ORGANİZE SANAYİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ

ORGANİZE SANAYİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 2017,ERZİNCAN

İÇERİKLER ŞEKİL TABLOSU... 3 1. DOĞAL GAZ NEDİR?... 4 1.1 DOĞAL GAZIN KULLANIM ALANLARI... 4 1.1.1 Isıtma Amaçlı Kullanım... 4 1.1.1 Pişirme Amaçlı Kullanım... 4 1.1.2 Sıcak Su Amaçlı Kullanım... 5 1.1.3 Sanayi Amaçlı Kullanım... 5 1.2 DOĞAL GAZIN TERCİH EDİLME SEBEPLERİ NELERDİR... 6 1.3 DOĞAL GAZA KOKU VEREN MADDE... 6 1.4 GENEL TANIMLAR... 6 2. DOĞALGAZ TESİSATINDA KULLANILAN PARÇALAR VE BORU HATLARI... 7 3. SAYAÇ NEDİR?... 11 3.1 SAYAÇ NUMARASI NEDİR?... 11 3.2 SAYAÇ TİP NUMARASI NEDİR?... 11 3.3 SAYAÇ ÇEŞİTLER... 11 3.3.1 Körüklü Sayaçlar... 11 3.3.2 Rotary Sayaçlar... 14 1.1.1 Türbin Sayaçlar... 15 4. DOĞAL GAZ BASINÇ DÜŞÜRME VE ÖLÇÜM İSTASYONLARI... 16 4.1 RMS/A (REGULATİON AND MEASURİNG STATİON)... 16 4.2 RMS/RS B TİPİ İSTASYON ( ÇELİK HATTAN BESLENEN)... 18 4.3 RMS/RS C TİPİ İSTASYON (PE HATTAN BESLENEN... 18 5. SERVİS KUTUSU VE TİPLERİ... 20 5.1 S 200 TİP SERVİS KUTUSU... 20 5.2 S 300 TİP SERVİS KUTUSU... 20 5.3 CES 200 TİP SERVİS KUTUSU... 20 5.4 S700 DOĞAL GAZ SERVİS KUTUSU... 21 5.5 S 2200 DOĞAL GAZ SERVİS KUTUSU... 21 6. FATURALANDIRMA... 22 6.1 FATURALANDIRMA HESAPLARINDA KULLANILAN TERİMLER... 22 6.2 FATURALANDIRMADA YAPILAN İŞLEMLER... 24 2

ŞEKİL TABLOSU Şekil 1 Bina Tesisatının Genel Gösterimi... 8 Şekil 2 Körüklü Sayaç Çeşitlerinin Bar a Göre Değişimi... 13 Şekil 3 Körüklü Sayaç Montaj Detayı... 13 Şekil 4 Rotary Sayaç Çeşitleri... 14 Şekil 5 Rotary Tip Sayaç Montaj Detayı... 14 Şekil 6 Türbin Sayaç Çeşitleri... 15 Şekil 7 Türbin Tip Sayaç Montaj Detayı... 15 Şekil 8 RMS A İstasyonunun Gösterimi... 17 Şekil 9 RMS / RS B Tipi İstasyon Gösterimi... 18 Şekil 10 A-B ve C Tipi İstasyonların Genel Gösterimi... 19 Şekil 11 K Katsayılarının 2017 Yılındaki Değerleri... 25 Şekil 12 Örnek Faturalandırma Gösterimi... 26 3

1. DOĞAL GAZ NEDİR? Başta metan (CH4 ) ve etan (C2H6 ) olmak üzere çeşitli hidrokarbonlardan oluşan yanıcı bir gaz karışımıdır. Doğalgaz renksiz kokusuz havadan hafif bir gazdır. Diğer enerji kaynaklarına göre daha ucuz ve ekonomiktir. Aynı zamanda verim olarak diğer kaynaklardan yüksektir. Atık ürünler barındırmadığından temiz enerji kaynağı olarak bilinir. 1.1 DOĞAL GAZIN KULLANIM ALANLARI 1.1.1 Isıtma Amaçlı Kullanım Isıtma amaçlı doğalgaza talep diğerlerine göre daha yüksektir. Isıtma sisteminde doğalgaz kullanılması tüketiciye büyük kazanç sağlayacaktır. Betonarme binalarda ve fabrikalar da kullanılır. 1.1.1 Pişirme Amaçlı Kullanım Doğal gaz sağladığı yer tasarrufu temizlik ve süreklilik sayesinde pişirmede diğer yakıtlara göre önemli avantajlar sunar. Doğalgaz mutfakta gaz ile çalışan normal ve fırınlı ocaklarda kullanılır. 4

