TARIMSAL İLAÇ UYGULAMALARINDA SÜRÜKLENMEYLE MEYDANA GELEN İLAÇ KAYIPLARI VE SÜRÜKLENMEYE ETKİLİ FAKTÖRLER Spray Losses Caused by Drift in Agricultural Spray Applications and Factors Affecting Spray Drift E. DURSUN 1 ÖZET İlaç sürüklenmesi, ilaçlama sırasında veya ilaçlamadan sonra, ilaçlamanın yapıldığı hedef alandan hedef olmayan bir alana doğru pestisidin hava içerisindeki hareketidir. Eğer uygulanan kimyasalın önemli bir kısmı drift şeklinde kaybolursa arzu edilen biyolojik etkinlik sağlanamaz. Bu ise aynı hedefin yeniden ilaçlanmasını gerektirebilir. İlaç sürüklenmesi nedeniyle komşu tarlalardaki hassas ürünler zarar görebilmektedir. Ayrıca, hava ve su kaynaklarının kirlenmesine neden olabilir, insan ve hayvanların sağlık ve güvenliğini etkileyebilir. Bir ilaçlama uygulaması her ne kadar doğru yapılırsa yapılsın ilaç sürüklenme olasılığı her zaman mevcuttur. Fakat doğru ekipmanı seçmek ve pestisidi doğru zamanda uygulamak suretiyle ilaç sürüklenmesi en aza indirilebilir. Bu çalışmada, sürüklenme yoluyla oluşan ilaç kayıpları, ilaç sürüklenmesini etkileyen faktörler ve sürüklenme kayıplarını azaltmak için alınacak önlemler tartışılacaktır. ABSTRACT Drift is the movement of a pesticide through air, during or after application, to a site other than the intended site of application. Desired biological effect can t obtain if a significant portion of the chemical is lost in drift. This could require respraying of the same target. Sensitive crops in adjacent fields may be damaged due to drift. Drift also may contribute to pollution of air and water resources and may affect the health and safety of human and animals. Regardless of how accurately an application is made, the possibility of drift is always present. Drift can minimize by selecting the right equipment and by applying the pesticide at right time. This study discusses that spray losses caused by drift, and factors affecting spray drift and to reduce spray drift losses. 1. GİRİŞ Tarımsal savaşın ana amacı, bitkisel ürünü hastalıkların, zararlıların ve yabancı otların etkilerinden ekonomik ölçüler içinde korumak, kayıpları en aza indirmek ve kaliteyi yükseltmektir. Bu amaca ulaşmak için kültürel, fiziksel, biyolojik ve kimyasal yöntemlere başvurulmaktadır. Modern bitki korumada, integre (tüm) savaşım görüşüyle bu yöntemler dengeli ve bilinçli bir biçimde beraberce uygulanmaktaysa da, ülkemizde tarımsal savaşın karşılığı kimyasal savaştır. Kimyasal savaşın temelini ise kısaca Pestisit adını verdiğimiz tarım ilaçlarının uygulanması oluşturmaktadır (1). Bilinçli, kontrollü ve integre savaşım görüşü içinde yapılan kimyasal savaşım yarar sağlarken, integre savaşım prensipleri uygulanmayıp bilinçsiz ve kontrolsüz bir 1 Doç.Dr., A.Ü. Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Ankara.
