KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 7(1)-2004 111 KSU Journal of Science and Engineering 7(1)-2004 Zakkum Bitkisinin Kök, Gövde, Yaprak ve Tomurcuk Ekstraktların Fasulye ve Buğday Tohumlarının Çimlenme ve Fide Gelişimi Üzerine Etkileri Sadrettin KARAALTIN 1, Leyla İDİKUT 1, Ömer Süha USLU 2, Adem EROL 1 1 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Kahramanmaraş 2 Tarım İl Müdürlüğü, Kahramanmaraş ÖZET: Bu çalışma 2000 yılında, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü laboratuarındaki iklim dolabında tesadüf parselleri deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Araştırmada, zakkumun kök, gövde, tomurcuk, yaprak ve karışım ekstraktlarının, fasulye ve buğday tohumları üzerine uygulanarak, tohumların çimlenme ve fide gelişim üzerindeki allelopatik etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada en yüksek çimlenme oranı (% 89)ve dinçlik indisi (7461.137) buğday tohumuna zakkumun yaprak ekstraktının ve en yüksek fide uzunluğunun da (181.075 mm) buğday tohumuna zakkumun kök ekstraktının uygulamasından elde edildiği tespit edilmiştir. Ayrıca zakkum bitkisinin allelopatik maddelerine karşı fasulyenin buğday bitkisinden daha duyarlı olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Allelopati, Fasulye, Buğday, Zakkum ve Ekstrakt Effect of Root, Stem, Leaf and Bud Extracts of Oleander (Nerium oleander) on The Germination of Seed And Seedling Growth of Bean and Wheat ABSTRACT: This study was conducted crop sciense laboratory as randomized complit block desiğn with four replication. The effect of oleander plant extracts root, stem, leafe and mixture of all seed germination and seedling growth of wheat and beans. The heighest germination rate and seedling length were obtained from the aplication of leaf extract and root extract to the wheat seed, respectively. Also, it is found that bean seedlings were more sensitive than wheat seedlings for allelopatic interaction. Key Words : Allelopathy, Bean, Wheat, Oleander and Extract GİRİŞ Allelopati, bir bitkinin kimyasal salgılarıyla yakınındaki bitkiler veya mikroorganizmalar üzerinde gösterdiği etkiler olarak tarif edilmektedir. Bununla beraber üretilen kimyasal bileşiklerin çevreye aktarılması olarak da tanımlanabilmektedir. Ototoksiklik, allelopatinin özel bir form olup, bir bitki çeşidi kimyasal maddeler salarak aynı bitki çeşidinin çimlenme ve büyümesini geçiktirebilir (Rice, 1984). Normal olarak kültür bitkileri ve yabani bitkilerden allelopatik maddeler, suda çözünebilen fitotoksik maddeler olarak, bitkilerin kök, gövde, yaprak, rizom, çiçek, meyve, tohum, bez ve trichomes gibi aksamlarından toprağa sızmaktadırlar (Alam, 1990a; Alam, 1990b). Ayrıca yabani bitkiler, kültür bitkileri ile tarla şartlarında gerek besin maddesi, gerekse çevresel ortamı kullanmak suretiyle yarışmakta ve bitki büyümesini engellemektedirler. Bu nedenle hem laboratuar şartlarında hem de tarla şartlarında allelopatik potansiyelin bitkiye etkileri ortaya konulmaya çalışılmıştır. (Bhowmik ve Doll, 1984; Azmi ve Alam, 1989; Alam, 1990a, Alam, 1990b). Guenzi ve McCalla, (1964), yoncadan üretilen allelopatik maddenin buğdayın çimlenme ve fide