Eğitim Yönetimi Hazırlayan Doç. Dr. Adnan Boyacı
İçindekiler Sistem kavramı Sistem kuramı ve sistemlerin sınıflandırılması Sosyal Sistem Modelinin Varsayımları Sosyal sistemin temel özellikleri Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Açık ve Sağlıklı Okul sistemi Gevşek yapılı sistemler olarak okul
Sistem kavramı Sistem kuramına göre örgütler, çevreden belirli girdiler alan, bunları bir üretim sürecinden geçirerek çevreye çıktılar sunan ve kendi içerisinde birbiriyle ilişkili alt sistemler ve işlevlerden oluşan toplumsal sistemlerdir.
Sistem kavramı Genel sistemler kuramı Ludwig von Bertalanffy (1920 ler): Her sistem yakın çevresiyle doğrudan, uzak çevresiyle dolaylı olarak etkileşim içerisindedir. Evren birbiriyle sürekli ilişki içerisinde olan alt sistemlerin bütününden oluşur.
Sistem kavramı Sistem yaklaşımında tek bir neden tek bir sonuç yoktur. İnsanları davranışa sevk eden bir sürü neden vardır. Bu nedenle hem örgütler hem de bireyler için dinamik bir denge öngörmektedir. Her sistemin bir sınırı vardır. Bu sınır içerisinde parçaların birbirine bağlılığı ve bir birleriyle olan ilişkileri onların sınır dışında, sistemin çevresindeki unsurlarla olan ilişkilerinden daha kuvvetlidir. Esasen sistemi ayakta tutan da çizilen bu farazi sınırlar içerisindeki kuvvetli ilişkilerdir.
Sistem kavramı Sistemler ancak toplumsal bir çevre içerisinde var olabilmekte ve çevreleriyle kurdukları ilişkilerin derecesine bağlı olarak açık / kapalı sistemler olarak nitelendirilmektedirler. Bütün sosyal sistemler, çevreleriyle kuvvetli ilişkileri olduğundan açık sistemlerdir.
Sistem kavramı Örgütlerin açık sistemler olduğu görüşü, örgütün formel ve informel boyutlarının analiz edilmesini gerekli kılmaktadır. Formel örgüt iş görenlerin örgütü mantıksal ve rasyonel yollarla algılamalarını sağlayan resmi, yasal ve somut örgüt yapısıdır. Amaç ve hedefler, politika ve prosedürler, iş tanımlamaları, finansal kaynaklar, yetki yapısı, iletişim kanalları, ürünler ve hizmetler
Ünite 3: Sosyal Bir Sistem Olarak Okul Sistem kavramı İnformel örgüt ise resmi olmayan daha az görünür olan örgüttür. İnançlar ve varsayımlar, algı ve tutumlar, değerler, duygular (korku, kızgınlık, güven, umut ), grup normları ve informel liderler
Sistem kavramı Okul sosyal bir etkileşim sistemi olarak organik bir bağ içinde etkileşimde bulunan kişilik ve özelliklerin oluşturduğu örgütlü bir bütündür.
Ünite 3: Sosyal Bir Sistem Olarak Okul Sistem kavramı Sosyal bir sistem olarak okul; Parçaların karşılıklı bağlılığı Açıkça tanımlanmış bir insan topluluğu ya da okul toplumu Çevreden ayrılan bir yapı Karmaşık bir sosyal ilişkiler ağı Kendine özgü kültüre sahip olma
Sistem kuramı ve sistemlerin sınıflandırılması Sistem kuramını ilk ortaya atan Ludwig von Bertalanffy. Hoy ve Miskel bunu 3 e ayırmış: Rasyonel sistemler yaklaşımı Doğal sistemler yaklaşımı Açık sistemler yaklaşımı
Sistem kuramı ve sistemlerin sınıflandırılması Rasyonel sistemler yaklaşımı: Örgütleri, belirli, örgütsel amaçların gerçekleştirilmesi amacıyla tasarlanmış formel araçlar olarak görür. Buna göre örgütlerin davranışı amaçlı disiplinli ve mantıklıdır. Bu yaklaşım bilgi, verimlilik, etkililik, optimizasyon, uygulama, rasyonalite, yapı ve tasarım üzerine odaklanır.
