264 Âbideler Þehri Ýstanbul Saman-i Camii (Çukur Çeþme Camii) camiinin minaresi deðiþik bir biçimde inþâ edilmiþtir. Süleymaniye Camii nin doðusunda arka cephesinde yer alan ve Çukur Çeþme Mescidi olarak da tanýnan tarihi Virani Evvel camii, Saman Emini ( Virani) Hoca Sinan tarafýndan 15. Yüzyýlýn ikinci yarýsýnda yaptýrýlmýþtýr. Ancak camiin inþa tarihi net olarak bilinmemektedir. Bânîsi olan Hoca Sinan Efendi nin kabri, bu camiin son cemaat yerinde bulunmaktadýr. Tarihi kaynaklar incelendiðinde ayrýca Çukur Çeþme Mescidi olarak da isimlendirilen cami, banisinin Saman Virani Hoca Sinan olarak anýlmasýyla birlikte Virani Camii olarak, daha yaygýn bir isim olarak kabul görmüþtür. Zaten camiin bulunduðu mahalle de Saman Veren Mahallesi olarak anýlmaktaydý. Vakýf kayýtlarýna göre, bu mescide Yavaþça Þahin Camii ile birlikte 15300 akçelik bir gelir býrakýlmýþtýr. Bu meblaðýn 2000 akçesi nakit, geri kalaný ise vakfedilen gayrimenkullerden elde edilmektedir. Gelirden iki mescidin imamlarýna günde 6, müezzinlerine 4, on cüzhana 10, yað ve hasýra 15, mütevvelliye 3 akçe ayrýlmýþtýr. Bu durumda masraflardan sonra her yýl 6900 akçe artmaktaydý. Hadikatü l Cevâmî de cami ile ilgili aþaðýdaki bilgiler yeralmaktadýr:
Âbideler Þehri Ýstanbul 265 5 Samanviren mescidi der kurb-i uzunçarþu. Bânîsi sabýkan Çukurçeþme zeylinde yazýlmýþdýr minberini Sadr-ý a zâm-ý esbâk Maktul Mustafâ Paþa vaz eylemiþdir ki Midilli de medfûndur fî 1178 (1164-1765) mahallesi vardýr. Camiinin dýþ görünümü. Camiin diðer bir görünümü ve dýþ kapýsý.
266 Âbideler Þehri Ýstanbul Camiin bânîsi olan Hoca Sinan Efendi nin kabri camiin son cemaat yerindedir. Camiin Yapýsý Cami, iki sýra tuðla ile bir sýra düzgün ve ince moloz taþýndan yapýlmýþtýr. Minberini farklý bir hayýrsever olan Köse Bahir Paþa koydurmuþtur. Çevresindeki arazi çok dik olduðundan, camiinin cümle kapýsý ve mihrabý. Fotograflar:
Âbideler Þehri Ýstanbul 267 haremin altýnda bir bodrum oluþturulmuþtur. Klasik Osmanlý cami modeline göre çatýsý, minberi ve son cemaat Camiin iç görünümü. Camiin minberi ve kürsüsü. Fotograflar:
268 Âbideler Þehri Ýstanbul Camiinin planý. camiine yakýn olarak inþa edilen banisi Hoca Sinan Efendi olan Viran-i Sani Camii. yeri ahþap olan camiin tek þerefeli ve gösteriþli bir minaresi vardýr. Zarif ve gösteriþli minaresinden baþlayan bir ihata duvarý bir harem avlu oluþturmakta, meyilden sonra cami seviye-sine merdivenle çýkýlmaktadýr. Minaresi, tek þerefeli, kaidesi yontulmuþ küçük taþlardan ve gövdesi tuðladandýr Mescid, yapýmýndan sonra geçen zaman içerisinde çeþitli nedenlerle tahrib olmuþ, sývalarý dökülmüþ, çatýsý çökmüþ ve minaresinin saçak seviyesinden sonrasý yýkýlmýþ olarak kalmýþtýr. 1950 yýlýna kadar içinde çuval tamir edilen bir yer olarak kullanýlmýş. Daha sonra 1973 yýlýnda onarýlarak yeniden ibadete açýlmýþtýr. Mahallesi önceleri cami adýyla anýlmaktayken daha sonra Süleymaniye mahallesine katýlmýþtýr. Viran-i Sânî Camii Cami, Fatih döneminde, Saman Veren-i Evvel Mescidi nin banisi Saman Viranî Hoca Sinan tarafýndan yapýlmýþ; 19 Haziran 1887 de yenilenmiþtir. Cümle kapýsýnda yenilenme kitabesi bulunmaktadýr. Mescide dükkânlar arasýndaki aralýktan girilmektedir. Giriþinden baþka her tarafý binalar-
Âbideler Þehri Ýstanbul 269 Viran-i Sani Camii Mercan da (Bayezit) binalar arasýna sýkýþmýþ vaziyettedir. Yanda camiin eski bir fotografý görülmektedir. Kaynak: Eminönü Camileri Kitabý la çevrilmiþtir. İç alaný 90 metrekare olup duvar kalýnlýðý 60 cm. kadardýr. Kargir yapýlýdýr ve çatýsý ahþaptýr. Sað köþede tuðladan yapýlmýþ, tek þerefeli ve 32 basamaklý bir minaresi vardýr. Virani Sani Camiinin iç görünümü.
270 Âbideler Þehri Ýstanbul Viran-i Sani Camii kapýsýnýn üzerindeki kitabe. Camiin mihrob, minber ve kürsüsü. 21 pencereden ýþýk almakta, son cemaat yeri ile balkonu; ahþaptan kürsüsü ve minberi bulunmaktadýr. Ýç kýsmý plastik badanalýdýr. Mahallesi Mercan Aða sýnýrlarý içerisine alýnmýþtýr. Bu mahalle önceleri Viran-ý Sani adýyla anýlmaktaydý. Camiin bânîsi olan Hoca Sinan Efendi nin kabri Viran-ý Evvel camiinin son cemaat yerindedir.