büyümesini etkilediğini bildirmişlerdir. Alam ve ark. (1998), yapışkan otunun yaprağı, gövdesi, kökü, rizomu, çiçeği, meyvesi ve tohumundan elde edilen ekstraktların buğday bitkisinin gelişimi üzerine etkisini inceledikleri bir çalışmada; yaprak ekstraktlarının tohumun çimlenmesi ve gövde gelişimi üzerine bir etkisinin olmadığı, ama kök gelişimini azalttığı tespit edilmiştir. Malik (1986), kalm (Kalmia angustifolia) ın yaprak, kök, bunların artıkları ve toprağından alınan ekstraktların, Newfoundland daki (A.B.D) orman toprakları ve siyah ladin ağaçlarının fidelerinin birincil kök ve gövde gelişimi üzerine etkisini incelediği çalışmada; artıkların ve toprak ekstraktlarının, tohumun çimlenme oranına ve gövde gelişimi üzerine önemli etkisi olmadığını, fakat kök gelişimini azaldığını belirlemiştir. Bu çalışmada zakkum bitkisinin kök, gövde, yaprak, tomurcuk ve karışımından çıkardığımız maddelerin, fasulye ve buğday tohumlarının çimlenme ve fide gelişimine etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca zakkumun hangi parçasının daha yüksek allelopatik etkiye sahip olduğu da araştırılmıştır. MATERYAL ve METOT Bu çalışma 2000 yılında, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Tarla Bitkileri Bölümü laboratuarındaki iklim dolabında tesadüf parselleri deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Buğday ve fasulye tohumlarına zakkumun kök, gövde, yaprak, tomurcuk, karışım ekstraktları ve kontrol olmak üzere toplam 6 uygulamaya yapılmıştır. Araştırmada kullanılan zakkum materyalleri 2000 yılında % 75 çiçeklenme döneminde kök, gövde, yaprak, tomurcuk ve karışımlarından
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 7(1)-2004 112 KSU Journal of Science and Engineering 7(1)-2004 150 şer g alınan örnekler 24 saat süreyle 100 ml saf suda ve oda sıcaklığında bekletilmiştir. Daha sonra bu su 400 ml ye tamamlanarak tülbentten geçirilerek süzülmüş ve tüplere konarak 3000 devirde 15 dakika santrifüj edilmiştir. Santrifüj işleminden sonra iki kez 1 numaralı Whatman filtre kağıdından geçirilmiştir. Bitkinin tamamını temsil eden karışım materyali, elde edilen ekstraktlardan 10 ml alınarak hazırlanmıştır (Woodstock ve Graben, 1967). Buğday ve fasulyeden 100 er adet tohum alınarak % 5 lik NaOCl ile sterilize edilmiştir. Tüm kullanılan aletler de aynı şekilde sterilize edilmiştir. 9 cm çapındaki petri kaplarına 1 numaralı Whatman filtre kağıdı yerleştirilmiş ve bunların içine 25 er adet tohum bırakılmıştır. Daha sonra hazırlanan materyal ışıklı ortamda 18 C iklim dolabına yerleştirilerek çimlenmeye bırakılmıştır. Gözlem süresince tohumun su gereksinimine karşılamak üzere, her petri kapı için toplam 200 ml zakkumlardan elde edilen ekstraktlar ve kontrolde de normal su kullanılmıştır. Araştırmada, zakkumun kök, gövde, yaprak, tomurcuk ve karışım ekstraktlarının fasulye ve buğday tohumlarının çimlenme ve fide gelişim üzerindeki allelopatik etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmada aşağıdaki özellikler incelenmiştir. Çimlenme oranı (%): 4x25 adet tohum petri kaplarına konarak, iklim dolabında çimlendirilmiş, her petri kabında çimlenen tohum sayısının, toplam tohum sayısına oranı 100 ile çarpılarak