BG2003/005-632.02.01-01 BULGARISTAN TÜRKIYE IŞ PARTNERLIĞI FORUMU projesi. Yambol Ticaret ve Sanayi Odasi

YAMBOL TĐCARET VE SANAYĐ ODASI AVRUPA ENFORMASYON MERKEZĐ YAMBOL BG811 Rakovski sokağı 1, 8600 Yambol, tel: 046/662939 faks: 046/665011 e-posta: ycci@bsbg.net www.yambiz.com ; www.euroinfo-yambol.com BG2003/005-632.02.01-01 BULGARISTAN TÜRKIYE IŞ PARTNERLIĞI FORUMU projesi Yambol Ticaret ve Sanayi Odasi Avrupa Birliğin ve Bulgaristan Türkiye sınırlar ötesi işbirliği FAR programı Küçük projeler müşterek Fonun mali desteği ile gerçekleşmektedir BG2003/005-632-03.01 Anket enformasyon araştırması ile Yambol Edirne Kırklareli sınır aşırı bölgesel iktisadi gelişim ve işbirliği durum analizi ANKET VERĐLERĐNĐN ANALĐZĐ Yambol, 2006

Anket enformasyon araştırması ile Yambol Edirne Kırklareli sınır aşırı bölgesel iktisadi gelişim ve işbirliği durum analizi Bulgaristan da Yambol, Türkiye de Edirne ve Kırklareli bölgelerinde, şirketler, müteşebbisler, ticari örgüt ve kurumların temsilcileri ile gerçekleştirilmiştir BG2003/005-632.02.01-01 numaralı BULGARĐSTAN TÜRKĐYE TĐCARĐ PARTNERLĐK FORUMU nun amacı Yambol, Edirne, Kırklareli bölgesinin ekonomik potansiyelinin geliştirilmesi alanında sınır aşırı işbirliğinin, ticari ve üretim amaçlı işbirliği ve yardımlaşmanın desteklenmesi ve geliştirilmesi, Avrupa kıstaslarına uygun olarak sınırın her iki tarafında da iktisadi, işgücü ve sosyal kaynakların etkili şekilde kullanımı için uygun ticari şart ve imkanların sağlanmasıdır. Projeye, kilit pozisyonlarda bulunan ve sınır aşırı bölgenin geliştirilmesinde katkısı olan müteşebbisler, şirketler, hükümet dışı örgüt ve kurumların temsilcileri katılacaktır. Anket enformasyon araştırmasını amacı sosyolojinin araç ve enstrümanları aracılığıyla, bu forumun komşular arasında müteşebbisler, şirket sahipleri, yöneticiler ve yerel idare temsilcilerine sağladığı, şimdiye kadar kullanılan veya kullanılmayan imkanlar dair onların gelecek gelişmelere açısından beklenti ve görüşleri ile Yambol Edirne Kırklareli bölgelerinin sınır aşırı ticari iktisadi durumunu incelemek ve analiz etmektir. Bu faaliyetin temel hedefi, Bulgaristan Türkiye sınır bölgelerinde, bölgesel sınır aşırı iktisadi kalkınmanın etkili şekilde geliştirilmesi olanak ve durumları için toplumsal görüş ve kanaatlerin tespiti ve incelenmesidir. Bu görüş, kanaat ve beklentiler, bu kişilerin gelecek eylemlerini önemli oranda belirleyen sübjektif bir gerçekliği ve buradan hareketle onlarla ilgili olan iktisadi süreçlerin gelişimi ile genel olarak Yambol Edirne Kırklareli sınır aşırı bölgesini yapılandırmaktalar. Bu bağlamda, kendisine özgü olan bu sübjektif gerçekliğin incelenmesi önemli bir öğrenme görevidir. Ekonomik analizin geleneksel yaklaşımı, objektif verilerden objektif olayların tahmin edilmesinden ibarettir. Bu projenin felsefesi son derece farklıdır: öznel verilere (kanaatler, beklentiler ve hedef kitlenin niyetleri) esasen ilçe ekonomisinin objektif seyri buüyük bir olasılıkla tahmin edilmektedir. Bu bağlamda teoriye temel olan ve çıkarsınımda kullanılan yaklaşım tüm sosyal çevrelerce tanınan Amerikalı profesör Tomas a aittir ve Tomas teorisi olarak bilinir : Eğer insanlar, belirli durumları reel olarak belirlemektelerse bu durumlar sonuçları itibarıyla reeldirler. Bu teoremin en az iki özelliğinin altı çizilmelidir ki projenin manası anlaşılabilsin. Đlki, insanların sadece bir olayın nesnel özelliklerine değil de, aynı olayın onlara ifade ettiği anlama tepki gösterdikleridir. Olaya bir anlam verdikleri zaman, davranışları ve bu davranışların sonuçları bu anla tarafından belirlenmektedir. 2

Sınır aşırı bölgedeki temel sosyal grupların ankete katılan temsilcileri müteşebbisler ve ticari organizasyonların temsilcileri ile yerel ve merkezi kurumlar, bütün ve sektörel olarak, bölge ekonomisinin gidişatını kötümser olarak tanımlarlarsa, ozaman onlar bu tanımlamaya uygun şekilde hareket edeceklerdir. Đkinci özellik ise, belirli bir olayın toplumsal tanımlanmaları bu olayın öğesi haline gelir ve böylece müteakip olaylara etki ederler, hatta bu tanımların başlangıçta doğru olup olması önemli değildir. Đkinci özellik, kendi kendine gerçekleşen kehanet prensibi olarak bilinmektedir. Amaçlar: Projenin birinci amacı, Yambol Edirne Kırklareli arasında sınır aşırı bölgesel iktisadi gelişim ve işbirliği işbirliğinin etkin şekilde geliştirme imkanları ve durumu yanı sıra sınır aşırı bölgenin değişik sosyal grupların temsilcilerinin bakış açısından ticari durumun ve geliştirilmesi imkanlarının değerlendirilmesidir. Đkinci amaç, ticari ve ekonomik duruma dair elde edilen nesnel portreye dayanarak, bir ila beş yıl arasında, beklenen gelişimin ve bakış açılarının öngörülmesidir. Üçüncü amaç, bölgenin ekonomik kalkınmasında etkileşime en uygun olan ortak amaç ve önceliklerin şekillendirilmesidir. Dördüncü amaç, iki ülkedeki yerel ve merkezi makamlar ile ticari organizasyonlara yönelik önerilerin hazırlanması için sonuçların temel olarak kullanılmasıdır. Araştırmanın sonuçları ile elde edilen verilerin uluslararası Bulgaristan Türkiye sınır aşırı bölgenin ekonomik kalkınmasında Avrupa yönleri konferansının tartışma konusu olmaları öngörülmüştür. Araştırma sonuçlarının analizleri, uluslararası konferans katılımcılarına büyük bir oranda yardımcı olacak ve yön verecek, böylece müşterek uluslararası toplumsal danışma kurulu üyeleri belirlenip sorunlar tartışılacak ve onların çözümü için öneriler ile önlemler belirlenecektir. Nesne ve konu Araştırmanın nesnesi, Yambol Edirne Kırklareli nden şirket temsilcileri, yerel ve merkezi kurum ve otoriteler ile ticaret organizasyonlarıdır. Araştırmanın konusu, Yambol Edirne Kırklareli sınır aşırı bölgesel kalkınma ve işbirliği olanaklarının değerlendirilmesi ve durumuna dair nesnel değerlendirmelerdir. Ticari ortamın ve sosyal ekonomik durumun bileşenleri 1. Doğal kaynaklar 2. Đnsan kaynakları 3. Ekonomik durum 4. Yatırım kapasitesi 5. Gelişim imkan ve olanakları 6. Đki yönlü ticari ilişkiler Sınır aşırı bölgesel ekonomik kalkınma ve işbirliğinin etkin gelişimi imkanlarının ve durumun değerlendirilmesi üç tür değişkenin değerlendirilmesine esasen elde edilmektedir: 1. Karşılaştırılamayan değerlendirlmeler. 2. Geriye dönük karşılaştırmalı değerlendirmeler. 3