1.1.2 Sıcak Su Amaçlı Kullanım Verimli bir yakıt olması sebebiyle hem ekonomiktir. Hem enerjide tasarruf sağlar ayrıca her zaman kullanıma hazır olması nedeniyle evdeki sıcak su ihtiyacının karşılanmasında konforlu bir kullanım sunar. 1.1.3 Sanayi Amaçlı Kullanım Doğalgaz; her türlü endüstri, sanayi, toplu konut ve konutların ekonomik olduğu sürece vazgeçilmez enerji kaynağıdır. Yakıt olarak diğer yakıtlara göre baca gazı emisyonu açısından en çevreci yakıt türüdür. Kullanım kolaylığı ve ucuz olması bakımından sanayi tesislerinde tercih edilen yakıtların başında gelir. Sanayi tesislerinin doğalgaz dönüşümü, teknik şartnameler çerçevesinde, gazın teslim noktasında yakıcı cihaz ve ünitelerine kadar boru şebeke ve bu şebekeler dâhilinde teknik emniyetin sağlanması, tüm kademelerde gazın akışından yanma noktasına kadar belirlenen teknik esaslar dâhilinde olmalıdır. Sanayi tesislerinde ihtiyaç duyulan gaz debisi ve basınç değerleri gaz teslim noktalarına kadar %100 maksimum kapasite artışına uygun olmalıdır. Kazan daireleri, buhar kızgın yağ ısı santralleri, pişirme kurutma amaçlı tünel veya kamara tip fırınlar, tekstil amaçlı tesislerde ramöz makinaları, döküm ergitme ocakları, homojenizasyon fırınları, tavlama ocakları, daldırma tip ergitme havuzları, döner tip ısı jeneratörlü kurutucular ve bu ünitelerde yakıcı cihaz olarak kullanılan atmosferik, üflemeli gaz brülörleri ve gaz bekleri, EX-pro of emniyet sistemleri, teknik şartname açısından irdelenmeli, doğru tercihler yapılmalı ve gerekli adaptasyonlar yerine getirilmelidir. Özellikle kapalı mekânlar da olası gaz kaçaklarına karşı gerekli emniyet tedbirleri özenle alınmalıdır. 5

1.2 DOĞAL GAZIN TERCİH EDİLME SEBEPLERİ NELERDİR Doğalgaz her an için kullanılmaya hazırdır. Doğalgaz çevre dostudur. Kalıcı atıklar bırakmadan yanar. Doğalgazlı cihazlarda ısı geçişi kısa sürede olur. Doğalgazlı cihazlarda sıcaklık kontrolü çok hassas olarak yapılır, konfor ve enerji tasarrufu sağlanır. Doğalgaz uzun süreli bir enerji kaynağıdır. Büyük rezervlerden, on yıllar ötesine kadar uzanan ya al ya da öde anlaşmalarıyla emniyete alınmıştır. Doğalgaz depolama yeri gerektirmez, böylece binalarda elde edilir. Doğalgaz uzun süreli bir enerji kaynağıdır. Büyük rezervlerden, on yıllar ötesine kadar uzanan ya al ya öde anlaşmalarıyla emniyete alınmıştır. Doğalgaz kullanıldıktan sonra ödenir, önceden ödeme gerektirmez. Bir apartmanda her dairenin ayrı gaz sayacı monte ettirmesi halinde ne kadar gaz tüketildiği kolaylıkla belirlenir. 1.3 DOĞAL GAZA KOKU VEREN MADDE Doğalgaz renksiz ve kokusuz bir gazdır. Bu sebeple, kullanıcının herhangi bir gaz kaçağını kolaylıkla fark edebilmesi için gaza koku verici bir madde eklenir. Şehir şebekesine verilen doğalgaza, çürük sarımsak kokusu veren THT (Tetra Hidro Teofen) maddesi katılmaktadır. 1.4 GENEL TANIMLAR Gaz hacmi: Gazın kapladığı hacim olarak tanımlanır. Birimi m 3 tür. Gazın hacmi o andaki hal büyüklüklerine bağlıdır. Basınç sıcaklık ve nemin değişmesi durumunda kütle aynı olsa bile hacim değişmektedir. Gazın normal hali: Kuru haldeki gazın normal hali denildiğinde akla gelen ilk durum olarak ifade edilir. Gazın işletme hali: İşletme sırasındaki gazın büyüklük değerleri, gaz sayacının bulunduğu ölçüm yerindeki veya brülör ya da bekin bulunduğu tüketim yerindeki hal büyüklükleri ile tanımlanır. İşletme halindeki gazın durumunu gerçek sıcaklık, gerçek basınç ve nem büyüklükleri tanımlanmaktadır. Ancak gazın termik hesabı yapılırken ve faturalandırmada işletme halinden normal haline dönüşümü yapılmaktadır. 6