kimyasal savaş bazı sorunların ortaya çıkmasına neden olur. Bunlar; çevre kirliliği ve bunun sonucu olarak insan ve diğer canlıların sağlıklarının tehdit edilmesi, zararlıların pestisitlere karşı dayanıklılık kazanması, gıda maddelerinde aşırı miktarda kalıntı toplanması, doğal düşmanlar ve yaban hayatının zarar görmesi v.b.'dir. Pestisitlerden beklenen faydanın sağlanabilmesi için hedef alanlara istenilen dozlarda dağıtılması yanında, bu işlemlerin en az çevre kirlenmesi ile en ekonomik şekilde yapılması gereklidir. Ancak yerden ve havadan yapılan ilaç uygulamalarında; ilaç sürüklenmesi, düzgün olmayan ilaç dağılımı, yetersiz yüzey kaplama, hedef yüzeylerde toplanan pestisit miktarının yetersiz olması ve bilinçsiz uygulama gibi nedenlerle pestisitler aşırı miktarda veya sık sık uygulanmaktadır (2). Bu durum yukarıda sözü edilen olumsuzlukların yanısıra ekonomik bir savaşım yapılmasına olanak vermemektedir. Bu çalışmada, tarımsal ilaç uygulamaları sırasında ilaç sürüklenmesi yoluyla oluşan ilaç kayıpları ve ilaç sürüklenmesini etkileyen faktörler üzerinde durulacaktır. 2. İLAÇ SÜRÜKLENMESİ (DRİFT) Drift, ilaçlama sırasında veya ilaçlamadan sonra, ilaçlamanın yapıldığı hedef alandan hedef olmayan bir alana doğru pestisidin hava içerisindeki hareketi olarak tanımlanmaktadır. Hedef dışına sürüklenen pestisitler, hareket ettikleri alan içerisindeki diğer ürünleri, hayvanları ve en önemlisi insanları olumsuz yönde etkilemektedir. Bazı durumlarda, pestisitlerin atmosfer içindeki bu hareketi, çiftlik sınırları içinde kalırken belirli koşullarda tarla veya çiftlik sınırlarından çok uzak mesafeleri etkileyebilmektedir (3). Drift, çoğunlukla ilaçlama sırasında ilaç damlacıklarının hedef bölgeden uzağa doğru fiziksel hareketiyle ilişkilidir. Genellikle havadaki drift (airborn drift) olarak adlandırılan bu tip drift, ilaç uygulama yöntemleri ve makinalarıyla ilgili faktörlerden kaynaklanmaktadır. Küçük ilaç damlacıkları, hedef yüzeyler üzerine yerleşmeden önce binlerce metre uzağa hareket edebilirler. Hava içerisindeki çok küçük damlacıklar ise atmosfer içinde buharlaşabilir ve kilometrelerce uzağa taşınabilirler. Hava içindeki drift, ilaçlamanın uygun zamanda yapılması, en uygun ilaçlama makinasının seçilmesi ve makinanın en uygun işletme koşullarında çalıştırılmasıyla en aza indirilebilir. Drift, bazen ilaçlama yapıldıktan sonra da oluşabilir. Bu tip drift, genellikle buhar drifti (vapor drift) olarak adlandırılır. Buharlaşma yoluyla oluşan drift genellikle pestisitlerin buharlaşma özelliğiyle ilişkilidir. Eğer uygulanan pestisidin buharlaşma özelliği fazla ve atmosferik koşullar pestisidin hızlı bir şekilde buharlaşmasına uygun ise buharlaşma yoluyla ilaç drifti önemli bir sorun haline gelmektedir. İlaç drifti nerede ve hangi nedenle oluşursa oluşsun istenmez. Çünkü; - Uygulama ekipmanının etkisiz kullanımına neden olur. - Etkinliği düşük bir ilaç uygulaması hastalık, zararlı ve yabancı otlara karşı beklenen etkiyi gösteremez ve ek ilaç uygulamalarını gerektirir. Bu da üretim maliyetinin artmasına neden olur. - İlaçlamayı yapan kişiler, drift nedeniyle oluşan ilaç kayıplarını göz önünde bulundurarak hastalık, zararlı ve yabancı otlara karşı istenilen düzeyde bir kontrol sağlamak için aşırı miktarda kimyasal ilaç uygulayabilir. - Drift nedeniyle komşu tarlalardaki ürünler zarar görürse, ürün zararlarının karşılanması için tazminat ödenmesini gerektirebilir.