3. Đleriye dönük karşılaştırmalı değerlendirmeler (bekelntiler). Açıklayıcı analizin amaçları için bu üç tür değerlendirme türü dışında, hedef grubunun temsilcileri oldukları ortamın bazı temel özeliklerinin değerlendirmeleri de projeye dahil edilmiştir. Đşlevsel varsayımlar Önceden sırdaki varsayımlar oluşturulmuştur: 1. Hedef grubunun daha eğitimli ve profesyonel deneyime sahip temsilcileri, ortamı ve fırsatları hem geriye hem ileriye dönük olarak, diğerlerine nazaran daha olumlu olarak değerlendirmektedirler. 2. Çıkarsınım, değişik toplumsal grupların görüş açısını arayacak şekilde oluşturulmuştur. Araştırmanın gerçekleştirilmesi için, 25 soru ve 250 muhtemel yön gösterici cevap içeren anket kartı hazırlanmıştır, soruların birçoğuna anket yapılanların kişisel fikirlerini, incelenen sorunların belirlenmesi ve değerlendirilmesindeki özellikleri yansıtan, de katma imkanı öngörülmüştür. Anket kartında, anket yapılanın cinsiyetine, yaşına ve sosyal statüsüne göre verilerin işlenmesine ve anket yapılan şirketlerin profilinin analiz edilmesine olanak tanıyan sorular hazırlanmıştır. Verilerin işlenmesi, araştırmanın temel sonuçları yanı sıra mevcut analizin hazırlanmasında dikkate alınan diğer belirli katsayıları yansıtan tek değerli ve çift değerli istatiksel tabloların hazırlanmasını mümkün kılan yazılım ve bilgisayar programları ile gerçekleştirilmiştir. 4

ANKET YAPILANLARIN PROFĐLĐ Edirne Kırklareli Yambol ticaret ve sanayi odalarının işbirliğiyle sistematik elemeyle, yerel kurumlar, ticaret organizasyon temsilcileri, müteşebbisler ve şirketlerden oluşan 150 si Bulgaristan dan, 150 si Türkiye den, hedef grubunun 300 temsilcisinden oluşan kesit alınmıştır Ankete 237 erkek, 63 kadın katılmıştır. Đki ülkedeki cinsiyet dağılımı belirli özellikler göstermektedir. Anket yapılan Bulgarların erkek kadın oranı 62:38 iken Türk tarafından anket yapılan kadın oranı sadece %2 dir. Ankete katılanların cinsiyeti TOPLAM ; Kadın ; 21% TOPLAM ; Erkek ; 79% Türkler; Kadın ; 2% Bulgarlar; Kadın ; 38% Bulgarlar; Erkek ; 62% Türkler; Erkek ; 98% Anket yapılanların eğitim yapısı iyi bir eğitim seviyesini göstermektedir. Araştırmanın yapıldığı grupta, %57 ile en çok üniversite mezunları yer almaktadır. Eğitim göstergesine göre ikinci büyük grup %35 ile orta öğrenim mezunlarıdır. Bu göstergeye göre de ülkesel dağılımda belirli özellikler mevcuttur. Anket yapılan Bulgarların 2/3 üniversite mezunuyken, Türklerde ise durum neredeyse yarı yarıya orta öğrenim ve üniversite mezunlarıdır. 5

Türkler Orta okul.; 13,33 Anket yapılan kişilerin etkin çalışma yaşındaki, müteşebbisler ve kilit pozisyonlarda çalışanlar karakteristiği dikkate alındığında yaş dağılımı sıradaki gibi olmaktadır: %73 ü 31-50 yaş arası, %17 si 50 yaş üzeri, %10 u ise 30 yaş altıdır. Yine ülkeler arasında farklılıklar belirmektedir.anket yapılan Bulgarların %13 ü 30 yaş altındadır ki bu da daha fazla genç müteşebbis anlamına gelmektedir, Türk tarafında ise gençlerin oranı %4 tür. Meslek lisesi.; 31,54 Ankete katılanların yaşı Đş çevrelerinden ankete katılanların durumu, net bir şekilde anket yapılan kişilerin %80 inin kendi şirketlerinin 73,47 68,46 79,45 sahibi ve yöneticis olduklarını göstermektedir. Bulgaristan da 17,01 18,12 13,42 9,52 bu oran %77 dir 4,79 ve ankete katılanların TOPLAM Bulgarlar Türkler ancak %16 sı yöneticilerden oluşmaktadır, Türkiye de ise ağırlık, %90 ile kendi işini yöneten sahiplerden oluşmaktadır. 15,75 30 yaşına kadar 31-50 yaş arası 50 yaş üstü Ankete katılanların iş çevrelerindeki pozisyonu Türkler 92,25 3,52 2,82 Bulgarlar 77,33 15,33 4,67 TOPLAM 84,98 8,87 3,75 Sahibi ve yöneticisi Sadece yöneticisi Departman müdürü Resmi idare Đş çevrelerine hizmet sunan kuruluş Ticari örgüt (hükümet dışı örgüt) Diğer 6

7

ANKETE KATILANLARIN ŞĐRKET PROFĐLLERĐ Mevcut anket- enformasyon araştırması aracılığıyla Yambol Edirne Kırklareli bölgelerindeki yerel ticaretin araştırılmasını ile tablosunun çıkartılmasını ve ankete katılanların şirket profillerinin tanımlanmasını amaçlamaktadır. Ankete katılanların sektörel yapıları, sınır aşırı bölgelerin ekonomik sektörel yapısını tam anlamıyla yansıtmaktadır. Bütünde lider, gıda ve içecek sektörüdür (%26,85) onu ticaret (%15,44) ve ziraat takip etmektedir. Ankete katılanların şirket profilleri Sektör 38,1 26,85 20 12,08 11,07 5,37 15,44 3,69 4,36 9,4 16,67 14,67 12,67 4,67 4,67 8 1,33 10,2 9,52 6,12 2,72 10,2 0,68 TOPLAM Bulgarlar Türkler Ziraat Gıda sektörü Giyim, ayakkabı, tekstil Mobilya üretimi Đnşaat malzemeleri üretimi Elektrikli aletler ve elektronik Makine inşa Elektrik, gaz, su iletimi Đnşaat Ticaret Otelcilik ve restorancılık Taşımacılık ve iletişim Finansman Gayrimenkul Diğer Ülkesel ve sektörel bazda profil analizlerinde sıradaki farklıkların altı çizilmelidir: Bulgar şirketleri açısında %20 ile liderlik ticarete ait olup, Türk şirketleri bakımından baskın pozisyon açık ara ile gıda içecek sektörüne (%38) aittir. Bulgaristan için ikinci sırada ise anket yapılan şirketlerin %16 sından fazlası gıda içecek sektörü olup Türkiye için %10,2 ile ziraattır. Ticaret birimlerinin yaşı, değerlerinin ölçüldüğü başka bir göstergedir. Buradaki sonuçlar da örnek teşkil edicidir, şirketler faaliyette bulundukları zaman bakımında eşit dağılmaktadırlar. Burada da, iki ülkenin son 15 yıl içerisindeki gelişimlerinde kaynaklanan farklıklar göstermektedirler. Anket yapılan Bulgar şirketlerinin neredeyse yarısı (%46,67) son 5 yıl içerisinde kurulmuş, %34 ü 10 yıl önce faaliyete başlamış ve sadece %15 i daha eskidir. Anket yapılan Türk şirketlerindeki durum ise çok daha farklı - %50 si 10 yıldan önce kurulmuş ve faaliyet göstermekte olup 5 yıl önce kurulmuş olan şirketler ise %30 civarındadır. 8

Ankete katılanların Sınır aşırı bölgedeki şirketler genelde orta ve küçük Türkler 2,13 29,79 işletmelerden oluşmakta ve bu durum ankete katılanların personeli ile teyit edilmektedir. Ankete katılan şirketlerin %55 inin personeli 10 kişiden az yani mikro şirketlerdir, yaklaşık %40 ı 50 kişiye kadar personeli olan küçük büyüklükteki işletmeler olup sadece %6 sı 250 ye kadar personele sahiptir. Türk ve Bulgar şirketleri arasında farklılıklar mevcuttur. Ankete katılan Bulgar şirketleri Bulgarlar 4 arasında 250 ve 500 üstü personele sahip şirket yok, oysa Türk tarafından 250 üzerinde personele sahip olan 4 şirket, 500 üzerinde personele sahip olan 500 şirket vardır. Ankete katılanların şirket profili personel sayısı Türkler 62,84 27,7 6,08 Bulgarlar 48 46,67 5,33 TOPLAM 55,37 37,25 5,7 1-10 kişi 11-50 kişi 51-250 kişi 251-500 kişi 501 kişiden fazla 9

