğunu göstermesi bakımından dikkate değerdir. Hayvancılık aynı zamanda ziraat faaliyetleri ile de iç içedir. Tarım topraklarının sürülmesi ve taşıma yine hayvanlar sayesinde gerçekleşmiştir. Taşrada bulunan köyler ziraatın yanı sıra hayvancılığın da temel geçim kaynağı olarak yapıldığı yerler olmuştur. Bu nedenle böyle bölgelerde geçimini tarımla sağlayan nüfus hayvan üretimine de yönelmekteydi 18. Hayvan yetiştiriciliği ise bölgeden bölgeye fark edebilmektedir. Kimi bölgede büyükbaş hayvan yetiştiriciliği fazla iken kimi bölgede de 18 Tevfik Gürkan, 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, Eren Yayıncılık, İstanbul 1998, s. 101.

Cabir Doğan 264 küçükbaş hayvan sayısı fazla idi. Bunda ise o bölgenin coğrafi koşulları, iklim koşulları gibi özellikleri belirleyici olmuştur. Aşağıdaki tabloya bakıldığında 1845 yılında Yukarı Gökdere Köyü nde toplam hayvan sayısı 1350 dir. Yine bu tabloda görüldüğü üzere hayvanlar içerisinde en çok küçükbaş hayvan olduğu anlaşılmaktadır. İkinci olarak ise büyükbaş hayvan gelmektedir. En son sırada ise yük ve binek hayvanları yer almaktadır. Her hanede en az bir hayvan bulunmaktadır. Köyde hayvancılığın önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Tablo 7: Yukarı Gökdere de Reislerini Sahip Olduğu Hayvan Çeşitleri Hayvan çeşidi Sayı Hayvan Sahibi Oranı (%) Ortalama Büyükbaş Hayvan Yük-Binek Hayvanı Küçükbaş Hayvan 234 36 16 5,9 95 31 7,2 3,1 1021 27 76,8 37,81 TOPLAM 1350 100 Köyde yaşayan hanelerin sahipleri süt ve süt ürünlerini karşılamak için inek veya davar 19, binek olarak kullanmak için bargir 20 ve merkep, tarlaların sürümünde kullanmak için ise öküz beslemeye çalışmışlardır. Yukarı Gökdere Köyü nde hayvan varlığının %76,8 ini küçükbaş hayvancılık oluşturmakta olup sayısı 1021, büyükbaş hayvancılık %16 olup sayısı 211, yük ve binek hayvanı ise %7,2 olup sayısı 95 dir. 6.1. Büyükbaş Hayvancılık Araştırmamıza konu olan 9931 numaralı temettuat defterine göre sağman inek ve öküz olmak üzere iki farklı büyükbaş hayvan kaydedilmiştir. Tablo 8 e bakıldığı zaman toplam büyükbaş hayvan sayısının 234 olduğu görülmektedir. Hem sağman inek hem de öküze sahip hanelerin toplam sayısı ise 26 dır. Bu verileri bakıldığı zaman bir hane hariç köyün hanelerinin tamamında sağman inek yetiştirildiği görülmektedir. Buda ineğin hem eti hem de süt ve süt ürünlerinden yararlanılarak halkın geçiminde önemli bir yer teşkil ettiğini göstermektedir. Tablo 8: Yukarı Gökdere Köyü nde Reislerinin Sahip Olduğu Büyükbaş Hayvan Çeşitleri Büyükbaş Çeşidi Hayvan Sayı Oran (%) Ortalam a Toplam Başına Düşen 19 Davar: Koyun ve keçiye verilen ortak addır. 20 Yük taşıyan, beygir anlamlarına gelmektedir.

