Dönem : 22 Yasama Yılı: 2 T.B.M.M. (S. Sayısı: 335) İstanbul Milletvekili Ali Rıza Gülçiçek ve 20 Milletvekili ile Ordu Milletvekili Eyüp Fatsa ve 26 Milletvekilinin; Yurtdışında Yaşayan Vatandaşlarımızın Sorunlarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Anayasanın 98 inci, İçtüzüğün 04 ve 05 inci Maddeleri Uyarınca Birer Meclis Araştırması Açılmasına Diskin Önergeleri ve (0/8,48) Esas Numaralı Medis Araştırma Komisyonu Raporu TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA Yurtdışında yaşayan Türk vatandaşlarının sorunlarının araştırılarak sorunlarının çözümü için alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla Anayasanın 98 inci İçtüzüğün 04 ve 05 inci maddeleri uyarınca Meclis araştırması açılmasını arz ve teklif ederiz. Saygılarımızla. Ali Rıza Gülçiçek İstanbul Yüksel Çorbacıoğhı Artvin V. Haşini Oral Denizli Harım Akın Zonguldak Eşref Erdem Ankara V. Sinan Yerlikaya Tunceli Ersoy Bulut Mersin Abdulkadir Ateş Gaziantep Berhan Şimşek İstanbul Ali Kemal Kumkumoğlu İstanbul Cevdet Selvi Eskişehir îdris Sami Tandoğdu Ordu Hasan Fehmi Güneş İstanbul Oğuz Oyan İzmir Algan Hacaloğlıı İstanbul Şevket Arz Trabzon Mesut Değer Diyarbakır Mehmet Sevigen İstanbul İzzet Çetin Kocaeli Hasan Güyüldar Tunceli Halil Tiryaki Kırıkkale
2 GEREKÇE Sanayileşme sonrasını yaşayan ve yüksek teknolojinin egemen olduğu sahalarda istihdam edecek eleman bulmakta güçlük çeken ülkeler, çözüm olarak yabancı işgücü alımına yönelmiştir. Bu kapsamda, Türkiye'den yabancı ülkelere yönelik çalışma amaçlı göç hareketi 960'lı yılların ilk yarısında başlamış ve çoğunluğu Batı Avrupa ülkelerinde olmak üzere yurtdışında yaşayan Türk vatandaşlarının sayısı bugün 3.5 milyona ulaşmıştır. Bununla beraber, yabancı ülke vatandaşlıklarına geçenler ve onların çocukları ile yurtdışındaki Türk varlığı 5 milyonu bulmuştur. Ancak geçmiş hükümetler döneminde Avrupa Birliğine giriş sürecinde pazarlık konusu yapılabilen her bakımdan önemli ve büyük bu potansiyelin bugüne kadar geçen 40 yıllık süre zarfında bulundukları ülkelerde çalışma ve toplumsal yaşamda karşılaştıkları ve hukuki statülerine ilişkin birçok sorunları bulunmaktadır. Eğitim: Yurtdışında yaşayan Türk varlığında eğitim alma yaşında olan çocuk ve gençlerin sayısı göz ardı edilemeyecek düzeydedir. Sayısal veriler ise bu grubun özellikle ana dillerinde ve yüksek öğrenimde hâlâ yeterli oranda yer almadıklarını göstermektedir. Yabancı dilde öğrenme güçlüğü çeken Türk çocukları arasında pedagojik yardıma gereksinme gittikçe artmaktadır. Çifte vatandaşlık: Vatandaşlarımıza yaşadıkları ülkede eşit haklara kavuşmalarını sağlamak üzere "çifte vatandaşlık hakkı " verilmesi girişimini bazı ülkeler kabul etmemekte veya yabancılar hukukunu kısıtlayıcı bir anlayışla uygulamaktadır. Sonuçta vatandaşlarımız yaşadıkları ülkelerde birçok alanda ciddi güçlüklerle karşılaşmaktadırlar. Seçme ve seçilme hakkı: Yurtdışında yaşayan vatandaşlarımız ülkemizde yapılan seçimlerde oy kullanma sorumluluğunu kolaylıkla yerine getirememekte sadece genel seçim döneminde sınır kapılarında bu hakkını belirli sayıda vatandaşımız kullanabilmektedir. Vatandaşlarımızın yaşadıkları ülkede oy kullanabilme olanağı sağlanmalıdır. Emeklilik: Yurtdışında yaşayan vatandaşlanmızın emeklilik yaşlanndaki farklılıklar ve işsizlik sigortası gibi bulundukları ülkelerde sosyal güvenlik haklanna ilişkin mevzuat ile ülkemiz mevzuatının uyumsuzluğu özellikle vatandaşlarımızın yurda dönüşlerinde büyük sorunlar yaşamalanna neden olmaktadır. İşsizlik: Sanayileşmiş Avrupa ülkelerinde hızlı bir otomasyona geçiş süreci herhangi bir mesleki niteliği olmayan "düz işçileri " işsiz bırakırken, pek çok ülkede ikamet iznine ilişkin mevzuatın yanı sıra istihdama girişte de kısıtlayıcı uygulamaların olması işsizliği artırmaktadır. İşsizlikten en çok etkilenenlerin başında ise Türk işçileri gelmektedir. Vize uygulaması: Yurtdışında yaşayan ve çifte vatandaşlık hakkını elde etmiş olan Türk vatandaşları serbest dolaşım hakkı kapsamında vize almadan seyahat ederken, yalnız Türk vatandaşı olanlar çeşitli amaçlarla farklı ülkelere seyahatlerinde vize almak için ağır koşullara maruz kalmaktadırlar. Yurda girişte yaşanan sorunlar: Yurtdışında yaşayan vatandaşlarımız özellikle uzun tatil dönemlerinde ülkemize seyahat ettikleri güzergahta yer alan ülke gümrüklerinde uygun olmayan yaklaşımlara ve uzun süreli bekleyişlere maruz kalmakta hatta soygun olaylan yaşamaktadırlar. Ülkemize girişlerinde gümrük personeli ve teknik açıdan ve ayrıca anlayış ve yaklaşım yönünden de sorunlar yaşamaktadırlar. Ekonomik gücün değerlendirilememesi: Yurtdışına göçün ilk yıllarında vatandaşlarımız bir gün ülkeye geri dönüş amacıyla yatırımlarını daha çok Türkiye'de yaparken, yabancı ülkelerin yeni işyerlerinin kurulması ve yabancı girişimcilere yönelik projeleri teşvik etmesi gibi 90'lı yıllarda oluşturdukları istihdam politikaları ve işsizlik sürecinin de bir ölçüde kendi işini kurma sonucunu doğurması Türk vatandaşlarını yurtdışında artık uzun süreli kalmaya yöneltmiştir. Çeşitli dönemlerde Türk hükümetlerinin yurtdışında yaşayan vatandaşlanmızın gelirlerini ülke ekonomisine kazandırma çalışmaları yeteri ölçüde gerçekleştirilememiştir.