Sistem kuramı ve sistemlerin sınıflandırılması Doğal sistemler yaklaşımı: Rasyonel sistemler yaklaşımına ters bir bakış açısına sahip. Kökleri insan ilişkileri yaklaşımına dayanır. Örgütler belirli amaçları gerçekleştirmek üzere kasıtlı olarak kurulmuş yapısal düzenlemeler değil; öncelikli olarak kendi özel koşulları içinde uyum sağlama ve varlığını sürdürme ihtiyaçlarını karşılamaya çalışan sosyal gruplar (neoklasik yaklaşım ) olarak görülür.
Sistem kuramı ve sistemlerin sınıflandırılması Açık sistemler yaklaşımı: Örgütlerin dış faktörlerin etkisinden soyutlanmış olduğu düşüncesine tepki olarak gelişmiştir. Çevreden kaynaklı rekabet, kaynaklar ve politik baskılar örgütün içsel süreçlerini etkiler.
Sistem kuramı ve sistemlerin sınıflandırıl ması Ünite 3: Bir Sistem Olarak Okul
Sosyal Sistem Modelinin Varsayımları Sosyal bir sistem etkileşim içinde olan ve ayrı bir sosyal varlık ve yapı oluşturan, birbirine bağlı öğeler ya da alt sistemler ve etkinlikler bütünüdür. Sosyal sistem modelinin okul açısından bazı çıkarımları şöyledir (Aydın, Hoy ve Miskel): (sonraki slaytta maddeler)
Sosyal Sistem Modelinin Varsayımları Sosyal sistemler bütüne katkıda bulunana aynı zamanda ondan beslenen, birbirine karşılıklı bağlı parçalar, özellikler ve etkinliklerden oluşur. Bir parça etkilendiğinde, dalga etkisi sosyal sisteme yayılır. Sosyal sistemler amaç odaklıdır ve çok sayıda amaca sahiptir. Okullarda eğitim-öğretim ve denetim pek çok önemli amaçtan ikisidir. Bir okul sisteminin en temel amacı öğrencileri gelecekteki yetişkin rollerine hazırlamaktır. Toplumsal sistemler insanlardan oluşur. Okulda insanlar yönetici, öğretmen, öğrenci ve diğer çalışan rollerini oynarlar.
Sosyal Sistem Modelinin Varsayımları Sosyal sistemler yapısaldır. Belirli iş ya da işlemlerin yapılması ve kaynakların tahsisi için farklı öge ya da birimler gerekir. Okul sistemleri bir dereceye kadar bürokratik yapılardır. Sosyal sistemler normatiftir. Her bireyden belirli bir şekilde davranması beklenir. Formel kural ve düzenlemeler ile informel etkenler uygun davranışı betimler. Okullar temel olarak öğrenci ve diğer çalışan rolleri arasında değişen rol yapılarına sahiptir. Sosyal sistemler yaptırım uygular. Davranış normları ödül ve ceza ile pekiştirilir. İş akdine son verme, geçici olarak uzaklaştırma ve terfi gibi formel araçlar söz konusudur. Alay etme ve küçük düşürme gibi de informel araçlar görülebilir.