265 1845 Tarihli Temettuat Defterine Göre Isparta Sancağı Eğirdir Kazası Yukarı Gökdere Köyü nün Sosyal ve Ekonomik Yapısı Baş Sağman İnek 207 35 88,47 5,9 5,6 Öküz 27 19 11,53 1,4 0,73 TOPLAM 234 100 6,3 Tablo 7 de görüldüğü üzere Yukarı Gökdere Köyü nde hayvanların %16 (234 tanesi) büyükbaştır. 234 büyükbaş hayvanın %88,47 sini (207) sağman inek oluşturmaktadır. Toplam hane başına düşen ise 5,6 dır. Daha sonra köyde 19 hane sahibinde bulunan öküz gelmektedir. Köyde 27 öküz bulunmakta olup yüzdelik payı ise %11,53 dür. Toplam hane başına düşen miktar ise 0.73 dür. Anadolu nun birçok yerinde bir çift öküz ile köy halkı topraklarını işleyebiliyordu 21. 6.2. Yük ve Binek Hayvanları 9931 numaralı temettuat kayıtlarında Yukarı Gökdere Köyü ndeki yük binek hayvanlarının tür ve sayıları hakkında da bilgi verilmiştir. Bu hayvanlar tarımın yanı sıra taşımacılıkta da kullanılmaktaydı 22. Tarım toplumlarında koşum ve taşımacılık amacıyla kullanılan bu hayvanlar önemli bir yer tutmaktaydı. Köylüler şehre pazara inmek, köyden köye gitmek vb. ulaşımlar için bu hayvanları kullanmaktaydı 23. Bargirler hızlı oldukları için daha çok uzun mesafelerde tercih ediliyordu. 1845 yılında Yukarı Gökdere Köyü nde toplam 94 yük ve binek hayvanı bulunmaktadır. Bu yük ve binek hayvanlarının toplam hane sayısı içindeki oranı, büyükbaş hayvancılıktaki gibi değildir. Eğirdir Kazası 9931 numaralı temettuat defterine göre köydeki toplam hane sayısının 37 olduğunu daha önceden belirtmiştik. Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere 37 hanenin 19 unda bargir, 28 inde ise merkep bulunmaktadır. Toplam hane içinde hane başına düşen yük ve binek hayvanı ise 2,6 dır. Bu hayvan türlerinin yaklaşık %47 sini bargir oluşturmaktadır. Köyde 19 hanede 44 adet bargir bulunmakta olup buda ortalama olarak 2,3 e denk gelmektedir. Tablo 9 a bakıldığında toplam hane başına düşen bargir miktarının ise 1,2 olduğu görülmektedir. Yük ve binek hayvanı olarak kullanılan diğer bir hayvan ise merkep olup bu hayvan türlerinin yaklaşık %53 ünü oluşturmaktadır. Yine tabloda görüldüğü üzere 28 hanede toplam 50 adet merkep bulunmaktadır. Bu bağlamda 1,7 ortalamaya sahip merkebin bazı hanelerde birden fazla sayıda bulunduğunu söylenebilir. Ayrıca köyde 37 hanenin olduğu bilindiğine göre yük ve binek hayvanı yetiştirmeyen hane sahibi reislerinin de bulunduğu anlaşılmaktadır. Tablo 9: Yukarı Gökdere de Reislerinin Sahip Olduğu Yük ve Binek Hayvanı Çeşitleri Hayvan Çeşidi Sayı Ortalama Oran (%) Toplam Başına 21 Şevket Pamuk, Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, İstanbul 2007, s. 215. 22 Ayşe Özdemir, Temettuat Defterlerine Göre Keçiborlu Kazası nın Sosyal ve Ekonomik Durumu (1844-1845), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2005, s. 86. 23 Mustafa Kazım Kayhan, Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Barla nın Sosyo-Ekonomik Yapısı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2006, s. 93-94.