2. DOĞALGAZ TESİSATINDA KULLANILAN PARÇALAR VE BORU HATLARI Bina Bağlantı Hattı Servis kutusu ile ana kapama musluğu arasında kalan boru kısmıdır. Ana Kapama Musluğu Bir yapıya verilen gazı tamamen kesebilmek üzere bağlantı hattı sonuna konulan musluk, sürgülü vana veya küresel vana şeklindeki gaz kapama elemanıdır. Basınç Regülatörü Şebeke gaz basıncının tüketim cihazları kullanma basıncına indirilmesine yarayan cihazdır. Filtre Gaz tesisatındaki yabancı maddelerin sayaç, gaz hattı elemanları veya yakıcı cihazlara geçişini engellemek amacı ile kullanılan elemandır. Brülör Gaz Kontrol Hattı Doğalgaz yakan cihazların (Brülör, bek vb.) emniyetli ve verimli olarak çalışmalarını temin etmek maksadıyla tesis edilen sistemlerdir. Rakor Gaz hattının bir kısmını herhangi bir sebepten dolayı sökmek, tamir etmek vb. işler için kullanılan uzun dişli boru parçası, manşon ve kontra somundan oluşan bağlantı elemanıdır 7

Şekil 1 Bina Tesisatının Genel Gösterimi 1. Servis kutusu Servis ya da bağlantı hattının bitimine konulan ve içinde servis regülatörü veya servis düzenleyici-sayaç seti ve/veya vana bulunan kutuyu ya da ana kapama vanasını 2. Dağıtım Hattı (Kolon Hattı) Ana emniyet vanasından sonra gaz sayaçlarının giriş bağlantılarına kadar düşey veya yatay olarak çekilen boru hattıdır. 3. Vana Manüel olarak akışı kesmeye veya açmaya yarayan tesisat elemanıdır. (TS EN 331, TS 9809). 8

4. Sayaç Bağlantı Hattı Kolon hattı ile sayaç girişi arasında bulunan borudur. 5. Sayaç Sayaç, kullanılmak (yakılmak) üzere tüketim mahalline sevk edilen doğalgazı ölçmekte kullanılan cihazdır.(ts 8415, TS 5910, TS 5477). 6. Tüketim Hattı Sayaçtan en son ayırım hattına kadar olan ana borudur. 7. Ayırım (Sorti) Hattı Tüketim hattından ayrılan ve cihaz bağlantı vanasına kadar olan borudur. 8. İç Tesisat Hatları Ana emniyet vanasından sonra tüketim cihazlarına kadar olan boru ve bağlantı elemanlarının tamamıdır. 9

Basınç Düşürücü Regülatör Kontrol elemanı olarak regülatörün görevi, giriş basıncının ve debisinin değişken olmasına karşılık sistemden geçen gaz akışkanı sınırlayarak çıkışta gaz basıncının istenilen değere getirilmesini sağlamaktadır. Isıtma işleminden sonra istenilen sabit çıkış basıncına regülatör ile düşürülmektedir. Elektronik Hacim Düzeltici (Korrektör) Gaz ölçümünde en önemli zorlukların başında gaz hacminin gazın kendi özelliklerine ve ortam şartlarına bağlı olarak değişmesi gelmektedir. Özellikle günümüzde yaygın olarak kullanılan doğalgazın ölçümünde de bu sorun ile karşı karşıya gelmekteyiz. Doğalgaz hacminin ve esasında enerji olarak karşılığının net olarak belirlenmesi için farklı cihaz ve teknikler kullanılmaktadır. Elektronik hacim düzeltici bazen yalnızca basınç altında doğalgazın hacminde meydana gelen değişim, bazen de sıcaklığa bağlı değişim farklı teknikler ile düzeltilmektedir. Esas olan ise dikkate değer tüm hacim farklılıklarını belirleyip doğalgazın enerji karşılığını tespit etmektir. İşte bu aşamada elektronik hacim düzeltme cihazları ( Korrektör ) devreye girmektedir. Doğalgaz ölçümünde üç etkene bağlı hacim değişiklikleri dikkate alınmaktadır. Basınç (P), Sıcaklık (T) Sıkıştırabilirlik faktörü (Z). 10

