Fəal İnteraktiv T əl im Hörmətli müəllimlər bildiyimiz kimi son zamanlarda tə hsil sistemimizdə müsbətə doğru dəyişikliklə r baş verir. dəyişikliklər həm şagirdlərimizin təfə kkürünün inkişafına, onların cəmiyyətdə şəxsiyyət kimi formalaşmasına, həm də müəllimlərin təlim prosesində daha həvəslə çalışmasına xidmə t e dir. Müasir təhsil sisteminə görə son illər ölkəmizdə fəal tə lim üsullarından və eləcə də fəal interaktiv oyunlardan ( fə allaşma oyunlarından) geniş istifadə o lunur. oyunların tətbiq edilməsi həm dərsdə şagirdlə rin yorğunluğunun qarşısının alınmasına, həm də qısa vaxt ərzində də rsin əyləncəli şəkildə mənimsənilməsinə tə k an verir. Fəallaşma oyunları üçün bir neçə nümunə aşağıda göstə r ilmişdir: Oyunların nümunəsi Tarix fə nni əs asında hazırlanmışdır. Ancaq bütün fənn müəllimləri bu oyunlardan öz fənnlərinə uyğun tapşırıqlarla əlaqələndirməklə istifadə edə bilərlə r. Fəa llaşma oyunları İ lk oyunu 1
Fəallaşma bütün siniflə a parılır. Sual hissəsində ilk hökmdar, cavab hissəsində hökmdarın a dı yazıl ır. Sual hissəsində ilk poema, cavab hissəsində poemanın adı y azılır. Sual hissəsində ilk paytaxt, cavab hissəsində paytaxtın adı y azılır. Dövlət Manna Paytaxt İzirtu Hökmdar İranzu Atropatena Qazaka Atropat Albaniya Kabalaka Cavanşir Şirvanşahlar Şamaxı I Axsitan A tabəylər...... 2
S oğan qabığı Fəallaşma bütün siniflə a parılır. Sarı rəngli vərəqlərdən ibarə t (soğan qabığını s o ğan hazırlanır. xatırladan) Soğanın hər qabığına ( hər vərəqə ayrıca) sual yazılır ( və ya tapşırıq). Sinifdəki bütün şagirdlər hazır vəziyyətdə olan soğanı (top şəkilində) bir-birlərinə atırlar. Hansı yoldaş soğanı tutsa soğanın bir qabığını açaraq orda gördüyü sualı cəld cavablandırır və dərhal vaxt itirmədə n digər yoldaşına atır. Oyun bu şəkildə d avam etdirilir. Nümunə: 1 Mövzu- Xürrə mi hərək atı S uallar: 1. Düşün ki, sən Afşinsən və ərəb xilafəti tərəfindən sənə bir tapşırıq verilib. Get nə edirsən et, Babəki fikrindən döndə r ki, mübarizəni dayandırsın. Ona hansı ifadə ilə və necə tə sir göstərə r din? 2. Babəkin üstünlüklərinə dair 3 arqument göstə r. 3. Babəkin mənfi cəhətlə rini əks etdirən 3 arqument göstə r. 4. Afşinə məxsus sevdiyin cəhə t. 5. Babəkə mə x sus sevdiyin xarakter. 6. Azadlıq mübarizəsinin rəhbəri olsan hansı işlə ri ön plana çkə r din? 7. Ərəb Xilafətini çökdürmək üçün mübarizədən başqa tə klif v er. 8. Azadlıq nə d ir? 3