3 TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA Yurtdışında yaşayan Türk vatandaşlarının bulunduklan ülkelerde ve ülkemizde karşılaştıkları problemlerin araştırılarak tespiti ve bu problemlerin çözümüne yönelik alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi amacıyla, Anayasa'mn 98 inci, TBMM İçtüzüğünün 94 üncü ve 05 inci maddeleri uyarınca bir Meclis araştırması açılmasını saygılarımızla arz ve teklif ederiz. Eyüp Fatsa Ordu Veli Kaya Kilis Ali Temiir Giresun Sinan Özkan Kastamonu Süleyman Turgut Manisa Fehmi Özttınç Hakkâri Reyhan halandı Afyon Zeyid Aslan Tokat Ahmet Rıza Acar Aydın Mehmet Kılıç Konya Faruk Çelik Bursa Mahmut Uğur Çetin Niğde Cahit Can Sinop Fuat Ölmeztoprak Malatya Resul Tosun Tokat Ayhan Zeynep Tekin Adana Erdoğan Özegen Niğde İsmail Ericekli Çankırı Selahattin Dağ Mardin Hacı Biner Van Soner Aksoy Kütahya Hakan Taşçı Manisa İsmail Bilen Manisa Mehmet Çerçi Manisa Mustafa Dündar Bursa Semiha Öyüş Aydın Musa Sıvacıoğlu Kastamonu
-4 GEREKÇE Yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren yeniden imar faaliyetleri ve hızlı bir kalkınma sürecine giren Batı Avrupa ülkeleri, işgücü ihtiyacını karşılamak üzere yabancı işçi çalıştırma yolunu seçmişlerdir. Ülkemizde de 960'tan sonra tarım politikasının değişmesi ve artan nüfus, köyden kente büyük bir işgücü göçünü başlatmıştır. Mevcut insan gücünün hepsine istihdam imkânı bulunamaması sonucu olarak, vatandaşlarımız da milletlerarası göç hareketine dahil olmuştur. İşsizlik faktörünün yanısıra yetersiz gelir, hızlı nüfus artışı, daha iyi imkânlarda yaşama ve tasarruf yapma eğilimi gibi nedenler de yurtdışı göçünü hızlandırmıştır. Anayasamızın 62 nci maddesi gereğince Devlet, yabancı ülkelerde çalışan vatandaşlarımızın aile birliğini sağlamak, çocuklarının eğitiminin, kültürel ihtiyaçlarının ve sosyal güvenliklerinin sağlanması, anavatanla bağlarının korunması ve yurda dönüşlerinde yardımcı olunması için gereken tedbirleri almakla ödevlendirilmiştir. Resmi kayıtlara göre, takriben 3.5 milyon insanımız Almanya'dan Yeni Zelanda'ya, Avustralya'dan Kuzey Amerika'ya, Afrika'dan Suudi Arabistan'a gibi çeşitli ülkelerde yaşamlarına devam etmektedirler. Bu toplu sayının ülkelere göre dağılımı sorunların ağırlıklı olarak nerelerde yoğunlaştığını belirlemektedir. Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışında yaşayan vatandaşlarımızın karşılaştıkları sorunlar, bulundukları ülkelerin hukuki ve sosyo-ekonomik durumları ile doğrudan ilgilidir. Başlangıçta birçok ülkede işçi statüsünde bulunan insanımız, bugün artık o ülkelerde toplumların vazgeçilmez kalıcı unsurları haline gelmiştir. Başta anadil eğitimi olmak üzere, din eğitimi, kültür transferi ve benzeri konularla ilgili mevcut çalışmalar gözden geçirilmeli ve gerekli olan iyileştirmeler sağlanmalıdır. Yaşlanan insanlarımız ve ihtiyaçları, yetişen nesiller ve topluma entegrasyonunda yaşanılan problemler, Türk gençliğinin suç oranlan ve hapishanelerdeki durumları, çifte vergilendirme, çifte vatandaşlık gibi konular, üstünde araştırma yapmayı ve somut çözüm geliştirmeyi gerektiren konu başlıklarından sadece bazılarıdır. Yurtdışında yaşayan vatandaşlarımızın, yapmış oldukları yatırımlar ve havale etmiş oldukları meblağlarla Türkiye ekonomisine ciddi katkıda bulundukları bir gerçektir. Maalesef bu vatandaşlarımız, Türk siyasetinde yeterince söz sahibi olamamaktadırlar. Örneğin, 3 Kasım Genel Seçimlerinde gümrük kapılarında ancak 5 bin 459 oy kullanılmıştır. Hızla bulunduklan ülkelerin vatandaşlığına geçen insanlarımızın çifte vatandaşlık kapsamında siyasi katılımı ve temsilinin sağlanması için gereken çalışmalar bir an evvel başlatılmalıdır. Öte yandan, Türkiye