İçindekiler ÖNSÖZ... v İÇİNDEKİLER... ix TEHLİKELİ MADDE LOJİSTİĞİNE GİRİŞ... 3 Vaka Çalışması... 9 Kaynaklar... 9 TEHLİKELİ MADDE LOJİSTİĞİNDE SINIFLANDIRMA....11 2. Tehlikeli Maddelerin Sınıflandırılması... 13 2.1 Sınıf-1 Patlayıcı Maddeler... 18 2.1.1 Patlayıcı Madde Alt Sınıfları... 19 2.1.2 Patlayıcı Madde Uyum Grupları... 21 2.1.3 Taşınması Kabul Edilmeyen Patlayıcı Madde ve Nesneler... 25 Güvenlik Bilgi Formu (TNT Trinitrotluen)... 26 2.2 Sınıf-2 Gazlar... 28 2.2.1 Nefes Kesici Gazlar... 30 2.2.2 Yanıcı Gazlar... 32 2.2.3 Yakıcı Gazlar... 33 2.2.4 Zehirli Gazlar... 33 2.2.5 Aşındırıcı Gazlar... 35 2.2.6 Aeresoller... 36 2.2.7 Taşıma İçin Kabul Edilmeyen Gazlar... 37 Güvenlik Bilgi Formu (Likit Petrol Gazı LPG)... 38
x 2.3 Sınıf-3 Yanıcı Sıvı Maddeler... 60 2.3.1 Taşıma İçin Kabul Edilmeyen Yanıcı Sıvı Maddeler... 63 Örnek Güvenlik Bilgi Formu (Fuel Oil)... 64 Örnek Güvenlik Bilgi Formu (Tutkal)... 75 2.4 Sınıf 4.1 Yanıcı Katı Maddeler... 79 2.4.1 Paketleme Gruplarının Belirlenmesi... 81 2.4.2 Kendinden Reaktif Maddeler... 82 2.4.3 Reaktif Maddenin Hassasiyetinin Azaltılması... 84 2.4.4 Sıcaklık Kontrol Şartları... 85 2.4.5 Hassasiyeti Azaltılmış Katı Patlatıcılar... 86 2.4.6 Taşınmasına İzin Verilmeyen Maddeler... 86 Örnek Güvenlik Bilgi Formu (Etanol)... 87 2.5 Sınıf 4.2 Kendi Kendine Yanan Maddeler... 93 2.5.1 Paketleme Gruplarının Belirlenmesi... 95 2.5.2 Taşınmasına İzin Verilmeyen Maddeler... 97 Örnek Güvenlik Bilgi Formu (Raney Nikel)... 97 2.6 Su İle Temas Ettiğinde Yanıcı Gazlar Açığa Çıkartan Maddeler... 103 2.6.1 Sınıflandırma... 104 2.6.2 Paketleme Grubu Tayini... 104 2.6.3 Taşınmasına İzin Verilmeyen Maddeler... 105 REAGENT "B" Güvenlik Bilgi Formu... 106 2.7 Sınıf 5.1 Yakıcı Maddeler... 112 2.7.1 Paketleme Gruplarının Belirlenmesi... 113 2.7.2 Yakıcı Sıvılar... 114 2.7.3 Taşınmasına İzin Verilmeyen Maddeler... 114 Örnek Güvenlik Bilgi Formu (Amonyum Nitrat)... 117 2.8 Sınıf 5.2 Organik Peroksitler... 124 2.8.1 Sınıflandırma... 126
xi 2.8.2 Organik Peroksitlerin Hassasiyetlerinin Azaltılması... 127 2.8.3 Sıcaklık Kontrol Koşulları... 128 2.8.4 Taşınmasına izin verilmeyen maddeler... 128 Örnek Güvenlik Bilgi Formu (Organic Peroxide D)... 129 2.9 Sınıf 6.1 Zehirli Maddeler... 136 2.9.1 Ağız Yoluyla Ani Zehirleyicilik İçin Zehirleme Değeri... 138 2.9.2 Deri Yoluyla Ani Zehirleyicilik İçin Zehirleme Değeri... 138 2.9.3 Solunum Yoluyla Ani Zehirleyicilik İçin Zehirleme Değeri... 138 2.9.4 Sınıflandırma ve Paketleme Grupları Tayini... 139 2.9.5 Taşıması Kabul Edilmeyen Maddeler... 140 Örnek Güvenlik Bilgi Formu (Gaucho FS 600)... 141 2.10 Sınıf 6.2 Bulaşıcı Maddeler... 147 2.10.1 Tanımlar ve Sınıflandırma... 148 2.10.2 Risk Grubu 4... 149 2.10.3 Risk Grubu 3... 149 2.10.4 Risk Grubu 2... 149 2.10.5 Risk Grubu 1... 149 2.10.6 Taşıması Kabul Edilmeyen Maddeler... 152 Örnek Güvenlik Bilgi Formu (Scabine)... 153 2.11 Sınıf 7 Radyoaktif Materyaller... 157 Örnek Güvenlik Bilgi Formu (C5a des Arg RIA Kit)... 161 2.12 Sınıf 8 Aşındırıcı Maddeler... 165 2.12.1 Paketleme Gruplarının Sınıflandırılması ve Ayrılması... 167 2.12.2 Taşıması Kabul Edilmeyen Maddeler... 168 Örnek Güvenlik Bilgi Formu (Seyreltik Nitrik Asit)... 169 2.13 Sınıf 9 Muhtelif Tehlikeli Maddeler ve Nesneler... 177 2.13.1 Tanımlar ve Sınıflandırma... 177 2.13.2 Yanıcı Buhar Yayan Maddeler... 178 2.13.3 Çevresel Açıdan Tehlikeli Olan Maddeler... 179