9. Döyüşdə qalib gəlmə k mütləqdirmi? Səncə məğlubiyyə t insana nə öyrə d ir? 10. Düşmənini məğlub etmək üçün hansı üsuldan istifadə edirsə n? Nümunə : 2 Soğan qabığında şəxsiyyətlərə mə xsus ifadələr yazılır lakin tamamlanmır. İfadə nin tamamlanmayan hissəsində nöqtələr qoyulur. Nöqtələr in yerinə yazılan ifadə ni soğan qabığını açan şagird t amamlayır. ( çox qısa vaxtda həyata keçirilə bilə r ) D omino oyunu Dominaya bənzə r formada qalın kardon kağızdan kartlar hazırlanır. Üzərində domina formasında kart iki hissəyə b ölünür. Kartın sol tərəfinə sual, sag tərəfinə isə c avab yazılır. Bir kartın üzərində yazılmış sualın cavabı digə r domina kartında olur. Və cavablara müvafiq olaraq domina oyunu qaydası ilə o ynanılır Mövzu: Şirvanşahlar dövlə ti XII əsrdə Didqori döyüşü neçə nci ildə b aş vermişdir? 1121-ci ildə 4
Sultan Mahmudun Ş irvana uğursuz yürüşü 1123-cü ildə IV Davidin Şirvana y ürüşü baş verib. dağıdıcı 1124- cü ildə Tiflis Müsə lman Əmirliyinin ləğv edilməs i 1122-c i il 5
Y aşıllaşan Ağac oyunu Lövhədə böyük bir vərəqdə ağac şəkili çəkilərə k asılır. adi ağac şəkilindən fə r qli olaraq yarpaqsız olur. ağac Yaşıl rəngdə kağızlardan yarpaq formasında kə silir sayı qədə r ) ( sualların Daha sonra p aylanılır. yarpaq formasında olan kağızlar şagirdlərə oyun sinif iki qrupa bölünərək həyata keçirilir. Hə r s uallar yazılmış ( və ya tapşırıq) sorğu vərə q i verilir. qrupa Lövhədəki ağac da öz növbəsində iki hissəyə a yrılır. Şagirdlər qrup daxilində sualların cavablarını taparaq hə r sualın cavabını bir yarpağa yazır. Və sonda isə qrupla bu prosesi yerinə yetirib, aparıb lövhədə ağacın onlar üçün ayrılmış hissəsində y ar paqları yapışdırırlar. 6
Hansı komanda (qrup) daha çox suala cavab versə o qrup qalib gə l ir. Nümunə : Qrup- 1 _Suallar. Mövzu - Manna dövlət i 1. Manna dövlə tinin əsas vilayə t i hansı idi? 2. III Tiqlatpalasar Mannanın hansı vilayə t ini işğal etmişdi? 3. Mannada Assurmeyill əhalinin məqsədi nə i di? 4. Mannanın mügaribə apardığı dövlətlə r hansılar idi? 5. Manna neçə nci əsrdə meydana gə l ib? 6. Mannanın müstəqil xarici siyasə t yeritmiş hökmdarları kimlə r dir? 7. Mannada mərkəzləşdirmə siyasətini yeridə n hökmdar kim o lmuşdur? 8. Mannanın ən qısa müddə t li hökmdarı kim olmuşdur? 9. Manna dövlətində tapılan abidələ r. 10. Assuriya ilə ittifaqı bərpa edə n hökmdar. Qrup-2 _Suallar 1. Mannanın paytaxtı hansı şəhə r idi? 2. Mannanın Urartu meyilli qüvvələrinin məqsədi nə i di? 3. Manna neçənci ildə s üqut etmişdir? 4. Mannada mərkəzləşdirmə siyasətinin mahiyyə t ini yazın. 5. Mannanın ən qüdrə t li hökmdarı. 6. Assuriya ilə i ttifaqı pozan hökmdar. 7. II Sarqonun böyük yürüş təşkil etdiyi ölkələ r. 8. E. ə 719- cu ildə İ ranzuya qarşı üsyan Mannanın hansı vilayətlərində b aş vermişdir? 7