Sosyal Sistem Modelinin Varsayımları Sosyal sistemler açık sistemlerdir. Çevre sisteme girdi sağlar. Sistem ile çevresi arasında sürekli bir karşılıklı değişim vardır. Okul, toplumun değer, politika ve tarihinden etkilenir. Okullar dış çevredeki güç ya da unsurların etkisi altındadır. Sosyal sistemler kavramsal ve görelidir. Sosyal sistem genel bir kavramdır ve büyüklüğüne ve amacına bakmaksızın tüm örgütlere uygulanabilir. Örneğin aile bir sosyal sistem olarak düşünülebilir. Tüm formel örgütler sosyal sistemdir ancak tüm sosyal sistemler formel örgüt değildir. Sosyal sistemlerin kendilerine özgü kültürleri vardır. Bu kültürler davranışları yönlendiren bir dizi ortak değerden oluşur. Sosyal sistem olarak okulların kendilerine özgü değerleri bulunur. Sosyal sistemler politiktir. Güç ilişkileri, sosyal ilişkileri önemli ölçüde etkiler.
Sosyal sistemin temel özellikleri Sosyal sistemin özellikleri genel olarak aşağıdaki gibidir: Sosyal sistem, bir araya gediklerinde bir bütün meydana getiren, birbirine bağımlı ve birbiriyle ilişkili parçalardan (sosyal yapı, kurum, rol gibi) oluşur. Sosyal sistemin tüm parçaları, bir düzen içinde bütünün sorunsuz bir şekilde işlemesi için çeşitli işlevleri yerine getirirler. Sosyal sistem durağan bir durumda olabileceği gibi, bir değişim sürecinin içinde, yani dinamik bir durumda da olabilir.
Sosyal sistemin temel özellikleri Sosyal sistem ile doğal (dış) çevresi birbirinden ayrıdır. Sosyal sistem çevresiyle olan sınırını korur ancak çevresine de uyum sağlar. Sosyal sistemin parçaları da birbirleriyle uyum içindedir, bu parçalardan biri diğerleriyle belirgin bir şekilde çatışırsa, diğer parçalar buna uyum sağlarlar.
Sosyal sistemin temel özellikleri Sosyal sistemin amacı denge durumuna ulaşmak ve dengesini korumaktır. Denge durumundaki toplum, çatışmanın olmadığı, herkesin kendi rollerinden ne beklendiğini bildiği ve bu beklentilerin sürekli olarak karşılandığı bir toplumdur. Toplumun parçaları bu dengeyi korumak, toplumun denge halindeki doğal işleyişini sürdürmek amacıyla işlev görürler. Ancak sistemin bütün parçaları her zaman mükemmel bir şekilde birleşmez, zaman zaman bütünleşmedeki sorunlar nedeniyle gerilimler ve toplumsal sapma meydana gelir.
Sosyal sistemin temel özellikleri Sistemin sınırları: Örgütlerin dikey, yatay, dışsal veya coğrafik açıdan kendilerini sınırlayan bir anlamda örgütün duvarları ya da kültürel duvarları bulunur. Bütün bu sınırlar örgütün değişen koşullara ve çevreye uyumunu zorlaştırır.
Sosyal sistemin temel özellikleri Homeostasis: bir grup düzenleyicinin sistemin bileşenleri arasında kararlı bir durumu sürdürmek için eylemde bulunma sürecidir. Soğuk ortamda vücuttaki denge mekanizmalarının harekete geçmesi gibi
Sosyal sistemin temel özellikleri Denge: Bir sistemde hiçbir parçanın durumunu veya diğer parçalarla olan ilişkisini değiştirmeyecek şekilde sistemin sosyal ve biyolojik parçalarının birbiriyle ilişkiyi sürdürmesi durumunda denge oluşur.
Sosyal sistemin temel özellikleri Entropi: Tüm sistemler güç kaybeder. Entropi, sistemlerin zamanla yaşadıkları enerji kaybı dolayısıyla ya sona ya da yok olmaya gitme eğilimidir. Açık sistemler çevrelerinden enerji alarak entropiyi engellemeye çalışır. Bazı sistemler entropiye kapılmamak adına daha fazla yedekleme ya da enerji depolayarak hazırlık yaparlar. Bu tedbirler negatif entropidir.