ekonomisine katkıda bulunmak ve mevcut birikimlerini değerlendirmek üzere Türkiye'deki teşekküllere ortak olan vatandaşlanmız, çeşitli sebeplerden dolayı, bu kuruluşlardan bekledikleri faydayı bulamamışlardır. Bu durum yurtdışındaki insanımızın Türkiye ile ilgili düşüncelerini menfi yönde etkilemektedir. Sadece Batı Avrupa'da yaşayan 2.5 milyon insanımız her sene yurda dönüşlerinde kara, hava veya deniz yolu ulaşımında inanılmaz zorluklarla karşılaşmakta, bu sorunlar Türkiye'den çıkışlannda da devam etmektedir. Başta Kapıkule olmak üzere ülkemiz sınır kapılarında uygulanmakta olan çeşitli bürokratik işlemler ve sınır kapılarındaki yetersizlikler, özellikle tatil dönemlerinde vatandaşlarımızın yurda dönüş ve çıkışlannda büyük bir sorun olarak karşılanna çıkmaktadır. Yurtdışında işçisi, işadamı, esnafı, öğrencisi ve aileleriyle büyük bir güç oluşturan vatandaşlarımızın anavatan Türkiye ile olan ilişkilerini sürdürmekte müstesna bir gayret gösterdikleri bilinmektedir. Yurtdışında yaşayan Türk vatandaşlarının, bulunduklan ülkelerdeki haklannın daha fazla korunması için çaba sarf edilerek, gerek o ülkelerde gerekse Türkiye'de karşılaştıkları sorunların ortadan kaldınlması için gerekli tedbirler alınmalıdır.
5 Yurtdışında Yaşayan Vatandaşlarımızın Sorunlarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırma Komisyonu (0/8,48) Esas No. : A.0.l.GEÇ. 0/8,48-9 7.2.2003 TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA TBMM'nin 5.4.2003 tarih ve 767 sayılı kararıyla "Yurtdışında Yaşayan Vatandaşlarımızın Sorunlarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi" Amacıyla Anayasanın 98. İçtüzüğün 04 ve 05 inci maddeleri gereğince bir Meclis Araştırması Komisyonu Kurulmuştur. 7.6.2003 tarihinde göreve başlayan (0/8,48) Esas Numaralı Komisyonun yaptığı araştırma sonucunda düzenlediği rapor, ekleri ile birlikte ilişikte sunulmuştur. Gereğini arz ederim. Saygılarımla. Mustafa Baş İstanbul Komisyon Başkanı EKLER : EK - (Araştırma Komisyonu Raporu) EK-2 (Tekmil İşlem Dosyası)
YURTDIŞINDA YAŞAYAN VATANDAŞLARIMIZIN SORUNLARININ ARAŞTIRILARAK ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLERİN BELİRLENMESİ AMACIYLA KURULAN (0/8,48) ESAS NUMARALI MECLİS ARAŞTIRMASI KOMİSYONU RAPORU
- 9 - İÇİNDEKİLER Sayfa No. : I. ARAŞTIRMANIN KONUSU 3 II. KOMİSYONUN KURULUŞU 3 III. KOMİSYONUN GÖREV YETKİ VE SÜRESİ 4 IV KOMİSYON ÇALIŞMALARI 6. GİRİŞ 9 2.YURTDIŞINDAKİ VATANDAŞLARIMIZA HİZMET GÖTÜREN KURUM/KURULUŞLARCA SUNULAN HİZMETLER, KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 22 2. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI 22 2.. Sunulan Hizmetler 22 2..2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 29 2.2 DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI 34 2.2. Sunulan Hizmetler 34 2.2.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 35 2.3 İÇİŞLERİ BAKANLIĞI 38 2.3. Sunulan Hizmetler 38 2.3.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 39 2.4 KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 42 2.4. Sunulan Hizmetler 42 2.4.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 44 2.5 MALİYE BAKANLIĞI 47 2.5. Sunulan Hizmetler 47 2.5.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 48 2.6 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI 50 2.6. Sunulan Hizmetler 50 2.6.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 6 2.7 MİLLÎ SAVUNMA BAKANLIĞI 70 2.7. Sunulan Hizmetler 70 2.7.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 73 2.8 DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI 74 2.8. Sunulan Hizmetler 74 2.8.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 76