- Gıda maddelerinin kabul edilemez dozlardaki pestisitlerle kirlenmesi, ürünün zorunlu olarak imha edilmesine neden olabilir. - Hava ve su kaynaklarını kirletir. - En önemlisi insan ve hayvan sağlığını olumsuz yönde etkiler. 3. İLAÇ SÜRÜKLENMESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 3.1. Damlacık Büyüklüğü İlaç damlacık büyüklüğü, drifti etkileyen en önemli faktördür. İlaç damlacık çapları mikrometre ( m) cinsinden ölçülürler. Damlacık büyüklüğü için en yaygın kullanılan parametre VMD ile gösterilen hacimsel ortalama çaptır. Bu tanıma göre ilaç hacminin yarısı VMD den daha küçük damlacıklardan, diğer yarısı ise VMD den daha büyük damlacıklardan ibarettir. Küçük damlacıklar hafif oldukları için uzak mesafelere sürüklenebilirler. Küçük damlacıklar hava içerisinde yavaşça düşer ve hava hareketi ile daha uzağa taşınırlar. Araştırmalar, 150 veya 200 mikrondan daha büyük damlacıkların drift potansiyelinde önemli oranda azalma olduğunu göstermektedir. Şekil 1 de su damlacıklarının ortalama sürüklenme mesafesine damlacık çapı ve rüzgar hızının etkisi gösterilmiştir. Şekilde görüldüğü gibi 70 mikron ve daha büyük çaplı damlacıkların ortalama sürüklenme mesafeleri artan rüzgar hızıyla artmış fakat ilk damlacık büyüklüğü arttıkça azalmıştır. Şekil 1.Su damlacıklarının sürüklenme mesafelerine damlacık çapı ve rüzgar hızının etkisi (Meme yüksekliği, 0.5 m; nisbi nem, %50; sıcaklık, 20ºC) (3). Çizelge 1 de ise farklı çaptaki damlacıkların 3 m yükseklikte düşme süreleri verilmiştir. Görülebileceği gibi, damla çapı büyüdükçe düşme süresinde hızlı bir azalma olmuştur. Çizelge 1. Durgun hava içinde damlacıkların düşme süreleri (4)
Damlacık çapı ( m) 3 m yükseklikten düşme süresi 1 28.1 Saat 10 16.9 Dakika 20 4.2 Dakika 50 40.5 Saniye 100 10.9 Saniye 200 4.2 Saniye 500 1.65 Saniye İlaç damlacıkları memeyi terk ettiği anda yaklaşık olarak 18 m/s veya daha yüksek bir hıza sahiptir. Damlalar elektrostatik olarak yüklenmedikçe yerçekimi kuvveti ve hava direncinin etkisi altında hareket ederler. Bu kuvvetler ilaç damlacıklarının hızını ve hareketini etkiler. Damlacıkların hızı hava direnci ile azalır. Hava direnci, aynı zamanda damlacıkların parçalanmasına da neden olur. Damlacıkların ilk hızı azalarak terminal hıza ulaştığında yerçekimi kuvvetinin etkisi altında düşmeye devam ederler (5). Çapı 50 mikrondan küçük olan ilaç damacıkları belirsiz bir süre veya buharlaşıncaya kadar havada asılı kalırlar. Bu küçük ilaç damlacıklarından kaçınılmalıdır. Çünkü bunların hedef yüzeyler dışına sürüklenmesini önleyecek etkin bir yol bulunmamaktadır. Örneğin, sistemik herbisitlerin küçük damlacıklar şeklinde uygulanması gerekli değildir. Buna karşın insektisitler ve fugusitlerin küçük damlacıklar şeklinde uygulanması istenir. Çünkü küçük damlacıkların bitki yaprak tacı içerisine penetrasyonu ve hedef yüzeyleri kaplama özelliği büyük damlacıklara göre daha iyidir. İnsektisit ve fungusitler oldukça küçük yapılı organizmalar olduğundan ilaçla iyi şekilde kaplanmaları gereklidir (3). Bahçelerde genellikle insektisit ve fungusit uygulamak için kullanılan hava akımlı pülverizatörlerle yapılan ilaçlamalarda, oldukça çok sayıda küçük damlacık oluşmaktadır. Ancak bu damlaların çoğu hedeflerine ulaşamazlar. Çünkü pülverizatörün memeleri, ağaç tacının üst kısımlarına doğru belirli açılarla yönlendirilmekte ve küçük damlaların çoğu yeterli enerjiye sahip olmadığı için bitki tacına ulaşamamakta ve atmosferik koşullara bağlı olarak hedef alandan uzaklaşmaktadır. Bundan dolayı, hava akımlı pülverizatörlerle yapılan ilaçlamalarda drift son derece ciddi bir problem olmaktadır. Bu tip pülverizatörlerde drifti azaltmak için ilaç damlacıklarını ağaç tacına doğru yönelten ve yaklaştıran püskürtme sistemleri kullanılmalıdır. Pestisit uygulamalarında, büyük damlacıklarla ilaç sürüklenmesinde sağlanan azalma ve küçük damlacıklarla sağlanan iyi kaplama arasında bir dengeye ulaşılmalıdır. İlaç damlacık büyüklüğü gerekli olandan daha küçük olmamalıdır. 3.2. Meme tipi ve büyüklüğü Mevcut pülverizatörlerin çoğunda hidrolik memeler kullanılmaktadır. Hidrolik memeler çok geniş bir damlacık büyüklüğü spektrumuna sahiptirler. Hedeflerin kaplanma oranı, hedefler üzerinde toplanan kalıntı miktarı ve drifti etkileyen ayarları yapmadan önce bir memenin ürettiği damlacıkların büyüklük dağılımının bilinmesi zorunludur (6).