Cabir Doğan 266 Bargir 44 19 2,3 47 1,2 Merkep 50 28 1,7 53 1,3 TOPLAM 94 100 2,6 6.3. Küçükbaş Hayvancılık Düşen Baş 9931 numaralı temettuat defterine göre Yukarı Gökdere Köyü nde küçükbaş hayvan kaydı olarak sadece davar kaydı yapılmış olup sayısının ise 984 olduğu görülmektedir. Toplam 26 hanede bulunan bu küçükbaş hayvan sayısının ortalaması ise 37 84 dür. Aşağıdaki tabloya bakıldığı zaman toplam hane başına düşen küçükbaş hayvan sayısının 26,59 dur. Bu defter kayıtlarında davar içinde bulunan koyun ve keçi miktarı ayrı ayrı verilmediği için hangisinin ne kadar olduğu bilinmemektedir. Tablo 10: Yukarı Gökdere de Reislerinin Sahip Küçükbaş Hayvan Çeşidi Hayvan Çeşidi Sayı Ortalama Toplam Başına Düşen Baş Davar 984 26 37,84 26,59 TOPLAM 984 26,59 7. Arazi Dağlımı ve Toprak Kullanımı Tarih boyunca toprak ve dolayısıyla tarım, insanların geçiminin temelini oluşturmuştur. İnsanalar toprağı ekmiş ve buradan elde ettiği ürünler ile hayatını idame ettirmiştir. Bu sayede hem hayvanları için hem de kendi yaşamları için bir gelir elde etmişlerdir. Osmanlı Devleti nde ekonomik olarak tarıma dayalı bir politika izlemiştir. Bunda sahip olmuş olduğu toprakların büyük çoğunluğunun tarıma elverişli araziden oluşması etkili olmuştur. Devlet, toprakları şahıslara mülkiyet olarak vermeyip, yalnız vermesi gereken vergiler karşılığında tahsis etmiştir 24. Aslında bu durum o dönemdeki yaşam koşullarının bir neticesi idi. Çünkü devletin temel geçim kaynağı ziraat idi. Bu noktada devlet tarım arazileri üzerinde sıkı bir denetim mekanizması oluşturmuştur. Tanzimat döneminde arazi mülkiyeti üzerinde yapılan değişiklikler bunu kanıtlar niteliktedir. Nitekim bu dönemde izlenen politikanın sebebi arazi ve toprak sistemi üzerindeki kontrolün kaybedilmiş olmasındandır. İncelemiş olduğumuz köyden de anlaşılacağı üzere tarımın yapıldığı yerlerde tarım dışı faaliyetlerde birlikte yürütülmekteydi 25. Köy ahalisi çiftçiliğin yanı sıra başka meslekler ile de uğraşmaktadır. Buna belki de arazi ekip biçmenin bir iş grubu olarak görülmemesi neden olmuş olabilir. Yukarı Gökdere Köyü incelemiş olduğumuz 9931 numaralı temettuat defterine göre 37 hane reisinin 36 sı arazi ve toprak kaydına sahiptir. Başka bir deyişle köyde hane reislerinin %99 u ziraî faaliyet yapmaktadır. Emir Ahmed oğlu Rençber Ahmed in ise arazi kaydı olmayıp hayvancılık ile meşgul olduğu görülmektedir. Bu temettuat kayıtlarına 24 Erhan Afyoncu, Osmanlı Devleti nde Tahrir Sistemi, Osmanlı, C. 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 311. 25 Özdemir, a.g.t., s.70.

267 1845 Tarihli Temettuat Defterine Göre Isparta Sancağı Eğirdir Kazası Yukarı Gökdere Köyü nün Sosyal ve Ekonomik Yapısı baktığımız zaman köyde toplam ekili-dikili ve boş alan 2265 dönümdür. Toplam hane başına düşen miktar ise 61,2 dir. Tablo 11 de belirtildiği üzere arazi türleri içinde en fazla miktara sahip olan tür tarla olup 1664 dönümdür. 27 hane reisinin uğraştığı bu arazilerin ortalaması ise 61,6 dönümdür. Bu arazi türleri dağılımında tarlanın dönüm olarak oranı ise % 73 olup, köy halkının geçiminde önemli bir yere sahiptir. İkinci sırada ise mezru 26 gelmektedir. Bu arazi biçiminin miktarı 340 dönümdür. Yine 27 hane reisinde bulunan bu arazinin ortalaması 12,6 dönümdür. Toplam arazi miktarı içindeki oranı ise %15 dir. Toplam hane başına düşen mezru miktarı ise 9,1 dir. Üçüncü sırada ise hali arazi 27 gelmekte olup miktarı 196 dönümdür. Köyde 7 hane bu arazi çeşidine sahiptir ve ortalaması 28 dönümdür. Toplam arazi miktarı içindeki oranı 9 olup hane başına düşen hali toprak miktarı ise 5,3 dür. Son sırada ise köyde sadece 1 hane reisinin sahip olduğu mezru tarla gelmektedir. Köse Sakallı Kara Halil oğlu