Sektörel İhracatın Görünümü Gülay Dincel TSKB Ekonomik Araştırmalar dincelg@tskb.com.tr Ağustos 2014 1
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine göre yılın ilk yedi ayında ihracat, önceki yılın aynı dönemine göre %5,5 arttı. İlk iki çeyrekte ihracat, büyümeye pozitif katkıda bulundu. Ancak Türkiye nin ihracat pazarlarındaki gelişmeler, özellikle yılın ikinci yarısında ihracatın büyümeye katkısının sıfırlanabileceğine işaret ediyor. En büyük beş pazar içinde yer alan Rusya ve Irak a yapılan ihracat, 2014 yılının ilk yedi ayında geriledi. En büyük pazar Almanya başta olmak üzere Avrupa ekonomilerine yapılan ihracatta da ikinci yarıda yavaşlama bekleniyor. İlk yedi ayda Irak ihracatındaki gerileme %2,9, Rusya ihracatındaki gerileme ise %11,8 oldu. Rusya ihracatı aylık bazda düzenli olarak gerilerken, Irak ihracatı IŞİD işgali sonrasında, Haziran da %21,1, Temmuz da %46,6 düştü. Rusya ihracatındaki yavaşlamanın derinleşme olasılığı düşük, ancak Irak ihracatında ikinci yarıdaki gerilemenin %30 civarına ulaşabileceği tahmin ediliyor. Sektörel bazda ilk yedi ayda Irak a yönelik uzun mamullerdeki gerileme nedeniyle demir-çelik ihracatı %5,1, madencilik ihracatı %5,8 düştü. Yılın ikinci yarısında çimento-cam-seramik ürünleri ile bazı tarımhayvancılık ürün gruplarının (hububat vb.) ihracatının düşmesi beklenebilir. İlk yedi ayda iki önemli pazardaki ihracat kayıpları Avrupa pazarı tarafından telafi edildi. İki geleneksel ihracatçı sektör, otomotiv ve hazır giyim ihracatı sürükleyen sektörler oldu. Almanya başta olmak üzere Avrupa ülkelerindeki yavaşlama ve talep zayıflaması özellikle son çeyrek ihracatının zayıf seyretmesine yol açabilir. Irak ihracatının yılın bütünününde %15, Rusya ihracatının %12,5 daraldığı, Avrupa ihracatının ise daha yavaş artarak yılı %7,5-10 büyümeyle kapattığı varsayıldığında 2014 yılının 2012 ve 2013 yılının ardından ihracatta üçüncü tekrar yılı olma ihtimali güçleniyor. 2
İlk yarıda ihracatı AB kurtardı Rusya ihracatındaki gerilemede ana etken Ukrayna ile Rusya arasındaki çatışma oldu. Rusya ya yapılan ihracatta Ukrayna nın lojistik amaçlı kullanımı güçleşti, aynı zamanda AB nin Rusya ya yönelik yaptırımları da engel oluşturdu. Irak ta ise Haziran ın ilk yarısında başlayan IŞİD işgali, özellikle ülkenin güneyine yapılan sevkiyatların önemli ölçüde azalmasına neden oldu. Haziran ın ikinci yarısında ve Temmuz ayında ihracat hızlı bir gerileme gösterdi. 2013 yılında %8 pay ile Almanya nın ardından ikinci büyük ihracat pazarı olan Irak ın 2014 yılının ilk yedi ayında toplam ihracattan aldığı pay %7 ye geriledi. Aylık bazda bakıldığında, önceki yılın aynı ayına göre Haziran ayında %22 lik, Temmuz ayında ise %47 lik gerileme yaşandı. Irak, aylık bazda, Temmuz ayında beşinci pazar konumuna geriledi. Irak a yapılan ihracatın toplam Temmuz ihracatı içindeki payı ise %4,6 oldu. Yılın ilk yedi ayında Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, İspanya gibi AB ülkelerine yapılan ihracatta güçlü bir artış seyri izlendi. AB üyesi ülkelere yapılan toplam ihracat önceki yılın aynı dönemine göre %13,6 artış gösterdi. Ancak yılın kalanında AB ülkelerine yapılan ihracatta yavaşlama olabileceği tahmin ediliyor. AB yaptırımlarına karşı Rusya nın gündeme getirdiği karşı yaptırımların AB ekonomileri üzerinde olumsuz etki yaratması bekleniyor. AB nin sürükleyici ekonomisi Almanya nın büyüme hızında görülen yavaşlama ve genel olarak AB ekonomilerinde gözlemlenen talep zayıflığı da Türkiye nin bu ülkelere yönelik ihracatında yavaşlama beklentisini destekliyor. AB ülkelerine yapılan ihracattaki pozitif seyir, AB nin Türkiye ihracatındaki payının artmasını sağladı. 3