Drift, yeterli penetrasyon ve kaplama sağlayacak biçimde nisbeten büyük damlacıklar oluşturan memeler kullanılarak en düşük seviyeye indirilebilmektedir. Örneğin, taşırmalı tip yelpaze memeler ve geniş hüzme açılı içi dolu konik memeler, içi boş konik memeler ve düz yelpaze memelere göre daha az sürüklenebilir damlacıklar üretirler. Buna karşın, taşırmalı tip yelpaze memeler ve içi dolu konik hüzmeli memelerle kontak etkili herbisitler, insektisitler ve fungusitler uygulandığı zaman uygun bir biyolojik kontrol sağlayamazlar. Bu tip pestisitleri uygularken, drift olasılığını artırmalarına rağmen diğer memeler kullanılmaya devam edecektir. Son yıllarda meme imalatçıları çeşitli tipte düz yelpaze memeler ve yeni konik hüzmeli memeler geliştirmişlerdir. Düşük drift memeleri olarak adlandırılan bu memeler uygun bir ilaç kaplama sağlayarak nisbeten büyük damalcıklar üretebilirler. Örneğin, Özkan ve ark., (7) rüzgar tünelinde yaptıkları araştırmada, drifti azaltmak amacıyla dizayn edilen RF4 ve konvansiyonel yelpaze hüzmeli (XR004VH) memeleri üç farklı rüzgar hızında karşılaştırmışlardır. 2,3 ve 4 m/s rüzgar hızlarında, RF4 memesinde 0.5 m ilerdeki drift kalıntıları, konvansiyonel memeye göre sırasıyla % 34.6, % 24.7 ve % 15.3 daha az bulunmuştur. Meme çıkış açıklığı arttıkça, küçük çaplı damlacıkların ilaç hacmi yüzdesi azalırken damlacık büyüklüğü genellikle artar. Çizelge 2 de gösterildiği gibi memenin nominal verdisi 0.8 L/min den 3 L/min e arttığında, 100 m den küçük damlacıkların içerdiği ilaç hacmi sırasıyla % 23.1 den % 10 a düşmüştür. Bundan dolayı, drift açısından daha yüksek verdili memeler kullanmak daha güvenlidir. Buna karşın daha düşük verdili memeler çoğunlukla tercih edilmektedir. Çünkü bu memelerle yapılan uygulamalarda birim alana daha düşük ilaç hacmine gereksinim duyulmaktadır. Çizelge 2. Hidrolik yelpaze hüzmeli memelerde 100 m den daha küçük damlacıkların içerdiği ilaç hacmi yüzdesi (3) Meme Meme verdisi (L/min) 100 m den küçük damlacıkların ilaç hacmi (%) XR8002VS 0.8 23.1 XR8004VS 1.5 15.6 XR8006VS 2.3 12.8 XR8008VS 3.0 10.0 Ayrıca ilaç basıncı ve meme verdisi aynı iken meme tipine bağlı olarak damlacık büyüklüğü değişmektedir (Çizelge 3). Çizelge 3. Meme tipinin damlacık büyüklüğüne etkisi (8) Meme tipi Hacimsel ortalama çap (VMD) ( m) İçi boş konik hüzmeli meme 360 Geniş hüzmeli düz yelpaze 460 meme Standart düz yelpaze meme 470
İçi dolu konik hüzmeli meme 680 3.3. Memelerin yönlendirilmesi Memelerin yönlendirilmesi yerden yapılan ilaçlama uygulamalarında önemli bir etkiye sahip olmazken uçakla havadan yapılan uygulamalarda driftin azaltılmasında önemli bir rol oynar. Bir memenin uçağın kanadına doğru geriye konumlandırılması, aynı memenin aşağıya doğru dik konumdaki durumuna göre daha büyük damlacıklar üretir (Şekil 2). Şekil 2. Uçakla yapılan uygulamalarda meme yönlendirilmesinin damlacık büyüklüğüne etkisi (3). 