-0- Sayfa No. : 2.9 GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI 79 2.9. Sunulan Hizmetler 79 2.9.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 8 2.0 HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI 84 2.0. Sunulan Hizmetler 84 2.0.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 85 2. DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI 85 2.. Sunulan Hizmetler 85 2..2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 88 2.2 TC. MERKEZ BANKASI 96 2.2. Sunulan Hizmetler 96 2.2.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 99 2.3 TRT KURUMU 02 2.3. Sunulan Hizmetler 02 2.3.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 02 2.4 YÜKSEK ÖĞRETİM KURULU BAŞKANLIĞI 03 2.4. Sunulan Hizmetler 03 2.4.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 06 2.5 TÜRKİYE MÜTEAHHİTLER BİRLİĞİ 06 2.5. Sunulan Hizmetler 06 2.5.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 07 2.6 TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ 2.6. Sunulan Hizmetler 2.6.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 2 2.7 TÜRK TUR OPERATÖRLERİ DERNEĞİ 5 2.7. Sunulan Hizmetler 5 2.7.2 Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 5 3. KOMİSYONUN YURTDIŞINDA YAPTIĞI ÇALIŞMALAR VE TESPİTLER 5 3. Askerlik Hizmetleri 6 3.2 Çalışma ve Sosyal Güvenlik 6 3.3 Din Hizmetleri 7 3.4 Eğitim 8 3.5 İşadamları 9 3.6 Başkonsolosluk Hizmetleri 20
- - SavfaNo. : 3.7 Koordinasyon 20 3.8 Pembe Kart 20 3.9 Seçme ve Seçilme Hakkı 2 3.0 Sürücü Belgesi ve Bedelsiz Araba İthali 2 3. Tanıma-Tenfiz 2 3.2 T.C.Merkez Bankası ve Bankalar 2 3.3 TRT 2 3.4 Ulaşım 2 3.5 Diğer Sorunlar 22 4. NİHAÎ DEĞERLENDİRME 22 4. Karşılaşılan Sorunlar 23 4.2 Karşılaşılan Sorunlanna İlişkin Çözüm Önerileri 27 4.3 Yapılması Gereken Hukukî Düzenlemeler 44 KAYNAKLAR 48 DİZİ PUSULASI 49
3- I. ARAŞTIRMANIN KONUSU 22. Dönem Ordu Milletvekili Eyüp FATSA ve 26 arkadaşı ile İstanbul Milletvekili Ali Rıza GÜLÇİÇEK ve 20 arkadaşı tarafından "Yurtdışında Yaşayan Vatandaşlarımızın Sorunları, Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi" Amacıyla Anayasanın 98 inci, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün 04 ve 05 inci maddeleri gereğince verilen 0/8 ve 0/48 Esas Numaralı Meclis Araştırma Önergeleri Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda birleştirilerek görüşülmüş ve 5.04.2003 tarihli 66. Birleşiminde önergelerde belirtilen hususları araştırmak üzere bir Komisyon kurulması kararlaştırılmıştır. (0/8 ve 0/48) Esas Numaralı Araştırma Önergelerinin gerekçelerinde özetle: Sanayileşme sonrasında hızlı bir kalkınma sürecine giren Avrupa ülkelerindeki işgücü ihtiyacının karşılanması amacı ile yabancı ülkelerden işçi alınması karan üzerine Türkiye'den bu ülkelere göç hareketinin başladığı, 960'lı yılların ilk yarısından itibaren çoğunluğu Batı Avrupa Ülkeleri olmak üzere yurtdışına göç eden vatandaşlarımızın sayısının 3,5 milyona ulaştığı aileleri ile birlikte bu sayının 5 milyonu bulduğu ancak, 40 yıllık süre zarfında T.C. sınırlan dışında Dünyanın pek çok ülkesine dağılmış olan vatandaşlarımızın gerek kendi ülkeleri ile gerekse bulundukları ülkelerle pek çok hukuki, sosyal, kültürel ve ekonomik sorunlar yaşadığı, Anayasamızın 62 nci maddesinde "Devlet, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının aile birliğinin, çocuklarının eğitiminin, kültürel ihtiyaçlarının ve sosyal güvenliklerinin sağlanması, anavatanla bağlarının korunması ve yurda dönüşlerinde yardımcı olunması için gereken tedbirleri alır" hükmünün yer aldığı, İşçisi, işadamı, esnafı, öğrencisi ve aileleri ile birlikte başta Avrupa olmak üzere yabancı ülkelerde büyük bir güç oluşturan vatandaşlarımızın, Eğitim, Kültür, Din, Sosyal Güvenlik, Çifte Vatandaşlık, Siyasi ve Sosyal