Sosyal sistemin temel özellikleri Sinerji: Sinerji, bütünün parçaların toplamından çok daha fazlasını ifade ettiğini anlatır. Bir sistemin başka bir sistemle birleştiğinde, etkinin ikisinin etki gücünün toplamından daha fazla olması. 1+1=3 gibi Bir elin nesi var, iki elin sesi var; atasözü de örnek olarak verilebilir.
Sosyal sistemin temel özellikleri Eş sonluluk: Açık sistemlerde aynı sonuca farklı başlangıç noktaları ya da değişik yollar izleyerek ulaşmanın mümkündür (Hoy ve Miskel, 2010). Bir amaca ulaşmak için tek ve ideal bir yol yoktur. Örneğin okullarda öğrenci başarısını artırmanın pek çok yolu vardır.
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Ünite 3: Bir Sistem Olarak Okul
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Girdi: Açık bir sistemin, materyal, insan kaynağı, finansal kaynaklar ve bilgi olmak üzere 4 temel girdisi bulunur. Sosyal bir sistem olarak okulun girdileri, çevresel sınırlamalar, insan ve sermaye kaynakları, görev ve eğitim politikaları, materyal ve yöntemler ile ekipmanlar şeklinde özetlenebilir.
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Süreç: Sistemin süreçleri ürün ya da hizmetlerin gerçekleştirilmesi için gerçekleştirilen etkinlik ve işlevlerin tümüdür. Süreç içerisinde okulun yapısı, kültürü, bireyler, örgütsel sosyalleşme, politikalar, teknoloji, öğretme ve öğrenme süreçleri başat rol oynarlar.
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Süreç: Yapı: Örgütsel amaçların gerçekleştirilmesi için gerekli olan işlerin farklı görevlere ayrılması ve bunların arasında koordinasyonun sağlanması örgüt yapısının amacıdır. Bu durumda örgütte farklı statü ve pozisyonlar arasındaki ilişki örüntülerine yapı denir.
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Süreç Birey: Örgütün en değerli varlığı insan kaynağıdır. Örgütlerde insan kaynağına yapılan vurgu giderek atmaktadır. Sosyal sistemin dengeli bir şekilde varlığını sürdürebilmesi bireyin ve örgütün amaçlarının uyum içerisinde karşılanabilmesine bağlıdır. Bu noktada bireysel ve örgütsel değerlerin uyumu ön plandadır.
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Süreç Örgütsel Sosyalleşme: Bireyin örgütsel rolünü kabullenmesi ve örgütün bir üyesi olabilmesi amacıyla örgütsel değer, beklenti, davranış ve bilgileri edindiği süreç örgütsel sosyalleşme olarak tanımlanır.
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Süreç Kültür: Örgüt kültürü, örgüt yapılanmasını ve dolayısıyla iş görenlerin davranışlarını şekillendirir (Robins ve Judge, 2012). İş görenlerin davranış ve tutumlarının anlaşılmasında, kişisel özellikler ile örgüt ortamının özelliklerinin ve bu 2 etkenin karşılıklı etkileşiminin incelenmesi gerektiği yönünde bir anlayış kabul görmektedir (Tsui ve Cheng, 1999).
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Süreç Politika: Örgütlerde politika kaçınılmaz bir unsurdur. Bu bakımdan örgütler, gücün ve sosyal ilişkilerin önem kazandığı sosyal sistemlerdir. Politik unsurlar informel olarak gizli bir şekilde ortaya çıkar. Politik yapının ortaya çıkardığı güç ilişkileri, bireysel ve grup çıkarları adına örgüt amaçlarını dahi göz ardı ettiğinden meşru da değildir. Politik yapı, örgütte birey ve grupları ayrıştırır, böler ve çıkar çatışmasına neden olur (Hoy ve Miskel, 2010; Mintzberg 1980).