xii 2.13.4 Sulu Çevre Kirleticileri... 179 2.13.5 Genetik Olarak Değiştirilmiş Mikroorganizmalar ve Organizmalar... 180 2.13.6 Yükseltilmiş Sıcaklık Maddeleri... 181 2.13.7 Başka Bir Sınıf Tanımlanmasında Yer Almayan Ama Taşıma Sırasında Tehlike Arz Eden Maddeler... 181 2.13.8 Paketleme Gruplarına Ayırma... 182 Örnek Güvenlik Bilgi Formu (Amonyum Klorid)... 183 Ek-1 Risk Numaraları ve Açıklaması... 191 Ek-1 S Kodları ve Açıklaması... 193 Vaka Çalışması... 198 Kaynaklar... 199 TEHLİKELİ MADDELERİN PAKETLENMESİ....205 3. Tehlikeli Maddelerin Sınıflandırılması... 207 Vaka Çalışması... 224 Kaynaklar... 225 TEHLİKELİ MADDE TAŞIMACILIĞINDA KULLANILAN ARAÇLAR....227 4. Tehlikeli Maddelerin Taşınmasında Kullanılan Araçlar... 229 4.1 Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınmasında Kullanılacak Araçlar... 229 4.1.1 Açık Araçlar... 229 4.1.2 Tenteli Araçlar... 230 4.1.3 Isı Kontrollü Araçlar... 231 4.1.4 Tankerler... 232 4.1.5 Tank Konteynerler... 238 4.1.6 Gaz Konteynerleri... 239 4.1.7 Tehlikeli Madde Taşıyacak Karayolu Araçlarının Genel Özellikleri... 240
xiii 4.2 Tehlikeli Maddelerin Denizyolu ile Taşınmasında Kullanılan Araçlar... 241 4.2.1 Kuru Yük Gemileri... 241 4.2.2 Konteynır Gemileri... 242 4.2.3 Tankerler... 243 4.2.4 Petrol Tankerleri... 243 4.2.5 Kimyasal Tankerler... 244 4.2.6 LPG Tankerleri... 245 4.3 Tehlikeli Maddelerin Demiryolu ile Taşınmasında Kullanılan Araçlar... 246 Vaka Çalışması... 248 Kaynaklar... 248 TARAFLAR ve SORUMLULUKLAR....251 5. Yetkililer ve Sorumluluklar... 253 5.1 Sürücünün Sorumlulukları... 253 5.2 Gönderenin Yükümlülükleri... 255 5.3 Paketleyenin Yükümlülükleri... 255 5.4 Yükleyenin Yükümlülükleri... 255 5.5 Dolduranın Yükümlülükleri... 257 5.6 Taşımacının Yükümlülükleri... 257 5.7 Alıcının Yükümlülükleri... 258 Vaka Çalışması... 259 Kaynaklar... 260 TEHLİKELİ MADDELERİN YÜKLENMESİ ve BOŞALTILMASI....261 6. Tehlikeli Maddelerin Yüklenmesi ve Boşaltılması... 263 Vaka Çalışması... 275 TEHLİKELİ MADDE TAŞIMACILIĞINDA KULLANILAN BELGELER....277 7. Tehlikeli Madde Taşımacılığında Kullanılan Belgeler... 279 7.1 CMR Belgesi... 279
xiv 7.2 Tehlikeli Madde Deklarasyonu... 281 7.3 Talimatname... 282 7.4 Tehlikeli Madde Yükleme Belgesi... 283 7.5 Tehlikeli Madde Taşıma Belgesi... 284 7.6 Güzergâh Tespit Belgesi... 285 7.7 ADR Araç Kullanım Sertifikası... 287 7.8 Tehlikeli Madde Araç İzin Belgesi... 288 Vaka Çalışması... 290 Kaynaklar... 290 DENİZYOLU ve DEMİRYOLUNDA TEHLİKELİ MADDELERİN TAŞINMASI....291 8.1 Tehlikeli Maddelerin Denizyolu ile Taşınması... 293 8.1.1 Sınıflandırmanın Amacı... 294 8.1.2 Sınıflandırmanın Unsurları... 294 8.1.3 Taşıma Evrakı... 296 8.1.4 Denizyolu Taşımacılığında Yükleme Şekilleri... 296 8.1.5 Demiryolu Taşımacılığında Tehlikeli Maddelerin Taşınması... 299 8.1.6 Yüklenicinin Sorumluluğu... 300 8.1.7 Yükleme/Boşaltma işlemleri... 301 8.1.8 Sınıf-1 Patlayıcı Maddeler... 302 8.1.9 Basınç Altında Sıkıştırılmış Maddeler (Gazlar)... 304 8.1.10 Sınıf-3 Parlayıcı, Yakıcı, Yanıcı Maddeler... 305 8.1.11 Sınıf-8 Yakıcı Asitler... 306 8.1.12 Sınıf-6.1 Zehirli Maddelerin Yükletilmesi ve Boşaltılması... 307 8.1.13 Sınıf-7 Radyoaktif Maddelerin Yükletilmesi ve Boşaltılması... 307 8.1.14 Tehlikeli Madde Yüklü Vagonların Trafiği ve Emniyeti... 308 Vaka Çalışması... 309 Kaynaklar... 310