Haklar, Emeklilik, İşsizlik, Vize Uygulamaları, Askerlik, Ulaşım, Geri Dönüş, Yatırım ve Ekonomik güçlerinin değerlendirilmesi gibi konularda yurtiçinde ve yurtdışında yaşadıkları sorunların tespiti ve bunlara ilişkin çözüm önerilerinin bir an önce ortaya konularak gerekli tedbirlerin alınması gerektiği ifade edilmektedir. II. KOMİSYONUN KURULUŞU 22. Dönem Ordu Milletvekili Eyüp FATSA ve 26 Arkadaşı ile İstanbul Milletvekili Ali Rıza GÜLÇİÇEK ve 20 arkadaşının Anayasanın 98 inci, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün 04 ve 05 inci maddeleri gereğince verdikleri önergeler konularının ortak olmaları nedeni ile birleştirilerek Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 5.04.2003 tarihli 66 ncı Birleşiminde görüşülmüş ve Genel Kurulun 767 sayılı kararı ile Önergelerde belirtilen hususları araştırmak üzere bir Komisyon kurulması kararlaştırılmıştır. Genel Kurul kararında ayrıca. Komisyonun 2 kişiden oluşmasına, Komisyonun çalışma süresinin Başkanlık Divanı Seçiminden sonra başlamak üzere 3 ay olmasına ve gerektiğinde Komisyonun Ankara dışında da çalışması kararına yer verilmiştir. Bu kararı takiben. Genel Kurulun 7.06.2003 Tarihli 94 üncü birleşiminde Komisyon Üye seçimi yapılmıştır. Seçimin sonucunda;
-4- Adalet ve Kalkınma Partisinden, Ahmet YAŞAR Mehmet Zekai ÖZCAN Aksaray Milletvekili Ankara Milletvekili Mustafa Said YAZICIOĞLU Ankara Milletvekili Faruk ANBARCIOĞLU Mustafa BAŞ Gülseren TOPUZ Avni DOĞAN Muharrem CANDAN Cumhuriyet Halk Partisinden, Ali Rıza GÜLÇİÇEK Memduh HACIOĞLU Onur ÖYMEN Muharrem KILIÇ Komisyon Üyesi olarak seçilmişlerdir. Bursa Milletvekili İstanbul Milletvekili İstanbul Milletvekili Kahramanmaraş Milletvekili Konya Milletvekili İstanbul Milletvekili İstanbul Milletvekili İstanbul Milletvekili Malatya Milletvekili Komisyon aynı tarihli ilk toplantısını en yaşlı üye sıfatıyla İstanbul Milletvekili Sayın Ali Rıza GÜLÇİÇEK başkanlığında yapmış, Başkanlık Divanı seçiminin yapıldığı bu toplantıya 8 üye katılmış, yapılan gizli oylamada Komisyon Başkanlığına İstanbul Milletvekili Sayın Mustafa BAŞ, Başkan Vekilliğine Ankara Milletvekili Sayın Mustafa Said YAZICIOĞLU, Komisyon Sözcülüğüne Konya Milletvekili Sayın Muharrem CANDAN, Katip Üyeliğine Kahramanmaraş Milletvekili Sayın Avni DOĞAN seçilmiş ve bunlara ilişkin 7.06.2003 tarih 774 sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi kararı da 20 Haziran 2003 tarihli Resmî Gazetede yayınlanmıştır. III. KOMİSYONUN GÖREV, YETKİ VE SÜRESİ 7.06.2003 tarihinde çalışmalarına başlayan Komisyon Anayasanın 98 inci Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün 04 ve 05 inci maddeleri ile diğer hükümleri çerçevesinde görev yapmıştır. Komisyon, 03.07.2003 tarihli toplantısında; Kurulmasına mesnet teşkil eden yurtdışındaki vatandaşlarımızın sorunlarının çözümü ile ilgili çalışmaların eksiksiz yerine getirilmesi için Yurtiçinde yürüttüğü çalışmaların yanı sıra yurtdışında da vatandaşlarımızın yoğun olduğu ülkelerde ki dernek, vakıf, federasyon ve kuruluşlarla yerinde görüşmeler yapmak üzere T.B.M.M. Genel Kurulundan talepte bulunmayı kararlaştırmıştır. Komisyonumuzun bu talebi Başkanlık Divanının 3.07.2003 tarihli toplantısında görüşülerek kabul edilmiştir. Söz konusu kararda; "ilgili İçtüzük hükümlerinin yurtiçi araştırmayı kapsamasına rağmen, konunun gereği ve özelliği nedeniyle istemin karşılanmasına, ancak gidilecek ülkelerle, gidecek komisyon üyelerinin sayılan ve inceleme süresinin öncelikle T.B.M.M. Başkanlığınca tespit edilmesi kaydıyla Genel Kurulun onayına sunulmasına karar verilmiştir" denilmektedir. Başkanlık Divanı kararı, Genel Kurulun 4.0.2003 tarihli 6. Birleşiminde okunmuş ve 367 sayılı kararla kabul edilmiştir.