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Süreç Öğrenme ve öğretme süreçleri: Örgüt yapısının temel parçalarından biri mal ya da hizmet üreten birim olarak işlevsel öz ya da işleyen birimdir. İşlevsel öz örgütün sunduğu hizmeti üreten ve doğrudan doğruya çıktıları destekleyen tüm çalışanları kapsar. Bu birim sistem içerisinde girdileri alır, işler ve ürün ya da hizmete dönüştürür.
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Süreç Teknoloji: Örgütte ürün ya da hizmetlerin tasarım, üretim ve dağıtım süreçlerinde kullanılan bilgi, beceri, araç, makine, bilgisayar ve donanımların bütünü teknoloji kapsamında ele alınabilir.
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Çevre: Sosyal bir sistem olarak okullar çevrelerinden bazı girdiler alır, bunları eğitim hizmetine dönüştürür ve tekrar çevreye sunar. Çevrenin beklentilerindeki değişimler okulun yapı ve işleyişini de etkiler. Sosyal bir sistem olarak okulların en önemli özelliklerinden biri çevrenin değişen şartlarına uyum gösterme becerileridir.
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Çıktı: Bir sistemin dönüşüm sürecinden geçen girdiler çıktı olarak yeniden çevreye sunulur. Okul açısından performans sonuçları amaçların ne derece etkili gerçekleştiğinin göstergesidir. Okulun bireysel ve toplumsal çıktıları çok yönlü karmaşık ve birey toplum üzerindeki etkileri ve ortaya çıkmaları da uzun vadelidir.
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Geri bildirim: Okulun sosyal sistemi içerisinde tepki başlatıcı mekanizması geri bildirimdir. Açık sistemler sürekli çevreleriyle etkileşim halinde oldukların geri bildirim olarak ifade edilen enformasyon alırlar.
Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Öğeleri Ünite 3: Bir Sistem Olarak Okul
Sosyal bir sistem olarak okulun işlevleri Sosyal bir sistem olan okulun ortaya çıkmasında en önemli etken bireyin ve toplumun ihtiyaçlarıdır. Okul, eğitim sisteminin sınırında, uçta, ilk düzeyde, üretim amaçlı somut örgütlenmesi olarak kabul edilir. Okul sisteminin yapı ve davranış boyutu eğitim sisteminin gerçekleştirmeyi planladığı amaçlara ulaşmanın aracıdır. Bir sistem olarak okul örgütü, girdi ve çıktısının insan öğesi olmasından ötürü diğer örgütler ve sistemlerden farklılaşmaktadır.
Sosyal bir sistem olarak okulun işlevleri Okul toplumun kültürünü yeni nesillere aktararak tolumdaki kurumların istikrarını sağlarken, toplumu çağın gerektirdiği değişimlere hazırlama işlevini de görür. Sağlıklı bir sosyal sistem olarak okuldan iç bütünlüğünü korurken çevredeki değişime de uyum sağlaması gerekir. Sosyal bir sistem olarak okul topluma karşı sorumludur. Hesap verilebilirlik, şeffaflık ve sorumluluk gibi kavramlar bunu gerektirmektedir. Hem toplumsal kazanımlar hem de öğrencilerin okul, ulusal ve uluslararası düzeyde başarıları okulun sorumlulukları hakkında genel bir çerçeve çizebilir.