3.4. Meme yüksekliği Küçük ilaç damlacıkları düşük enerjiye sahiptirler ve drifte son derece hassastırlar. Buna ek olarak memenin yerden yüksekliği arttıkça rüzgar hızı genellikle daha büyüktür. Bundan dolayı memelerin yere daha yakın olması, ilaç drift olasılığını azaltır. Bumun ilaçlama yapılan yüzeye mümkün olduğu kadar yakın çalıştırılması (imalatçıların önerdikleri yükseklikler göz önünde bulundurularak) drifti azaltmak için iyi bir yoldur. Buna karşın, meme aralığında gerekli ayarları yapmadan bum yüksekliğini azaltmak, özellikle düz yelpaze memelerle uygulama yapılırken ilaçlanmamış alanların bırakılmasına neden olmakta ve uygun olmayan ilaç örtmesiyle sonuçlanmaktadır. Bu sorun geniş hüzme açılı memeler kullanılmak suretiyle çözülebilmektedir. Bunun yanısıra geniş hüzme açılı memeler aynı basınç ve verdi de çalıştırıldıkları zaman dar hüzme açılı memelerden daha küçük damlalar üretirler (3). 3.5. İlaç basıncı İlaç basıncı, hidrolik memelerde sıvı akımının damlacıklar şeklinde parçalanması için gerekli olan enerjiyi sağlayarak ilaç damlacık büyüklüğünün ayarlanmasında çok önemli bir rol oynar. Verdisi 2.3 L/min olan düz yelpaze hüzmeli bir meme ile yapılan bir çalışmada, basınç 138 kpa dan 276 kpa ya arttığında 200 m ve daha küçük çaplı damlacıkların hacmi % 6 dan % 12 ye yükseldiği saptanmıştır. Azalan basınç daha büyük çaplı damlacıklar oluşturduğu için drifti azaltacaktır. Fakat önerilen basıncın altında çalışan memeler ise yüzey kaplamayı azaltacak, kötü ilaç
dağılımı ve uygun olmayan ilaç örtmesiyle sonuçlanabilecektir. Konvansiyonel düz yelpaze memeler için önerilen basınç sınırı yaklaşık 200 kpa ile 350 kpa arasındadır (3). 3.6. Kimyasal formülasyonun tipi Pestisit formülasyonunun tipi driftin azaltılmasında önemlidir. Bazı pestisit formülasyonlarının buharlaşma özelliği çok fazladır. Örneğin 2,4-D buharlaşma yoluyla oluşan drifte karşı oldukça hassastır. Bundan dolayı buhar driftini azaltmak için buharlaşma özelliği az olan formülasyonlar kullanılmalıdır (3). İlaç karışımının viskozitesini artırmak suretiyle, drifte elverişli küçük damlacıkların sayısı azaltılabilmektedir. İlaç karışımın viskozitesini artırmak için çeşitli ilaç katkı maddeleri eklenebilmektedir. Driftin kontrol altına alınmasının yanısıra, bu katkı maddelerinin çoğu pestisitlerin yapraklar üzerine yayılma ve tutunmasını iyileştirmektedir. Bu tip katkı maddeleri drifti tamamen engelleyemezler. Driftin azalmasına yardımcı olan bu tip maddelerden istenilen sonuçları elde etmek için etiket değerlerine ve önerilerine göre karıştırılmalı ve uygulanmalıdır. Özkan ve ark. (7), drifti engelleyen çeşitli kimyasalların damlacık büyüklüğüne, ilaç dağılımına ve driftin azalmasına etkilerini belirlemek için bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışmanın sonuçlarına göre damlacıkların hacimsel ortalama çapında en büyük artışı % 63 ile Nalco-trol sağlamış, bunu sırasıyla % 59.8, % 38.9, % 28.6 ve % 3,5 ile Direct, Target, Driftgard ve Formula kimyasalları izlemiştir. Georing ve Butler (9) ise sıvı ilacın viskozitesini artıran Nalco-Trol maddesinin kullanılmasıyla driftin % 49 ile % 75 arasında azaldığını belirtmişlerdir. 