-5- Komisyon; yurtiçinde yaptığı çalışmaları tamamladıktan sonra T.B.M.M. Genel Kurulunun 4.0.2003 tarihli 6. Bileşiminde kabul edilen 367 Sayılı Kararına istinaden; Vatandaşlarımızın yoğun olarak yaşadıkları ülkelerde inceleme ve temaslarda bulunmak üzere; 3 ayrı grup halinde çalışmalarını sürdürmeyi uygun görmüş ve 7.0.2003 tarihli toplantısında bunu kararlaştırmıştır. I. Grup 3.0.2003-7..2003 Almanya (Berlin, Hamburg), Danimarka (Kopenhag), İsveç (Stockholm) Avni DOĞAN Kahramanmaraş Mv Grup Başkanı Muharrem CANDAN Konya Mv. Üye Memduh HACIOĞLU, İstanbul Mv. Üye II. Grup 3.0.2003-8..2003 Almanya (Köln, Stutgart, Münih), Avusturya (Viyana, Salzburg), İsviçre (Zürih) Mustafa BAŞ İstanbul Mv. GrupBaşkanı Ahmet YAŞAR Aksaray Mv. Üye Ali Rıza GÜLÇİÇEK İstanbul Mv. Üye III. Grup..2003-8..2003 İngiltere (Londra), Hollanda (Rotterdam), Belçika (Brüksel), Fransa (Lyon, Paris) Mustafa Said YAZICIOĞLU Ankara Mv. Faruk AMBARCIOĞLU Bursa Mv. Üye Mehmet Zekai ÖZCAN Ankara Mv. Üye Muharrem KILIÇ Malatya Mv. Üye Grup Başkanı Heyetin yukarıda yer alan çalışma programı Genel Kurulun 4 Kasım 2003 tarihli 3. Bileşiminde okunarak kabul edilmiştir. Daha sonra. Komisyonun CHP'li üyeleri Memduh HOCA OĞLU, Ali Rıza GÜLÇİÇEK ve Muharrem KILIÇ yurtdışı çalışmalarına katılamayacaklarını bu nedenle programda yer alamayacaklarını bildirmişlerdir. Genel Kurul tarafından İçtüzük gereği kendisine verilen süre içerisinde çalışmalarını sonuçlandıramayan Komisyonumuz çalışmalarını tamamlayabilmek için İçtüzüğün 05 inci maddesine dayanarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulundan bir aylık ek süre talep edilmesini kararlaştırmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunun 3..2003 tarihli 8 inci Birleşiminde 786 sayılı karar ile Komisyonumuza 7..2003 tarihinden başlamak üzere bir aylık ek süre verilmiştir. Komisyonumuza, içtüzük gereği tanınan çalışma süresi sınırlı olduğundan vatandaşlarımızın yoğun olarak yaşadığı ABD, Suudi Arabistan, İsrail, Avustralya ve Balkan Ülkeleri ile Türk Cumhuriyetlerinde inceleme yapma imkânı bulunamamış, buralardaki vatandaşlarımızla ilgili özel bir çalışma raporumuzda yer almamıştır. Komisyonumuz, Kamu ve Özel Kuruluş yetkililerinden Yurtdışında yaşayan vatandaşlarımızın sorunları ve buna ilişkin çözüm önerileri hakkında brifing almış gerekli bilgi ve belgeyi temin etmiş, yurtdışında incelemelerde bulunmuş, bunun için Meclis Genel Kurulundan 4.0.2003 tarih ve 367 sayılı karar alınmış, araştırmanın sonuçlandırılmasına esas olacak raporunu Anayasal süresi içerisinde hazırlayarak TBMM Başkanlığına arz etmiştir.
6- IV KOMİSYON ÇALIŞMALARI Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurul Karan Gereğince, Başkanlık Divanı seçiminin yapıldığı 7.06.2003 tarihinde çalışmalarına başlayan Komisyon; ilk toplantısında çalışma stratejisini belirlemiş ve bu amaçla; - Komisyon görüşmelerinde tam tutanak tutulmasına, 2- Komisyonumuzu bilgilendirmek üzere ilgili Kamu ve Özel Kuruluş yetkililerinden brifing alınmasına ve belge istenmesine, 3- Komisyon raporunun yazılmasında teknik katkıda bulunmak üzere uzman istenmesine, 4- Gerektiğinde yurtdışında da incelemelerde bulunulmasına, Karar vermiştir. A. Çalışma Takvimi İçerisinde Yurtiçinde Yapılan Komisyon Toplantıları: 7.06.2003 Tarihli.Toplantıda Başkanlık divanı seçimi yapılmış ve çalışma programı belirlenmiştir. 26.06.2003 Tarihli 2. Toplantıda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İçişleri Bakanlığı Dış Ticaret Müsteşarlığı Millî Eğitim Bakanlığı 0.07.2003 Tarihli 3. Toplantıda Diyanet İşleri Başkanlığı Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Dış Ticaret Müsteşarlığı 03.07.2003 Tarihli 4. Toplantıda Merkez Bankası Millî Eğitim Bakanlığı Dışişleri Bakanlığı 08.07.2003 Tarihli 5. Toplantıda Hazine Müsteşarlığı Gümrük Müsteşarlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı Cidde Uluslararası Türk Okulu'ndan Fizik öğretmeni, Türkkan Gülyurdu 0.07.2003 Tarihli 6. Toplantıda Türkiye Müteahhitler Birliği Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Başkanlığı Eximbank Genel Müdürlüğü
5.07.2003 Tarihli 7. Toplantıda Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı Maliye Bakanlığı 7.07.2003 Tarihli 8. Toplantıda TRT Genel Müdürlüğü -7 Sosyal Sigortalar Kurumu Genel Müdürlüğü Türkiye Müteahhitler Birliği 22.07.2003 Tarihli 9. Toplantıda Orta Anadolu İhracatlar Birliği Genel Sekreterliği Tur Operatörleri Derneği Yönetim Kurulu Başkanlığı Bürokratlarından brifing alınmıştır. 24.07.2003 Tarihli lo.toplantıda Genel bir değerlendirme yapılmıştır. 29.07.2003 Tarihli. Toplantıda Millî Savunma Bakanlığı Bürokratlarından brifing alınmıştır. 07.0.2003 Tarihli 2. Toplantıda Kocaeli Üniversitesi'nden Prof. Dr. Sinan ÖZBEKHen bilgi alınmıştır. 2..2003 Tarihli 3. Toplantıda Yurtdışında 3 grup halinde yapılan inceleme çalışması değerlendirilmiştir. 3.2.2003 Tarihli 4. Toplantıda Taslak rapor değerlendirilmiştir. 6.2.2003 Tarihli 5. Toplantıda Karar toplantısı yapılmıştır. B. Çalışma Takvimi İçerisinde Yurtdışında Yapılan Komisyon Toplantıları: Komisyon 3.0.2003-08..2003 tarihleri arasında çalışmalarını, vatandaşlarımızın yoğun olarak yaşadıkları dış ülkelerde gerçekleştirmiştir. Büyükelçiliklerimizce hazırlanan programlar çerçevesinde yürütülen çalışmalar son derece olumlu geçmiş ve vatandaşlarımız tarafından da yoğun bir ilgiyle takip edilmiştir. Heyet incelemeleri sırasında; Dış temsilciliklerimizde görevli bürokratlardan kendi görev alanları dahilinde, bulundukları ülkelerle ilgili karşılaşılan sorunlar hakkında brifing alınmıştır. Yurtdışındaki vatandaşlarımızın oluşturmuş oldukları birlik, dernek, vakıf ve federasyonlarının katılımı ile gerçekleştirilen toplantılar yapılmıştır. İşadamlarımızla temaslarda bulunmuştur. Türk asıllı senatör, milletvekilleri ve meclis üyeleri ile olumlu görüşmeler gerçekleştirilmiştir.