Ankete katılan şirketlerin önceki yılın ciroları baz alındığında sonuçlar benzerdir. Ankete katılanların şirket profili 2005 yılı cirosu Türkler 65,69 18,98 10,22 5,11 Bulgarlar 92 8 0 TOPLAM 78,75 13,93 4,88 2,44 1 mil. Avro dan az 1-2 mil. Avro arası 2-7 mil. Avro arası 7 mil. Avro dan fazla Genelde ankete katılan şirketlerin yaklaşık %80 inin (%74) ciroları 1 milyon Avro nun altındadır, %14 ünün ciroları 2 milyon Avro ya kadar olup, %5 inin ciroları 7 milyon Avro a kadardır. Ülkeler bakımında dağılım, her iki ülkedeki ticaretin geliştiği farklı ekonomik ortamdan kaynaklanan ciddi farklılıklar göstermektedir. Türk şirketlerinin ciroları daha yüksek olup bunların yaklaşık %20 si 1 den 2 milyon Avro ya kadardır, ankete katılan Türk şirketlerinin %10 nun cirosu 2 ila 7 milyon Avro arasında olup %5 inden fazlası 7 milyon avro üzerinde ciroya sahiptir. Bulgaristan da durum farklıdır: ankete katılanların %92 sinin cirosu 1 milyona kadar olup %8 inin cirosu %2 ile %8 arasındadır, ankete katılanların arasında 2 milyon üzerinde ciroya sahip olan şirket yoktur. Sınır aşırı ticari ilişkilerin durumu incelendiğinde, ankete katılan şirketlerin kaçının dış ticaret ile ilişkili olduğuna dair bilgiler aradık. Sınır yakınlığından ve ithalat ihracat imkanlarından bağımsız olarak, cirosunun %30 undan fazlası ihracat kaynaklı olan şirketlerin oranı yaklaşık %12 dir. Bu soruların cevapları arasında bir muammaya rast geldik Türk şirketlerinin %50 si (ya da tüm katılımcıların %25 i) bu soruya cevap vermemiştir. Bu durumun onlar tarafından bilgi verme isteksizliğe, korku veya güvensizliğe dayalı olduğunu kestirmek zordur. 10

Ankete katılanların 63,46 11

ARAŞTIRMANIN SONUÇ VE ÇIKARSINIMLARI ŞUNLARDIR: 1. SOSYAL EKONOMĐK DURUM 1.1. BULGARĐSTAN DA VE YAMBOL DA EKONOMĐK DURUM Sınır bölgesinin Bulgar tarafı hala, ülkenin merkezi planlanmış ekonomiden Pazar ekonomisine geçiş yaptığı 90 lı yılların siyasi ve ekonomik değişimlerinin sonuçlarına katlanmaktadır. Teknik bakımdan eskimiş olan birçok işletme ile zirai kooperatiflerin büyük kısmı kapatılmış dağıtılmıştı. Kayıt dışı ekonominin varlığı da kötü ekonomik istatistiğe katkıda bulunmaktadır. Ekonomik şartlar çeşitlilik göstermektedir: tarım ekonomisi ile çevredeki tek-yapılı sanayi, daha gelişmiş olan merkezlerde - Burgas, Haskovo, Yambol oldukça karmaşık sanayi ile beraber var olmaktadır. BULGARĐSTAN IN EKONOMĐK DURUMUNA DAĐR DEĞERLENDĐRME Anket araştırmasının ilk sorusuyla, sınır iki tarafındaki kurum temsilcileri ile müteşebbislerin Bulgaristan ın ekonomik sosyal durumunu nasıl değerlendirdiklerine dair veriler aranmıştır. Bulgaristan ın mevcut ekonomik durumunun değerlendirilmesi Đyi gelişmiş ve piyasa ekonomisi 0,35 27,37 36,84 7,72 12,63 Türklere göre AB gelişmiş ülkelerin ekonomisine benzer Geçiş sürecinde ve alınan sonuç yok Bulgarlara göre TOPLAM 14,22 22,27 27,49 11,85 20,38 6,22 24,9 32,93 9,24 16,06 Devlet müdahalesi ekonomiyi belirlemekte Tam girişim serbestisi Ekonomi yapılandırılmamıştır Ekonomi çökmekte Diğer Bulgaristan ın ekonomik durumuna dair genel değerlendirme ülkenin hala geçiş sürecinde olduğu ve önemli boyutta olumlu sonuçlara sahip olmadığıdır (%32,39). Yine de ekonominin AB ülke ekonomilerine düşünenler olarak ankete katılanların %24 ü ekonomik duruma olumlu not vermektedir. Bu sorulara verilen cevaplarda, Türkler ile Bulgarlar arasında görüş farklılıkları gözlemlenmektedir. Anket yapılan Bulgarlar arasında genelde çok da olumlu olmayan hala geçiş döneminde olan ve görülür neticeleri olmayan yapılanmamış ekonomi görüşü mevcuttur. Diğer taraftan ise %14 lük kesime göre Bulgaristan da işleyen Pazar ekonomisi mevcut. Ankete katılan Türklerin kanaatlerine göre ağırlıklı görüş görünür sonuçları 12

olmayan geçiş sürecindeki ekonomi dir ve nerdeyse hiçbiri gelişmiş bir Pazar ekonomisinin mevcut olduğu görüşünde değil. Buna rağmen Türklerin 27 si Bulgaristan ekonomisinin, ekonomik açıdan gelişmiş ülkelere benzediği kanaatindeler (bu görüşte olan Bulgarlar dan %5 daha fazla). YAMBOL BÖLGESĐNĐN EKONOMĐK DURUMUN DEĞERLENDĐRĐLMESĐ Araştırmanın ikinci sorusuyla, ankete katılanların Yambol bölgesinin ekonomik durumu hakkındaki görüşlerine dair verilere ulaşılmaya çalışılmıştır. Ankete katılanlar arasında en yaygın görüş, bölgenin AB entegrasyonu ile sınır aşırı işbirliğinden dolayı gelecek vaat ettiğidir. Gelecekteki imkanlar dışında, bölge ekonomisine dair görüşler Bulgaristan ekonomisine dair olanlara nazaran daha olumlu bir kanaati göstermektedirler. Ekonomi yeniden yapılanmaktadır - %23,26 Ekonomik gelişme - %12,29 Bulgarların ev Trüklerin cevaplarının analizlerinde sıradaki durum göze çarpmaktadır: ankete katılan Türklerin %40 ı Yambol bölgesinin ekonomik durumuna dair görüş bildirmemişleridir. Buna dayanarak, iki bölge arasındaki coğrafi yakınlığa rağmen Türk tarafındaki iş çevrelerinin Yambol bölgesi hakkında fazla bilgiye sahip olmadıkları sonucu çıkartılmaktadır ve bunu müteakip de Bulgaristan ve Türkiye arasındaki sınır aşırı işbirliği projelerinin sınırın iki tarafındaki bölgelerin başarılı şekilde gelişmesi için nekadar hayati öneme sahip olduklarının mantık çıkarsınımı gelmektedir. Bu sorunun cevaplarına özgü olan durum da Bulgar tarafının Türk tarafına nazaran bölge ekonomisinin durumuna dair daha olumsuz kanaat vermesidir. Bulgarların %32 si Yambol ekonomisini, olumsuz etkileri hala hissedilen şaibeli özelleştirme ile özdeşleştirmekteler oysa ankete katılan Türklerin sadece %4 ü bu cevabı vermekteler. Bunu dışında Türklerin %15,23 ü, Bulgarların ise %9,33 ü Yambol bölgesinde iktisadi gelişimin oldu görüşündeler. Türklerin ve Bulgarların Yambol bölgesinin ekonomisine dair belirttikleri görüşlerde diğer bir farklılık ters işaretlidir Bulgarların %1 den azı oysa ankete katılan Türklerin %11 den fazlası yerel ekonomini çöktüğünü düşünmekteler. Yambol ekonomisine dair olan kanaatlerdeki farklılık ve geçişmeler gösterge niteliğindedir ve değişik faktörlere dayanmaktadır. Bir taraftan, komşu bölgeye dair yetersiz bilgi farklılıklara sebep olmakta, diğer taraftan belirli bir durum için dışarıdan belirtilen görüş belli bir yere kadar daha bağımsız ve nesneldir. 13