3.7 Buharlaşma Taşıyıcı madde olarak suyun kullanıldığı sıvı ilaçlar, bir memeden damlacıklar halinde püskürtüldükten sonra hedef yüzeye doğru düşerlerken buharlaşmadan dolayı gittikçe küçülürler. Elliot ve Wilson (10) tarafından yapılan araştırmaya göre ilaç damlaları yaklaşık 150 µm ye kadar yavaşça buharlaşır. Damlalar küçüldükçe hızla artan yüzey alanı/hacim oranının bir sonucu olarak buharlaşma oranı da artmaktadır. Bir su damlası 50 µm ye ulaştığında 10-20 cm daha düşmeden önce tamamen buharlaşabilmektedir. Sıvı ilacın yüzey alanı, özellikle çapı 50 µm den daha az olacak şekilde küçük damlacıklar şeklinde parçalanırsa anormal bir artış göstermektedir (Şekil 3).
Şekil 3. Damlacık çapının yüzey alanı/birim hacim oranına etkisi (4) Yerden yapılan ilaçlama uygulamaları için 30 µm ve daha küçük çaplı damlacıklar hedefe ulaşmadan önce tamamen buharlaşmaktadır. 150 µm den büyük damlacıkların hedefe ulaşmadan önce büyüklüğündeki azalma önemli olmamaktadır. 30 ve 150 µm arasındaki damlacıkların buharlaşması sıcaklık, nem ve diğer hava koşullarından önemli ölçüde etkilenir (11). 3.8. Hava koşulları Pestisitlerin hedef dışına hareketine hava koşullarının etkisi son derece kritik bir öneme sahiptir. Uygulamanın yapıldığı bölgedeki mikroklima ile ilgili çeşitli faktörler drifte neden olabilir. Bu faktörler; - Rüzgar hızı ve doğrultusu - Nisbi nem ve sıcaklık - Atmosferik kararlılık ve ters hava akımları dır. Hava koşullarının drifte etkisi, 150 mikron ve daha az çaplı damlacıkların toplam hacmine bağlı olarak değişebilmektedir. Eğer bu küçük damlacıkların oluşması engellenirse hava koşullarının drifte etkisi de en düşük seviyeye indirilebilir. Damlacık büyüklüğü ve hızı, hava türbülansı ve bum yüksekliği gibi faktörler bir damlacığın herhangi bir hedef yüzey üzerinde toplanmadan önceki hareket mesafesini etkiler. Bunların yanında rüzgar hızı drifti etkileyen en önemli meteorolojik faktördür. Rüzgar hızına bağlı olarak hedef alanın dışına taşınan pestisit miktarı ve bu pestisitlerin hareket mesafeleri değişmektedir. Büyük çaplı damlacıklar hedef yüzeylere doğru hızla düşerler ve rüzgardan daha az etkilenirler. Buna karşın yüksek hızlı rüzgarlar büyük çaplı damlacıkları bile hedef alanların dışına taşıyabilir. Bundan dolayı, eğer rüzgar hızı aşırı derecede yüksek ise ilaçlama işlemleri durdurulmalıdır. Şekil 4 de rüzgar hızının drifte etkisi, damlacık çapına bağlı olarak gösterilmiştir. Şekilde görüldüğü gibi her damlacık büyüklüğü için ortalama
Şekil 4. Rüzgar hızı ve damlacık çapının su damlacıklarının sürüklenme mesafelerine etkileri (Damlacık hızı, 20 m/s; meme yüksekliği, 0.5 m; sıcaklık, 20 C; nisbi nem, %50) (3) sürüklenme mesafeleri ve rüzgar hızı arasında yaklaşık olarak lineer bir ilişki vardır. Rüzgar hızındaki değişme ile sürüklenme mesafesindeki değişme oranı, büyük çaplı damlacıklara göre küçük çaplı damlacıklarda daha büyüktür. Rüzgar doğrultusu, driftin neden olduğu zararı azaltmada rüzgar hızı kadar önemlidir. İlaçlama yapılan bölgeye yakın özellikle rüzgar doğrultusunda hassas bir ürünün varlığı gözönünde tutulması gereken en önemli faktördür. Fakat bir ilaç uygulaması başlayacağı