Doç. Dr. Orhan Yılmaz, Yrd. Doç. Dr. Y. Erdal Ertürk, Yrd. Doç. Dr. Füsun Coşkun, Prof. Dr. Mehmet Ertuğrul, Dr. R. Trevor Wilson 1
2 Bu kitabı Sanat Kitabevi nden edinebilirsiniz.
Doç. Dr. Orhan YILMAZ 1962 doğumlu. 1984 yılında Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü nü bitirdi. 1997 yılında University of Aberdeen de yüksek lisans, 2007 yılında Ankara Üniversitesi nde doktora çalışmasını tamamladı. Halen öğretim üyesi olarak görevine devam etmektedir. Yayımlanmış Kitapları 1. Kangal Köpeği (2003, 2004, 2005, 2008) 2. Her Yönüyle Tokat Zile Küçüközlü Köyü (2004) 3. Zile İsyanı (2005, 2014) 4. Şair Esi Köylü Ürfet Pehlivan (2005) 5. Turkish Kangal (Karabash) Shepherd Dog (2007) 6. Zileli Halil Yalçınkaya (2008) 7. Le Chien Karabash (2008) 8. Sıraçlar (Beydili Alevi Türkmenleri) (2009) 9. Sünni Gözüyle Alevilik-Kızılbaşlık-Bektaşilik (2009) 10. Kelleci Efo (2009) 11. Sezar ile Farnake nin Zile Savaşı (2010) 12. Çakır (Bir Hain! Çerkez Ethem Analizi) (2010) 13. TürkischerKangal (Karabasch) Hirtenhund (2010) 14. Kangal (Karabash) Cane Da Pastore Turco (2011) 15. At, Eşek, Katır Terimleri Sözlüğü (2011) 16. 100 Soruda Köpek Yetiştiriciliği (2011) 17. Domesticated Donkey (2012) 18. Güvercin Yetiştiriciliği (2012) 19. Atçılık (Irk, Don, Nişane ve Yürüyüş Çeşitleri) (2012) 20. Güvercin Terimleri Sözlüğü (2012) 21. Zileliyiz Dediler (2013) 22. Kafesteki Çocuk (2013) 23. Dünya Çoban Köpeği Irkları (2014) 24. Camel Wrestling in Turks (2015) 25. Türklerde Deve Güreşi (2015) 3
Türklerde Deve Güreşi Doç. Dr. Orhan YILMAZ Yrd. Doç. Dr. Y. Erdal Ertürk Yrd. Doç. Dr. Füsun Coşkun Prof. Dr. Mehmet Ertuğrul Dr. R. Trevor Wilson zileliorhan@gmail.com Editör: Prof. Dr. Mehmet ERTUĞRUL ANAHTAR SÖZCÜKLER - keywords - Deve, gelenek, hayvan sporları Camel, tradition, animal sports Bu kitabın yayın hakkı Veni Vidi Vici Yayınevi ne aittir. İzinsiz kopya edilemez ve kullanılamaz. Kaynak göstermek şartıyla, alıntı yapılabilir. 1. Baskı: 2015 ISBN : 978-605-83920-1-4 Kapak Fotoğrafı: Çanakkale, Çan Deve Güreşi (17 Şubat 2013) 4
Türklerde Deve Güreşi Doç. Dr. Orhan Yılmaz Yrd. Doç. Dr. Y. Erdal Ertürk Yrd. Doç. Dr. Füsun Coşkun Prof. Dr. Mehmet Ertuğrul Dr. R. Trevor Wilson Editör: Prof. Dr. Mehmet ERTUĞRUL 5
6 Prof. Dr. Mehmet Ertuğrul a
İÇİNDEKİLER 1. Giriş 9 2. Deve 11 2.1 Türklerde Deve 15 2.2. İslamiyet te Deve 17 2.3. Develeri Çiftleştirme Yöntemleri 19 2.4. Türkiye de Deve Yetiştirilen Bölgeler 23 2.5. Kocakarı İlaçları ve Bazı Pratik Uygulamalar 25 2.6. Deve Hastalıkları 29 3. Güreş Devesi 31 3.1. İyi Bir Güreş Devesi Nasıl Olmalıdır? 35 3.2. Biyoloji 37 3.3. Develer Neden Güreşir? 41 3.4. Yetiştiricilik ve Güreş Terimleri 34 3.5. Ad Verme 49 3.6. Ekipmanlar 53 3.7. Aksesuar ve Süsler 55 3.8. Yetiştiriciler 57 3.9. Barınak 61 3.10. Beslenme 63 3.11. Güzellik Yarışması 65 4. Deve Güreşi 67 4.1. Orta Asya da Deve Güreşi 69 4.2. Osmanlılarda Deve Güreşi 73 4.3. Cumhuriyet Döneminde Deve Güreşi 81 4.4. Günümüzde Deve Güreşi 83 4.5. Güreş mi, Dövüş mü? 89 4.6. Deve Güreşi Yapılan Yerler 93 4.7. Hazırlıklar 95 4.8. Hakem Heyeti 101 4.9. Halı Gecesi 103 4.10. Kurallar 105 4.11. Deve Güreşi Takvimi 107 4.12. Güreş Oyunları 109 4.13. Arena 115 4.14. Seyirciler 117 4.15. Folklor 121 4.16. Ekonomi 123 4.17. Kültür Turizmi 127 5. Sonuç 129 Kaynaklar 135 Dizin 139 7 7
8
9
10 Fotoğraf 1. Bergama Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Derneği.
1. GİRİŞ Asya ve Avrupa arasındaki coğrafik konumu nedeni ile Türkiye, binlerce yıldır uluslar, kültürler ve medeniyetler arasında bir köprü işlevi görmüştür. İnsanların macera, ticaret, savaş ve göç nedeni ile bu toprakları kullanması sonucu Türkiye de evcil hayvan genetik kaynakları son derece zengindir. Günümüzde Türkiye de arı, at, deve, domuz, eşek, güvercin, hindi, ipekböceği, katır, kaz, keçi, kedi, keklik, koyun, köpek, manda, ördek, sığır, sülün, tavşan ve tavuk gibi evcil hayvanların yetiştiriciliği sürdürülmektedir. Fotoğraf 2. Burhaniye Deve Güreşleri (4 Ekim 2012). 11
12 Fotoğraf 3, 4. Çanakkale Karacaören Deve Güreşleri (3 Mart 2013) (üstte) ve Çanakkale Umurbey Deve Güreşleri (9 Şubat 2014) (altta).
