YABANCI DİL ÖĞRENİMİ ÜZERİNE TAVSİYELER Nevzat AGAN Emekli Öğretim Görevlisi - I - Son çeyrek yüzyılda kitle iletişim araçlarındaki baş döndürücü gelişme, üzerinde yaşadığımız yerküreyi büyük bir köye dönüştürdü. Aynı köyde yaşayan farklı din, mezhep, kültüre mensup ve farklı bir yaşam tarzı sürdüren günümüz insanları bu yüzden birbirlerini daha yakından tanımak ihtiyacım duyuyor. Uluslararası ticari, siyasi ve kültürel ilişkiler arttı ve bunun sonucunda en az bir yabancı dil bilmek artık bir zorunluluk haline geldi. Yabancı dili olmayan bir insan kendi içine kapalıdır; dünyaya açılamaz, yabancı yayınları takip edemez, olayları dar bir perspektiften izlemek zorunda kalır. Bu kişi bir de akademisyen ise işi iyice zorlaşır. Bilimsel çalışmalar dünya çapında hızla sürüyor ve yapılan araştırmaların sonuçları en yaygın dil olan İngilizce ile yayınlanıyor. İngilizcesi iyi olmayan bir akademisyen bu yayınları gerektiği gibi okuyabilir mi? Yabancı dil bilmek farklı dünyalara pencere açmaktır. Siz 15-20 yıl önce çevrilmiş eserlerle bir yere varamazsınız. Bakın Amerika'da ve gelişmiş Batı Avrupa ülkelerinde 5 yıldan daha önce yayınlanmış eserleri referans kabul etmiyorlar. Çünkü bilgi hızla değişiyor, çok çabuk eskiyor. Siyasette, ticarette, sanatta kısaca hangi alanda olursa olsun hepsinde en az bir yabancı dili iyi bilmek gerekiyor. Örneğin Hollanda'da olsun Almanya'da olsun bir genç ortaöğretimi bitirdiğinde 3 dil konuşabiliyor. Bu da ona uluslar arası ilişkilerde ileriye dönük olarak büyük bir avantaj sağlıyor. Türkiye'de ise bırakın 3 dili bir İngilizceyi bile doğru dürüst öğretemiyoruz. Yabancı dil öğrenmenin gereğini kısaca vurguladıktan sonra ülkemize baktığımızda durumun gerçekten içler acısı olduğunu görüyoruz. Anadolu ve Fen liselerini hariç tutarsak - ki onların durumu da tartışılır - okullarımızda verilen İngilizce eğitimi gerçekten çok yetersiz. İnsan üzülüyor; hem öğretmenin emeğine yazık, hem binlerce ders saati boşa gidiyor hem de devletin parası sokağa atılıyor. Kalabalık sınıflar, zorla dil öğretilmeye çalışılan isteksiz öğrenciler, oldu bittiye getirilen kitap ve müfredat değişiklikleri, branş dışı öğretmenler tarafından (mal müdürü, kaymakam, eczacı, doktor) katledilen eğitim, sadece kara tahtaya dayalı görsellikten yoksun gramer ağırlıklı sıkıcı bir öğretim. Sonra da şikayet edip durur kimileri: "Şu kadar sene İngilizce okudum, daha bir adres bile soramıyorum". Bu tarz yakınmaları hep duyarız da çözüm için ciddi bir çaba harcandığına pek şahit olmadım. Çözümü var mı? Elbette ama kolay değil. En başta devlet yapması gerekenleri yapacak. Peki, neler yapılmalı? Önce üniversitelerimizde yeterince nitelikli dil öğretmeni yetiştirilmeli ve bunlar öğretmenlik yapmaya özendirilmeli. Bundan başka sınıflar 25 kişiyi aşmamalı, müfredat bir amaca yönelik hazırlanmalı ve en önemlisi okullarda herkese yabancı dil öğretmek yerine ihtiyacı, ilgisi ve kabiliyeti olanlara yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Ancak şu ana kadar başarılı olduğumuz söylenemez. Öğrencilikte pek fark edilmiyor ama üniversite bitip hayata atıldığınızda acı gerçekle karşılaşıyorsunuz. Ne yapmak isterseniz ister akademik alanda ister iş hayatında karşınıza yabancı dil ve özellikle İngilizce çıkıyor. Bir anda kendinizi çaresiz hissediyorsunuz. Pek çok önemli iş pozisyonlarını sırf bu yüzden kaçırabiliyorsunuz. Yine sırf bu yüzden daha düşük maaşlı bir işi kabul etmek durumunda kalabiliyorsunuz. İşte tam bu anda İngilizce ders alma olayı gündeme geliyor. Bir özel kursa
