PGD DE GÜMRÜK İDARELERİNİN ROLÜ Ülkemiz Uygulamalarına İlişkin Öneriler
AB de PGD - Yasal Yapı Üçüncü Ülkelerden Gelen Riskli Ürünlerin Denetimine İlişkin Direktif (765/2008/EC) Genel Ürün Güvenliği Direktifi (2001/95/EC) Ürünlerin Piyasaya Arzı Hakkında Ortak Yapıya İlişkin Direktif (768/2008/EC) Ürün grupları bazında düzenlenmiş direktifler
AB de PGD- İdari Yapı PGD konusunda koordinatör ve uygulayıcı olan tek bir kurum olabildiği gibi, birçok kurumun taşra birimleri kanalıyla yürütülen uygulamalar da mevcuttur. PGD genel olarak gıda-dışı ürünlerin piyasa gözetimi ve denetiminden sorumlu ana birimlerin -genellikle Ticaret, Ekonomi veya Maliye Bakanlıkları- koordinasyonunda ve ilgili birimlerin fiili denetimi ile yürütülmektedir. Genellikle piyasa gözetimi ve denetimine ilişkin mevzuatı hazırlayan ve uygulayan birimlerin farklıdır.
AB de PGD - Uygulama Avrupa Birliği nde PGD ye ayrılmış kaynakların verimli ve etkin kullanımına büyük önem verilmektedir. AB de PGD sonucunda güvensiz ürünü yakalama oranının ortalama %40 civarında olduğu görülmektedir. PGD de esas olan iç piyasada gerçekleştirilen kontrollerdir; ithalatta yapılan denetimler, piyasa denetimlerini destekleyecek nitelikte, risk tabanlı değerlendirmeler sonucunda sınırlı sayıda ürün için yapılmaktadır. PGD kaynaklarının verimli kullanılması, yapılan kontroller ile azami oranda uygunsuz ürün yakalanmasını gerektireceğinden, denetimlerde yapılacak risk analizi çok büyük öneme sahiptir. Risk değerlendirmesi yapılmasının diğer bir gerekliliği ise, kontrole tabi eşya listesinin gizli nitelikte olmasıdır.
Kontrole Tabi Eşya Listesi (Slovakya)
AB de PGD-İthalat Kontrolleri AB de PGD den sorumlu kurumlar ve Gümrük İdareleri arasında işbirliği ve bilgi paylaşıma dayanan bir ilişki bulunmaktadır. 765/2008 sayılı Direktifinin 27 nci maddesi: Gümrük kontrolleri sırasında ürünün sağlık ve güvenliği konusunda bir sorunun tespit edilmesi halinde veya gerekli işaretlerin ya da dokümanların eksik olması halinde gümrük idaresince eşyanın serbest dolaşıma girişinin 3 günlük süre için askıya alınacağı, 3 gün içinde ilgili PGD Kurumu tarafından gümrük idaresine geri bildirim olmazsa, gümrük idaresi eşyanın serbest dolaşıma girmesine izin vereceği,
Türkiye de PGD Yasal Yapı 4703 sayılı ürünlere ilişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun ve ilgili ikincil mevzuat Ürün güvenliği kapsamında Yeni Yaklaşım Direktiflerinin ulusal mevzuata aktarılmasına ilişkin yapılan 25 adet ikincil düzenleme Dış Ticarette Standardizasyon Tebliğleri, İthalat Tebliğleri
Türkiye de PGD İdari Yapı PGD nin koordinasyonu DTM tarafından yürütülmektedir ve denetim işleri 10 farklı kurumun sorumluluğundadır. Belirtilen PGD kuruluşlarının bazılarında PGD görevi yapan birden fazla birim de bulunmaktadır.