zaman bu durum genellikle gözden kaçmaktadır. Rüzgar, komşu tarlada bulunan hassas bir ürüne doğru esiyorken ilaçlama yapılmamalıdır. Rüzgar hızının düşük olduğu veya hassas ürünlerden uzağa doğru yavaşça estiği zamanlarda ilaçlama yapılmalıdır (5). Drifte karşı hassas ürünlerin olduğu bölgelerde rüzgar doğrultusu saptanmalı ve ilaçlama sırasında rüzgar doğrultusundaki değişimlere hazır olunmalıdır. Eğer rüzgar yönünde hassas ürünler varsa en az 30 metrelik bir tampon şerit ilaçlanmadan bırakılmalı, rüzgar yön değiştirdiği zaman tampon şerit ilaçlanmalıdır (3). Nisbi nem ve sıcaklık rüzgar hızı kadar önemli değilse de bazı bölgelerde veya belirli meteorolojik koşullarda önemli bir etkiye sahiptirler. Bir damlacık hava içerisinde düşerken, suyun yüzey molekülleri buharlaşır. Bu buharlaşma damlacığın büyüklüğünü ve kütlesini azaltır ve uygulama bölgesinden daha uzağa sürüklenmesine neden olur. Damlacıklardaki suyun buharlaşma oranı çevre havasının sıcaklığına ve nisbi nemine bağlıdır. Düşük nisbi nem ve/veya yüksek sıcaklık koşulları ilaç damlacıklarının daha hızlı buharlaşmasına ve daha yüksek drifte neden olur. Küçük damlacıklardaki buharlaşma oranı büyük damlacıklardan daha büyüktür. Çünkü küçük damlacıklar hacimlerine oranla daha büyük yüzey alanına sahiptir. Böylece hedefe ulaşan pestisit miktarı daha azdır. Hemen hemen bütün atmosferik koşullarda buharlaşma yoluyla ilaç kayıpları oluşurken, bu kayıplar sabahın erken saatlerinde ve öğleden sonraki geç saatlerde daha az olmaktadır. Çünkü bu soğuk periyotlar sırasında nisbi nem genellikle en yüksek seviyededir. Atmosferik kararlılık, drifti etkileyen önemli bir faktördür. Soğuk hava aşağı doğru inme eğilimindedir. Soğuk hava aşağıya doğru çökelerek ılık hava ile yer değiştirir ve dikey karıştırmaya neden olur. Ilık hava tabakası yukarıya doğru yükseldikçe havada asılı durumdaki damlacıklar da yükselir ve hava türbülansıyla daha üst kısımlardaki hava tabakaları içine yayılırlar. Atmosferin çok kararlı olduğu koşullarda diğer problemler karşımıza çıkabilir. Kararlı koşullarda, baş seviyesinden biraz yukarıdaki sıcak bir hava tabakası, altındaki soğuk havayı ince bir tabaka halinde hapseder. Bu olay genellikle atmosferik inversiyon olarak adlandırılır. Soğuk hava tabakası içinde asılı olan partiküller sadece yanal olarak hareket edebilirler. Havada asılı olan damlacık bulutu, ters bir hava akımı ile en sonunda hedef dışındaki bir ürün üzerinde toplanır (3). 3.9 Operatörün bilgi ve becerisi
Belirli bir ilaçlama koşulunda daha önce sözü edilen faktörlerden herhangi biri driftin azaltılmasında en kritik faktör olabilir. İşte ilaçlamayı yapan operatör bu kritik faktörü belirleyerek drifte karşı gerekli önlemleri alabilir. Operatörler uygulama koşullarına göre hem ekipman hem de atmosferik koşullara ilişkin kararları doğru vermek suretiyle hemen hemen her koşulda drifti en düşük seviyeye indirebilirler. 