giderek kendinizi geliştirmek istiyorsunuz. Ancak özel kursların da bir hayli pahalı olduğu bir gerçek. - II - Yabancı dil öğrenmeye karar verdiğinizde işin başında kendinize bazı sorular sormalı ve bunların cevaplarını da kendiniz vermelisiniz. Çünkü bilinçli hareket etmek zorundasınız. > Niçin yabancı dil öğrenmek istiyorsunuz? 1. Kişisel tatmin 2. Farklı kültürleri tanımak 3. Akademik nedenler 4. İş hayatında daha iyi bir pozisyon edinmek 5. Yurtdışı seyahatlerinde kolaylık 6. İnternetten geniş ölçüde faydalanmak > Hangi yabancı dili öğrenmelisiniz? Popülaritesi yüzünden yabancı dil deyince Türkiye'de akla hemen İngilizce geliyor. Birçok zaman insanlar bu nedenle gidip bir İngilizce kursuna kayıt yaptırıyorlar. Hâlbuki bu her zaman doğru olmayabilir. Çünkü sözgelimi Almanya, Avusturya gibi ülkelerle iş yapan firmalarda çalışmayı düşünüyorsanız İngilizce Almancaya göre ikinci planda kalmaktadır. Buna benzer olarak Fransa, Belçika gibi ülkelerde eğitim alacak veya ticari faaliyette bulunacaksanız Fransızca bilmek daha avantajlıdır. Diyelim ki TOFAŞ'ta mühendis olarak çalışacaksınız burada da birinci derecede İtalyanca bilmek gerekmektedir. Ancak İngilizce bilmenin her zaman bir avantaj olduğunu unutmayalım. Hatta günümüzde Çince, Hintçe, Japonca dilleri de bir hayli gündemde. Kısaca gelişi güzel değil mesleki hedeflerinize göre bir yabancı dil seçmelisiniz. > Nasıl ve nerede öğrenmek istiyorsunuz? 1. Hızlı ve yoğun (intensive course) 2. Hafta sonu veya akşamları 3. Tek başınıza (self-study) evde 4. Öğretmen rehberliğinde sınıf ortamında 5. Online uzaktan eğitimle 6. Yaşadığınız ülkede veya yurt dışında 7. Özel öğretmenle, belirlediğiniz gün ve saatte Bu konuya da bir açıklık getirmek zorundasınız.
> Hangi beceriler (skills) üzerinde yoğunlaşmalısınız? Bilindiği gibi dil öğreniminde amaç karşınızdakiyle iletişim kurmaktır. Eğer sözlü bir iletişim kuracaksanız konuşma (speaking) ya da dinleme (listening) öne çıkar. Yazılı bir iletişim içinse yazma (writing) ve okuma (reading) becerileri önem kazanır. Zaten bir bakıma konuşma ile dinleme ve yazma ile okuma kardeş becerilerdir. Ancak bu becerilerin hepsine aynı derecede hakim olmak neredeyse imkansız üstelik gerekli de değil. İstanbul Üniversitesi'nden emekli dilbilimci Prof. Dr. Özcan Başkan bir makalesinde milyonlarca insanın bir hevesle yabancı dil öğrenmeye başladığını, ancak sonunu getiremeden bıraktığını ve bunun başlıca nedeninin de dil öğrenmeye başlayan kişilerin hedeflerini net olarak ortaya koyamayıp yukarıdaki becerilerin hepsine birden sahip olayım derken zorlukla karşılaşıp pes ettiklerini söylemektedir. > Hangi yöntem ve araçlar size uygun? 1. Yabancı bir dili, o dili anadili olarak konuşan (native speaker) birinden öğrenmek 2. Ders kitabından çalışarak öğrenmek 3. Yazma ve okuma üzerine yoğunlaşacaksanız yabancı gazete, dergi ve romanları okumak 4. Sözlü iletişim üzerinde yoğunlaşacaksanız CD kullanmak, ses kasetleri dinlemek, yabancı TV kanallarını seyretmek faydalıdır. > Hangi dil kursunu seçmelisiniz? Eğer bir dil kursuna gitmek istiyorsanız İstanbul gibi bir şehirde yaşıyorsanız epeyce şanslısınız. Adeta her köşe başında bir kurs bulmak mümkün. Ancak belirli kriterleriniz yoksa yanlış bir seçim yapmanız da çok olası. Çünkü çok saygın dil kursları olduğu gibi tamamen ticari amaçlarla açılmış pek çok dil kursu da mevcut. En önemli kriterlerden birisi bu kursların MEB tarafından denetleniyor olması ve MEB onaylı sertifika vermeleridir. Bir de yabancı öğretmen sorunu var. Bazı kurslar tümüyle yabancı öğretmen çalıştırıyoruz diye reklam yapmakta ancak aslında o dili konuşan sıradan bir insanı öğretmen diye öğrencilerin karşısına çıkarmaktadır. Oysa öğretmenlik özel bir formasyon gerektirir. Tıpkı her Türk vatandaşının Türkçeyi günlük hayatta rahatça kullandığı halde eğitimini almadıkça Türkçe öğretmenliği yapamayacağı gibi. Ama ekonomik açıdan gerçek bir öğretmenin maliyeti bir hayli yüksek olduğu için maalesef bu insanlar öğretmen olarak yutturulmaya çalışılmaktadır. > Nerelerden dil kursu alabilirsiniz? a) Üniversitelerden İstanbul için Boğaziçi Üniv., Marmara Üniv., İstanbul Üniv., YTÜ bu konuda kendilerini kanıtlamış üniversiteler. b) Özel kurslar Ciddi eğitim veren bir hayli kurs var. Önemli olan en uygununu seçebilmeniz. Doğru bir seçim yapabilmeniz için karar vermeden önce düşündüğünüz kursun
