Sürdürülebilir Su Yönetimi BÖLÜM-4
Su Kayıplarının Temelleri ve Yönetimi
İçerik 1. Giriş bilgileri 2. Su kayıplarının tespiti 3. Su kayıplarını azaltma yöntemleri 4. Su kayıplarının azaltılması için gerekli altyapı 5. Yeni yaklaşımlar
1. Giriş Bilgileri Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Su Temini için Tehditler ARTAN TALEP AZALAN KAYNAK
Su kayıplarının etkileri Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Su Kayıpları Toplam Su Kayıpları Fiziki Kayıplar Ticari (İdari) Kayıplar
Avrupa Ülkelerinin Su Kayıpları Almanya (1999) Danimarka 1997) Finlandiya (1999) İsveç (2000) İspanya (1999) Birleşik Krallıklar (2000) Slovakya(1999) Fransa (1997) İtalya (2001) Romanya (1999) Çek Cum. (2000) İrlanda (2000) Macaristan (1995) Slovenya (1999) Türkiye (2012) Bulgaristan (1996) 3 10 15 17 22 22 27 30 30 31 32 34 35 40 43,6 * 50 0 10 20 30 40 50 60 Temin edilen Suyun Kayıp %'si Kaynak: EEA, 2003. Water use efficiency (in cities): leakage *Gelir Getirmeyen Su (TÜİK 2012) Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği (Resmi Gazete - 8 Mayıs 2014)
2. Su Kayıplarının Tespiti Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
IWA/AWWA Standart Su Bütçesi İzinli Tüketim Faturalandırılmış İzinli Tüketim Faturalandırılmamış İzinli Tüketim Faturalandırılmış Kullanım Ölçülmüş Faturalandırılmış Ölçülmemiş Kullanım Faturalandırılmamış Ölçülmüş Kullanım Faturalandırılmamış Ölçülmemiş Kullanım Gelir Getiren Su Sisteme Giren Su Miktarı Su Kayıpları Ticari Kayıplar Fiziki Kayıplar İzinsiz Kullanım Sayaçlardaki Ölçüm Hataları İletim-Dağıtım Hattındaki Kaçaklar ve Servis bağlantılarından müşteri sayacına kadar olan kaçaklar Gelir Getirmeyen Su Depolarda Meydana Gelen Kaçak ve Taşmalar
SU KAYIPLARI SU KAYBI= Qsisteme giriş Qizinli tüketim
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Debi (m 3 /saat) 2000 1600 1200 800 400 Ay 2010 yılında Antalya-Konyaaltı Bölgesi nde Sisteme Giriş su hacmi Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Su Kaybı (%) 3 Sisteme Giriş (m ) - İzinli Tüketim (m Su Kaybı (%) 3 Sisteme Giriş (m ) Su Su Kaybı Kaybı (%) (%) 100-50 100 90-50 90 x100 x100 50% 44% 3 ) x100 Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Altyapı Kaçak Endeksi (ILI) ILI = CARL / UARL CARL = Mevcut yıllık fiziki kayıplar UARL= kaçınılmaz yıllık fiziki kayıplar Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Kaçınılmaz yıllık fiziki kayıplar (UARL) UARL (Litre/Gün)= ( 18xLm + 0,80xNc+ 25xLp) x P Lm = İsale Hattı Uzunluğu (km) Nc = Abone Bağlantı Sayısı Lp = Dağıtım Şebeke Hattı ile Abone Sayacı Arasındaki Toplam Uzunluk (km) P = Ortalama Basınç (m) Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Basitleştirilmiş fiziki kayıp hedef matrisi Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde Altyapı Kaçak Endeksi nin Performans Göstergesi olarak önerilen kullanımı Teknik Performans Kategorisi Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler ILI Litre/bağlantı/gün ortalama basınç (sistem basınçlı ise) 10 m 20 m 30 m 40 m 50 m A 1-2 <50 <75 <100 <125 B 2-4 50-100 75-150 100-200 125-250 C 4-8 100-200 150-300 200-400 250-500 D >8 >200 >300 >400 >500 A 1-4 <50 <100 <150 <200 <250 B 4-8 50-100 100-200 150-300 200-400 250-500 C 8-16 100-200 200-400 300-600 400-800 500-1000 D >16 >200 >400 >600 >800 >1000 Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Mesaj: Altyapı Kaçak Endeksi (ILI) içmesuyu şebekesi için iyi bir performans indikatörüdür. Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Minimum Gece Debisi (MNF)
Su kayıplarının belirlenmesi için gerekli uygulamalar 1. Tüm su kullanıcılarına su sayaçlarının takılması ve düzenli olarak tüketim miktarlarının okunması 2. Tüm yıl boyunca sisteme giren su miktarının sürekli olarak ölçülmesi 3. Her bir alt bölge için tahakkuk miktarı ve sisteme giren su miktarının belirlenmesi
3. Su kayıplarını Azaltma Yöntemleri Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Ticari Su Kayıplarının Yönetimi Abone Sayacı Hassasiyeti İzinsiz Kullanım Kaçınılmaz Yıllık Ticari Kayıplar Potansiyel Azaltılabilir Ticari Kayıplar Sayaçlar İle Kayıtlar Arasında Veri Aktarım Hataları Faturalama Sırasında Veri Analiz Hataları Kaynak: IWA Water Loss Task Force and AWWA Water Loss Control Committee Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Fiziki Su Kayıplarının Yönetimi PRV Basınç Yönetimi Onarım Hızı ve Kalitesi Kaçınılmaz Yıllık Fiziki Kayıplar Potansiyel Azaltılabilir Fiziki Kayıplar Aktif Sızıntı Kontrolü Kaynak: IWA Water Loss Task Force and AWWA Water Loss Control Committee Boru Hattı, Yönetimi, Seçimi, Montajı Bakımı, Değişimi Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