3. SAYAÇ NEDİR? Abonelerin doğalgaz tüketimini belirlemeye esas, ölçü ve ayarlar yönetmeliklerine tabi, TSE belgeli, gaz dağıtım şirketi tarafından kabul edilmiş cihazlardır. Körüklü, rotary ve türbinli çeşitleri vardır. 3.1 SAYAÇ NUMARASI NEDİR? Abonelerin doğalgaz tüketimini belirlemeye esas olan sayaçlar üzerinde yer alan seri numarasıdır. Her abonenin kullandığı sayacın numarası farklıdır. 3.2 SAYAÇ TİP NUMARASI NEDİR? Uluslararası standartlardaki harften sonra gelen rakamlardır. Örneğin; G25 sayacın sayaç tip no su 25'dir. 3.3 SAYAÇ ÇEŞİTLER 3.3.1 Körüklü Sayaçlar İki hareketli diyaframlı, iki kayar valfli (çekmece mekanizmalı) ve bir numaratörlü kuru sayaçlar İngiltere de 1844 yılında icat edildi ve patent aldı. Thomas Glover bu dizaynı geliştirdi. Bugün ülkemizde kullanılan körüklü sayaçlar dört odacıklı dizayna sahiptir. Farklı ebatlara sahip sayaçlar maksimum ve minimum akış miktarına sahiptir. Körüklü sayaçlar geniş ölçüm aralıklarında doğru ölçümler yapmaktadır. Tüm pozitif yer değiştirmeli sayaçlar gibi körüklü sayaçlar da sırayla dolan ve boşalan ve hacmi bilinen odacıklara sahiptir. Bu sayaçların üç temel parçası ölçüm odacıkları, odacıklara gaz girişini ve çıkışını sağlayan bir valf mekanizması ve numaratör mekanizmasıdır. Körüklü sayaçların işletimi gaz özelliklerinden bağımsızdır. Gazın ısıl değeri, özgül yoğunluğu ya da diğer fiziksel özellikler odacıkların hacmini etkilemez. Sayaç, iç sıcaklık düzeltimi yapılmadan kendi içinde bulunan gazın basınç ve sıcaklığında hacim ölçümü yapar. Ülkemizde körüklü sayaç standardı TS 5910 EN 1359 dur. 11

Körüklü sayaçlar, en küçük debilerine göre 12 sınıfa ayrılır; G 1,6 G 2,5 G 16 G 160 G 25 G 250 G 4 G 40 G 6 G 65 G 10 G 100 Sayaçtan geçen gazın basınç ve sıcaklığına göre sayaç kapasitesi belirlenir. 3.3.1.1 G1.6-G4 Körüklü Sayaç Evlerde ve ticari uygulamalarda kullanılan körüklü sayaçlar kompakt tasarımları, bakım gerektirmemeleri ve sessiz çalışmalarının yanı sıra uzun ömürlü olmaları ve geniş ölçüm aralıkları sayesinde dünyada ve ülkemizde en çok tercih edilen sayaç tiplerinin başında gelmektedir. Çalışma basıncı en fazla 0,5 bar olacak şekilde sınırlandırılmıştır. 0,016 m 3 /h ile 160 m 3 /h arasında çalışabilen farklı büyüklüklerde körüklü sayaçlar mevcuttur. Ayrıca sıcaklık değişimlerinin getirdiği ölçüm farklılıklarını gideren sisteme sahip TC li G4 sayaç da mevcuttur. Çalışma Prensibi: Özel tasarım sentetik diyaframların ayırdığı odacıklar gazın hareketiyle periyodik olarak dolup boşalır. Diyaframlarının bu hareketi çeşitli aktarma elemanları vasıtasıyla manyetik kapline ve oradan da numaratöre iletilir. 3.3.1.2 G6 Körüklü Doğalgaz Sayacı 0,06 m 3 /h 10 m 3 /h ölçme aralığı Sinyal vericili numaratör İşletme basıncı 0,5 bar Servis bakım gerektirmez 12