2012 ve 2013 yıllarında AB ye yapılan ihracatın toplam ihracat içindeki payı sırasıyla %42 ve %43 iken 2014 yılının ilk yedi ayında söz konusu pay %45 e yükseldi. Bu artışta BDT ve Ortadoğu pazarlarına yönelik ihracattaki düşüş de etkili oldu. 5% 11% 9% 45% 11% 19% AB Ortadoğu BDT Afrika K. Amerika Diğer İhracatın seyri aylık bazda değerlendirildiğinde Türkiye nin toplam ihracatının yılın ilk yarısında dalgalı bir seyir izlediği, Temmuz ayında ise %1 civarında daralma ile ilk kez negatif yönlü hareket ettiği görülüyor. Temmuz da Irak, Rusya ve BAE ye yapılan ihracattaki gerilemeler toplam ihracatın da düşmesine yol açtı. Almanya, İngiltere, İtalya, İspanya gibi ana Avrupa pazarlarında ise dalgalanmalar görülmekle birlikte pozitif yönlü seyir devam etti. Gelecek aylarda Irak ve Rusya ihracatlarındaki gerilemenin sürmesine bağlı olarak toplam ihracatta aylık bazda daha yüksek oranlı gerilemeler olası. İlk 10 Pazarda Aylık Bazda İhracatın Değişimi (2014/2013 %) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ocak- Temmuz Almanya 20.0 7.3 16.1 20.5 24.8 9.6 13.0 15.8 Irak 15.5 19.3 6.9 10.7 4.1 (21.1) (46.6) (2.9) İngiltere 17.9 6.9 22.2 34.6 18.8 21.8 16.1 19.5 İtalya 9.1 7.5 7.0 7.8 11.8 17.6 0.6 8.6 Fransa 7.5 (3.2) 5.5 13.8 (2.5) 12.4 6.7 5.7 Rusya (14.7) (17.1) (16.3) (6.9) (9.5) (4.0) (13.1) (11.8) ABD 18.4 1.7 (19.2) 8.2 11.5 6.5 5.4 3.8 İspanya (1.1) 9.1 11.5 43.7 13.0 4.3 33.4 15.8 Hollanda (1.3) (17.9) 2.4 (10.8) (3.1) 27.1 15.7 0.1 BAE 21.4 88.9 15.7 31.9 (2.5) 21.1 (22.0) 17.6 Toplam 9.19 4.00 3.95 11.12 5.47 6.31 (0.72) 5.51 4
80.0 60.0 40.0 20.0 - -20.0 15.8 19.5 15.8 17.6 8.6 5.7 3.8 0.1 5.51 Almanya Irak-2.9 İngiltere İtalya Fransa Rusya ABD İspanya Hollanda BAE Toplam -11.8-40.0-60.0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ocak-Temmuz Kaynak: TİM İhracatı geleneksel sektörler sürüklüyor Otomotiv, hazır giyim ve konfeksiyon, tekstil, yılın ilk yedi ayında ihracatını en fazla artıran ve toplam ihracatı sürükleyen sektörler oldu. İhracatın AB ekonomilerine dayalı büyümesi, geleneksel sektörlerdeki büyümeyi de açıklıyor. Çelik ve hububat ihracatı Irak başta olmak üzere Ortadoğu pazarlarındaki daralmaya bağlı olarak geriledi. İhracatın Sektörel Dağılımı milyon $ 2012 2013 2013 Ocak- 2014 Ocak- Değ. % Temmuz Temmuz Otomotiv 19,055 21,305 12,495 13,729 9.9 Hazırgiyim ve Konfeksiyon 16,038 17,373 10,035 11,178 11.4 Kimyevi Maddeler ve 17,513 17,441 10,046 10,502 4.5 Mamulleri Çelik 15,441 13,835 8,511 8,112 (4.7) Elektrik Elektronik ve Hizmet 11,792 11,701 6,480 7,008 8.2 Tekstil ve Hammaddeleri 7,839 8,392 4,835 5,231 8.2 Demir ve Demir Dışı Metaller 6,464 6,834 3,972 4,248 7.0 Makine ve Aksamları 5,319 5,802 3,373 3,543 5.0 Hububat, Bakliyat, Yağlı 5,882 6,586 3,702 3,259 (12.0) Tohumlar ve Mamulleri Diğer 46,352 42,438 24,239 25,901 6.9 Toplam 151,695 151,707 87,688 92,711 5.7 5
En fazla ihracat yapan altı sektörün toplam ihracat içindeki payı yılın ilk yedi ayında %63 oldu. Söz konusu dönemde otomotiv, hazır giyim, tekstil sektörlerinin toplam ihracattaki payı artarken kimyevi maddeler, çelik, madencilik gibi sektörlerin payında azalma görüldü. Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri Makine ve 4% Aksamları 4% Demir ve Tekstil ve Demir Dışı Hammaddel Metaller eri 5% 6% Diğer 24% Otomotiv 15% Elektrik Çelik Elektronik 9% ve Hizmet 8% Hazırgiyim ve Konfeksiyon 13% Kimyevi Maddeler ve Mamulleri 12% Sektörler bazında ihracatın aylık seyrine bakıldığında sürükleyici sektörlerde dalgalı bir seyir olduğu, ancak Temmuz ayında ihracat artış hızının düştüğü dikkat çekiyor. Irak ın büyük pazarlar arasında olduğu çelik, hububat gibi ürün gruplarında son aylarda ihracatın daraldığı görülüyor. Bu sektörlerde 2014 yılı sonunda, ilk yedi ay gerçekleşmelerinden daha yüksek oranlı daralmaların söz konusu olabileceği tahmin ediliyor. Aylık Bazda Sektörel İhracatın Değişimi (2014/2013 %) 20.0 15.0 10.0 5.0 9.9 11.4 4.5 8.2 8.2 7.0 5.0 - -5.0-10.0-4.7-15.0-11.9-20.0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ocak-Temmuz 6
