Aşamalı-X Kuramı I Üslü yansımalar
Giriş 1. a. Okulun yeni seminer odası b. Şey okulun yeni seminer odası c. Okulun şeyi yeni seminer odası d. Okulun yeni şeyi seminer odası e. Okulun yeni seminer şeyi odası 2. a. Şu pofuduk pembe minderi versene. b. Şu pofuduk şeyi versene, pembe minderi c. Şu şeyi versene, pofuduk pembe minderi d. *Şu şey minderi versene, pembe pofuduk e. *Şey pembe minderi versene, şu pofuduk f. *Şey minderi versene, şu pofuduk pembe
Üslü yansımalar A' Şey ile değiştirme testi Sıralama testi: Sıralı yapılarda yer alabiliyorsa kurucudur. o İlimizin eski [vali yardımcıları] ve [okul müdürleri]! Hem vali yardımcıları hem de okul müdürleri eski (ya da sadece vali yardımcıları)? «Düz» ağaç bunu iyi yansıtmıyor. o Ayrıca, «İlimizin eski şeyleri vali yardımcıları ve okul müdürleri» AÖ (AÖ) (İS) (SÖ+) (AÖ) A AÖ (AÖ) A' A' ({İS/SÖ}) A' A' (AÖ) A Üslü yansıma + ikili dallanma + A' yinelemeli
Üslü yansımalar F' Şey etmek ile değiştirme testi o a. Ahmet kaşıkla yavaş yavaş fasulye yedi. b. Ahmet şey etti kaşıkla yavaş yavaş fasulye yedi c. Ahmet kaşıkla şey etti yavaş yavaş fasulye yedi d. Ahmet kaşıkla yavaş yavaş şey etti fasulye yedi Sıralama testi o Ahmet [kaşıkla [fasulye yiyip] [salata fırlattı]]. o Ayrıca, «Ahmet kaşıkla şey etti fasulye yiyip salata fırlattı.» Eksiltme testi: F(Ö) tekrarlanıyorsa ikincisi silinebilir. o a. Ahmet kaşıkla fasulye yedi, Mehmet de kaşıkla fasulye yedi. b. Ahmet kaşıkla fasulye yedi, Mehmet ise çatalla fasulye yedi. c. Ahmet kaşıkla hızlı hızlı fasulye yedi, Mehmet ise çatalla hızlı hızlı fasulye yedi. d. Ahmet kaşıkla hızlı hızlı fasulye yedi, Mehmet ise çatalla yavaş yavaş fasulye yedi.
Üslü yansımalar FÖ (EÖ+) (Z+) ({AÖ/C/C'}) F FÖ (AÖ) F' F' ({EÖ/ZÖ}) F' F' ({AÖ/C/C'}) F İkili dallanma + F' yinelemeli
Üslü yansımalar S' Şey ile değiştirme testi o a. Kızlar deli gibi Tarkan a hayran b. Kızlar deli gibi şey Tarkan a hayran Öyle ile değiştirme testi o Kızlar [deli gibi [Tarkan a hayran]], erkekler [pek [öyle]] değil.? Sıramala testi o Şu [açık [[sarı] ve [mavi]]] kot Şu [çok [[açık sarı] ve [koyu mavi]]] kot SÖ (Z) S SÖ ({EÖ/ZÖ}) AÖ S SÖ S' Niteleyiciler A' ve F' budaklarına bağlandı. S' ({EÖ/ZÖ}) S' Şimdi de S' budağına bağlanabilir? S' (AÖ) S Hem böylelikle yinelemeli olan budak burda da üslü yansıma olur.
Üslü yansımalar E' Şey ile değiştirme testi o a. Tam kamyon kadar bir köpekbalığı b. Tam şey kamyon kadar bir köpekbalığı c. Şey tam kamyon kadar bir köpekbalığı EÖ AÖ E EÖ (ZÖ+) AÖ E EÖ E' Niteleyiciler öncekiler gibi üslü E' (ZÖ) E' yansımaya bağlansın. Burda da E' AÖ E yinelemeli olan budak üslü yansıma olur.
Aşamalı-X şablonu AÖ (AÖ) A' FÖ (AÖ) F' SÖ (?) S' EÖ (?) E' A' ({İS/SÖ}) A' F' ({EÖ/ZÖ}) F' S' ({EÖ/ZÖ}) S' E' (ZÖ) E' A' (AÖ) A F' ({AÖ/C/C'}) F S' (AÖ) S E' AÖ E Zorunlu: Baş başlılık/iç merkezlilik Seçimlik: Çeşitli öbekler Yinelemeli: Üslü yansıma! Aynı türden kurallar Aşamalı-X şablonu: Evrensel öbek yapısı! XÖ (YÖ) X' X' (QÖ) X' X' (WÖ) X
Cümlenin Yapısı Eski cümle kuralları C' C T C AÖ FÖ? Aşamalı-X yapısına uymuyor. C' yerine Tümleyici Öbeği (TÖ) o [Cem [açıkçası [ben Şükûfe yi pek sevmiyorum] [diye]] düşünüyor]. XÖ (YÖ) X' TÖ T' X' (QÖ) X' T' ({EÖ/ZÖ}) T' X' (WÖ) X T' C T
Cümlenin Yapısı C yerine Çekim Öbeği (ÇÖ)? Cümlenin başı ne olabilir? o a. Ben kitap okuˈmuştum. okuˈmuş#tum/okuˈmuş idim b. Ben kitap okuyaˈcağım. okuyaˈcağ#ım XÖ (YÖ) X' ÇÖ AÖ Ç' X' (QÖ) X' Ç' ({EÖ/ZÖ}) Ç' X' (WÖ) X Ç' FÖ Ç o a. Ben [uzun uzun [kitap okumuş ve yazı yazmış]] idim. b. Ben [uzun uzun kitap okuyacak ve yazacağ]ım. [F' ve F'] + idim? Ben kitap okuˈdum. oku+du+m?? *Ben [uzun uzun kitap okudu ve yazı yazdı]m.
Alıştırmalar Aşağıdaki cümlelerin ağaçlarını çizin. 1. O çok küçük çocuk okuldan beri çılgınca koşuyor. 2. Akıllı sihirbazlar doğru aletler ile kolayca seyircilerini aldatabilir. 3. Beceriksiz Veli dikkatli dikkatli Ali nin babasının beyaz saçlarını kesti. 4. Ali nin kedisi kırmızı kalem kutusunu aldı. 5. Gürültücü sporcu kafilesi sabahtan beri otobüs ile Ankara ya doğru gidiyor. 6. Ahmet uskumruyu, Mehmet ıstakozu pişirdi. 7. İhtiyar adam hanımının pişirdiği balığı yedi. 8. Muş ovası bitti mi Bingöl Dağları başlar.