bulunmuştur (Maquire, 1962). Radikula ve plumula uzunluğu (mm): Çimlenen her tohumdan çıkan kök ve plumula uzunluğunun mm cinsinden ölçülerek belirlenmiştir. Fide uzunluğu (mm): Radikula ve plumula uzunlukları toplanarak bulunmuştur (Plumula uzunluğu + Radikula uzunluğu) (Anonim, 1984). Radikula ve plumula kuru ağırlığı (g): Yaş olan radikula ve plumulanın, 70 C de 24 saat kurutma dolabına tutulması sonucunda, elde edilen kuru materyalin gram olarak ifadesidir (Anon, 1984). Dinçlik indisi (Vigor İndeks): Çimlenme yüzdesi ile radikula uzunluğu çarpılarak bulunmuştur (Abdul- Baki ve Anderson, 1973; Anonim, 1983). BULGULAR ve TARTIŞMA Fasulye ve buğday tohumları üzerinde zakkumun kök, gövde, yaprak, tomurcuk ve karışım ekstraktlarının uygulanmasıyla sağlanan çimlenme oranı, radikula ve plumula uzunluğu, fide uzunluğu, radikula ve plumulanın kuru ağırlıklarının ortalama değerleri ve grupları Tablo 1. de verilmiştir. Tablo 1. Zakkum bitkisinin % 75 çiçeklenme dönemlerinden alınan bitki kısımlarından elde edilen ekstraktların fasulye ve buğday tohumlarının çimlenmesi üzerine etkileri Ç Eks. Ç.O. (%) R.U. (mm) P.U. (mm) F.U. (mm) R.K.A. (g) P.K.A. (g) D.İ Kon 60 37.025 a 35.075 72.150 a 0.760 0.540 2221.500 ZK 42 16.700 b 14.910 36.675 b 0.210 0.580 701.400 ZG 48 25.025 ab 23.950 32.400 ab 0.330 0.920 1201.200 ZT 38 11.688 b 20.500 37.200 b 0.210 0.470 444.450 ZY 46 17.575 b 25.850 40.700 b 0.270 0.860 808.450 Zka 53 17.475 b 22.600 39.900 b 0.270 0.820 926.175 FASULYE Kon 74 b 85.455 a 95.573 181.075 a 0.246 0.523 6323.670 ZK 73 b 56.270 d 79.845 136.150 b 0.125 0.441 4107.710 ZG 87 a 63.937 cd 86.185 162.750 ab 0.178 0.651 5562.519 ZT 74 b 68.220 bcd 87.980 156.200 ab 0.205 0.472 5048.280 ZY 89 a 83.833 ab 89.942 173.050 a 0.328 0.623 7461.137 Zka 87 a 74.163 abc 89.960 166.375 ab 0.225 0.654 6452.181 Ç: Çeşit, Kon:Kontrol, ZK: Zakkumun kök ekstraktı, ZG:Zakkumun gövde ekstraktı, ZT:Zakkumun tomurcuk ekstraktı, ZY:Zakkumun yaprak ekstraktı, ZKA:Zakkumun karışım ekstraktı, Ç.O:Çimlenme oranı, R.U:Radikula uzunluğu, P.U:Plumula uzunluğu, F.U:Fide uzunluğu, R.K.A:Radikula kuru ağırlığı, P.K.A:Plumula kuru ağırlığı, D.İ:Dinçlik indisi BUĞDAY Çimlenme oranı (%) Fasulye tohumlarında en yüksek çimlenme oranı % 60 ile kontrol uygulamasından elde edildiği ve ikinci sırada % 53 ile zakkumun karışım ekstraktının uygulamasında sağlandığı Tablo 1 de görülmektedir. Fasulye tohumlarında en düşük çimlenme oranı % 38 ile zakkumun tomurcuk ekstraktında kaydedilmiştir. Zakkumun diğer esktraktlarının fasulye tohumunun çimlenme üzerine etkisi % 42 48 arasında değişmiştir. Zakkum ekstratlarının fasulye tohumların çimlenmesi üzerinde istatistiki olarak önemli fark oluşturmadığı tespit edilmiştir. Buğday tohumlarında en yüksek çimlenme oranı % 89 ile zakkumun yaprak ekstraktı uygulamasında ve onu ikinci sırada % 87 ile zakkumun karışım ve gövde ekstraktları uygulamasının izlediği ve kendi aralarında önemli fark oluşturmadığı Tablo 1 de görülmektedir. Buğday tohumunda en düşük çimlenme oranı % 73 ile zakkumun kök ekstraktında elde edildiği, onu % 74 ile zakkumun tomurcuk ekstraktı ve kontrol uygulanmasın izlediği kaydedilmiştir. Zakkumun kök ve tomurcuk