Yambol ekonomisi çökmekte Yambol bölgesi ekonomisinin değerlendirilmesi Şaibeli özelleştirme, kötü sonuçlar Türklere göre Bulgarlara göre TOPLAM 4,64 17,22 39,74 26,49 39,07 32 29,33 48 72,67 0 18,6 23,26 44,19 50,17 18,6 Yörenin ekonomisinde yeniden yapılanma görülüyor ve sonuçlar iyidir. Ekonomik gelişmede kalkınma görülüyor, yeni işletmeler Yörede biznes ve iş için istikbal yoktur. AB entegrasyonundan dolayı perspektifler Yöre sınırlar ötesi özelliğinden dolayı istikbale sahiptir. Diğer Cevap vermeyenler YAMBOL BÖLGESĐNDE BAŞARILI BĐR TĐCARET ĐÇĐN SEKTÖR VE BRANŞLAR Üçüncü soru ile sınır her iki tarafındaki iş çevrelerine göre Yambol bölge ekonomisinin hangi branş ve sektörleri başarılı ticaret olduğunda dair görüşleri araştırılmaktadır. Hernekadar kooperatiflerin kapatılması, kırsal nüfusun artarak azalması ve toprak mülkiyetinin parçalanması toprağın organizasyonsuz işlenmesine veya işlenebilir toprakların terk edilmesine sebep olduysa da sınır aşırı bölgenin Bulgar tarafında ziraat geleneksel olarak lider sektörlerden biridir. Gelişiminde var olan sorunlara rağmen, her iki bölgenin müteşebbislerinin görüşü tek anlama gelmektedir bu sektör iki taraflı ilişkilerin geliştirilmesi için en gelecek vaat eden sektördür. Yambol bölgesi için açık ara en çok gelecek vaat eden sektör olarak ziraat (%59,14) gösterilmiştir, yaklaşık %46,51 i gıda içecek sektörünü önemlik olarak, %36,21 i ise ticaret ve hizmetleri gösterilmiştir. Ankete katılanların çok az kısmı, taşımacılığı (%2,32), turizmi (%2,9), makine inşayı %1,35 ile başarılı sektör olarak belirlemişlerdir. Ziraat ve onunla ilgili olan gıda işleme dışında başarının beklendiği başka bir sektör neredeyse belirlenememektedir. Anket yapılan Türkler tarafından bu soruya verilen cevapta da Yambol bölgesinin yeterince tanınması sorunu açığa çıkmaktadır anket yapılan Türklerin %37 si Yambol bölgesindeki gelecek vaat eden sektörler konusunda fikir beyan etmemişlerdir. Bu durum, önceki soruda çıkarılan sonucu sınır bölge vatandaşlarının arasında birbirinden haberdar 14

olma ve tanışma için daha fazla çaba gerektiği ve Bulgaristan ile Türkiye arasında benzer sınır aşırı işbirliği projelerinin önemli ve gerekli olduğudur. Bulgarların ve Türklerin bu soruya verdiği cevapları karşılaştırıldığında, birkaç sektördeki görüşleri önemli derecede ayrılmaktadır. Ziraat bakımından Bulgarların %70 i, Türklerin ise %40 ı gelecek vaat ettiği kanısındadır. Gıda içecek sektöründeki durum da aynıdır Bulgarların %65 i, Türklerin ise %40 ı aynı düşünceye sahiptir. Turizmin gelecek vaat eden sektör olarak belirlendiği sonuçlar biraz şaşırtıcıdır Bulgarların %40 ı, Türklerin ise ancak %10 u gelecek vaat ettiğini düşünmekteler. Diğer taraftan Türklerin %18 i inşat sektörünü gelecek vaat eden olarak belirlerken Bulgarların ancak %12 si bu kanıya sahiptir. Yambol bölgesinde perspektifi olan sektör ve branşlar cevap vermeyenler 18,06 15,28 0 12 27,33 37,09 Zanaat ve serbest meslekler Makine inşa 17,94 27,24 44,67 18,54 8,61 9,93 Đnşaat Taşımacılık 59,14 74 44,37 Giyim, ayakkabı, tüketim malzemeleri Turizm 46,51 64,67 27,81 Ziraat 36,21 38 34,44 TOPLAM Bulgarlara göre Türklere göre Gıda üretimi Ticaret ve hizmetler 15

1.2.TÜRKĐYE DEKĐ VE EDĐRNE ĐLE KIRKLARELĐ BÖLGELERĐNDEKĐ EKONOMĐK DURUM Türkiye nin iki sınır ili Edirne ve Kırklareli nin ekonomileri hernekadar son birkaç yıl içinde sanayi hızlı adımlarla gelişse de genelde ziraate dayanmaktadır. Her iki ildeki ekonomik durum farklıdır. Edirne de en gelişmiş olan hizmetlerdir, ikinci sırada tarım, üçüncü sırada da sanayi gelmektedir. Asıl sanayi yoğunlaşması Kırklareli ve Lüleburgaz illerindedir. TÜRKĐYE NĐN EKONOMĐK DURUMUNA DAĐR DEĞERLENDĐRMELER Anket araştırmasının bu grubunun ilk sorusuyla, sınırın her iki tarafındaki kurum temsilcilerinin ve müteşebbislerin Türkiye nin sosyo-ekonomik durumunu nasıl değerlendirdiklerine dair veriler aranmıştır. Türkiye nin ekonomik durumunun değerlendirilmesi 60 51,34 50 40 30 27,91 23,64 19,38 25,89 32,17 24,48 20 13,95 14,69 10 13,39 0,45 10,14 0 TOPLAM Bulgarlara göre Türklere göre Đyi gelişmiş piyasa ekonomisi Geçiş sürecinde ve sonuç vermemekte Tam girişim serbestisi Ekonomi çökmüştür Gelişmiş Avrupa ülke ekonomilerine benzemekte Devlet müdahalesi Ekonomi yapılandırılmamıştır Diğer Anket yapılanlar, ilk sırada Türk ekonomisini iyi gelişmiş pazar ekonomisi (%27,91), gelişmiş ülkelerinkine benzer (%23,64), müteşebbisliğin tam özgür olduğu (%19,38) ekonomi olarak belirlemekteler. Verilen cevapların analizinde, Türkler ve Bulgarlar arasında ciddi farklılıklar gözlemlenmektedir. Ankete katılan Bulgarların %50 si Türk ekonomisini gelişmiş olarak nitelendirmekteyse de Türklerin ancak %10 u aynı cevabı vermekteler. При анализа на отговорите се забелязват значителни различия в оценките от страна на българи и на турци. Докато над 50 % от анкетираните българи определят икономиката на Турция като добре развита, такъв отговор дават едва 10 % от турците. Anket yapılan Türkler, gelişmiş Avrupa ülkelerinkine benzemektedir cevabını birinci sıraya yerleştirmekte oysa 16