II. Antalya İçme Suyu ve Sorunları Sempozyumu, 5-6 Mayıs 2015, Antalya
Basınç Düşürme Vanası Takılması
00:00 13:00 02:15 15:15 04:30 17:30 06:45 20:00 09:00 22:15 11:15 00:30 13:30 02:45 15:45 05:00 18:00 07:15 20:30 09:30 22:45 11:45 01:00 14:00 03:15 16:15 05:30 18:30 Debi (m 3 /h) Su Basınç (bar) BASINÇ YÖNETİMİ 120 110 5 100 4 90 80 3 70 60 50 40 2 1 0 ON_71 numaralı alt bölgede basınç kırıcı vana montajı öncesinde ve sonrasında elde edilen debi-su basıncı grafiği
Maksimum izin verilen su basıncı yasal düzenleme ile 60 metreyle sınırlandırılmıştır Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Akustik Yöntemler Kullanılarak Fiziki Su Kayıpları ile Mücadele
Su kayıplarını azaltma yöntemleri: Eski ve az hassas müşteri sayaçlarının değiştirilmesi Fazla basıncın azaltılması Akustik metotlar kullanılarak sızıntı tespiti Yıpranmış boruların değiştirilmesi
4. Su Kayıplarının Azaltılması için Gerekli Altyapı Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
4.1. Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Boru uzunlukları, çapları ve koordinatları CBS veri tabanından sağlanmalıdır. Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Boru koordinatları CBS birimi tarafından tespit edilmelidir.
Borular ve düğüm noktaları sahada tek tek kontrol edilmelidir.
Müşteri bağlantılarının yerleri ve bilgileri CBS içinde kayıt altına alınmalıdır.
Mesaj: CBS oldukça önemlidir. CBS veri tabanının düzenli olarak güncellenmesi gerekmektedir. Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
4.2. Alt bölgeler (DMA) Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
ALT BÖLGE (DMA) OLUŞTURULMASI
ALT BÖLGELER Alt bölgeleme, su kayıplarını azaltmak için kullanılan etkin bir yöntemdir.
Mesaj: Her alt bölgenin (DMA) tam olarak izole olup olmadığı testler yapılarak kontrol edilmelidir. Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Mesaj: Her alt bölgedeki sisteme giren su miktarı ve tahakkuk miktarının ayrı ayrı belirlenmesi gereklidir. Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Mesaj: Yeni içme suyu şebekelerinin tasarımında alt bölgeler oluşturulmalıdır. Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
4.3. SCADA Sistemi Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
II. Antalya İçme Suyu ve Sorunları Sempozyumu, 5-6 Mayıs 2015, Antalya Antalya SCADA Kontrol Merkezi
Mesaj: SCADA sisteminden elde edilen veri setleri, su kayıplarının yönetiminde oldukça faydalıdır. İyi veri setleri elde edebilmek için SCADA sistemi elemanlarının düzenli kontrol ve bakımı gereklidir. Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
4.4. Hidrolik Modelleme Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Debi (l/sn) Basınç (m) Basınç Debi Su tüketimi saatlik, günlük, haftalık, aylık değişim gösterir.
Dinamik bir şebekede su hızı ve basıncı; Zamana, Yere, göre değişim gösterir.
Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
HİDROLİK MODELLEME Basınç kırıcı vana öncesi ON_68 (Vestel) alt bölgesinde su basıncının mekansal değişimi Basınç (m.) Basınç (m.)
Mesaj: Hidrolik modelleme basınç yönetimi için gereklidir. Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
5. Yeni Yaklaşımlar Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Gerçek zamanlı hidrolik ve su kalite modellemesi Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Otomatik Okuma Sayaçları (AMR) Kullanarak Su Kayıplarının Belirlenmesi Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
Turistik Bölgelerde Otomatik Okuma Sayaçları Kullanarak Fiziki Su Kayıplarının Yüksek Hassasiyetle Belirlenmesi ve Yönetimi: Antalya- Kaleiçi Uygulaması D E S T E K L E Y E N K U R U L U Ş : T Ü B İ T A K P R O J E S Ü R E S İ : 3 0 A Y P R O J E Y Ü R Ü T Ü C Ü S Ü : P R O F. D R. H A B İ B M U H A M M E T O Ğ L U Su Kayıp ve Kaçakları Türkiye Forumu, 28-29 Ağustos 2014, İstanbul
SONUÇLAR Toplam su kayıpları ve su kayıpları bileşenleri tespit edilmelidir. SCADA sistemi, su kayıplarının tespiti ve azaltılması için gerekli veri setlerinin teminini sağlar. CBS oldukça önemlidir, fakat veri tabanının düzenli olarak güncellenmesi gerekir. Su kayıplarının azaltılması için hidrolik modelleme, basınç yönetimi, akustik metotlar ve az hassas müşteri sayaçlarının değiştirilmesi gerekir.