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 7(1)-2004 113 KSU Journal of Science and Engineering 7(1)-2004 ekstratları ile kontrol uygulamalarının kendi aralarında buğday tohumların çimlenmesi üzerinde önemli fark oluşturmadığı belirlenmiştir. Fasulye ve buğdayda en yüksek çimlenme yüzdesi sırasıyla (% 60 ve % 89) kontrol ve zakkumun yaprak ekstraktında elde edilmiştir. Buğdayın çimlenme oranının fasulyeden fazla olmasının sebebi tohumların içindeki besin maddelerinin miktar ve çeşidinin farklı olmasıdır. Özellikle fasulyenin farklı aminoasit ve protein miktarlarına sahip olması nedeniyle zakkumun ekstraktlarına karşı farklı tepki göstererek, kontrolde çimlenme oranı en yüksek olmuştur. Bulgularımız Alam (1990a), Thompson (1973) ve Alam ve ark., (1990b), bulguları desteklemektedir. Radikula uzunluğu (mm) Fasulye tohumlarında en yüksek radikula uzunluğu 37.025 mm ile kontrol uygulamasında kaydedilmiştir. Zakkum ekstraktlarının fasulye tohumuna uygulanmasında, en yüksek radikula uzunluğu 25.025 mm ile zakkumun gövde ekstraktında, en düşük ise 11.688 mm ile zakkumun tomurcuk ekstraktında elde edildiği Tablo 1 den görülmektedir. Fasulye tohumunun radikula uzunluğu üzerine zakkumun kök, tomurcuk, yaprak ve karışım ekstraktlarının etkisinin kendi aralarında önemli fark oluşturmadığı tespit edilmiştir. Buğday tohumlarında en yüksek radikula uzunluğu 85.455 mm ile kontrol uygulamalarında kaydedilmiştir. Zakkum ekstraktları içinde, en yüksek radikula uzunluğu 83.833 mm ile zakkum yaprak ve en düşük radikula uzunluğu ise 56.270 mm zakkumun kök ekstraktından elde edilmiştir. Diğer ekstraktların buğday tohumuna uygulanmasında radikula uzunluğu 63.937-74.163 mm arasında değişmiştir. En yüksek radikula uzunluğu (37.025 mm) fasulye ve (85.455 mm) buğdayın her ikisinde de kontrol uygulamasından elde edilmekle beraber, en düşük radikula uzunlukları fasulyede zakkumun tomurcuk, buğdayda ise zakkumun kök uygulamasından elde edilmiştir. Zakkum ekstraktları radikula uzunluğuna olumsuz etkide bulunmuştur. Bu nedenle en uzun radikula uzunluğu kontrolde gerçekleşmiştir. Bu durum Rice (1984) ın bitki çeşidi kimyasal maddeler bırakarak aynı bitki çeşidinin çimlenme ve büyümesini geciktirebilir ve Klein ve Miller (1980) in bir bitkinin salgıladığı maddeler diğer bitkinin çimlenme, fide gelişimi, kök gövde büyümesini engellediği ifadelerini desteklemektedir. Elde edilen sonuçlar, Malik (1986) in yapışkan otunun buğday bitkisinin kök gelişimini engellediği bulgusuna uyum göstermektedir. Plumula uzunluğu (mm) Fasulye tohumunda en yüksek plumula uzunluğu 35.075 mm ile kontrol uygulamasında gerçekleşmiştir. Fasulye tohumunun plumula uzunluğuna zakkum ekstraktlarının etkisi en fazla 25.850 mm ile zakkum yaprak, en az ise 14.910 mm ile zakkum kök ekstraktlarının uygulamasında görülmüştür. Zakkum ekstraktlarının fasulye tohumlarının plumula uzaması üzerine önemli bir etkiye sahip olmadığı kaydedilmiştir. Buğday tohumunda en yüksek plumula uzunluğu 95.573 mm ile kontrol uygulamasında tespit edilmiştir. Zakkum ekstraktlarının buğday tohumunun plumula uzunluğu üzerinde en fazla etki 89.960 ve 89.940 mm ile zakkum karışım ve yaprak ve en ise 79.845 mm