Bulgarların ancak %19 u aynı düşünceye sahiptir. Türklerin yaklaşık ¼ ünün (%24,40) Türk ekonomisinin geçiş sürecinde olduğunu ve sonuç vermediği görüşünde olması biraz şaşırtıcıdır. Türk ekonomisinin değerlendirilmesinde, Türklerin Bulgarlara nazaran daha olumsuz not verme eğilimi fark edilmektedir. Türk ekonomisine dair olan kanaatlerdeki farklılık ve geçişmeler gösterge niteliğindedir ve değişik faktörlere dayanmaktadır. Bir taraftan Türk müteşebbisler gerçekte ülke ekonomisinin sorunlarıyla yüzleşmekte ve bundan dolayı olumsuz not vermektedir, diğer taraftan Bulgarlar Türkiye deki durumu dışarıdan gözlemlemekte ve kendi tecrübeleriyle karşılaştırarak olumlu olarak değerlendirmekteler. TÜRKĐYE, KYRKLARELĐ VE EDĐRNE BÖLGELERĐNĐN EKONOMĐK DURUMUN DEĞERLENDĐRĐLMESĐ Araştırmanın ikinci sorusuyla, ankete katılanların Türkiye Edirne ve Kırklareli sınır bölgelerinin ekonomik durumu hakkındaki görüşlerine dair veriler aranmıştır. Edirne ve Kırklareli nin ekonomilerinin değerlendirilmesi Edirne ve Kırklareli ekonomileri çökmüştür Yavaş bir ekonomik gelişme Türklere göre Bulgarlara göre 9,48 34,25 16,51 8,56 11,31 17,13 5,71 15,1 5,31 18,37 45,71 Yeniden yapılandırılmış ve sonuçlar görülmekte Yeni üretimler ile gelişme perspektifi olmayan bölge TOPLAM 5,57 21,91 15,83 7,13 14,26 29,22 AB entegrasyonundan dolayı perspektifler Sınırı aşırı işbirliğinden dolayı perspektifler Diğer Edirne ve Kırklareli bölgelerinin ekonomilerine dair belirtilen genel görüş olumludur, ankete katılanların %20 sinden fazlasına göre yavaş bir ekonomik kalkınma ve yeniden yapılanma süreci mevcuttur ve sonuçları görülmektedir (%15,83), bu bölge için olan genel beklentiler ise sınır aşırı karakteristiğine dayanmaktadır. Bu soruya verilen cevaplarda da Bulgarlar ve Türkler arasında farklar mevcuttur. Ankete katılan Türklerin %10 una göre bölge ekonomisi çökmüştür, 1/3 ünden fazlası yavaş bir ekonomik gelişmenin olduğunu düşünmekte oysa ankete katılan Bulgarlar daha olumlu görüşlere sahiptir; %15 i sonuçları görünen yeniden yapılanma olduğunu düşünmekte, ekonomik çöküşün ya da gelecek vaat etmeyen bir bölgenin olduğuna dair herhangi bir 17

cevap yoktur. Bulgarlar, sınır aşırı işbirliği ile ilgili olan bu bölgeler ve AB entegrasyonuna daha çok beklentiye yaklaşmakta oysa Türkler bu iki faktöre daha az anlam yüklemektedir. Burada yine aynı şeyle karşılaşılmakta: yerliler daha olumsuz not vermekte, dışarıdan bakıldığında Bulgarlar her iki Türk bölgesi için de daha olumlu not vermekteler. EDĐRNE VE KIRKLARELĐ BÖLGELERĐNDE DAHA BAŞARILI BĐR TĐCARET ĐÇĐN SEKTÖR VE BRANŞLAR Üçüncü soruyla, sınırın her iki tarafındaki iş çevrelerinin Edirne ve Kırklareli ndeki sektör ve branşların hangilerinin başarılı ticaret olduğuna dair görüşleri araştırılmaktadır. Edirne ve Kırklareli nde perspektifi olan sektör ve branşlar Türklere göre Bulgarlara göre TOPLAM 24,08 22,85 21,12 9,34 11,06 16,29 24,31 26,57 9,02 13,03 20,27 23,49 23,73 9,27 11,98 Ticaret ve hizmetler Gıda üretimi Ziraat turizm Giyim, ayakkabı, tüketim Taşımacılık Đnşaat Makine inşa Zanaat ve serbest meslekler Her iki tarafta ankete katılanların genel görüşüne göre Edirne ve Kırklareli için lider ve neredeyse eşit seviyedeki iki sektör ziraat (%23,73) ve gıda-içecektir (%23,49). Önceki sorular için bildirilen görüşlerden farklı olarak burada Türkler ve Bulgarlar arasında nerdeyse hiçbir fark yoktur, onlar aynı fikirdeler ve bu durum mevcut faktörler olan insan kaynakları ile doğal kaynaklar ve geleneklere dayanmaktadır. 18

BULGARĐSTAN VE TÜRK EKONOMĐLERĐNE DAĐR BĐLDĐRĐLEN GÖRÜŞLERĐN KARŞILAŞTIRILMASI Bulgaristan ve Türkiye arasındaki sınır aşırı bölge için ziraata dayalı ekonomi, karşıt ekonomik şartların varlığı doğaldır ziraata dayalı ekonomi ve tek yapılı sanayi, daha gelişmiş olan merkezlerde hizmetlere yönelen modern bir ekonomi ile beraber varolmaktadır. Her bir bölge, il ve ilçe farklı tempoyla gelişmektedir. Sınır bölgelerinin ekonomik durumu izole edilmiş konumları ve yetersiz altyapı ile açıklanmaktadır. Çoğu zaman yerel ekonomik faaliyetler, mevcut olan kaynaklara dayanmaktadır yeraltı, yerüstü, maden vs, genel bakımdan az gelişmişlerdir. Kırklareli ve Burgaz en çok sanayileşmiş olan bölgedir. Burgaz ın ekonomik etkinliğinin ülke ortalamasının atında olmasına rağmen, Türk ekonomisi ile karşılaştırıldıklarında her iki ilin ekonomisinin çok dinamik olduğu belirtilmelidir. Her iki ülke de AB ye dair farklı pozisyonlar sahip ve birliğin farklı uyum öncesi yardım programlarına dahiller. Bulgaristan ve Türkiye nin ekonomik durumlarına dair ankete katılanların görüşleri analiz edildiğinde sıradaki çıkarsınım ve genellemeler yapılabilir: Bulgar ekonomisinin genel özelliği sürecin hala devam ettiği ve bunun da görünür neticeleri olmadığıdır (%32,33), Türkiye ise iyi gelişmiş piyasa ekonomisi olarak nitelendirilmektedir (%27,31). AB nin Bulgaristan ekonomisini Pazar ekonomisi olarak tanımlamasına rağmen ankete katılanların ancak %6 sı bu görüştedir. Her iki ülke ekonomilerinin AB nin gelişmiş ülke ekonomilerine benzemesi umut vericidir, ankete katılanların yaklaşık ¼ ü bu kanaate sahiptir. 32,93 Bulgar ve Türk ekonomilerinin karşılaştırılması 24,9 27,91 23,64 19,38 16,06 13,95 9,24 6,22 6,63 6,4 3,21 0,8 4,65 0,97 3,1 BULGARĐSTAN Đyi gelişmiş piyasa ekonomisi Gelişmiş AB ülkelerininkine benzer Tam girişim serbestisi Ekonomi çökmüştür TÜRKĐYE Gelişmiş AB ülkelerininkine benzer Devlet müdahalesi ekonomiyi belirlemekte Ekonomi yapılandırılmamıştır Diğer 19

YAMBOL, EDĐRNE VE KIRKLARELĐ EKONOMĐLERĐNĐN KARŞILAŞTIRILMASI Bulgar tarafındaki sınır bölgesi hala ülkenin hızlı bir şekilde merkezi planlanmış ekonomiden pazar ekonomisine geçişin yaşandığı 90 lı yılların ekonomik ve siyasi değişimlerin sonuçlarına katlanmaktadır. Teknik bakımdan eskimiş olan birçok işletme kapatılmış ve tarım kooperatiflerinin çoğu dağıtılmıştı. Kayıt dışı ekonominin varlığı da kötü ekonomik istatistiğin oluşmasına katkıda bulunmaktadır. Yambol bölgesindeki ekonomik koşullar çok farklıdır: tarım ekonomisi ve tek yapılı sanayi, daha gelişmiş olan merkez Yambol daki oldukça karmaşık sanayi ile birarada varolmaktadır. Türkiye nin iki sınır bölge ekonomisi, hernekadar son yıllarda sanyi hızlı bir tempoyla gelişse de genelde tarıma dayalıdır. Her iki ildeki ekonomik şartlar farklıdır. Edirne de en çok hizmetler gelişmiştir, ikinci sırada tarım ve üçüncü sırada sanayi yer almaktadır. Asıl sanayi odaklanması Kırklareli Lüleburgaz bölgesinde olmaktadır. Bu veri, Bulgaristan Türkiye arasındaki program belgesi ve Bulgar tarafından Yambol un, Türk tarafından Edirne ve Kırklareli ekonomilerine dair yapılan mevcut araştırmanın sonuçları ile teyit edilmektedir. Đki ana sonuç çıkartılabilir: Her iki bölgenin kanaatleri AB üyeliği ve sınır aşırı işbirliği ile ilişkilidir, yani ankete katılanların geleceğe dair görüşleri olumludur. Đki sınır ilinin ekonomisi hakkında bildirilen başlıca görüş yavaş bir ekonomik gelişmenin olduğudur, ankete katılanların neredeyse aynı görüşe sahipler, o da yerel ekonomilerin yeniden yapılandığı görüşüdür. Yambol, Edirne ve Kırklareli ekonomilerinin karşılaştırılması 27,09 30,75 29,22 21,91 11,41 14,26 15,83 14,26 3,46 0 7,54 7,13 5,57 3,26 2,24 0 1,57 4,52 YAMBOL Yambol ekonomisi çökmüştür Şaibeli özelleştirme Yeni üretimlerle gelişme AB entegrasyonundan dolayı perspektifler Diğer EDĐRNE VE KIRKLARELĐ Yavaş ekonomik gelişme Ekonomi yeniden yapılanmakta Perspektifi olmayan bölge Sınır aşırı işbirliğinden dolayı perspektifler 20