yöneticisi, öğretmenleri ve daha sonra da o kursa halen devam eden öğrenciler veya daha önce o kursa gitmiş öğrencilerle konuşmak faydalı olabilir. c) Konsoloslukların açtıkları dil kursları. Fransız Kültür Merkezi Alman Kültür Merkezi İtalyan Kültür Merkezi British Council Bunlar arasında sayılabilir. Bu merkezlerin Türk ve yabancı hocalar eşliğinde kaliteli eğitim verdiklerini duyuyorum ancak British Council'in fiyatı biraz yüksek. Yabancı dil öğreniminde hedefi yakalamak için pek çok doğrunun bir araya gelmesi gerekiyor. Yoksa sürekli patinaj yapıp zamanla geriye gitme tehlikesi vardır. Örneğin 8 kurluk bir kursa yazıldınız, 3 kur devam edip 6 ay harcadınız ve sonra da çeşitli sebeplerden bıraktınız. Bu durumda hem 8 kurluk hedefinize ulaşmamış oluyorsunuz hem de o süre içinde öğrendiğiniz bilgileri kurstan ayrıldıktan sonra unutuyorsunuz. Bu bakımdan başarıya ulaşmak için hedefinizi doğru koyacaksınız, azmedeceksiniz, istikrarlı bir çalışma yapacaksınız. Bu işin sizi ilgilendiren tarafı ancak başka faktörlerin de başarıda etkisi var. Örneğin, öğretmen faktörü gerçekten çok önemli. Yabancı ya da Türk. Gerçekten önemli olan eğitim formasyonuna sahip olmaları. Şüphesiz yabancı öğretmenler telaffuz ve akıcı konuşma açısından faydalılar ama formasyonları varsa. Bu bakımdan bir kursa kaydolmadan önce orada çalışan öğretmenlerin -Türk veya yabancı- diploma ve sertifikalarını görmek en doğal hakkınızdır. Buna ilaveten fiziki mekân, sınıftaki talebelerin sayıca azlık ya da çokluğu, ders araç ve gereçlerinin yeterli olup olmayışı diğer faktörlerdir. Örneğin, sınıf mevcudu kalabalık olan bir sınıfta öğretmenin her bir öğrenciye ayıracağı zaman azalır. Öte yandan yabancı dil öğretilen sınıflarda katılım esastır ve sadece dinlemek yetmez. Çok önemli diğer bir husus da seviyenizin doğru belirlenmesidir. Seviyenizin altında bir kura devam etmeniz boşuna zaman ve para kaybına sebep olacağı gibi seviyenizin üstünde bir kura gitmeniz de dersleri anlamanızı zorlaştırır. Yabancı dil öğrenilirken Türkçeyi iyi bilmek de bir avantaj sağlar. Taksim Dilmer de müdürlük yapmış Recai Ünal yüzlerce öğrenci üzerinde yaptığı gözlemlere dayanarak bazı tespitlerde bulunuyor. Ona göre bir öğrenci iyi bir Türkçe dilbilgisi alt yapısına sahipse yani zihninde dil, dilbilgisi, dilbilim kavramlarına ilişkin net fikirler varsa farklı bir dizilim ve düzende olsa da yabancı dil öğrenirken bunun faydasını görüyor. Dil öğrenmek aynı zamanda psikolojik bir olaydır. Her şeyden önce iç motivasyon şart. Kendinize güveneceksiniz, başaracağınıza inanacaksınız. Yabancı dil çalışmanızı sadece dersle sınırlamayıp gün içine yayacaksınız ve bol tekrar yapacaksınız. Her şeyden önemlisi yaptığınız işi seveceksiniz. Bu hususta İstanbul Üniversitesi Yabancı Diller Yüksek Okulu'ndan Şeyda Özil şöyle diyor: "Yabancı dil çok emek ve çaba gerektirir. Bir iki ay haftada iki ya da dört saat ders almakla da yabancı dil öğrenilmez. Ayrıca belli bir seviyeye geldikten sonra 'Tamam, artık ben bu işi öğrendim' diyemeyiz. Çünkü dil yaşayan bir olgudur, kullanılması ve işletilmesi gerekir. Bu da o dil ile konuşmak, okumak veya yazmakla sağlanabilir yoksa özellikle genç yaşlarda öğrenilen dil unutulur".