4. İLAÇ SÜRÜKLENMESİNİ AZALTMAK İÇİN ALINABİLECEK ÖNLEMLER İlaç sürüklenmesini en aza indirmek için aşağıdaki hususları göz önünde bulundurulmalıdır: -Küçük damlacık ve tekdüze damlacık dağlımı gerektirmeyen (örneğin sistemik herbisitler) uygulamalarda daha büyük damlacıklar üreten memeler kullanmak, -Püskürtme sistemlerini mümkün olduğu kadar hedefe yakın tutmak, -Uygulanan ilaç hacmini azaltmamak ve ilaç çıkış deliği büyük olan memeler kullanmak, -İlaç basıncını yükseltmemek ve basınç ölçerlerin doğruluğundan emin olmak, -Düşük basınçlarda çalıştırılabilen ve düşük drift memleri olarak bilinen memeleri kullanmak, -İlaç katkı maddeleri (additives) ve ilaç karışımının viskozitesini artıran kimyasallar kullanmak, -Buharlaşmaya karşı dirençli pestisitleri tercih etmek, -Buharlaşma özelliği fazla olan pestisitlerle yapılan uygulamalarda driftten kaçınmak için etiket önerilerini dikkate almak, -Atmosferik koşullar uygun değil iken ilaçlama yapmaktan kaçınmak. Rüzgar, hızı 8 km/h den haha yüksek ise, hava aşırı sıcak ve/veya nisbi nem çok düşükse ilaçlama yapmamak, -Rüzgar ilaçlama yapılan alanın yakınında bulunan hassas ürünlere, insanların yaşadığı bölgelere, çiftlik hayvanlarına ve su kaynaklarına doğru esiyorken ilaçlama yapmamak, -Tarla ilaçlamalarında üzeri tamamen veya kısmen örtülü buma sahip pülverizatörler kullanmak, -Yardımcı hava akımlı ve elektrostatik yüklemeli uygulama tekniklerini kullanmak. KAYNAKLAR 1. Delen, N., Pestisitler. E.Ü. Tarımsal Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları: Y-3 S.1-4., Bornava, 1990. 2. Bode, L.E., Butler, B.J.and Goering, C.E., Spray Drift and Recover as Affected by Spray Thickener, Nozzle Type and Nozzle Pressure. Transactions of the ASAE, 19(2): 213-218, 1976. 3. Özkan, H.E., Herbicide Formulations, Adjuvants and Spray Drift Management. In: Handbook on Weed Management Systems, Chapter 7, Ed: A.E. Smith, Marcel Dekker Inc., pp. 217-244, USA, 1995. 4. Matthews, G.A., Pesticide Application Methods. Longman, p.325, London, 1992.
5. Schulze, L., Grisso, R. Ve Stougaard, R., Spray Drift of Pesticides. Cooperative Extension, Institute of Agriculture and Natural Resources, University of Nebraska-Lincoln, 1990. 6. Wolf, R. E., Reduce Spray Drift With Better Nozzlez Choices. Grounds Maintenance, Intertec Publishing/ANK - III Media Co., pp.1-4, Urbana-USA, 1997. 7. Özkan, H.E., Reichard, D.L., Zhu, H. And Ackerman, K.D., Effect of Drift Retardant Chemicals on Spray Drift, Droplet Size, and Spray Pattern. Pesticide Formulations and Applications Systems, Vol. 13, ASTM STP 1183, American Society for Testing and Metarials, pp. 173-190, Phialadelphia, 1993. 8. Anonymous., TeeJet Catalog. Agricultural Spray Products, Wheaton, Illinois-USA, 1990. 9. Goering, C.E. and Butler, B.J., Paired Field Studies of Herbicide Drift. Transaction of the ASAE, 18(1): 27-34, 1975. 10. Elliot, J.G. and Wilson, B.J., The Influence of Weather on the Efficiency and Safety of Pesticide Application, BCPC Publications, Occasional Publication No. 3, Croydon, U.K. p. 32, 1983. 11. Bode, L.E., Downwind Drift Deposits by Ground Applications. Proceedings of the Pesticide Drift Management Symposium. South Dakota State University, Brookings, p. 50, 1984.