ІІ. BULGARĐSTAN TÜRKĐYE SINIR AŞIRI BÖLGELERDE TĐCARĐ ORTAMIN ANALĐZĐ 1. BĐLGĐ, DANIŞMA VE HĐZMET KAYNAKLARI Ticarete başlamak ve yönetmek için gerekli ticari ortamın Türkiye ve Bulgaristan ın sınır aşırı bölgelerinin hızlandırılmış sosyal ekonomik gelişimi için büyük bir önemi vardır. Ticari ortamın temel eğlerinden biri de işadamlarının ve müteşebbislerin güvenebileceği bilgi, danışma ve hizmet kaynaklarıdır. Yatırımcıların güvendi Yapılan araştırmanın sonuçları çok çarpıcıdır, ankete katılanların %40 ına göre hem Bulgaristan da hem Türkiye de en çok güven duyulanlar ticari işletmelerdir. 38,97 Ankete katılan Bulgar ve Türklerin görüşlerinde farklılıklar 38,49 mevcuttur: 32,87 Bulgarların %32,87 si, bilgi kaynağı olarak interneti ikinci sıraya yerleştirmekteyken Trüklerin ancak %16,41 i aynı şekilde düşünmektedir. 25 Ankete katılan Bulgarların ve Türklerin görüşlerindeki diğer ciddi bir farklık da resmi ve yerel kurumlardan aldıkları yardım ve güvendir. Türklerin yaklaşık %20 si bilgi ve yardım için yerel kurum ve yönetimlere güvenmekte, Bulgarların ise sadece %4,21 i bu kurumları güven duduları bir kaynak olarak göstermekteler. Bu durum, Türkiye deki yerel kurum ve idarelerin Bulgaristan daki eş karşılıklarından farklı olarak ticari ortam için çalıştıkları ve olumu koşullar yarattıkları anlamına gelmektedir. Buradan çıkarılan sonuç, müteşebbislerin bilgi ve destek amaçlı olarak onlara daha fazla güven duyması için Yambol bölgesinin yerel idare ve resmi kurumlarının gayretlerini daha iyi ticari koşulların sağlanması için yönlendirmeleri gerekmektedir, böylece ekonomik gelişmenin önayağı olarak ticari ortam iyileştirileceğidir. 2. FĐNANSMAN KAYNAKLARI Ticari ortamın diğer öğesi de büyük bir öneme sahip olan finansman kaynaklarıdır. Genel bakımdan, araştırmanın sonuçları her iki ülkede yakın sonuçlar vermektedir, ilk sırada kişisel kaynaklar (ankete katılanların yaklaşık %50 si), ikinci sırada banka kredileri (yaklaşık %30) yer almakta ve Trükler ile Bulgarların görüşleri birbirine çok benzemektedir. Devlet kaynaklı finansman konusunda Bulgarlar ve Türkler arasında görüş ayrılıkları gözlemlenmektedir, Türklerin %20 si, Bulgarların %1 böyle bir finansmana güvenmektedir. Bu iki sorunun cevaplarının sonuçlarını genellediğimizde, Türkiye deki yerel yönetimlerin ve devletin iş çevrelerine daha fazla yardım ettiği, finansman ve bilgi konusunda müdahale ettiği anlamına da gelmektedir. 21

Yatırımcıların güven duyduğu finansman kaynakları 47 50,35 43,33 31,29 33,68 28,67 12,48 9,23 14,93 10 17,33 0 0 1,04 0 0 0,33 0,33 TOPLAM Bulgarlara göre Türklere göre Kendi kaynakları Banka kredileri AB program kaynakları Devlet finansmanı Đlçeden (belediyeden) Diğer 22

3. BAŞARILI BĐR TĐCARET ĐÇĐN ÖNEMLĐ BĐLGĐLER Ankete katılan müteşebbisler, başarılı bir ticaret için gerekli olan önemli bilgiler konusunda görüşlerini bildirdiler. Sınırın her iki tarafındaki müteşebbisler neredeyse hemfikirler ve bilgileri önem sıralamasına göre şu şekilde sıralamaktalar: ekonomiye dair temel bilgiler (ankete katılanların %17,07), üretime dair bilgiler (%21) ve şirket idaresi (%14,39). Bulgarlar ve Türkler arasındaki kayda değer tek farklılık da üretime dair bilgiler konusundadır Bulgarların %26 sı, Türklerin %16 sı. Şahsi ticaretin yönetilmesine dair önemli bilgiler 8,17 9,13 7,16 5,93 8,41 10,82 4,69 4,39 4,09 14,39 17,04 11,78 Enformasyon, bilgisayar, diller Organizasyon becerileri Đnsanlar ile çalışma bilgisi 12,93 13,94 11,85 Şirket idaresi 13,54 10,58 16,54 Vergi kanunları 21,1 26,2 16,05 Muhasebe, finans Üretim bilgisi 17,07 13,46 20,74 Ekonomiye dair temel bilgiler TOPLAM Bulgarlara göre Türklere göre 23

ІІІ. BULGARĐSTAN VE TÜRKĐYE ARASINDAKĐ TĐCARĐ ĐŞBĐRLĐĞĐ: DURUMU, SORUNLARI VE FIRSATLARI Bu soru grubuyla, araştırma iki sınır bölgesi arasındaki iş ilişkilerinin durumunun tespit edilmesi amaçlanmaktadır. 1. BULGAR VE TÜRK ŞĐRKETLERĐ ARASINDAKĐ ĐŞBĐRLĐĞĐNĐN DEVAMLILIĞI Araştırma ilk önce, Bulgar ve Türk tarafındaki şirketlerin karşı taraftaki partnerleri ile nezamandan bu yana resmi ve ticari ilişkilerde bulunup bulunmadığını tespit etti. Ankete katılan şirketler hemfikirdir şirketlerin %56 sı komşu sınır bölgelerdeki partner ile herhangi bir iletişim ve işbirliğinde bulunmamışlardır, yaklaşık ¼ ü arada sırada ticari temaslarda bulunmuşlardır. Bulgar ve Türkler arasında, cevaplar konusunda farklıklar vardır. Bulgar şirketleri ile düzenli olarak ilişkilerini sürdürülen Türk şirketleri yaklaşık üç kat (%8) daha fazladır, ankete katılan Bulgar şirketlerinin sadece %2,67 si bu cevabı vermektedir. Diğer taraftan evet, yakın zamandır cevabını Bulgarların %22,67 si, Türklerin %6,67 si vermektedir. Bu sonuçlara dayanarak sıradaki çıkarsınımlar yapılabilir: - Düzenli olarak ticari işbirliğine dair verilen cevaplardaki farklılıkların sebebi Türk şirketlerinin Bulgaristan ın diğer bölgelerindeki Bulgar partnerleri ile daha fazla çalışmalarıdır. - diğer taraftan yakın zamandan bu yana Türk şirketleri ile ticari ilişkileri olduğunu söyleyen Bulgarların çokluğu, Bulgar-Türk ticari ilişkilerinin özellikle de Yambol bölgesinde geliştiğinin olumlu bir göstergesidir Bulgar ve Türk şirketler arasındaki ticari işbirliğinin devamlılığı 56 56 56 24 22,67 18,67 29,33 14,33 5,67 2,67 8 6,67 TOPLAM Bulgarlara göre Türklere göre Evet, uzun yıllardır düzenli olarak Evet, ara sıra Evet, yakın zamandır Hayır 24