Abdülhalim in sahip olduğu bu arazinin miktarı 65 dönümdür. başına düşen ortalaması da 65 dönüm olan bu arazinin oranı ise %3 dür. Yine bu defter kayıtlarına göre toplam hane başına düşen mezru tarla miktarı da 1,8 dir. İncelemiş olduğumuz temettuat defterinde Yukarı Gökdere Köyü nde tarım arazileri üzerinde ekilip dikilen ürünlerle ilgili herhangi bir bilgi verilmemiştir. Tablo 11: Yukarı Gökdere Köyü nde Tarım Alanları Dağılımı Arazi Türü Miktar (Dönüm) Ortalama Oranı % (Dönüm) Toplam Başına Düşen Miktar Mezru 340 27 12,6 15 9,1 Tarla 1664 27 61,6 73 45 Hali 196 7 28 9 5,3 Mezru Tarla 65 1 65 3 1,8 TOPLAM 2265 100 61,2 7. Gelirler Yukarı Gökdere Köyü ne ait temettuat kayıtlarında köyün gelirleri tarım ve hayvancılık olarak gruplandırılmıştır. Tarım gelirini; ekili tarım alanları, hali tarla 28 ve mezru tarla kapsamaktadır. Hayvan gelirleri ise davar, sağman inek, öküz, bargir, merkebi içermektedir. Toplam hane başına düşen yıllık gelir miktarı ise 1416,7 kuruştur. Köyde gelir dağılımı arasında ilk sırada 42460 ile hayvancılık yer almaktadır. Tablo 12 ye bakıldığı zaman köy hane reislerinin hepsinin hayvan geliri olduğu görülmektedir. 37 hanede bulunan hayvan gelirinin ortalaması 1147,5 kuruştur. Toplam hane başına düşen hayvancılıktan gelir miktarı da 1147, 5 26 Ekilmiş, ekili alan demektir. 27 Herhangi bir şey ekilip dikilmeyen boş tarla demektir. 28 Hali: Herhangi bir şey ekilip dikilmeyen boş tarla demektir.

Cabir Doğan 268 olup, oranı ise %81 dir. Bu bilgiler dâhilinde köyde hayvancılığın oldukça önemli bir gelir kaynağı olduğunu anlaşılmaktadır. Tabloda görüldüğü üzere köy halkı en çok hayvancılıktan gelir elde etmektedir. İkinci sırada ise 9960 kuruşluk hasılat geliri ile tarım yer almaktadır. Toplam 36 hanede bu faaliyet yürütülmekte olup bu hane sayısı içindeki ortalaması 276,6 kuruştur. Tarım gelirlerinde toplam hane başına düşen yıllık gelir miktarı 269,1 kuruş olup, oranı ise %19 dur. Bu temettuat defterine göre hane sahibi reislerinden Emir Ahmed oğlu Rençber Ahmed in ise tarım geliri yoktur. Tablo 12: Yukarı Gökdere Köyü Yıllık Gelir Dağılımı Gelir Grubu Miktar Hasılat Ortalama Oranı % Toplam Başına Düşen Yıllık Gelir Miktarı Tarım 9960 36 276,6 19 269,1 Hayvancılık 42460 37 1147,5 81 1147,5 TOPLAM 52420 100 1416,7 8.1.Tarım Geliri Tarım topraklarına sahip 36 hanenin hepsinde gelir kaydı bulunmaktadır. Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere arazı miktarı toplam 1925 dönüm olup bu araziden elde edilen toplam gelir ise tablo 9 da da belirtmiş olduğumuz üzere 9960 kuruştur. Bu tarım arazi arasında en fazla gelire sahip olan ise 8535 kuruş ile ekili alanlardır. 1664 dönüme sahip olan bu arazi türünün ortalaması ise 5,2 dir. Hasılatı hane olan 36 hane reisi başına düşen gelir miktarı ise 237,1 kuruş olup, tarım arazileri arasındaki oranı ise % 85,7 dir. Tablo 13 e göre ikinci olarak en fazla gelir oranına sahip olan arazi türü ise hali tarladır. 196 dönümü bulunan bu arazinin hasılat miktarı ise 1100 kuruştur. Hasılatı olan hane başına düşen gelir miktarı ise bu arazi şeklinde 30,5 olup, dönüm olarak oranı ise 11 dir. Son sırada ise köyde sadece bir hane reisinin sahip olduğu mezru tarla gelmektedir. 65 dönümlük bu arazi türünün hasılat miktarı ise 325 kuruş olup ortalaması 5 dir. Tabloda verilmiş olan bilgiler dâhilinde mezru tarlanın hasılatı olan hane başına düşen gelir miktarı ise 9,1 dir. Tablo 13: Yukarı Gökdere Köyü nde Tarım Alanlarının Dönüm Başı Gelir Dağılımı Arazi Türü Hasılat Miktarı Miktar (Dönüm) Ortalama Oranı % Dönüm Hasılatı 29 Düşen Miktarı Olan Başına Gelir Ekili tarla 8535 1664 5,2 85,7 237,1 Hali 1100 196 5.6 11,1 30,5 Mezru Tarla 325 65 5 3,2 9,1 29 Hasılatı hane 36 dır.