Dil öğrenmede en uygun yaşın 10-11 yaşlan olduğu kabul ediliyor. Bu bakımdan MEB ilköğretim 4. sınıftan itibaren İngilizce derslerini zorunlu hale getirdi. Lise son sınıfa kadar genel İngilizce verilmesi uygundur. Öğrenci üniversiteye geçtiğinde ise kendi alanıyla ilgili İngilizce üzerinde yoğunlaşmalıdır. III - Sonuç olarak mesleki kariyeriniz açısından en az bir yabancı dili çok iyi derecede öğrenmeyi hedeflemeniz gerekiyor. Vakit henüz geçmiş değil. Üniversite yılları öğrencilik henüz devam ederken iyi bir fırsat. Çünkü okul bittikten soma işler daha da zorlaşıyor. Bir işe başvursanız, akademik kariyer yapmayı düşünseniz derhal karşınıza yabancı dil çıkıyor. İş ilanlarını gözden geçirirseniz bunu fark edebilirsiniz. İşverenler çok iyi İngilizce bilmenin yanı sıra Almanca, İtalyanca veya Fransızca dillerinden birinin bilinmesini de tercih nedeni olarak belirtiyorlar. Hatta kimi firmalar uzak doğu dillerini bilenlere öncelik tanıyorlar. Halen mühendislik yapmakta olan ama pek iyi yabancı dil bilmeyen dostlarımız var. Bunlar "Aman ne yapıp edin bir yabancı diliniz olsun! "diyorlar. Bildiğiniz gibi yabancı dil okullarda tam anlamıyla öğretilemiyor. O zaman da iş başa düşüyor. Ha gayret! Herkes yabancı dil öğrenebilir; önemli olan öğrenmeyi istemek, bunun gerekli olduğuna inanmak. Ancak yine de genç yaşlarda yabancı dil öğrenmenin daha kolay olduğu unutulmamalı. Ve eğer bir kursa devam edecekseniz doğru zamanda, doğru yerde ve doğru insanlarla birlikte bu işi yürütmeniz gerekiyor. Üniversite yılları liseden sonra öğrenciler için en doğru zaman sayılabilir. Unutmayalım ki yabancı dil öğreniminde saygın bir kursa devam etmek işinizi epeyce kolaylaştırır. Şüphesiz tek başınıza da öğrenebilirsiniz ancak böyle yaparsanız sınıf ortamında bir öğretmen rehberliğinde öğrenmeye göre daha yavaş ve zahmetli bir yolu seçmiş olursunuz. Üstelik kendi başına öğrenme zaman zaman yanlış öğrenme riskini de beraberinde taşır. İyi düşünüp öyle karar verelim ancak kararsız kalmayalım. KAYNAKÇA ÇAKIR İsmail: "Yabancı Dil Eğitimine Neden Yabancıyız", Eğitimbilim Dergisi, sayı:75, 2005 KAFKAS Burak: "Dil Öğrenmenin Püf Noktaları", Eğitimbilim Dergisi, sayı:63, 2003 DEMİREL Özcan: İlköğretim Okullarında Yabancı Dil Öğretimi, MEB Yay. İstanbul 1999 DİLAVER H.H.: Türkiye 'de Öğretmen Yetiştirme ve îstihdam Şartları, MEB Yay. İstanbul 1994 GÖKTÜRK Akşit: Çağdaş Bilginin Edinilmesinde Yabancı Dil, Türk Dili Dergisi, Temmuz-Ağustos sayısı, 1983
MİRİCİ İ.H. : Çocuklara Yabancı Dil Öğretimi, Gazi Kitabevi, Ankara 2001 1