2. BULGAR VE TÜRK ŞĐRKETLERĐ ARASINDA ĐKĐ TARAFLI TĐCARĐ ĐLĐŞKĐLERĐ GELĐŞTĐRME ĐMKANLARI Bu sonuçlar, Bulgar ve Türk şirketleri arasındaki iki taraflı ticari ilişkilerin gelişmesiyle ilgili olan bir sonraki soruya verilen cevaplarla teyit edilmektedir. Genelde, ankete katılanların %80 inden fazlası gelecekteki çift taraflı ilişkiler bakımından olumlu yaklaşmakta, %16 sından fazlası, %36 sı iyi, %29 u orta. Bulgarlar daha olumlu görüştüler, %17 si çok olumlu, %50 sinden fazlası iyi oldukları görüşündeler. Diğer taraftan, ankete katılan Türkler biraz daha karamsar cevap vermekte, %50 si Bulgar Türk ticari ilişkilerinin gelişme imkanlarının iyi olduğunu, olumlu olarak cevap verenlerin oranı ise oldukça düşüktür. Bulgar ve Türk Şirketleri arasında ikili ticari ilişkilerin geliştirilmesi perspektifleri 13,33 5,33 29 22 1,33 8 4,67 9,33 50 36 51,33 20,67 16,33 17,33 15,33 TOPLAM Bulgarlara göre Türklere göre Çok olumlu Đyi Orta Zayıf Fikrim yok Ankete katılan Türk müteşebbislerin daha olumsuz yaklaşımının sebebi belki de Bulgaristan ile olan ticarette karşılaştıkları ve bir sonraki soruya verilen cevaplar ile bunun teyit edildiği bazı sorunlardan kaynaklanmaktadır. 3. BULGAR TÜRK ĐLĐŞKĐLERĐNĐN GELĐŞMESĐNE ENGEL OLAN SORUNLAR Anket araştırmasındaki sonraki soru ile, sınır aşırı bölgede Türk Bulgar ilişkilerinin gelişmesine engel olan sorunların neler olduğu sorusuna cevaplar aranmaktadır. Sonuçlar çok çarpıcıdır kati olarak beliren dört tane grup vardır: vize rejimi (%26,31), gelişmemiş olan altyapı (%23,47), yavaşlatılmış olan sınır geçiş süresi (%18,98) ve gümrük rejimi. Sonuçları, cevap verenlerin uyruğu bakımından ele aldığımızda, hukukun ve AB nin pozisyonundaki farklardan dolayı doğal olarak farklılıklar vardır. Tartışmasız, iki taraflı ticari ilişkilerin gelişmesinde Türk vatandaşlarının Bulgaristan a girişlerinin düzenleyen vize rejimi asıl sorun ve engeldir. Bu sorun, ankete 25

katılan Türkler tarafından birinci sıraya oturtulmuş ve Bulgarlar da temel sorunlardan biri olarak algılayarak üçüncü sıraya yerleştirmişlerdir. Cevap veren Türkerlin %22 sinden fazlası, gümrük rejimini de bir sorun olarak belirtmekteler, bunun altındaki asıl sorun tarım ürünleri ile gıda ürünleri konusunda yerli üretimi koruyan Türk gümrük mevzuatı yatmaktadır. Bulgarlar, birinci sırada engel yaratan fakat ticari işbirliğini durdurmayan gelişmemiş altyapı ve yavaşlatılmış sınır geçiş süresi sorunlarını göstermekteler. Türklere göre Bu sorunların aşılması ve çözümü için mevcut projenin partnerleri olan ticaret örgütleri de çalışmaktadır. Proje çerçevesinde, Yambol Ticaret ve Sanayi Odası nın girişimiyle kurulan Uluslararası Danışma Kurulu, Bulgaristan ve Türkiye arasındaki iki taraflı ilişkilerin sorunlarını ve kaydedilen gelişmeleri içeren bir Duyuru hazırlayıp yayınlamıştır. Bu duyuru, her iki ülkenin meclislerine, hükümetlerine ve yerel yönetim makamlarına gönderilmiştir. Bulgaristan ve Türkiye arasındaki sınır a 17,49 26

4. BULGARĐSTAN ININ AB ÜYELĐĞĐ ĐKĐLĐ ĐLĐŞKĐLERE NASIL ETKĐ EDECEK Đki ülkenin AB ve üyeliği hakkındaki farklı tutumları dikkate alındığında mevcut araştırmada, 6 veya en fazla 18 ay sonra Bulgaristan ın AB üyeliğinin ikili ilişkilere nasıl yansıyacağı sorulmuştur. Toplamda, daha yüksek kriterlerin geleceğini (%37) ve daha güçlü rekabetin (%36) oluşacağının kabul edenler neredeyse birbirine eşittir, ankete katılanların ¼ ü tek Avrupa pazarına erişim olanağını görmekteler. Bulgarlar arasındaki genel görüş, temel değişimin daha güçlü bir rekabet olacağıdır, Türklerin %41 i ise daha yüksek standart ve kriterleri göstermekte. Bunun dışında, Avrupa pazarına daha kolay erişim beklentisinde oldan Türkler (%28,9), aynı şekilde cevap veren Bulgarlardan %6 daha fazladır. Bulgaristan ın AB üyeliği ikili ilişkilere nasıl yansıyacak Türklere göre 41,71 27,96 28,91 Bulgarlara göre 34,08 43,07 22,85 TOPLAM 37,37 36,53 25,26 Daha yüksek standart ve kriterler Daha yüksek rekabet AB pazarına daha kolay erişim 27

5. BULGARĐSTAN-TÜRKĐYE ARASINDA ĐKĐLĐ TĐCARĐ ĐLĐŞKĐLERĐN GELĐŞTĐRĐLMESĐ ĐÇĐN GELECEK VAAT EDEN SEKTÖRLER Ankete katılanlar tarafından, Bulgaristan ile Türkiye arasında ve Yambol, Edirne ve Kırklareli bölgelerindeki şirketler arasındaki ticari ilişkilerin geliştirilmesine dair bildirilen görüş için mevcut ankette iş çevrelerine göre hangi sektörlerde başarılı bir gelişme beklendiği sorusu şekillenmiştir. Ankete katılan girişimcilerin görüşleri ekonomik gerçekler ile bölgelerin kaynaklarını yansıtmakta ve 4 ana grupta toplanmaktadır. Gıda ve içecek sektörü 26,07 Ziraat 25,81 Ticaret ve hizmetler 18,8 Giyim, tekstil, ayakkabı ve ev eşyası 14,91 Bu sorulara verilen cevaplarda, Türkler ile Bulgarların hemfikir olduğu ve aralarında ciddi farklıkların olmadığı söylenebilir. Bulgarlar, taşımacılığa biraz daha fazla ağırlık vermekte, Türkler ise inşaata. Bulgaristan ve Türkiye arasında ikili ticari ili 5,51 18,8 26,07 6. BULGARĐSTAN IN AVRUPA BĐRLĐĞĐNE GĐRMESĐNDEN SONRA BULGARĐSTAN ĐLE TÜRKĐYE ARASINDAKĐ TĐCARET HACMĐNĐN DURUMUNA DAĐR BEKLENTĐLER Her iki ülkenin, Bulgaristan ve Türkiye nin, AB ye dair olan pozisyonları ile yakın zamanda gerçekleşecek olan Bulgaristan ın AB üyeliği ele alındığında, sınırın her iki tarafındaki müteşebbislerin iki ülke arasındaki ticaret hacmine dair olan görüşlerini araştırmamız çok doğaldır. Ankete katılanların %60 ndan fazlası, Bulgaristan ın AB ye girmesinden sonra ticaret hacmini kati suretle artacağı görüşündedir. Karşı görüşte olanlar %14 tür. Ankete katılan Türkler daha iyimser, ¾ ü ticaret hacminin artacağını düşünmekte ve bu durum, mallarının Bulgaristan a girmesiyle serbest mal ticaretinin olduğu Avrupa pazarına gireceğine dayanmaktadır. 28

Bulgaristan ın AB ye girişinden sonra Bulgaristan ile Türkiye arasındaki ticaret hacmi artacak mı Türklere göre 73,82 10,74 15,44 Bulgarlara göre 53,33 18 28,67 TOPLAM 63,55 14,72 21,74 Evet Hayır Seviye aynı kalacak 29