269 1845 Tarihli Temettuat Defterine Göre Isparta Sancağı Eğirdir Kazası Yukarı Gökdere Köyü nün Sosyal ve Ekonomik Yapısı TOPLAM 9960 1925 100 276,6 8.2. Hayvancılık Geliri Hayvancılık köy hayatı için önemli bir gelir biçimidir. Köylerde ahalinin büyük çoğunluğu geçimini idame ettirmek için bu işle meşgul olmuşlardır. Gerek tarım ve taşımacılıkta gerekse yiyecek olarak yararlanmada önemli bir yer teşkil etmektedir. Yapılan hayvancılığın türü ise bulunan bölgenin coğrafi ve iklim koşullarına göre değişiklik göstermektedir. Yukarı Gökdere Köyü nde de bu durum böyle olmuştur. Gelir çeşitleri içinde hayvancılık geliri bu köyde ilk sırada yer almaktadır. Tablo 14: Yukarı Gökdere Köyü Hayvancılık Hasılatı Dağılımı Hayvan Çeşidi Hasılat Miktarı Ortalama Oranı % Toplam Başına Düşen Miktar Büyükbaş 11010 35 314,5 25,94 297,5 Küçükbaş 24425 27 904,6 57,52 660,1 Yük ve Binek 7025 31 226,6 16,54 189,8 TOPLAM 42460 100 1147,5 Köyü incelendiği dönem itibariyle hayvan geliri içinde en yüksek paya sahip olan ise 24425 kuruş ile küçükbaş hayvancılıktır. Bunda yukarıda da belirtildiği üzere köyün coğrafi koşulları ve iklim özelliklerinin de etkisi vardır. 27 hane reisinin sahip olduğu bu gelir türünün ortalaması 904,6 dır. Toplam hane başına düşen miktar küçükbaş hayvan geliri ise 660,1 kuruş olup, oranı ise 57,52 dir. Yukarı Gökdere Köyü temettuat kayıtlarına göre küçükbaş hayvan olarak sadece davar kaydı yapılmıştır. Bu bağlamda elde edilen bilgiler dâhilinde bu hayvan türünün hasılatı tablo 15 te verilmiştir. Tablo 15: Küçükbaş Hayvan Geliri Hayvan Türü Hasılat Miktarı Ortalama Toplam Başına Düşen Miktar Davar 24425 26 939,4 64,5 TOPLAM 24425 64,5 9931 numaralı temettuat defterine göre Yukarı Gökdere Köyü nde gelir dağılımı içinde ikinci sırada ise büyükbaş hayvancılık gelmektedir. Köyde bulunana toplam 37 hane reisinin 35 inde bu hayvancılık çeşidinden gelir elde edilmekte olup hasılat miktarı 11010 kuruş olup bu hane sayısı içinde ortalaması ise 314,5 kuruştur. Yine bu deftere göre toplam hane başına düşen miktar ise 295,5 kuruş olup, oranı % 25,94 dur(bakınız tablo 12). Büyükbaş hayvan türleri içinde ise en fazla gelir miktarı 8625 kuruş ile sağman inekten sağlanmıştır. 35 hane reisinde bulunan bu hayvan türünün yüzdelik payı ise 78,34 olmuştur. Bu bilgiler dâhilinde sağman ineğin köy ahalisi içinde önemli bir gelir kaynağı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

Cabir Doğan 270 Tablo 16 ya bakıldığı zaman toplam hane başına düşen miktarının da 233,1 kuruş olduğu görülmektedir. Yine bu tablo incelendiğinde köyde 19 hane reisinin sahip olmuş olduğun öküzün ise hasılat miktarının 2385 kuruş olduğu görülmektedir. Toplam hane başına düşen miktarı 64,4 kuruş olan bu büyükbaş hayvan türünün oranı ise % 21.66 dır. Tablo 16: Yukarı Gökdere Köyü nde Büyükbaş Hayvan Türlerinin Gelir Dağılımı Hayvan Türü Ortalama Oran% Hasılat Miktarı Toplam Başına Düşen Miktar Sağman İnek 35 246,4 78,34 8625 233,1 Öküz 19 125,5 21,66 2385 64,4 TOPLAM 100 11010 297,5 Yukarı Gökdere Köyü nde hasılatı