Şekil 2 Körüklü Sayaç Çeşitlerinin Bar a Göre Değişimi Şekil 3 Körüklü Sayaç Montaj Detayı Körükler vasıtasıyla hacimsel ölçüm yapan cihazlardır. Körüklü tip sayaç bağlantılarında ön gerilme oluşturmayacak ve değişik tip sayaçların kullanımına ve sayaç giriş vanasının gerektiği hallerde sökülebilmesine imkân sağlayabilecek şekilde esnek bağlantı elemanı (Üzeri Polyolefin Kılıf Kaplı (Makaron kaplı) flex) kullanılmalıdır. Sayaç fleksleri kesinlikle eğilme ve burulma olmayacak şekilde monte edileceklerdir. Sayaç çıkış borusuna mutlaka kelepçe atılmalı ve esnek bağlantı elemanı TS 10878 e uygun olmalıdır. 13

3.3.2 Rotary Sayaçlar En küçük rotary sayaçların kapasitesi büyük körüklüler kadardır. Büyük rotary sayaçların kapasite-siyse büyük körüklü sayaçların on katı daha fazladır. Bu nedenle büyük debi gerektiren ticari ve endüstriyel uygulamalarda rotary sayaçlar kullanılmaktadır. İlk pozitif yer değiştirmeli gaz sayaçları 1920 de Roots Şirketi ve Connersville Blower Şirketi tarafından yapılmıştır. Bu sayaçlar ismini ölçüm odacıklarını süpüren döner pistonlardan (kanatlardan) almıştır. Şekil 4 Rotary Sayaç Çeşitleri Şekil 5 Rotary Tip Sayaç Montaj Detayı 14

1.1.1 Türbin Sayaçlar Model Ağırlığı: G100/G1000 Kapasite: 8/6500 m3/h EN12261-MID işaretli Ölçüleri: DN40/DN150 Flanş bağlantısı: PN16/ANSI150/300 OIML, MID, PED, ATEX onaylı Giriş tarafında düz mesafe <1XD Müdahaleye izin vermeyen numaratör Şekil 6 Türbin Sayaç Çeşitleri Şekil 7 Türbin Tip Sayaç Montaj Detayı 15

4. DOĞAL GAZ BASINÇ DÜŞÜRME VE ÖLÇÜM İSTASYONLARI 4.1 RMS/A (REGULATİON AND MEASURİNG STATİON) Yüksek basınçlı doğalgazı daha düşük basınca düşüren ve ölçüm yapılan istasyonlara A tipi istasyonlar olarak adlandırılmaktadır. Doğalgazın iletimini gerçekleştiren BOTAŞ ın doğalgazı, müşterilerine teslim noktası olan A Tipi istasyonlar; Şehir girişlerinde dağıtım şirketlerinin, Yüksek basınçlı gaz ile çalışan tesislerin (elektrik üreten tesisler) Dağıtım hatlarının bulunmadığı tesislerin gaz talebini karşılamak için kurulmaktadır. Bu istasyonların giriş basıncı ulusal iletim şebekesini işleten iletim şirketi (BOTAŞ) tarafından belli basınç aralığında (35-75 bar) garanti edilmektedir. Çıkış basınçları ise dağıtım şirketlerinin işletme basınçları (12-25 bar) ve tesislerin ihtiyaç duydukları basınca bağlı olarak değişmektedir. İstasyonlar içerisindeki temel tüm ekipmanlar (regülatör, sayaç vb.) en az bir yedekli olarak tasarlanır. 75 35 bar basınçta; -Şehirler -Organize Sanayi Bölgeleri-Otoprodüktör gurupları (Doğalgazdan elektrik üretimi) -Büyük sanayi kuruluşlarına çelik borularla getirilir. Doğalgazın bu basınç altında direk kullanılmayıp; 25-12 bar basınca veya direk olarak kullanım basıncına düşürülmesi ve ölçülmesi A Tipi istasyonlarla yapılır 16

Şekil 8 RMS A İstasyonunun Gösterimi Ekipman Listesi: Giriş-Çıkış Vana Grubu Borulama Giriş - Çıkış İzolasyon Contaları Giriş Basıncı (Pg) : 75-35 Bar Çıkış Basıncı (Pç) : 25-12 Bar Çalışma Basıncı: 20 Bar Filtreler Giriş Basınç Sınıfı: ANSI 600 Isıtıcılar Çıkış Basınç: ANSI 300 Regülatör - Shut-off Tahliye (Relief) Vanası V max.( Giriş) : 20 m/s V max.( Çıkış) : 30 m/s Ölçüm Hattı Çalışma sıcaklığı aralığı: 40-(-20) ºC Kelebek Vanalar Flow Computer PLCManometre, Termometre, Termowell 17