xv SEKTÖREL UYGULAMALAR....311 9.1 Boya ve Türevleri Lojistiği... 313 9.1.1 Karayolu ile Boya ve Türevlerinin Taşınması... 314 9.1.1.1 Genel Hükümler... 314 9.1.2 Boya ve Türevi Maddelerin Ambalajlanması... 318 9.1.3 Boya ve Türevi Maddelerin Taşınması... 319 9.1.4 Boya ve Türevi Maddelerin Yükleme ve Boşaltma İşlemleri... 323 9.1.5 Boya ve Türevi Tehlikeli Maddelerin Taşınmasında Sorumlular... 325 9.1.5.1 Araç Sürücüsü... 325 9.1.5.2 Göndericinin Sorumlulukları... 326 9.1.5.3 Taşıyıcının Sorumlulukları... 327 9.1.5.4 Alıcının Sorumlulukları... 327 9.1.5.5 Yükleyicinin Sorumlulukları... 327 9.2 Petrol ve Türevleri Lojistiği... 328 9.2.1 Petrol Taşımacılığında Kullanılacak Araçlar ve Özellikleri... 329 9.2.1.1 Oturma Yeri Hariç, Sürücü Kabini (Şoför Mahalli)... 331 9.2.2 Petrol ve Türevi Lojistiğinde Operasyon Süreçleri... 332 9.2.2.1 Petrol Türevi Taşıyan Aracın Donanımları... 345 9.2.2.2 Akaryakıt Taşıyan Araçlar İçin Yasal Sorumluluklar... 348 9.2.2.3 Petrol Lojistiğinde Güvenlik Kavramı ve İşyeri Güvenliği... 349 TS 12820 "Akaryakıt istasyonları-emniyet Kuralları" Standardı... 351 Vaka Çalışması... 409 Kaynaklar... 410 TOPLAM İŞ GÜVENLİĞİ ve RİSK YÖNETİMİ....413 10. Toplam İş Güvenliği ve Risk Yönetimi... 415 10.1 Doğrudan Maliyetler... 416 10.2 Endirekt (Görünmez) Maliyetler... 416 10.3 Kaza Oluşum Teorileri... 417
xvi 10.4 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi... 419 10.4.1 İş Güvenliği Sisteminin Sağlıklı Şekilde İşletilmesi... 421 10.4.2 İş Güvenliği Kültürü... 423 10.4.3 OHSAS 18001 Standartları... 425 10.4.3.1 OHSAS 18001 Standartlarının Genel Kuralları... 426 10.4.4 İş Güvenliğinde Risk Değerlendirme... 427 10.4.4.1 İş Güvenliğinde Riskin Tanımlanması... 428 10.4.4.2 İş Güvenliğinde Risklerin Önlenmesi veya Azaltılması... 429 10.4.4.3 Risk Değerlendirme Yöntemleri... 434 10.4.5 Operasyonel Boyutlarıyla Risk Değerlendirme... 442 10.4.5.1 Kaza Olasılık Tahminleme... 442 10.4.5.2 Risk Yönetimi Sürecinin Değerlendirilmesi... 444 10.4.5.3 Temel Risk Değerlendirme... 444 10.5 Tehlikelere İlişkin Kodlama Sistemleri... 449 10.5.1 Ulusal Yangın Koruma Örgütü (UYKÖ) Tehlike İşaretleme Sistemi... 449 10.5.1.1 Tehlike Derecelendirme Endeksi: Sağlık- MAVİ... 450 10.5.1.2 Tehlike Derecelendirme Endeksi: Yanıcılık- KIRMIZI... 451 10.5.1.3 Tehlike Derecelendirme Endeksi: Reaktiflik- SARI... 453 10.5.1.4 Tehlike Derecelendirme Endeksi: Özel Notlar - BEYAZ... 454 10.6 Güvenlik İle İlgili Temel İşaretlemeler... 455 10.7 Sağlık Eğitim ve Çevre Politikaları (SEÇ)... 461 10.7.1 İş Güvenliği Sistemine İlişkin Koşullar... 465 10.8 İşyeri Güvenliği ve İşçi Sağlığı ile İlgili Yasal Düzenlemeler... 486 Vaka Çalışması... 489 Kaynaklar... 489 ÖRNEK OLAYLAR....591