2014 bir üçüz yıl mı olacak? Avrupa ihracatındaki artışın yavaşladığı, ancak negatife dönmediği ve yılın %7,5-10 aralığında bir artışla tamamlandığı, Rusya ve Irak ta kan kaybının sürdüğü, Rusya da yılın %12,5 gerilemeyle kapatıldığı, Irak ta ise yılın ikinci yarısında %30 civarında bir gerileme yaşandığı varsayıldığında ihracatın yerinde sayacağı ve 2014 yılında ihracattan büyümeye gelecek katkının çok düşük olacağı görülüyor. Özellikle Almanya daki yavaşlamanın etkisi dikkate alınarak daha kötümser senaryolar oluşturmak da mümkün. Elbette her tür maliyeti göze alarak (İran üzerinden artan lojistik maliyetlerinin erittiği kârlar, sıcak çatışma riski vb.) Irak pazarındaki daralmanın daha sınırlı kalması da ihtimal dahilinde. Keza Avrupa yaptırımlarının sunduğu fırsatı değerlendirip Rusya ya gıda ve tarımsal ürün ihracatının artması ve bu ülkeye yapılan ihracattaki gerilemenin bir bölümünün telafi edilmesi de söz konusu olabilir. Ancak riskler, fırsatlara ağır basıyor. Büyük bir çöküş yaşanmasa bile 2014 yılı, 2012 ve 2013 yılına yakın bir ihracat değeriyle bir üçüz yıl olarak tarihe geçebilir. 2013 yılı altın dahil ihracat tutarı açısından 2012 yılının tekrarı olmuştu. 2014 Yılsonu İhracat Tahminleri (milyon $) 2013 2014T Değ. % Almanya 13,703 15,073 10.0 Irak 11,949 10,131 (15.2) İngiltere 8,785 9,664 10.0 Rusya Federasyonu 6,964 6,094 (12.5) İtalya 6,718 7,054 5.0 Fransa 6,377 6,536 2.5 ABD 5,640 5,781 2.5 BAE 4,966 4,966 - İspanya 4,334 4,876 12.5 İran 4,193 4,821 15.0 Çin 3,601 3,061 (15.0) Hollanda 3,538 2,047 (42.2) Mısır 3,200 2,880 (10.0) Suudi Arabistan 3,191 1,926 (39.7) Azerbaycan 2,960 3,242 9.5 Diğer 61,683 64,767 5.0 Toplam 151,803 152,918 0.7 Rusya, Irak, Almanya Peki hangi sektörler? 2014 yılı ihracatının 2013 yılı düzeyini yakalaması öngörüsünü sektörel beklentilere taşımak pek mümkün görünmüyor. Rusya ve Irak a yapılan ihracattaki gerileme ve Almanya başta olmak üzere Avrupa ihracatının artışında yavaşlama beklentilerinin sektörel izdüşümü, bazı sektörlerin ihracatında ve şirket kârlılıklarında önemli daralmalar olabilir. Irak ve Rusya daki ihracat kayıplarından en fazla etkilenen sektörlerin uzun mamuller ağırlıklı olmak üzere demir-çelik sektörü, tarım ve hayvancılık 7
ürünleri, çimento ve madencilik ürünleri olduğu görülüyor. Ancak tarım ve hayvancılık ürünlerinde diğer pazarlardaki artışın, çimentoda iç pazar büyümesinin ihracat kayıplarını telafi ettiği, çelik ve madencilik sektörlerinde ise şimdilik sınırlı ihracat daralmaları gerçekleştiği izleniyor. Irak: Kan kaybı artacak Irak ihracatında en büyük kaybın hububat başta olmak üzere gıda ve tarımsal ürünlerde olduğu görülüyor. Benzer şekilde çelik ve kimyevi maddeler ihracatı da Irak taki pazar kaybından etkilenmiş durumda, yılın kalanında kaybın etkilerinin daha fazla olması beklenmeli. En Fazla İhracat Yapılan Ürün Grupları Bazında Irak İhracatının Seyri (milyon $) 1,200,000 1,000,000 800,000 600,000 400,000 200,000 - -36.7-71.7-49.5-50.7-27.7-36.1-40.9-46.1-44.4-50.7-10.4-92.9-30.5-46.5 300.0 250.0 200.0 150.0 100.0 64.8 50.0 0.0-50.0-100.0-150.0 Tem-13 Tem-14 Ocak-Temmuz 2013 Ocak-Temmuz 2014 Tem.14/13% Ocak-Temmuz 14/13 % Irak ihracatındaki gerileme, sektörlerin toplam ihracatlarındaki paya göre değerlendirildiğinde su ürünleri ve hayvancılık mamulleri, hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ürün grupları başta olmak üzere tarım-hayvancılık ve gıda sektörleri üzerinde kuvvetli bir etki olduğuna işaret ediyor. Önümüzdeki aylarda bu etkinin daha fazla hissedilmesi beklenmeli. Ağaç ve orman ürünleri ile çelik sektörleri de toplam sektör ihracatının sırasıyla %18,3 ve %14,5 ini Irak a yapan sektörler. Sektörlerin İhracatında Irak ın Payı (2013, %) 8