olan diğer bir hayvan türü ise yük ve binek hayvanlarıdır. Tablo 17 ye göre 31 hane reisinde bulunan hayvan türlerinin hasılat miktarı 7025 kuruş olup bu hane sayısı içindeki ortalaması ise 226,6 dır. Yine bu tabloda görüldüğü üzere toplam hane başına düşen miktarı 189,8 kuruş olan bu hayvancılık biçiminin yüzdelik payı ise % 16,54 dür. Yük ve binek hayvanları arasında ise en fazla hasılat miktarına sahip olan hayvan türü bargirdir. Yukarı Gökdere Köyü ne ait temettuat kayıtlarından elde etmiş olduğumuz verilere göre yük ve binek hayvanları içinde 17 hane reisinin sahip olmuş olduğu bargirin hasılat miktarı 4915 kuruş olup, ortalaması ise 289,1 dir. Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere toplam hane başına düşen miktarı 132,8 kuruş olup oranı ise %70,1 dir. Köyde bulunan 26 hanede bulunan diğer bir yük ve binek hayvanı ise merkep olup hasılat miktarı 2100 kuruştur. Toplam hane başına düşen miktarı 56,8 kuruş olan bu yük ve binek hayvanının yüzdelik oranı ise % 29,9 dur. Tablo 17: Yukarı Gökdere Köyü nde Yük ve Binek Hayvan Türlerinin Gelir Dağılımı Hayvan Türü Hasılat Miktarı Ortalama Oran% Toplam Başına Düşen Miktar Bargir 4915 17 289,1 70,1 132,8 Merkep 2100 26 80,7 29,9 56,8 TOPLAM 7015 100 189,5 9. Vergiler Osmanlı Devleti nde yöneticiler ülke içindeki birliğin sağlanması için merkezi yapının güçlü tutulması gerektiği düşüncesini benimsemişlerdi. Bu ise sağlam bir mali yapının olması ile mümkündü. Osmanlı bürokratları güçlü bir mali yapının gerçekleşmesi için ülkenin her

271 1845 Tarihli Temettuat Defterine Göre Isparta Sancağı Eğirdir Kazası Yukarı Gökdere Köyü nün Sosyal ve Ekonomik Yapısı bölgesindeki halkın gelir ve giderlerini tahrir 30 sistemi ile kayıt altına almıştır. Fakat daha sonra gerek içerde yaşanan isyanlar gerekse dışarda yaşanan toprak kayıpları bu politikanın bozulmasına sebep olmuştur. 19. yüzyıla gelindiğinde devlet erkânı bu bozukluğu gidermek için birtakım yenilikler yapmışlardır. Tanzimat Fermanı nın ilanı (3 Kasım 1839) ile birçok alanda olduğu gibi mali alanda da yenilikler yapılmıştır. Tanzimat dönemimde yapılan en önemli mali değişiklik ise Maliye Nezareti nin bu alanda yaşanan olumsuzlukları ortadan kaldırmak için kurulmasıdır 31. Bu bağlamda devlet gelir-gider düzeninin sağlanması için vergi alanında birtakım değişikliklere gitmiştir. Bu dönemde vergiler daha sade ve basit bir hal kazanmıştır. İlk olarak ise geleneksel şer i ve örfi tekâlif ayrımı ortadan kalkmıştır. Vergi konuları belirgin bir değişim çizgisi izleyerek gelir (temettü) ve emlak vergileri gibi mallar üzerine konulan özel tüketim vergileri ortaya çıkmıştır 32. Böylece herkesin gelir ve giderleri eşit bir şekilde kayıt altına alınmaya çalışılmış, kimseye ayrıcalık tanınmamıştır. Bunun yapılmasının en önemli sebebi ise merkezi otoritenin güçlü tutulmasını sağlayıp, devleti yeniden eski gücüne kavuşturmaktır. Tablo 18: 1845 Yılında Yukarı Gökdere Köyü ne Ait Vergi Miktarı Vergi Çeşidi Miktar Toplam Vergi Veren Vergi Veren Ortalaması Toplam Ortalaması Vergi-yi