9. Mannada inkişaf etmiş sənət sahələ r i. 10. Mannada atçılığın geniş yayıldığı vilayətlə r. B alığı Tut Oyunu Nəzarətçi tərəfindən akvarium düzəldilir. Akvarium istənilə n formada hazırlana bilə r. bir Əgər qutu şəkilində olacaqsa, balıq formasında kardonlar hazırlanaraq qutuya atılır. Və yaxud da Yox əgər müstə vi şəkilində hazırlansa balıqlar o müstəvinin üzərinə y apışdırılır. Balıqların arxa hissəsində anlayış yazılır. Balığı tuatan şagird isə balığın arxa hissəsində yazılmış olan ifadəni ürəyində oxuyur və him cimlə o anlayışı yoldaşlarına çatdırmağa çalışır. Əgər ifadəni him cimlə tapmaq çə tin olacaqsa auditoriyaya balığın arxasındakı terminə uyğun digər terminlə r səsləndirilməklə kömək edilir. Auditoriya müxtəli fikirlə r səsləndirir və t ermin tapılır. Nümunə : M övzu X anlıqlar 8
Balıqların arxasında a şağıdakılardır: yazılacaq ifadələ r Hacı Çələb i N adir Fətəl i xan Qubalı Ağa Məhəmməd Şah Qacar V aqif Məhəmməd xan S isiyanov C avad xan İbrahimxəl il xan Kim Daha diqqət lidir oyunu oyun fəal oyundur. İştirakçı ilə nəzarə t çi arasında baş verir. Pərakəndə şəkildə rəqəmlər və ya terminlə r yazılır. 2 komanda yarışır. Kim daha tez ardıcıllığı təmin etsə qalib gə l ir. Nümunə: e. ə. 843.e. ə7 40. e.ə 719.e. ə 722.e. ə. 718.e. ə. 718.e. ə. 716.714.e. ə.650. e. ə 590.e. ə. 605.e. ə. 585.e. ə.530... 9
...... A naqram oyunu oyun yazılan hə r hansı bir terminin əksinə dəyişdirilərə k yazılmasından ibarə t dir. söz Nümunə: B rom R omb B icah H acib R idar N adir İgrev v ergi Gül Ləçəyi oyunu Gül formasına h azırlanır. salmaq məqsədilə rəngli kağızlardan ləçəklə r Ləçəklərə suallar yazılır. Daha sonra suallar yazılmış ləçəklrə gül formasına salınaraq auditoriyaya tə q dim edilir. İ ştirakçılar bir bir gülə yaxınlaşaraq hərə gülün bir ləçə yini q opararaq, qarşılaşdığı sualı cavablandırır. Nümunə: M övzu: 1. Torpaq nə d ir? 2. Su nə d ir? Novruz bayramı 10
3. Külək nə d ir? 4. Od nə d ir? 5. Səndə n əvvəlki yoldaşlarının səsləndirdiyi terminlər nə zaman bir araya gə l ir? 6. Novruz bayramına mə x sus şirniyyatlardan hansıları t anıyırsan? 7. Novruza məxsus adət- ənənələrimizdə n hansıları t anıyırsan? 8. Novruz bayramının gəlişini hansı quşlar xəbə r verir? 9. Novruz bayramında hansı çiçəklə r açılır? Digər fə a llaşdırma oyunları: oyunlar tanışlıq, əyləncə, yorğunluğu aradan qaldırma, və s. məqsədilə aparıla bilə r. zehni açma Müsahibə o yunu İştirakçılar otaq daxilində gəzişməyə başlayırlar. Və digə r bir yoldaşlarına yaxınlaşaraq ondan müsahibə götürürlə r. Müsahibə müxtəlif formalarda təşkil oluna bilər. Ya otaqda gəzişərə k, ya saat şəkili çəkməklə hər saata uyğun bir vaxtda görüş təşkil etməklə, ya rəngli kağızlardan istifadə etməklə və s. təşkil etmə k olar. Müsahibənin sorğu vərəqini qabaqcadan hazırlamaq lazımdır. Belə ki, müsahibə müsahibə götürəcəyin şəxsin xarakteri ilə, kariyerası ilə və s bağlı ola bilər. Bir dəfə yaxınlaşdığın müdavimin yanına bir də y axınlaşmaq olmaz. 11