4.2 RMS/RS B TİPİ İSTASYON ( ÇELİK HATTAN BESLENEN) Çelik hattan beslenir. Giriş basıncı 6-25 bar arasındadır. (Organize sanayi bölgelerinde 19-12 bar giriş basıncı uygulanır. Çıkış basıncı minimum 4 bar dır. 4 barın altında çıkış basıncı taleplerinde gaz dağıtım şirketlerinin onayının alınması gerekmektedir. Şehir ve organize sanayi bölgelerinde doğal gaz genel olarak 19-12 bar basınçta bölgesel olarak çelik boru şebekesi ile dağıtımı yapılır. Büyük kapasitesi olan sanayi ve ticari kuruluşlar doğalgazı bu şebekeden kullanabilmek için gaz basıncını 4-1 bar düşüren ve kullanılan gaz miktarını ölçen B tipi istasyon kurulur. Şekil 9 RMS / RS B Tipi İstasyon Gösterimi 4.3 RMS/RS C TİPİ İSTASYON (PE HATTAN BESLENEN) PE şebekeden beslenir. İhtiyaç duyulan gaz debisinin 325 m 3 /h e kadar olduğu endüstriyel tesisler için uygundur. Giriş basıncı 1-4 bar çıkış basıncı max. 0.3 bar dır. Modeller: RMS-C; C tipi Doğalgaz basınç düşürme (reglaj) ve ölçüm istasyonu (2 4 bar girişli) RS-C; C tipi Reglaj / Skid İstasyonu MS-C; C tipi Doğalgaz ölçüm istasyonu 18

Teknik Özellikler Giriş Basınç Aralığı: 2 4 bar Çıkış Basınç Aralığı: 1 0,3 bar Kapasite Aralığı: 50 12.000 Nm 3 /h Çalışma Sıcaklığı: -20 / +60 C Anma Çapları: DN25 DN300 Şekil 10 A-B ve C Tipi İstasyonların Genel Gösterimi 19

5. SERVİS KUTUSU VE TİPLERİ 5.1 S 200 TİP SERVİS KUTUSU S 200 tip kutular, dar tip kutulardır. Bina ya da bahçe duvarına yaslanırlar. içlerine B25, tekli B50 yada BCH 30 olmak üzere 1 adet regülatör yerleştirilebilir. Regülatörler 1 4bar olan gaz basıncını kullanım basıncı olan 21 mbar veya 300 mbar a düşürür. S 200 Duvar tipi servis kutularında, doğal gaz borusu topak altına inmeden yandan çıkış yapılabiliyorsa katodik koruma yapılmaz. Servis kutusundan çıkan boru toprak altına inmesi durumunda, toprak altında kalan kısmın metrajına bakılmaksızın mutlaka katodik koruma uygulaması yapılmalıdır. 5.2 S 300 TİP SERVİS KUTUSU S 300 tip kutular geniş kutulardır. içlerine ikili, üçlü ve dörtlü regülatör bataryaları yerleştirilebilir. S 200 kutularda yapılabilen yandan delme işlemi bu kutularda yapılamaz. Toprak altında kalan çelik borular PE kaplama (hazır PE veya sıcak PE sargı) ve katodik koruma ile korozyona karşı, gerek duyulan noktalarda da mekanik darbe ve zorlanmalara karşı çelik kılıf kullanılarak koruma altına alınmalıdır. 5.3 CES 200 TİP SERVİS KUTUSU CES 200 tip kutular gömülü tip kutulardır. içlerine ancak B 2, tekli B 50 ya da BCH30 olmak üzere 1 adet regülatör yerleştirilebilir. 20

5.4 S700 DOĞAL GAZ SERVİS KUTUSU Yerüstü Doğalgaz Servis Kutusu SMC malzemeden üretilmektedir. 4 adet PVC ayak standart olarak verilmektedir. Kullanılacak olan regülatöre göre insertler ayarlanabilmektedir. İGDAŞ Teknik Şartnamesine uygundur 5.5 S 2200 DOĞAL GAZ SERVİS KUTUSU 6 m³ ile 50 m³ kapasiteli regülatör kullanımına uygundur. Duvar Tip kullanım içindir 2,2 kg ağırlık 21