Mahsusa 8388 35 239,6 238,7 TOPLAM 8388 238,7 9931 numaralı temettuat defterindeki bilgilere Yukarı Gökdere Köyü nde toplam 37 hane reisinden 35 nin vergi vermiş olduğu görülmektedir. Köyde vergi vermeyen iki haneden biri köy imamı olan kır sakallı Mehmed Efendi, diğeri ise Kumral Bıyıklı Rençber Süleyman dır. Yukarı Gökdere Köyü nde vergi veren hanelerin toplam ödedikleri miktarı 8388 kuruştur. Bir yılda hane başına ödenen toplam vergi miktarı 239,6 kuruş olup oranı 21,14 dür. Toplam hane ortalaması ise 238,7 kuruştur. Sonuç Yukarı Gökdere Köyü 9931 numaralı 1845 tarihli Eğirdir temettuat defteri kayıtlarına göre 37 haneden oluşan ve 105 kişilik nüfusa sahip bir köydür. Bu köyün sosyal ve ekonomik yapısı incelendiğinde geçim kaynaklarının tarım ve hayvancılığa bağlı olduğu görülmektedir. Toplam tarım alanı miktarı 1925 dönüm olup, hasılat miktarı ise 9960 kuruştur. Tarım alanları 30 Osmanlı Devleti nin, toprağın mülkiyet ve tasarruf biçimini ve vergi miktarını tespit etmek için, belli aralıklarla yapmış olduğu sayımlara tahrir denilir. Tahrirler neticesinde fazla olan gelirler toplanarak yeni tımarlar kurulmuştur. Böylece devlet gelirlerinin artırılması amaçlanmıştır. Bu kayıtların toplanması için ise devlet merkezden memur atamıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Afyoncu, a.g.m, s. 311-313. 31 Tevfik Güran, Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, İÜİF Mecmuası 60. Yıl Özel Sayısı, C. 49, İstanbul, 1998, s.79. 32 Abdüllatif Şener, Osmanlı Mali Düşüncesinin Çağdaşlaşması Tanzimat ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, TTK Yayınları, Ankara1994, s. 215.

Cabir Doğan 272 arasında ise en fazla alanı 1664 dönüm ile tarla kaplamakta olup, hasılatı olan 36 hane başına düşen gelir miktarı ise 237,1 dir. Yukarı Gökdere Köyü tarım arazilerinin % 9 unu ise boş, ekilmemiş alanlar oluşturmakta olup miktarı ise 196 dönümdür. Köyün bir diğer önemli geçim kaynağı ise hayvancılıktır. Hayvancılığın dağılımına baktığımız ise ilk sırada olduğu 1021 adet ile küçükbaş hayvancılık gelmektedir. 27 hane reisinin sahip olduğu bu hayvancılık türünün toplam hane içindeki oranı ise %76,8 dir. Bu hayvancılık türünün ardından ise köyde 36 hanede bulunan büyükbaş hayvancılık gelmektedir. Toplam sayısı 234 olan bu hayvan türünün bu dönemdeki oranı ise % 16 dır. Köyde en son sırada yer alan hayvancılık türü ise yük ve binek hayvancılığıdır. 31 hane reisinde bulunan bu türün bu dönemde toplam sayısı 95 olup, toplam hane içindeki oranı ise 7,2 dir. Yukarı Gökdere Köyü ahalisinin tamamı herhangi bir şekilde hasılat elde etmektedir. Köyün toplam hasılatı 52420 kuruştur. Bunun % 81 ni hayvancılık gelirleri oluşturmaktadır. Bütün hane reislerinde bulunan hayvancılığın gelir olarak miktarı ise 42460 kuruştur. Rakamlarda da görüldüğü üzere köyün en önemli gelir kaynağı hayvancılıktır. İkinci önemli gelir kaynağı ise tarım gelirleridir. Köyde 36 hane tarımla uğraşmakta olup toplam hane içindeki oranı % 19 dur. Tarımcılığın toplam gelir olarak miktarı 9960 kuruştur. Yukarı Gökdere Köyü nde incelenen dönemde halktan alınan vergi türü ise vergi-yi mahsus tur. Köyde 35 hane reisinin vermiş olduğu bu verginin miktarı ise 8388 kuruştur. Vergi veren hane ortalaması 239,6 kuruş olan bu vergi türünün toplam hane ortalaması ise 238,7 dir. 1. Arşiv Belgeleri KAYNAKLAR BOA, ML. VRD. TMT. Eğirdir Temettuat Defteri, Nr.9931, H.1261. BOA, NFS. d. Nr.3234. BOA, NFS. d. Nr.3250. 