- 8- Bazı ülkelerin milletvekilleri, belediye başkanları ve Avrupa Parlamentosu üyeleri ile olumlu görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bazı ülkelerde Entegrasyon Bakanları ile olumlu görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Yerel yöneticiler ile olumlu görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Yasal imkânlar çerçevesinde hapishane ziyaretleri yapılmıştır. Çalışma süresi içerisinde Komisyonumuz toplam 5 Birleşim yapmış, konu hakkında Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcileri ve Akademisyenler başta olmak üzere ilgili Kamu kuruluşlarından toplam 7 kişinin bilgisine başvurmuştur. Komisyon çalışmalarında tam tutanak tutulmuş, raporun yazılmasında yararlanmak üzere ilgili kuruluş ve kişilerden belge ve bilgiler temin edilmiş, bu anlamda 83 adet evrak gelmiş buna karşılık 90 adet evrak Komisyonumuzca gönderilmiştir. Diyanet İşleri Başkanlığı'ndan Arif SOYTÜRK, Millî Eğitim Bakanlığı Yüksek Öğretim Genel Müdürlüğünden Kadir ÇETİN, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Dış İlişkiler ve Yurtdışı İşçi Hizmetleri Genel Müdürlüğünden A. Tunç NALBANTOĞLU, Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığf ndan İlhan APA ve Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığından Dr. Başak KILIÇ TAŞELİ Komisyon çalışmalarında ve rapor yazımında katkıda bulunmak üzere Komisyonumuz süresince görev yapmışlardır.
- 9-. GİRİŞ Yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren yeniden imar faaliyetleri ve hızlı bir kalkınma sürecine giren Batı Avrupa ülkeleri, işgücü ihtiyacını karşılamak üzere yabancı işçi çalıştırmak yolunu seçmişlerdir. Ülkemizde de 960 yılından sonra tarım politikasının değişmesi ve artan nüfus, köyden kente büyük bir işgücü göçünü başlatmıştır. Ülkemizde mevcut insan gücünün hepsine istihdam imkânı bulunamaması sonucu, vatandaşlarımız da milletlerarası göç hareketine dahil olmuşlardır. 30 Ekim 96 tarihinde Almanya ile yapılan İşgücü Anlaşması çerçevesinde 96 yılı sonundan itibaren bu ülkeye gönderilen vatandaşlarımızın bir çoğu, 967 yılında bu ülkede yaşanan ilk büyük ekonomik kriz nedeniyle Türkiye'ye geri dönmüşlerdir. 96-967 evresi olarak adlandırılabilecek bu dönemde yabancı ülkede işçilik olgusu, tamamen geçici ve kısa süreli bir nitelik içermektedir. Vatandaşlarımız bu dönemde ailelerini vanlanna almayı düşünmemiş, kısa zamanda en fazla tasarrufu yapıp yurda dönme arzusu taşımışlardır. 968 yılında ekonomik kriz sonuçlarıyla birlikte aşıldığında Almanya yeniden işgücü açığı problemiyle karşılaşmış ve Türkiye'den işçi alımına tekrar başlamıştır. Daha önce yurda dönmüş olanların da bu ülkeye geri dönerek yeniden çalışmaları mümkün kılınmıştır. Bu dönemde de vatandaşlarımızın yine büyük ölçüde "geçici olma" özelliklerini korudukları görülmekle birlikte, münferit aile birleştirme uygulamalarına da başlanmıştır. Bunun yanında Almanya'da 965 yılında yeni bir Yabancılar Kanununun yürürlüğe girmesiyle "misafir işçilerin" misafirlikten öteye bu ülkede ikametleri de mümkün kılınmıştır. Bu evre, geçicilik ve yerleşiklik tartışmalarının ilk kez gündeme geldiği, bu arada da işçi alımı yoluyla bu ülkedeki yabancı nüfusun sürekli artış gösterdiği bir dönemdir. Vatandaşlarımız Almanya'nın yanı sıra artık Avusturya, Fransa, Hollanda, İsviçre ve Danimarka gibi Avrupa ülkelerine de gitmeye başlamışlardır. 973 yılında ortaya çıkan petrol krizi, önce Almanya'nın, daha sonra da diğer yabancı işgücü ihtiyacı duyan Avrupa ülkelerinin Türkiye'den işçi alımını durdurmalarına neden olmuştur. Böylece 968-973 arasındaki ikinci evre de tamamlanmıştır. 