45.7 31.1 18.3 14.5 14.0 13.0 11.0 9.1 8.6 8.5 8.5 8.0 7.6 6.8 6.7 6.0 Çimento: Çimento-cam-seramik grubunun payı %8 olmakla birlikte sadece çimento olarak bakıldığında sektörün 2013 yılı toplam ihracatı içinde %17 civarında Irak payı bulunuyor. Sektörün 9,6 milyon tonluk 2013 yılı ihracatının 1,6 milyon tonu Irak a yapılmış durumda. Geçmiş yıllarda 3 milyon ton seviyelerine çıkan Irak a yönelik çimento ihracatı, Irak ta devreye giren tesisler nedeniyle gerilemiş durumda. Bu gerilemenin tedrici biçimde sürmesi bekleniyordu. Ancak Haziran ayından itibaren hızlı bir düşüş yaşandı. Artan yurtiçi çimento tüketimle ihracat kaybı telafi edilebilir görünüyor. Yine de Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki kapasite fazlası nedeniyle yılın ikinci yarısında Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde çimento fiyatları üzerinde baskı oluşması, aşağı yönlü eğilimin komşu bölgelere de yansıması olası.(gülay Dincel) Çelik: Sektör ihracatı içerisinde Irak'ın payı 2009-2010 yılına kadar %1 seviyesinin altında iken son dönemde hızla artış göstererek %14 seviyesine ulaşmış olup ağırlıklı bölümü uzun mamul ihracatından oluşuyor. 2013 yılı itibarıyla uzun mamul ihracatında Irak %16 pay ile ilk sırada yer alıyor. 2014 yılının ikinci ayından itibaren bölgedeki sorunlar nedeniyle ihracat hızla gerileme gösterdi. Çelik İhracatı Birliği nin açıklamasına göre Haziran ayında miktar bazında %40 değer bazında %44 seviyesine ulaştı. Sektör ihracatının yaklaşık olarak %25'lik bölümünün Kuzey Irak'a ihraç edildiği, ülkenin diğer bölümlerindeki güvensiz ortam nedeniyle ihracatın hızla azaldığı sektör temsilcileri tarafından belirtiliyor. (Seher Güngör) Irak a Uzun Mamul İhracatı-Bin Ton Gıda ve Tarım-Hayvancılık Ürünleri: Hayvancılık ve su ürünleri grubunda Türkiye nin ihracatının yaklaşık %38 ini oluşturan Irak a yapılan ihracat ilk 7 ayda 2013 ile benzer seviyede gerçekleşirken Haziran ayında yaşanan %18 düşüşün Temmuz ayında da %28 ile artarak devam ettiği görülüyor. İhracattaki daralma, özellikle kanatlı et ve 9
mamulleri ihracatçılarını olumsuz etkilemiş durumda. Bununla birlikte Rusya, İngiltere, Hollanda, Singapur gibi pazarlara gerçekleştirilen ihracattaki artış sonucunda gerek ilk yedi ay toplamında gerekse Temmuz ayı özelinde Türkiye nin toplam hayvancılık ve su ürünleri ihracatında artış gözlendi. Hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri ihracatında %31,1 pay ile ilk sırada yer alan Irak a yapılan ihracat yılın ilk 6 ayında %9 artarken Haziran ayındaki %23 ile başlayan ve Temmuz ayında %37 ile devam eden düşüşün etkisi ile ilk 7 ay toplamında ihracattaki toplam artış %1 ile sınırlı kaldı. Almanya, Japonya, Filistin ve Mısır pazarlarındaki artış sayesinde Temmuz ayındaki toplam ihracat düşüşü %19 oldu. Irak pazarındaki olumsuz koşulların devam etmesi halinde 2014 yılının kalanında sektörün bu ihracat hacmini telafi edememe tehlikesi mevcut. Meyve-sebze mamullerinde %14 pay ile ilk sırada yer alan Irak a gerçekleştirilen ihracatta Haziran ayında 2013 e göre %4 düşüş yaşanmakla birlikte Temmuz ayında %20 artış görüldü ve sektörün Irak a ihracatı ilk 7 ayda %31 yükseliş gösterdi. Öte yandan Temmuz ayında ikinci büyük ihracat pazarı olan Almanya da yaşanan %20 düşüşün de etkisi ile Temmuz ayı toplam meyve-sebze mamulleri ihracatı %1 azaldı. Yaş meyve-sebze ihracatında 10. sırada bulunan Irak a yapılan ihracatta yılbaşından bu yana %43 artış yaşanırken Temmuz ayında %10 luk azalma görülüyor. (Esin Ertek) Kimyasal Ürünler: Mineral yağlar, inorganik ve organik kimyasallar ve kauçuk ürünleri haricinde kimyanın tüm alt sektörlerinde %6 ile Türkiye nin en büyük ihracat pazarları arasında yer alan ve 2013 yılı toplam kimyevi mamul ihracatında 2. sırada yer alan Irak a gerçekleştirilen ihracat yılın ilk yedi ayında %10 civarında düştü. Haziran ayı ihracatı önceki yılın aynı ayına göre %28 gerilerken, Temmuz ayındaki düşüş de %50 ye yaklaştı. Plastik mamuller ve eczacılık ürünleri daralmanın en yüksek olduğu alt sektörler. İtalya, Umman, Portekiz, Nijerya ve KKTC ye yapılan ihracattaki yükselişle Irak kaybının telafi edildiği, sektörün toplam ihracatının arttığı görülüyor. (Esin Ertek) Makine ve Aksamları: Irak ın toplam ithalatında %16 payla ilk sırada bulunan makine sektöründe Türkiye, makine ithalatından aldığı %11 payla 3. sırada yer alıyor. 