2. İl Yıllıkları Isparta İl Yıllığı, Isparta Valiliği Yayınları, 1967. Isparta İl Yıllığı, Isparta Valiliği Yayınları, 1973. Isparta İl Yıllığı, Isparta Valiliği Yayınları, 2003. 3. Diğer Kaynaklar AFYONCU, Erhan, (1999), Osmanlı Devleti nde Tahrir Sistemi, Osmanlı, C.6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. BOZKURT, Nurgül, (2011), 1844-1845 Tarihli Temettüat Defterine Göre Kütahya Sancağı Dazkırı Kazası Evciler Köyü nün Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Uluslar Arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.4, Sayı. 19, s. 138-156. GÜRAN, Tevfik, (1998), 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, Eren Yayıncılık, İstanbul.

273 1845 Tarihli Temettuat Defterine Göre Isparta Sancağı Eğirdir Kazası Yukarı Gökdere Köyü nün Sosyal ve Ekonomik Yapısı, (1998), Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, İÜİF Mecmuası 60. Yıl Özel Sayısı, C.49, İstanbul, s. 79-95. KAYHAN, Mustafa Kazım, (2006), Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Barla nın Sosyo-Ekonomik Yapısı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. ÇEVİK, Ömer, Kaynak Kişi: 75, İlkokul, Isparta. KIZILKAN ÖZDEMİR, (2008), Ayşe, Osmanlı Vergi Düzeninde Temettuat Uygulamaları Üzerine Bir Değerlendirme, D.Ü Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 20, Isparta, s. 57-66. KOÇAK, Zülfiye; TAŞKIRAN, Hasan, (2014), 2793 Numaralı Ahlat Kazası Müslim Nüfus Defteri (30 Rebiyülevvel 1252/15 Temmuz 1836) nin Tanıtım ve Değerlendirmesi, Türkiye Okul Dergisi, Sayı XVII, s. 421-442. KÖPRÜLÜ, Fuat, Âyân, (1979), İslâm Ansiklopedisi, C. 9, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, s. 40-42. DOĞAN, Cabir, (2011) II. Mahmud Dönemi Osmanlı Merkezileşme Politikasının Doğu,Vilayetlerinde Uygulanması, Turkish Studies, Volume 6/4, s. 505-521. ÖZDEMİR, Ayşe, (2005), Temettuat Defterlerine Göre Keçiborlu Kazasının Sosyal ve Ekonomik Durumu (1844-1845), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. PAMUK, Şevket, (2007), Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, İstanbul. ŞENER, Abdüllatif, (1994), Osmanlı Mali Düşüncesinin Çağdaşlaşması Tanzimat ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, TTK Yayınları, Ankara, s. 215-224. YEŞİL, Tahsin, (2006), 9930 Numaralı Temettuat Defterine Göre XIX. Yüzyıl ortalarında Eğirdir in Köylerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. Ek- 1: Yukarı Gökdere Köyü nün 1845 Yılındaki Reislerinin Toplam Gelir ve Giderleri Vergi Yükümlülüğü Olan Reislerinin İsimleri Numarası Emlak Kıymeti Hayvanat Kıymeti Gelir Bir Senede Vermiş Olduğu Vergi Karye-i mezbure 1 500 3500 800 000