ile zakkum kök esktraktlarının uygulamasında görülmüştür. Buğday tohumunun plumula uzunluğu üzerinde zakkum ekstraktları bir etkiye sahip olmamıştır. En yüksek plumula uzunluğu hem fasulye (35.075 mm) hem de buğdayda (95.573 mm) kontrol uygulamasında görülmektedir. En düşük plumula uzunluğu ise yine iki çeşitte de zakkumun kök uygulamasından elde edilmiştir. Plumula uzunluğuna zakkumun ekstraktları olumsuz etkide bulunmuştur. Zakkumun kök ekstraktları plumula uzunluğuna daha fazla allelopatik etkide bulunmuştur. Bulgularımız Alam (1990a), Alam ve ark, (1990b) ve Thompson (1973) ile uyum içindedir. Fide uzunluğu (mm) Fasulye tohumlarında en yüksek fide uzunluğu 72.150 mm ile kontrolde kaydedilmiştir. Zakkum ekstraktlarının fasulye tohumuna uygulanmasında, en yüksek fide uzunluğu 40.700 mm ile zakkumun yaprak ekstraktında, en düşük ise 32.400 mm ile zakkumun gövde ekstraktında elde edildiği Tablo 1 den görülmektedir. Fasulye tohumunun fide uzunluğu yönünden zakkumun kök, tomurcuk, yaprak ve karışım ekstraktlarının kendi aralarında önemli fark oluşturmadığı tespit edilmiştir. Buğday tohumlarında en yüksek fide uzunluğu 181.075 mm ile kontrol uygulamalarında kaydedilmiştir. Zakkum ekstraktları içinde, en yüksek fide uzunluğu 173.050 mm ile zakkum yaprak ve en düşük fide uzunluğu ise 136.150 mm zakkumun kök ekstraktlarından elde edildiği ve aralarında önemli fark oluştuğu belirlenmiştir. Diğer ekstraktların buğday tohumuna uygulanmasında fide uzunluğu 156.200-166.375 mm arasında değiştiği ve aralarında önemli fark oluşmadığı kaydedilmiştir. En yüksek fide uzunluğu (72.088 mm) fasulyede ve (181.075 mm) buğdayda kontrol uygulamasından, en düşük fide uzunluğu fasulyede zakkumun tomurcuk ekstraktında, buğdayda ise zakkumun kök ekstraktında elde edilmiştir. Klein ve Miller (1980) bir bitkinin salgıladığı maddeler diğer bitkinin çimlenme, fide gelişimi, kök, gövde büyümesini engelleyebilir ifadesi bulguları desteklemektedir. Radikula kuru ağırlığı(g) Fasulye tohumunda en yüksek radikula kuru ağırlığı 0.760 g ile kontrol uygulamasında gerçekleşmiştir. Zakkumun radikula kuru ağırlığı üzerin en fazla etkisi 0.330 g ile gövde ekstraktında, en az ise 0.210 g ile zakkum kök ve tomurcuk ekstraktlarının uygulamasında kaydedilmiştir. Zakkumun yaprak ve karışım ekstraktlarında fasulyenin radikula kuru ağırlığı 0.270 g
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 7(1)-2004 114 KSU Journal of Science and Engineering 7(1)-2004 olmuştur. Fasulyenin radikula kuru ağırlığı üzerinde zakkum ekstraktlarının etkisi önemsiz bulunmuştur. Buğday tohumunda en yüksek radikula kuru ağırlığı 0.328 g ile zakkumun yaprak ekstraktında ve en düşük ise 0.125 g ile zakkumun kök ekstraktında tespit edilmiştir. Kontrol uygulamasında radikula kuru ağırlığı 0.246 g olarak kaydedilmiştir. Zakkumun diğer uygulamalarında radikula kuru ağırlığı 0.178-0.225 g arasında değişmiştir. Buğday tohumunun radikula kuru ağırlığı üzerine zakkum ekstraktlarının önemli bir etkisi olmamıştır. En yüksek radikula kuru ağırlığı kontrolde (0.758g), buğdayda ise zakkumun yaprak uygulamasında (0.328g) kaydedilmiştir. En düşük radikula kuru ağırlığı ise fasulyede zakkumun tomurcuk