2014 yılının ilk 7 ayında Irak a yapılan makine ve aksamları ihracatı geçen yılın aynı dönemine göre 26 azaldı. 2013 yılında makine ve aksamları ihracatında Irak ın payı %6,7 iken, 2014 yılının ilk 7 ayında bu oran, Temmuz ayındaki %51 lik gerilemeyle de beraber %5,3 e düştü. Türkiye nin makine ve aksamları toplam ihracatı, 2014 ün ilk ilk yedi ayında %5,5 arttı. Temmuz ayında Rusya ve Irak pazarlarındaki kayıplar İran ve Cezayir e yapılan ihracattaki artışlarla telafi edildi. Sektör temsilcilerinin belirttiği üzere sektörün doğası gereği gelişmelerin ihracata etkisi gecikmeli olarak hissedileceğinden, özellikle Irak pazarındaki gerilemenin güvenlik endişeleri ve belirsizlik durumunun sürmesi halinde devam edeceği öngörülüyor. (Dilara Ay- Yael Taranto) Elektrik-Elektronik: Irak ın toplam ithalatında %11 payla ikinci sırada yer alan elektrikli makine ve cihazlarda Türkiye %21 payla Çin den sonra en önemli satıcı konumunda. Irak ın Türkiye nin toplam elektrik-elektronik ihracatından aldığı pay 2013 yılında %9,1 idi. Haziran ve Temmuz daki ihracat düşüşleri sonrası 2014 yılının ilk 7 ayında bu pay %8,5 e geriledi. Türkiye genel ihracatından %8 pay alan sektörde Irak taki gelişmeler belirleyici gözükmekle birlikte bu durumun toplam ihracata etkisinin İngiltere, Almanya ve Fransa gibi sektörde önemli pazarlar konumunda olan AB ülkelerine yapılan satışlarla azalacağı düşünülüyordu. Temmuz da toplam ihracat %5 gerilerken İngiltere ye ihracat %15,8, Almanya ya 10
ihracat %7,3 artış gösterdi. İlk yedi ayda toplam elektrik-elektronik ihracatında %7,9 artış var; bu dönemde İngiltere ye ihracat %10,9, Almanya ya ihracat %12,7 arttı. Ramazan ve Bayram etkisi dışında Temmuz daki gerilemenin tamamına yakını Irak pazarındaki aylık %51 lik kayıptan kaynaklandı, diğer pazarlardaki artışlar kaybı telafi etmeye yeterli olmadı. (Dilara Ay-Yael Taranto) İklimlendirme Sanayi: Irak ın Türkiye nin toplam iklimlendirme sanayii ihracatından aldığı pay geçen yılın ilk 6 ayında %7,3 seviyelerindeyken bu yıl %7,8 e yükselmişti. Irak a ihracat Temmuz da %44 azaldı ve ilk yedi ayda ihracat artışı %10 a geriledi. Türkiye nin genel ihracatından %2,8 pay alan iklimlendirme sanayii ihracatında Almanya dan sonra Irak ve Rusya en önemli pazarlar konumunda. Ancak bu iki ülkedeki gelişmelerin etkisinin, sektörün Türkiye toplam ihracatına katkısı düşünüldüğünde oldukça sınırlı kalacağı tahmin ediliyor. (Dilara Ay-Yael Taranto) Lojistik Sektörü: Irak, Türkiye nin karayolu taşımalarında önemli bir yer tutuyor. Türkiye nin toplam ihracatının yük miktarı bazında %18 i karayoluyla yapılıyor. Irak ın Avrupa ülkelerine kıyasla birim fiyatı daha düşük ürünler ihraç edilen ve denizyoluyla sevkiyat imkanının sınırlı bir ülke olması nedeniyle karayolu taşımalarından yüksek pay aldığı düşünülüyor. Giriş-çıkış yapan kamyon sayılarından hareketle 500 milyon dolarlık bir karayolu taşıma pazarı olduğu tahmin ediliyor. Haziran ortasından itibaren güvenlik koşullarının ortadan kalkmasıyla Irak seferleri yarıya düştü. Kuzey Irak a yönelik taşımalarda sorun yaşanmazken Güney Irak a yönelik taşımalar ancak İran üzerinden, Mehram Kapısı ndan mümkün. Ancak yol 1000 km kadar uzamış, taşıma maliyeti de 3.000-3.500 dolardan 5.000-5.500 dolara çıkmış oluyor. Ancak maliyet artışının özellikle inşaat malzemeleri gibi birim ihraç değeri düşük ürünlerde sıkıntı yaratacağı, müteahhitlerin İran dan mal tedariğini tercih edebileceği düşünülüyor. (Gülay Dincel) Rusya: AB yaptırımları umut yaratsa da Türkiye nin en önemli pazarlarından