2. DEVE Endüstrileşme ve makineleşmenin bir sonucu olarak develerin mevcudu sadece Türkiye de değil, tüm dünyada azalmıştır. Günümüzde Avrupa da hayvanat bahçeleri dışında deve bulunmaz. Yapılan bazı arkeolojik çalışmalarda ise Almanya, Avusturya, İngiltere, İsviçre ve Macaristan da deve fosilleri bulunmuştur. Roma İmparatorluğu Dönemi nde önemli sayıda deve yetiştirilmekte olduğu, bu dönemde devenin önemli bir askeri araç kabul edildiği bilinmektedir (Pigiere and Henrotay 2012). Deve aynı zamanda ticaret amacı olarak da yaygın bir şekilde kullanılmaktaydı. Devenin en son evcilleştirilen hayvan türlerinden birisi olduğuna inanılmaktadır. Bilim adamları devenin M.Ö. 1.500 yıllarında Arabistan Yarımadası nda evcilleştirildiğine, daha sonra M.Ö. 300 yıllarında Anadolu ya yayıldığına inanmaktadır. Deve sayısı Türkiye de özellikle Cumhuriyet Döneminde son derece azalmıştır. 1928 yılında 74.437 olan deve mevcudu, 1937 yılında zirveye çıkmış ve 118.211 olmuştur. Daha sonraki dönemde deve mevcudu azalmaya başlamış, 1950 li yıllardan sonra ise endüstrileşme ve Fotoğraf 5. Çanakkale Çan Deve Güreşleri (17 Şubat 2013). 13 13
14 Bu kitabı Sanat Kitabevi nden edinebilirsiniz.
DİZİN Ad Verme 49 Afganistan 31, 89, 125, 129 Ağız Bağcı 43, 99 Ağız Bağcı Kontrolcüsü 43, 99 Akdeniz 93 Aksesuar 55 Almanya 11 Antalya 23, 93, 131 Arabistan Devesi 31 Arabistan Yarımadası 11 Arena 115 Arı 9 Asya Devesi 31 At 9 Avusturya 11 Aydın 23, 93 Bağ 45, 109, 111 Bağırtarak 106 Balıkesir 23, 93 Barınak 61 Beslenme 63 Besrek 45 Biyoloji 37 Boğa Güreşi 130 Buhur 45 Camala Oyunu 121 Camelus bactrianus 31 Camelus dromedary 31 Cazgır 45 Çanakkale 23, 93 Çatal 109, 111 Çatım Listesi 101, 109 Çengel 45, 109, 111 Çırpma 109, 111 Çiftleştirme Yöntemleri 19 Daylak 45 Dede Korkut 69 DEGÜF 133 Denizli 23, 93 Deve 9 Deve Güreşi 67 Deve Oyunu 121 Domuz 9 Dorum 45 Ege 93 Ekipman 53 Ekonomi 123 Eşek 9 Evliya Çelebi 73 Folklor 121 Göçebe Yörük Türkler 15, 131 Güreş Devesi 31 Güvercin 9 Güzellik Yarışması 65 Hakem Heyeti 101 Halı Gecesi 83, 99, 103 Hastalık 29 Havut 45 Havut Giydirme Töreni 39, 45 Hindi 9 İpekböceği 9 İngiltere 11 İran 31, 125 İsviçre 11 İzmir 23, 93 15
Kaçırtarak 106 Katır 9, 15 Kaz 9 Keçi 9 Kedi 9 Keklik 9 Kertelez Deve 21 Kızışma 41 Kocakarı İlacı 25 Kol Atma 109, 111 Kol Kaldırma 109, 111 Koyun 9 Köpek 9 Kör Deve Oyunu 121 Kurallar 105 Kuran 17 Kükürdi Deve 21, 45 Kültür Turizmi 127 Lök 45 Macaristan 11 Makas 109, 111 Manda 9 Manisa 23, 93 Marmara 93 Maya 45 Mersin 131 Mislik 41, 45 Muğla 23, 93, 131 Muhammed 17 Nacır 45 Organizasyon Komitesi 97 Orta Asya 69, 131 Osmanlı 73 Oyunlar 109 Öğür 45 Ördek 9 Pakistan 31, 89, 125, 129 Peş 45, 55 Sağcı 45, 109 Savran 47, 123 Selçuk 65, 107, 115, 127, 134 Seyirci 117 Sığır 9 Solcu 47, 109 Sucuk 119 Suudi Arabistan 65 Sülün 9 Süs 55 Takvim 107 Tavında 47 Tavşan 9 Tavsi Deve 19 Tavuk 9 Tek 47, 109, 111 Teke Deve 21 Topak 47, 63 Tülü Deve 19, 31, 47, 105 Türk Kültürü 69 Türkmenistan 31, 125 Urgancı 47, 97 Yeğen Deve 21 Yetiştirici 57 Yıkarak 106 Yoz 47 Yörükler 13, 23 16