6. FATURALANDIRMA 6.1 FATURALANDIRMA HESAPLARINDA KULLANILAN TERİMLER İlk okuma tarihi Bir önceki fatura döneminde sayaç göstergesinin belirlendiği tarihtir. Son okuma tarihi Yeni faturalandırma döneminde sayaç göstergesinin belirlendiği tarihtir. İlk gösterge Önceki faturalandırma döneminde belirlenen sayaç gösterge değeridir. Son gösterge Yeni faturalandırma döneminde belirlenen sayaç gösterge değeridir. Tüketim (m 3 ) Önceki ve yeni okuma tarihleri arasında sayaçtan geçen doğal gaz hacmi olup son ve ilk göstergeler arasındaki farkı ifade eder. Düzeltme katsayısı Sıkıştırılabilir bir akışkan oluşu nedeniyle farklı basınçlarda kullanılan gerçek doğal gaz miktarını belirlemek üzere hesaplanarak uygulanan katsayıdır. Fatura dönemindeki farklı katsayıların, gün ağırlıklı ortalamasını ifade eder. Katsayı aylık olarak değişir. Fiili üst ısıl değer Doğal gazın ilgili tahakkuk dönemi içindeki her gün için tespit edilen üst ısıl değerlerinin o tahakkuk dönemi için hesaplanan metreküp cinsinden hacimsel akış ağırlıklı ortalamasını ifade eder. Düzeltilmiş tüketim (m 3 ) Basınç, sıcaklık, sıkıştırıla bilirlik değişkenleri göz önünde tutularak hesaplanan ve sayaçtan fiili olarak geçen doğal gaz miktarını standart hacim cinsinden ifade eden değerdir. Tüketim değerine, düzeltme katsayısının uygulanmasıyla elde edilir. Standart Metreküp Kütle akış ölçer kütle ölçer ve bu kütle değerini hacimsel değere dönüştürebiliriz. Bunun için yoğunluk değerini kullanmamız gereklidir. Hesaplarımızda kullandığımız yoğunluk belirli bir değer (standart sıcaklık ve standart basınç altında) olmalıdır. Bu standart değerler kullanılarak yapılan hesaplamaların sonucunda çıkan değerlerin birim standart metreküp (Sm 3 ) olarak kullanılır. 22

Ortalama üst ısıl değer (kcal/m 3 ) 1 m3 doğal gazın yanması sonucunda elde edilen enerji miktarı olup karışımın durumuna bağlı olarak farklılık gösterir. Fatura dönemindeki farklı katsayıların, gün ağırlıklı ortalamasını ifade eder. Standart değer 9.155 kcal/m3 kabul edilir ve fiili ortalama üst ısıl değerin standart değere oranı, tüketilen gerçek enerji miktarını belirler. Böylece diğer yakıtlardan farklı olarak, doğal gazda kullanılan enerji miktarı oranında ödeme yapılır. Tüketilen enerji miktarı (kwh) Basınç, sıcaklık, sıkıştırıla bilirlik değişkenleri göz önünde tutularak hesaplanan ve sayaçtan fiili olarak geçen doğal gaz miktarını enerji cinsinden ifade eden değerdir. Tüketim değerine, düzeltme katsayısı ve ortalama üst ısıl değerin uygulanmasıyla elde edilir. Ortalama satış bedeli (TL/kWh) 1 kwh enerji eşdeğeri doğal gazın ortalama satış fiyatıdır. Fatura dönemindeki farklı tarifelerin, gün ağırlıklı ortalamasını ifade eder. Tüketim bedeli (TL) Katma değer vergisi haricindeki fatura bedelini belirtir. KDV (%) Tüketim bedeline uygulanan, katma değer vergisi bedelini belirtir. Tenzilat/İlave (TL) Bir önceki faturada yapılan ve son faturaya yansıtılan tenzilat/ilave bedelini belirtir. Yuvarlama (TL) Son faturada yapılan ve bir sonraki faturaya yansıtılacak yuvarlama bedelini belirtir. Özel hizmet bedeli (TL) Abonenin talebi halinde gerçekleştirilen doğal gaz arzını geçici olarak durdurma ve yeniden sağlama gibi hizmetlerin, katma değer vergisi haricindeki bedelini belirtir. Açma kapama ve usulsüz kullanım var ise ilgili bedel bu haneye eklenir. Gecikme bedeli (TL) Bir önceki fatura dönemi, son ödeme tarihi sonrasında yapılan ödemelere uygulanan ilave bedeldir. 23