biri olan Rusya ya yapılan ihracat 2014 yılı başından bu yana düzenli bir şekilde geriledi. Ukrayna daki gelişmeler sonucunda ortaya çıkan lojistik güçlükler önemli bir etken olmakla birlikte sektörel gelişmeler de ihracat düşüşünde rol oynadı. Gerilemede otomotiv ve tekstil gibi Türkiye ihracatının sürükleyicisi sektörlerin payı yüksek. Yılın ilk yedi ayında Rusya ya yapılan otomotiv ve yan sanayi ihracatı %18, tekstil ihracatı ise %27 düştü. Önümüzdeki aylarda AB yaptırımlarına karşı gündeme alınan yaptırımlar sonucunda Türkiye nin özellikle tarım-hayvancılık ve gıda ürünleri ihracatında bir avantaj yakalayabileceği tahmin ediliyor. Ancak hem Ukrayna daki belirsizlikler hem de AB yaptırımlarının Türkiye açısından ne ölçüde göz ardı edilebileceği gibi noktalar bu avantajlar konusunda soru işaretleri yaratıyor. 11
En Fazla İhracat Yapılan Ürün Grupları Bazında Rusya İhracatının Seyri (milyon $) 700,000 80.0 600,000 55.3 60.0 500,000 40.0 400,000 17.7 16.7 20.0 300,000 5.3 7.3-3.4 6.2-200,000-24.5-11.2-25.6-28.7-13.4-11.2-30.4-20.0 100,000-39.3-40.0 0 Taşıt Araçları ve Tekstil ve Yaş Meyve ve Kimyevi Hazırgiyim ve Makine ve Deri ve Deri İklimlendirme Elektrik - Demir ve Demir Çelik Çimento Cam Ağaç Mamülleri Hububat, Değerli Maden -60.0 Yan Sanayi Hammaddeleri Sebze Maddeler ve Konfeksiyon Aksamları Mamulleri Sanayi Elektronik Dışı Metaller Seramik ve ve Orman Bakliyat, Yağlı ve Mücevherat Mamulleri Toprak Ürünleri Ürünleri Tohumlar ve Mamulleri Tem-13 Tem-14 Ocak-Temmuz 2013 Ocak-Temmuz 2014 Tem.14/13% Ocak-Temmuz 14/13 % Sektörlerin ihracatındaki pay üzerinden değerlendirildiğinde Rusya ihracatındaki düşüş ve belirsizliklere en hassas sektörlerin yaş meyve-sebze, deri ve tekstil sektörleri olduğu görülüyor. Yaş meyve-sebzede gerilemenin sınırlı olduğu, tekstil ve deri sektörlerindeki, sırasıyla %27 ve %19 luk gerilemelerin ise Avrupa pazarındaki artışlarla telafi edildiği görülüyor. Sektörlerin İhracatında Rusya nın Payı (2013, %) 65.8 26.7 12.1 8.5 7.7 7.0 5.4 5.4 Otomotiv ve Yan Sanayi: Rusya ya gerçekleştirilen otomotiv ve yan sanayi ihracatı, 2013 yılında Türkiye toplam sektörel ihracatının ortalama %5,4 ü seviyesinde oldu. Bu anlamda Rusya ya yönelik otomotiv ve yan sanayi ihracatındaki gerilemenin, sektörün tamamı üzerindeki etkisinin sınırlı olacağı düşünülüyor. Rusya 12
otomotiv sektöründe daralma yaşanıyor. (2014 ün ilk yarısında Rusya pazarı %7,9 daralma ile yıllık 1.230.000 adede geriledi.) Türkiye nin ihracatının gerilemesinde, Rusya daki otomotiv talebindeki daralma etkili. Rusya nın en büyük otomobil üreticisi olan AvtoVaz firması 2014 yılında 8.500 işçi çıkarmayı planladığı ifade ediliyor. Firma 2013 yılında Rus otomotiv sektörünün gerilemesi nedeniyle 222 milyon dolar zarar etmiş durumda. Firma 2014 yılında da büyüme beklemiyor, zararı azaltmak amacıyla işçi çıkarıyor. Rusya nın önemli otomobil üreticilerinden Kamaz ın Genel Müdürü Sergey Kogonin, 30 Haziran 2014 tarihli açıklamasında kendisini Ukrayna daki durumdan çok Rus pazarının kötü gidişatının kaygılandırdığını ifade ediyor. (kazanfirst.ru) Sonuç olarak, Rusya ya gerçekleştirilen otomotiv ve yan sanayi ihracatının gerilemesinin sektör üzerindeki etkisinin sınırlı olacağı tahmin ediliyor, söz konusu gerilemenin ise esasen Rusya otomotiv sektöründe yaşanan daralmadan kaynaklanıyor. (Ozan Sıvacı) Çimento: Rusya, 2013 yılında Türkiye nin toplam çimento ihracatından %11 pay alırken 2014 yılının ilk yedi ayında bu payın düştüğü görülüyor. Rusya, kendi çimento tesislerini modernize etmeye ağırlık vermesiyle birlikte yerli üreticileri korumak amacıyla çimento ithalatına kısıtlamalar getirdi. Gerilemenin devam etmesi, 2013 yılında 1 milyon ton civarında olan çimento ihracatının 2015 yılında yarı yarıya azalması bekleniyor. Rusya pazarı sadece ihracat kısıtlamaları nedeniyle değil, ihracat fiyatlarının düşmesi, birkaç