7. BULGARĐSTAN DAKĐ TÜRK YATIRIMLARI Araştırmada ankete katılanlardan, ticaret ortamının ve ikili ilişkilerin göstergeleri niteliğinde olan, Bulgaristan daki Türk yatırımlarına özellikle de ülkenin AB ye katılımından sonrakilere dair görüş bildirmeleri istenmiştir. AB ye girişinden sonra Bulgaristan daki Türk yatırımları artacak mı Ankete katılanların üçte ikisi, Bulgaristan daki Türk yatırımlarının kati surette artacağı görüşündedir (% 66,89). Ankete katılan Türklerin %70 inden fazlasının bu görüşte 66,89 olduğu, Bulgarların (ankete katılan Bulgarların %54,67 si) ise beklentilerinde daha çekimser olduğu gerçeği vurgulanabilir. Bu sonuçlar, beklenen yasal dayanağı yansıtmaktadır, Bulgaristan ın AB ye üye olmasından sonra yabancı yatırımlardaki benzer bir artış, çok kalabalık olan birlik pazarına girmeye olanağını elde ettiklerinden dolayı özellikle de birlik üyesi olmayan ülkelerden beklenmektedir. 30

YAMBOL EDĐRNE KIRKLARELĐ ARASINDAKĐ BÖLGESEL SINIR AŞIRI EKONOMĐK KALKINMA VE ĐŞBĐRLĐĞĐNĐN ETKĐN ŞEKĐLDE GELĐŞTĐRĐLMESĐNE DAĐR ĐMKANLAR VE DURUMA DAĐR TEMEL ÇIKARSINIMLAR Her iki ülkenin hem ortak özellikleri hem kayda değer farklılıkları vardır. Bulgaristan ekonomisi geçiş sürecindedir ve önemli olumlu neticeler görülmemektedir, Türk ekonomisi ise tam girişim serbestisinin olduğu serbest piyasa ekonomisi olarak nitelendirilmektedir. Ankete katılanlara göre, her iki ekonomi de AB nin gelişmiş ülke ekonomilerine benzemektedir. Bulgaristan dan Yambol ve Türkiye den Edirne ile Kırklareli sınır aşırı komşu bölgeleri benzer ekonomik ve sektörel özelliklere sahiptir, en iyi gelişmiş olanlar ziraat, gıda ve hafif sanayidir. Đki bölge arasındaki coğrafi yakınlığa rağmen, sınırın her iki tarafındaki iş çevreleri komşu bölgeler hakkında yeterli bilgiye sahip değil, bundan da, sınırın her iki tarafındaki bölgelerin gelişimi ve karşılıklı tanışıklık için Bulgaristan ile Türkiye arasındaki sınır aşırı işbirliği projelerinin nekadar önemli olduğu sonucu çıkartılmaktadır. Sınırın her iki tarafındaki bölgelerin gelişimi perspektifleri sınır aşırı işbirliği ve Bulgaristan ın AB üyeliği ile bağlantılıdır. Yambol bölgesi ile Edirne ve Kırklareli bölgelerindeki şirketler arasındaki işbirliği yeterli seviyede düzenli değildir, yakın geçmişten bu yana gelişmekte fakat Bulgaristan - Türkiye arasındaki ticari temasların hatta Yambol bölgesi ile Edirne ve Kırklareli bölgeleri arasındaki ticari temasların gelişme eğiliminde oldukları gözlenmektedir. 31

Gelecek ikili ilişkilere dair olumlu beklentiler var ve sınır bölgelerinin vatandaşları, iş çevreleri ve toplumları arasında bilgilendirilme ve tanışıklığın arttırılması için ticari örgütler ile kurumlar tarafından daha fazla gayret gösterilmelidir. Bulgar Türk ilişkilerinin gelişmesindeki temel sorunlar vize uygulamaları, gelişmemiş altyapı, yavaşlatılan sınır geçiş süresi ve gümrük rejimi ile ilgilidir. Bu sorunların çözülmesi ve aşılması için mevcut projenin ortakları olan ticari örgütler de çalışmaktadır. Bu amaçla, proje çerçevesinde Yambol Ticaret ve Sanayi Odası nın girişimiyle, sınır aşırı işbirliği için Uluslar arası Danışma Kurulu kurulmuştur. Her iki ülkedeki merkezi ve yerel idarelerin geniş desteği ve etkin faaliyetler ile hükümet dışı örgütlerin sayesinde Yambol, Kırklareli ve Edirne bölgesindeki sınır aşırı işbirliği başarılı şekilde gelişmekte ve artık ekonomi, bölgesel kalkınma, eğitim, kültür ve insanlar arasındaki iletişim alanlarında sonuçlar vermektedir. Ankete araştırmasından elde edilen veriler ve sınır aşırı işbirliğin gelişiminin güncel durumunun kamu tarafından tartışılması neticesinde işbirliğinin gerekli olduğu anlaşılmaktadır. Her iki ülkedeki merkezi ve yerel makamlar ile yürütme organlarının dikkati hızlandırılmış çalışma ve aşağıda yazılı olan mevcut sorunların çözümüne yönlendirilmelidir: o Türk vatandaşlarının ve kamuoyunun, Bulgaristan ile olan vize rejimine, ilgili kanuni esasları, seyahat imkanının kolaylıkla ve yasal olarak elde edilmesi için ilgili prosedürlere, Türk şirketlerinin Bulgaristan da faaliyetleri ile Türk vatandaşlarının ikametine dair etraflıca bilgilendirilmesi. 32

o Her iki ülkedeki iş çevrelerinin müşterek yatırımlarının imkan ve imtiyazlarına dair ayrıntılı olarak bilgilendirilmesi. o Bulgaristan ve Türkiye nin yürütme ve yasama organlarında aktif faaliyetleri, her iki ülkenin yerel temsilcilerinin meclisler, valiler ve belediye başkanları nezdinde daha elverişli ekonomik statünün belirlenmesi ile ulusal ve geri kalmış bölgelerin kalkınması için Avrupa genel politikaları bakımından, sınır aşırı bölgenin ekonomik ve sosyal açıdan gelişmesi için her iki ülkenin temel ulusal ve yerel hızlandırılmış kalkınma planlarına dahil edilmesi için lobi faaliyetleri. o Sınırın her iki tarafındaki iş çevreleri ile merkezi ve yerel idare uzmanlarına, sınır aşırı bölgedeki insan, doğal ve ekonomik kaynaklarının mevcudiyeti ve sayısı ile kullanılmaları ve gelişmelerine dair imkanların ayrıntılı tanıtımı. o Bulgaristan ve Türkiye de yasama ve yürütme organlarının her iki parlamentoda, valiler ve belediye başkanları nezdinde, sınır geçiş sürsinin azaltılması için iki ülke arasında Strandzha Makoçlar arasında Sınır Kontrol Geçiş Kapısının açılması için lobi amaçlı aktif faaliyetler. o Sınır kaçakçılığı ile mücadele ve önleme faaliyetlerinin, Sınır Kontrol Geçiş Kapısının her iki tarafındaki sınır ve gümrük makamlarının ve görevlilerinin vazifelerini sıkıca yerine getirmesine odaklanması. o Sınır Kontrol Geçiş Kapılarından geçiş esnasında yolsuzluğa karşı alınan önlemlerin genişletilmesi. o Bulgaristan ve Türkiye arasındaki geçişlerdeki giriş ve çıkışlarda evrakların işlenmesi ve trafik akış yönünde bant sistemine geçilip uygulanmaya başlaması ve makam ile odaların gezilip evrak işlemlerini yapacak sınır ve gümrük görevlisi aranmasına dair olan muğlak işlemlerin kaldırılması. 33

Yambol, Edirne ve Kırklareli sınır aşırı bölgelerinin merkezi ve yerel makamlara, ilçelere ve onların kurumlarına, hükümet dışı organizasyonlara ve özel sektöre verilen tavsiyeler yukarıda yazılı olan çıkarsınımlarda belirtilmiştir. Bu tavsiyeler, Sınır Aşırı Đşbirliği ve Denetim Uluslararası Danışma Kurulunun görüşmelerinde gündemine dahil edilerek tartışılmaya açılmış ve karar olarak kabul edilmiştir. Yambol, 2006 This publication has been produced with the assistance of the European Union. The contents of this publication is the sole responsibility of Yambol Chamber of Commerce and Industry and can in no way be taken to reflect the views of the European Union. 34