ekstraktında, buğdayda zakkumun kök uygulamasında kaydedilmiştir. Klein ve Miller (1980) bir bitkinin salgıladığı maddeler diğer bitkinin çimlenme, fide gelişimi kök gövde büyümesini engelleyebilir ifadesi ile elde edilen sonuçlarla uyum içindedir. Plumula kuru ağırlığı(g) Fasulye tohumunda en yüksek plamula kuru ağırlığı 0.920 g ile zakkum gövde ekstraktından en az ise 0.470 g ile zakkumun tomurcuk ekstraktından elde edilmiştir. Fasulyenin kontrol uygulamasında plumula kuru ağırlığı 0.540 g olarak kaydedilmiştir. Zakkumun diğer ekstraktlarında plumula kuru ağırlığı 0.580-0.860 g arasında değişmiştir. Fasulyenin plumula kuru ağırlığı üzerinde zakkum ekstraktlarının etkisi önemsiz bulunmuştur. Buğday tohumunda en yüksek plumula kuru ağırlığı 0.654 g ile zakkumun karışık esktraktında ve en düşük ise 0.441 g ile zakkumun kök esktraktında tespit edilmiştir. Kontrol uygulamasında plumula kuru ağırlığı 0.523 g olarak kaydedilmiştir. Zakkumun diğer uygulamalarında plumula kuru ağırlığı 0.472-0.651 g arasında değişmiştir. Buğday tohumunun plumula kuru ağırlığı üzerine zakkum esktraktlarının önemli bir etkisi olmamıştır. Plumula kuru ağırlığında en yüksek değerler fasulyede zakkumun gövde ekstraktında (0.922g), buğdayda ise zakkumun karışım uygulamasında (0.654g) kaydedilmiştir. En düşük plumula kuru ağırlığı ise fasulyede zakkumun tomurcuk ve buğdayda zakkumun kök ekstraktlarında ölçülmüştür. Guenzi ve McCalla, (1964) nın yoncanın ürettiği allelopatik maddenin buğdayın çimlenme ve fide büyümesini etkilediğini, Alam ve ark. (1998) nın yapışkan otunun yaprak ekstraktının buğday tohumun çimlenmesi ve gövde gelişimi üzerine bir etkisi olmadığı, ama kök gelişimini azalttığı ifadesi elde edilen sonuçlara uyum göstermektedir. Dinçlik indisi (Vigor indeks) Fasulye tohumunda en yüksek dinçlik indisi 2221.500 değerle kontrol uygulamasında kaydedilmiştir. Zakkum ekstraktlarının fasulye tohumu üzerindeki en yüksek dinçlik indisi 1201.200 ile zakkumun gövde ekstraktında, en düşük ise 444.140 ile zakkumun tomurcuk esktraktında bulunmuştur. Zakkumun diğer ekstraktlarında dinçlik indisi 701.400-926.175 arasında değişmiştir. Fasulyenin dinçlik indisi yönünden zakkum ekstraktlarının etkisi önemsiz bulunmuştur. Buğday tohumunda en yüksek dinçlik indisi 7461.137 değerle zakkumun yaprak ekstraktında ve en düşük ise 4107.710 ile zakkumun kök ekstraktında tespit edilmiştir. Kontrol uygulamasında dinçlik indisi 6323.670 olarak kaydedilmiştir. Zakkumun diğer uygulamalarında dinçlik indisi 5048.280-6452.181 arasında değişmiştir. Zakkum ekstraktlarının buğdayın dinçlik indisine önemli bir etkisi olmamıştır. En yüksek dinçlik indisi buğdayda zakkumun yaprak uygulamasında (7461.137), fasulyede kontrol uygulamasından (6323.670) elde edilmiştir. En düşük dinçlik indisi buğdayda zakkumun kök ekstraktlarında, fasulyede zakkumun tomurcuk ekstraktlarında kaydedilmiştir. Dinçlik indisi, çimlenme oranına ve radikula uzunluğuna bağlı olduğu için, dinçlik indisini, çimlenme oranı ve radikula uzunluğu belirlemektedir. Buğdayda zakkumun kök esktraktı ve fasulyede ise zakkumun tomurcuk ekstraktı daha fazla allelopatik etkide bulunmuştur. Klein ve Miller (1980) in bir bitkinin