yıl önceki rekor seviyelerdeki fiyatların neredeyse yarısının altına inen fiyatlar nedeniyle de cazibesini yitirmiş durumda. Özellikle Karadeniz deki çimento üreticilerini etkileyen Rusya talebindeki daralma, sektörün farkında ve hazırlıklı olduğu bir gelişme. Kayıp iç pazarla telafi edilmiş görünüyor. Ancak iç pazarda yavaşlama durumunda Irak ihracatındaki gerileme ile birlikte düşünüldüğünde yurtiçi çimento fiyatları üzerinde aşağı yönlü baskı oluşması mümkün görünüyor. (Gülay Dincel) Tekstil: Türkiye, %15 pay ile Rusya nın en fazla tekstil ithalatı yaptığı ikinci ülke. En fazla ihracat yapılan alt sektörlerin, toplam ihracatın yaklaşık üçte birini oluşturan örme mensucat ile %15 ini oluşturan sentetik iplikten dokuma kumaşlar olduğu görülüyor. Toplam tekstil ihracatının %12 si Rusya ya yapılırken Avrupa pazarındaki artış, ilk 7 ayda Rusya ihracatında gerçekleşen %27 lik kaybı telafi etti. (Gülay Dincel) Makine ve Aksamları: İthalatının yaklaşık beşte biri makine ve aksamları olan Rusya nın makine ithalatında Türkiye %1 payla 18. sırada bulunuyor. Rusya Türkiye nin toplam makine ihracatından 2013 yılının ilk 6 aylık dönemde %7,4 pay alırken bu oran 2014 yılının ilk 6 ayında %6,5 e geriledi. Haziran ayında makine ihracatındaki %7,5 oranındaki artışın aksine, Rusya ya yapılan ihracat 2013 Haziran ına göre %8,2 geriledi. Temmuz da geçen yılın aynı dönemine kıyasla Rusya ya makine ihracatı %26 düştü, ilk yedi ayda toplam düşüş %11 oldu. (Dilara Ay-Yael Taranto) İklimlendirme Sanayi: 2014 yılının ilk 6 ayında Rusya ya yapılan ihracat geçen yıla kıyasla %10,4 artarak 163 milyon dolar oldu. Rusya nın Türkiye nin toplam iklimlendirme sanayii ihracatından aldığı pay %7 iken, Haziran da ihracatta bir önceki yılın aynı ayına göre %35 civarı bir artış oldu. Temmuz da ihracat artışı %7,3, ilk yedi ayda %9,9 olarak gerçekleşti. Rusya pazarı şimdilik yaptırımlardan olumsuz etkilenmemiş görünüyor. Türkiye ihracatından %2,8 pay alan iklimlendirme sanayii ihracatında Almanya dan sonra Irak ve Rusya en önemli pazarlar konumunda. Ancak bu iki ülkedeki gelişmelerin etkisinin, sektörün Türkiye nin toplam ihracatına katkısı düşünüldüğünde oldukça sınırlı kalacağı tahmin ediliyor. (Dilara Ay-Yael Taranto) 13
Elektrik-Elektronik Sanayi: Ülkenin toplam ithalatında 3. sırada yer alan sektörde Türkiye, aldığı %1 payla 23. sırada yer alıyor. 2014 yılının ilk 6 ayında Rusya ya olan elektrik-elektronik ihracatı geçen yılın aynı dönemine göre %12,5 artarak 159,5 milyon dolara ulaştı. Rusya nın Türkiye nin toplam elektrik-elektronik ihracatından aldığı pay %2,7 olup, sadece Haziran da Rusya ya olan ihracatta geçen yıla göre %8 civarı bir gerileme oldu. Temmuz ayında Rusya ya ihracatta gerileme geçen yılın aynı dönemine kıyasla %13,4, ilk yedi aydaki artış ise %7,7. Son iki aydaki olumsuz gelişmelerin ihracat artışını yavaşlattığı görülüyor. (Dilara Ay-Yael Taranto) Gıda: Yaş sebze-meyvede Türkiye nin en büyük ikinci ihracat pazarı olan Rusya ya yapılan ilk 7 ayda 2013 ün aynı dönemine göre sınırlı bir gerileme yaşandı. Ancak ihracat kompozisyonunda rekolteye bağlı olarak meyvelerde düşüş, sebzelerde ise yükseliş görüldü. Hayvancılık ve su ürünlerinde Rusya pazarına yapılan ihracatta ilk 7 ayda 2 kata yakın artış görülmekle birlikte Rusya nın toplam sektör ihracatı içindeki payı %3 ün altında kaldı. Benzer şekilde meyve sebze mamulleri, bakliyat ve hububat mamulleri gibi diğer gıda alt gruplarında Rusya ya gerçekleştirilen ihracattaki artışın toplam ihracata etkisi sınırlı oldu. (Esin Ertek) Kimyasal Ürünler: Türkiye boya, kozmetik, temizlik ürünleri ve muhtelif kimyasallar kategorilerinde Türkiye nin en büyük ihracat pazarlarından olan ve 2013 yılı toplam kimyevi mamul ihracatında 4. sırada yer alan Rusya ya yapılan toplam kimyevi mamul ihracatında yılın ilk yedi ayında artış gözleniyor. Alt sektörler