973 yılında işçi alımı durdurulmuş olmakla birlikte, sanayileşmiş Avrupa ülkelerinde yapısal nedenlerle emek-yoğun işgücüne ihtiyaç duyulduğundan, ülkemizden aile birleştirmesi yoluyla işgücü alımı bu dönemde de devam etmiştir. 974 yılı sonrası, yine başta Almanya kamuoyunda olmak üzere, yabancıların kalıcı veya geçici oldukları konusunda çok yönlü, ancak çoğu zaman yüzeysel kalmaktan öteye geçmeyen tartışmaların yoğunlaştığı bir dönem olmuştur. Almanya 983 yılında başta Türkler olmak üzere ülkesindeki yabancıları azaltmak maksadıyla yasal tedbirler alma yoluna gitmiştir. 983 ve 984 yıllarında yaklaşık ay kadar yürürlükte kalan "Geri Dönüşü Teşvik Yasası" ile emeklilik prim iadelerinin peşin ödenmesi ve geri dönüş primi verilmesi suretiyle 20 bini sigortalı işçi olmak üzere 25 bin vatandaşımızın ülkeyi terk etmesi sağlanmıştır. Ancak. bu yolla yabancı sayısının azaltılmasının mümkün olmadığı fikri geçerlik kazanmıştır. Nitekim, Almanya'da 983 yılında,8 milyon civarında olan vatandaşlarımızın sayısı, 984'ten sonra yine eski artış hızına ulaşmış ve 983 öncesi rakamını kısa sürede geride bırakmıştır. Böylece 974-983 arasındaki üçüncü evre de sonuçlanmış ve herkes tarafından farklı biçimlerde anlaşılan entegrasyon tartışmaları hız kazanmıştır. Henüz sonuçlanmamış olan ve yerleşikliğe geçiş evresi olarak nitelendirilebilecek 984 sonrası dördüncü evre, halen tüm özellikleriyle yaşanmaya devam etmektedir. Dördüncü evrenin diğer bir özelliği ise, vatandaşlarımızın bulundukları ülkelerin vatandaşlığına geçmeye başlamalarıdır. Günümüzde 500 bini Almanya'da olmak üzere yaklaşık milyon Türk vatandaşı bulundukları ülke vatandaşlığına geçmiştir. Eylül 2003 tarihi itibariyle yurtdışında bulunan vatandaşlarımızın sayısı bulundukları ülke vatandaşlığını almış olanlar hariç 3.59.804'dür. Söz konusu vatandaşlarımızın 3.027.067'si B.Avrupa ülkelerinde, 9.800'ü Türk Cumhuriyetlerinde, 09.48 i Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde. 363,789'u diğer ülkelerde yaşamaktadırlar. Halen yılda yaklaşık 00.000 vatandaşımızın çeşitli yollardan yurtdışına gittiği ve yine yılda 60.000 vatandaşımızın Türkiye'ye geri döndüğü bilinmektedir Tablo Eylül 2003 itibariyle yurtdışındaki vatandaşlarımızla ilgili sayısal bilgileri vermektedir.
- 2 0 - Tablo. Yurtdışındaki Vatandaşlarımızla İlgili Sayısal Bilgiler Ülke Adı Vatandaş I İşçi Sayısı I İşsiz Sayısı Sayısı B.AVRUPA Almanya I Fransa Hollanda* Avusturya Belçika İsveç j İngiltere Danimarka İtalya Finlandiya İspanya Lüksembourg İsviçre Norveç Liechtenstein TOPLAM TÜRK CUM. Azerbaycan Türkmenistan Özbekistan Kazakistan Kırgızistan Tacikistan TOPLAM O.DOĞU VE AFRİKA S.Arabistan Libya Kuveyt Ürdün Katar TOPLAM DİĞER ÜLKELER {Rusya Fed. I Beyaz Rusya Gürcistan Ukrayna Moldova İsrail Japonya ABD Kanada Avustralya I Güney Afrika TOPLAM GENEL TOPLAM.924.54 34.728 330.709 30.703 45.866 3.894 90.000 3.978 5.284 98 289 287 79.470 0.95 809 3.027.067 4.500 5.000 700 6.000 3.200 400 9.800 00.000 3.200 3.000.600 348 09.48 8.000 54 2.300! 550 000 22.000 2424 220.000 40.000 56.26.00 363.789 3.59.804 705.542 87.992 03.000 54.440 3.42 5.700 35.000 6.699 2780 659 34.076 339.059.639.850 4.500 630.032 543 225 8.780 95.000 2.800 2.750 255.348 02.53 500 296 500 6000 20.00 67.59 24.44 9.000 9.80 7.983.200 4.500 3.263 330 3.962 473 49 232.52 20 3.490 27.396 3.490.97.968 236.0 Vatandaşlarımız Arasındaki İşsizlik Oranları % 23.8 5.0 8.0 5.3 34.46 7, 3,0 6,7 33,0.4 7,3 7,80 5,5 7 7.3 20 Genel İşsizlik % 9,4 9,0 3,0 8,3 9,6 5,2 5,2 9,0 9, 2,6 2,8 3,6 4,00 9 2,3,4 3,7 6,8 0,3 5,3 2 7,9 6,