G öz bağlama İştirakçılar iki komandaya bölünərə k üz üzə dayanırlar. komandanın üzvləri qarşı- qarşıya dayanırlar. Oyun başlanır. Birinci oyuna başlayan iştirakçı qarşısından üzünü əks tərəfə çevirmə sini istəyir. Öz paltarında hər hansısa bir dəyişiklik edir və o ynadığı komanda üzvünün geri çevrilməsini istə yir. Proses tez bir zamanda yerinə yetirilmə lidir. Lakin bu zaman hər iki komandanın digər üzvlə ri susmalıdır. Qarşıdakı komanda üzvü qarşısındakının geyimində olan də y işikliyi tapmalıdır. Yerlə rinizi dəy işdirin İştirakçılar dairə üzrə əyləşirlər. Mərkəzdə stul qoyulur və iştirakçılardan biri bu stulda əyləşir. İlk olaraq stulda müə llimin özünün əyləşməsi daha məqsədəuyğundur. Həmin iştirakçı hə r hansı bir xüsusiyyətinə görə yerlərini dəyişmələri üçün göstə r iş verir. Məsələ n : Ağ köynəy i olanlar K ök olanlar Heyvanları sevənlər Quşları sevənlər S oyadları eyni olanlar Adları eyni hərflə başlayanlar və s. Xüsusiyyətlərlə d olu portfel. İştirakçılar dairə üzrə ayaq üstə dayanırlar. Onlardan biri mərkəzdə durur. Dairədə olanlar ardıcıl olaraq mərkəzdə dayanan şə xsin bir 12
keyfiyyətini deməlidir. Bütün iştirakçılar mərkəzdə dayanan iştirakçının keyfiyyətini dedikdən sonra nöbəti iştirakçı mərkəzə dəvə t o lunur. Müsahibə yolu ilə t anışlıq Yeni tanılıqlar zamanı iştirakçıların bir birlə rini daha yaxından tanımaları üçün bu oyunun tə ş kili maraqlı olar. Bütün iştirakçılara otaqda gəzişərək bir birləri haqqında mə lumat t oplamaq tapşırılır. proses də qısa müddətə həyata keçirilə bilə r. Dolaşdırılmış zəncirlər İştirakçılar dairə şəklində düzülür, gzölərini bağlayır və əllə rini qabağa uzadırlar. Toqquşaraq əllər bir birinə dolaşır. Sonra iştirakçılar sol əllərini uzadaraq özlərinə p artnyor axtarırlar. Aparıcı əllə rin birləşdirilməsinə kömək edir və hər kə sin iki adamın ə lini tutmasına nəzarət edir. İştirakçılar gözlə rini açırlar. Onlar əllə rini açmadan azad olmalıdırlar. Onların oynaqlarının burxulmasının qabağını almaq üçün, yə ni əllə rini açmadan biləklərinin vəziyyətinin dəyişdirilməsinə icazə verilir. nun nəticəsində a şağıdakı hallar baş verir. Ya dairə a lınır Ya calaşlaşdırılmış bir neçə dairə a lınır Ya bir neçə dairə a lınır yada cüt alınır. K orlanmış telefon oyunu oyunda iştirakçılar dairəvi formada düzülürlə r. Birinci oyuna başlayan iştirakçı yanındakının qulağına bir ifadə səslə ndirir ( bu meyvə, heyvan, əsə r, əşya və s. adı ola bilə r) Daha sonra növbəti iştirakçı o ifadəyə bənzər başqa bir ifadə ni yanındakı 13
digər yoldaşının qulağına səsləndirir. Proses bu şəkildə davam edir sonuncu iştirakçıya qədə r. H azırladı: Leyla Bayramova ( Ağdaş rayon 7 nömrə li məktə b in Tarix müə l limi) tam orta 14