salgıladığı maddeler diğer bitkinin çimlenme, fide gelişimi, kök gövde büyümesini ve Guenzi ve McCalla (1964) nın yoncanın ürettiği allelopatik maddenin buğdayın çimlenme ve fide büyümesini etkilediğini bildirdikleri ifadeler ile elde edilen bulgularla uyum içindedir. SONUÇ Yapılan çalışmada, zakkumun allelopatik maddeleri taşıyan kısımları özellikle fasulyede çimlenmeye ve fide büyümesine engelleyici etkide bulunmuştur. Fasulyede en fazla allelopatik etki zakkumun tomurcuk ekstraktlarında kaydedilmiştir. Zakkumun ekstraktları buğday tohumun çimlenmesine olumlu etkide bulunmuştur. Buğday tohumunda en fazla allelopatik etki zakkumun kök ekstraktında görülmüştür. Ayrıca zakkum bitkisinin allelopatik maddelerine karşı fasulyenin buğday bitkisinden daha duyarlı olduğu belirlenmiştir. KAYNAKLAR Abdul Baki, A.A., Anderson, J.D. 1973. Vigor determination in soybean seed by multiple criteria. Crop Science 13, 630-633. Alam, S. M., Azmi, A.R., Ali, S.A. 1990b. Effect of purple nutsedge (Cyperus Rotundus L.) leaf extracts on germination and seedling growth of wheat. Pakistan Journal of Sciense and Industrial Research 33(5/6) : 835 Alam, S.M. 1990a. Effect of wild plant extracts on the germination and seedling growth of wheat. Rachis 9(2): 12-35. Alam, S.M., Ala, A.R. Naqvi, S.A., Ansari, R. 1998 Effect of aqueous leaf extract of field bindweed
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 7(1)-2004 115 KSU Journal of Science and Engineering 7(1)-2004 (Convolvulus arvensis L.) and salinity on growth of wheat. Rachis 17 (1&2): 49-51. Anonim. 1983. Association of official seed analysts, Seed Vigor Testing Handbook. ADSA, Boise, Id., USA. Anonim. 1984. Association of official seed analysts, Rules for testing seeds. Journal of seed technologs, 6:1-125 Azmi, A.R., Alam, S.M. 1989. Effect of some wild plant residues on germination and growth of wheat cultivars. Cereal research communications 17(1):25-27 Bhowmik, P.C., Doll, J. D. 1982. Allelopathic effects of annual weed residues on growth and nutrient uptake of corn and soybeans. Agronomy journal 74:601-601. Guenzi, W.D., Kehr, W.D., McCalla, T.M. 1964. Water soluble phytotoxic substance in alfalfa foliage. Variation with variety, Cutting, year and stage of growth. Agron. J., 55:499-500. Klein, R. R., Miller, D.A. 1980. Allelopathy and ıts role ın agriculture. commun. Soil sci. Plant amnal., 11:43-56. Malik, A.U. 1986. Allelopathic effects of kalmia angustifolia on forest soil in Newfoundland. Transactions XII. Congress of the International Society of Soil Extended Informative Summaries. Volume III, 13-20, Hamburg. Maquire, J.D. 1962. Speed of germination aid in selection and evaluation for seedling emergence and vigor. Crop Science, 2, 176-177. Rice, E.L. 1984. Allelopathy 2.nd ed. Academic Press, New York. Thompson, P.A. 1973. Seed germination in relation to ecologigal and geogrophical distribution. Taxonomy and Ecology. Spec. Vol. V. Syst. Assoc. Academic Yayınları Sayfa, 93-119 Woodstock, L.W., Graben, D.F. 1967. Leaching of ions, organic molecules, and enzymes from seeds of Peanut (Arachis Hypegea L.) imbibing without testas or with intact testas. J.Exp.Bot. 29, 1471-1478.