Sosyal bir sistem olarak okulun işlevleri Okulun toplumsal bağlamda 3 farklı işlevi: Öğrencileri dış çevrenin zorluklarından korumaktır. Okula yaşam dış çevreden daha kolay olmalıdır. Dış çevrenin istenmeyen unsurlarını okul içerisine sokmayarak öğrenci davranışlarını temizlemektir. Dengelemedir. Okula gelen her öğrenci farklı yaşam şartlarına sahiptir. Okulda herkes bir araya gelir ve öğrenciler birbirlerinden etkilenirler
Sosyal bir sistem olarak okulun işlevleri Coleman (1987): Tarihsel süreçte okula ve eğitimöğretim sürecine 2 farklı yönelim vardır: Öğrencilerin doğumlu birlikte ailelerinden kaynaklı olumsuzlardan kurtararak, onların sınırlılıklarını ortadan kaldırıp onlara yeni ufuklar açmak Düşük sosyoekonomik düzeyden kurtarmak. Okulun toplumun aynası olmasıdır Okul, ailenin istek ve beklentilerini karşılamak üzere toplum tarafından yetkilendirilen ve korunan bir yapıdır.
Sosyal bir sistem olarak okulun işlevleri Farklı kültürel değerlere ve beklentilere sahip toplumsal katmanlar, okulda yer bulmaya çalışmakta, eğitim sürecinde söz sahibi olmayı istemekte ve kararlara katılmayı arzulamaktadır. Çünkü okul, güçlü bir sosyal sistem olarak toplumu etkileme gücüne sahiptir.
Sosyal bir sistem olarak okulun işlevleri Okul da diğer sosyal sistemler gibi alt sistemleriyle uyumlu bir şekilde çalışmalıdır. Okulda bireyler farklı roller üstlenmektedir. Bu nedenle okul yöneticileri, öğretmenler, öğrenciler farklı beklentilere sahiptir. Okul bireylere toplumsal hareketliliğin bir aracı olarak, sosyal yapı içerisinde statü sahibi olmalarına yardımcı olur. Eğitim sisteminin kazanımları birey olarak öğrenciyi aşar, ulusal ve uluslar arası düzeyde bir çok önemli kazanımlar sağlar.
Sosyal bir sistem olarak okulun işlevleri Coleman (1987): Tarihsel süreçte okula ve eğitimöğretim sürecine 2 farklı yönelim vardır: Öğrencilerin doğumlu birlikte ailelerinden kaynaklı olumsuzlardan kurtararak, onların sınırlılıklarını ortadan kaldırıp onlara yeni ufuklar açmak Düşük sosyoekonomik düzeyden kurtarmak. Okulun toplumun aynası olmasıdır Okul, ailenin istek ve beklentilerini karşılamak üzere toplum tarafından yetkilendirilen ve korunan bir yapıdır.
Açık ve Sağlıklı Okul sistemi Açık ve sağlıklı bir okul için örgütler amaçlarını gerçekleştirmeli, yaşamlarını sürdürmeli ve geliştirmelidirler. Bunun içinde aşağıdaki 4 şart sağlanmalıdır (Hoy, Tarter, Kottkamp,1991): Yeterli kaynak sağlama ve çevreyle uyum içinde yaşama Amaçlarını belirleme ve gerçekleştirme İçsel bütünlüğü koruma Kendine özgü bir değer sistemi oluşturma ve sürdürme
Gevşek yapılı sistemler olarak okul Weick 1976 da okulları gevşek yapılı örgütler olarak tanımlamıştır. Her ne kadar okullarda bürokratik örgüt yapıları bulunsa da bütün eğitimöğretim sürecindeki eylemleri katı kurallara bağlamak zordur. Çünkü:
Gevşek yapılı sistemler olarak okul Öğretmenlik mesleği, uzmanlığın öne çıktığı, merkezi düzeydeki temel ilke ve hedeflerin başarılmasında kişisel inisiyatif ve uygulamalara da güven duyulması gereken bir meslektir. Akademik etkinliklerin, öğretmenlerin kendilerine özgü stil ve yaklaşım geliştirmeleri, farklı öğretim yöntem ve teknikleri kullanmaları, okul yöneticileri tarafından denetlenmeleri ve gözlemlenmelerinin zor olması, tüm bunlar dolayıyla öğretmen performanslarının etkili bir şekilde değerlendirilmesinin güç olmasından dolayı gevşek yapılı olmaları
Teşekkürler