bazında bakıldığında ilk 6 ayda inorganik kimyasallar ile temizlik maddelerinde %20 nin üzerinde daralma yaşanırken toplam ihracattaki artışın eczacılık ürünleri ve organik kimyasal ihracatındaki artıştan kaynaklandığı izleniyor. Temmuz ayında da pozitif seyrin devam ettiği ve kimya sektörü toplam ihracatı aylık bazda %3,4 artarken Rusya pazarına ihracatta aylık bazda %18 artış yaşandığı görülüyor. (Esin Ertek) Almanya: Sıradaki hayal kırıklığı olur mu?.. Almanya, Türkiye nin en büyük ihracat pazarı. En fazla ihracat yapan otomotiv ve hazır giyim sektörlerinin de en büyük pazarı. Almanya da büyümedeki yavaşlama ve iç talepteki zayıflamanın Irak ve Rusya daki seyirle birlikte düşünüldüğünde Türkiye nin pamuk ipliğine bağlı ihracatı açısından pek iyi sinyaller vermediği açık. Yılın ilk yedi ayında Almanya ya yönelik otomotiv ve hazır giyim ihracatı iyi bir seyir göstermiş durumda, Temmuz ayı artışları da güçlü. Her iki sektörde önümüzdeki aylara ilişkin siparişlerde keskin bir düşüş görülmemekle birlikte özellikle son çeyrek için tahminde bulunmak pek kolay değil. En Fazla İhracat Yapılan Ürün Grupları Bazında Almanya İhracatının Seyri (milyon $) 14
3,000,000 2,500,000 2,000,000 1,500,000 1,000,000 500,000-13.6 23.4 7.3 21.9 9.2 2.8-4.0-5.5 8.5 15.9 29.6-29.5-19.4-12.4 4.5 40.0 30.0 20.0 10.0 - -10.0-20.0-30.0-40.0 Tem-13 Tem-14 Ocak-Temmuz 2013 Ocak-Temmuz 2014 Tem.14/13% Ocak-Temmuz 14/13 % Sektörlerin İhracatında Almanya nın Payı (2013, %) 22.7 21.4 15.2 14.3 13.8 11.6 9.9 9.4 9.0 8.6 6.0 5.8 5.7 5.3 5.0 Sonuç: Büyüme inşaat sektörüne mi kaldı? 2014 yılı ihracatının 2013 yılını tekrar etmesi durumunda büyüme, yine doğrudan ve dolaylı katkısıyla inşaat sektörüne bağlı hale gelebilir. Yılın ilk çeyreğinde %5,2 büyüyen inşaat sektörünün, kentsel 15
dönüşümdeki ivmelenme, büyük projeler ve seçim yatırımlarının (yerel seçimler, Cumhurbaşkanlığı seçimleri ve sonbahardan itibaren de 2015 genel seçimleri için başlayacak yatırımlar) etkisiyle yılı %2,5-5 aralığında büyüme ile kapatması öngörülüyor. İnşaat malzemeleri üretimi ile inşaat sektörü büyümesinden etkilenen diğer sanayi ve hizmet sektörlerinin dolaylı etkisi de düşünüldüğünde umutlar bir kez daha inşaat sektörüne bağlanacak gibi görünüyor. 16
TSKB Ekonomik Araştırmalar Müdürlüğü MECLİSİ MEBUSAN CAD. NO 81 FINDIKLI İSTANBUL 34427, TÜRKİYE tel: (90) 212 334 50 50 faks: (90) 212 334 52 34 Bu doküman Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. nin uzman kadrosunca güvenilir olarak kabul edilen kaynaklardan elde edilen verilerle hazırlanmıştır. Notta yer alan görüşler ve öngörüler, not kapsamında belirtilen ve kullanılan yöntemler ile sektör temsilcileriyle yapılan görüşmelerle üretilen sonuçları yansıtmakta olup bu verilerin tamlığı ve doğruluğundan Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş.'nin herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadı. Notta yer alan sonuçlar, görüşler, düşünceler ve öngörüler, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. tarafından açık ya da gizli olarak bir garanti ve beklenti oluşturmaz. Diğer bir ifadeyle; bu dokümanda yer alan tüm bilgi ve verileri kullanma ve uygulama sorumluluğu, doğrudan veya dolaylı olarak, bu rapora dayanarak yatırım kararı veren ya da finansman sağlayan kişilere ait olup, elde edilen sonuçtan dolayı üçüncü kişilerin doğrudan ya da dolaylı olarak uğradıkları zarardan Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz. Bu döküman ileriye dönük tahminleri de kapsamaktadır. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş., bu tahminlere ulaşılamaması ya da Doküman daki bilgilerin tam ve doğru olmamasından sorumlu tutulamaz. Bu dokümanın tüm hakları saklıdır. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. nin izni olmadan raporun içeriği herhangi bir şekilde basılamaz, çoğaltılamaz, fotokopi veya teksir edilemez, dağıtılamaz.