6.2 FATURALANDIRMADA YAPILAN İŞLEMLER Doğal gaz hesaplamalarında kullanılan bu yönetmelik 13 Ekim 2016 Perşembe 29856 sayıl Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan: Doğalgaz piyasası Tarifeler yönetmeliğinde yer almaktadır. Dayanak Olarak MADDE 1- (1) Bu Yönetmelik, 20.2.2001 tarihli ve 4628 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile 18.4.2001 tarihli ve 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu (Elektrik Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılması ve Doğal Gaz Piyasası Hakkında Kanun) una dayanılarak hazırlanmıştır. Aşağıdaki hesaplamalar bu yönetmelik göz önünde bulundurularak yapılmıştır. Sayaçta hacim ölçümü yapmak için sayaçta okunan son endeksle ilk endeks arasındaki fark belirlenir. Bu belirlenen fark kullandığımız zaman diliminde ölçülen hacmi verir. Sayaçtan Ölçülen Hacim (m 3 ) = Son Endeks- İlk Endeks (m 3 ) Bu değeri bulduktan sonra, yapmanız gereken standart metreküp (Sm 3 ) cinsinden düzeltilmiş tüketimi bulmaktır. Düzeltme Katsayısı (K Çarpanı) Nedir? Gazlar sıkıştırılabilir akışkanlardır; dolayısıyla farklı basınçlarda ölçülen gaz hacimleri değişir.. Doğalgaz dağıtım şirketi, tüketicinin gerçek tüketim hacmini hesaplamak için düzeltme katsayısını kullanır. Dağıtım şirketi, faturalandırmaya esas alacağı tüketim hacmini hesaplamak için, sayaçtan ölçülen hacim değerini (m 3 ) K çarpanını kullanarak düzeltir. Ölçülen hacim düzeltme katsayısı ile çarpılır. Düzeltilmiş Tüketim (m 3 ) = Sayaçtan Ölçülen Hacim (m 3 )* Düzeltme Katsayısı (K) Daha sonra düzeltilmiş tüketimi bulmak için yapılan ilk işlem ortalama üst ısıl değerin referans üst ısıl değerine oranı bulunur. Gerçek değer ile bulduğumuz değerin çarpımı yapıldığında düzenlenmiş tüketim değeri ( DSm 3 ) cinsinden bulunur. K çarpanının bağlı olduğu parametreler Dağıtım şirketine (doğalgaz dağıtım bölgesine), Sayacın bulunduğu konuma (ile ve ilçeye göre), Sayaç türü (mekanik ya da elektronik), Sayaç ölçüm basıncına (21 mbar / 100 mbar / 300 mbar) 24

Şekil 11 K Katsayılarının 2017 Yılındaki Değerleri Toplam tüketimi bulmak için düzeltilmiş tüketim ile sabit değeri birbirine çarptığımızda (kwh) cinsinden toplam tüketim bulunmuş olur. 1 m 3 doğal gazdan kaç kwh enerji elde edilir? Doğal Gaz (1 m 3 = 10,64 kwh) EPDK'nın tebliğde belirttiği değerlere göre, 1 metreküp doğal gaz tüketiminden elde edilen enerji miktarı 10,64 kwh standart değer olarak kabul edilir. Tüketim (kwh) = Düzeltilmiş Tüketim (m3)* Çarpan (10.64) Toplam tüketimi EPDK nın verdiği birim fiyatı ile çarptığımızda tüketim bedeli (TL) olarak bulunur. Tüketim Bedeli=Tüketim (kwh)* Birim Fiyatı Fatura tutarı için de tüketim bedeli ve işletme giderleri katılım payı göz önünde bulundurularak KDV eklenmektedir. Fatura Tutarı = Tüketim Bedeli +İşletme Giderleri Katılım Payı (% 3) + KDV(% 18) 25

Fatura Hesaplama Ortalama Üst Isıl Değer 9.218,5600 Gerçek Değer (Sm 3 ) 7.512,00*1.16 ( K Değişken) =8.731,92 Ref. Üst Isıl Değer 9.155,0000 İlk Endeks 417.557,00 Düz. Tük. (DSm 3 ) (9.218,5600/9.155,0000) * (8.731,92) =8.774,42 Çarpan (kwh/m 3 ) 10.64 Son Endeks 425.069,00 Fark (m 3 ) 425.069,00 417.557,00=7.512,00 Toplam Tüketim (kwh) 8.774,42*10,64=93.359,8 Birim Fiyatı (TL/kWh) 0,07603337 ( Değişken) Bedeli (A) (93.359,8*0,07603337)=7.089,46 İşletme Giderleri Katlım Payı (%3) (7.089,46*3)/100 = 212,95 KDV (%18) ((7.089,46+212,95)*18)/100 =1.314,41 Fatura Tutarı Toplamı (TL) 8.616,82 Şekil 12 Örnek Faturalandırma Gösterimi 26