Türkiye de PGD Uygulama PGD mevzuatını yapan ve uygulayan birimleri ayrıştırılmamıştır, kurumlar ikincil mevzuatı hem hazırlamakta hem denetime ilişkin hükümlerini uygulamaktadır. PGD den sorumlu kurumlardan hiçbiri merkezi veri kayıt sistemini oluşturmadığından denetimler risk tabanlı yapılmamaktadır. Koordinasyondan sorumlu DTM ise sadece DTVS kapsamında uygunluk denetimi yapılan eşya ile sınırlı olmak üzere risk yönetimi yapmaktadır. Piyasa gözetimi ve denetimi ağırlıklı olarak ithalat kontrollerine dayalı yürütülmektedir.
Türkiye de PGD İthalat Kontrolleri Ülkemizde piyasa gözetim ve denetimi ağırlıklı olarak ithalat kontrollerine dayalı olarak yapılmaktadır. Gümrük İdareleri LPG nin teknik mevzuata uygunluk değerlendirmesini yapmaktadır. Yukarıdaki tabloda yer alan Dış Ticarette Standardizasyon ve İthalat Tebliğleri kapsamında İthalat işlemlerinde ürün güvenliği denetimlerinin dayanağı olan mevzuat, belirli bir eşya listesinin tamamının denetlenmesini öngörmektedir. Denetlenecek eşya listesi sık güncellenmeyen, statik bir yapıya sahiptir. denetime tabi tutulan eşyanın toplam ithalat Bu nedenle, PGD den sorumlu kurumlar içerisindeki payı, ürün güvenliğine ilişkin olarak gerçekleştirdikleri kontrolleri risk ithalat aşamasında yapılan kontrollerin fazlalığını esasına dayanarak gerçekleştirmemekte, ortaya koymaktadır. tüm ithalatı belge üzerinden veya fiziki kontrol yoluyla denetlemektedir.
Türkiye de İthalat Kontrolleri (34 Tebliğ)
Türkiye de PGD İthalat Kontrolleri 2008 2009 2010 Ġthalatta Ortalama Payı GTĠP Sayısı TGTC deki Payı DTS ve ĠTHALAT TEBLĠĞLERĠ TOPLAM I 150.388.054.417 126.864.054.715 162.664.326.888 84,06% 11.993 71,93% TOPLAM ĠTHALAT/GTĠP 201.963.574.000 140.928.421.000 185.492.859.000 100% 16.672 100% Gümrük İdareleri ithalatın %80 den fazlası için kontrol sonuçlarını içeren belgenin ibraz edilip edilmediğini denetlemekle sorumlu tutulmuştur. Gümrük İdarelerine bu sorumluluk verilmiş olmakla beraber, Gümrük Müsteşarlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Koordinasyon Kurulu üyesi değildir.
Türkiye de PGD İthalat Kontrolleri Piyasa gözetimi ve denetimi yapısına geçildiği 2001 yılından beri, PGD den sorumlu kurumlar piyasa denetim faaliyetlerinde ithalat verilerini kullanmamaktadır. Gümrük Müsteşarlığı ile kurumlar arasında veri değişimine ilişkin protokoller bulunmakla beraber, bu veriler PGD yi yönlendirecek şekilde kullanılmamaktadır. Yürürlükte Olan Protokoller 1 GümrükOtomasyon Projesine İthalat ve İhracatçı Birliklerinin Entegrasyonu Protokolü 2002 2 DTM -Türkiye İhracatçılar Meclisi 2003/2006 3 Ulaştırma Bak. 2003/2006 4 İç İşleri Bak. Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Gn. Md. 2006 5 TÜİK-DTM 2006 6 İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneği 2006 7 Ankara Gümrük Müşavirleri Derneği 2006/2008 8 Maliye Bakanlığı 2007 9 RODER 2007 10 Sanayi ve Ticaret Bak. 2007/2009 11 Türkiye Bankalar Birliği 2007 12 UND 2003/2007 13 DPT 2007 14 Turkcell-Avea-Vodafone 2008 15 EPDK 2008 16 Sağlık Bakanlığı 2008
PGD de AB-Türkiye Farklılıkları AB 785/2008 sayılı Direktif Denetimler risk değ. sonucuna gerçekleştirilmektedir. Denetimlerde uygunsuz eşya yakalama oranı %40 tır. PGD büyük ölçüde piyasada yapılan kontroller ile yürütülmektedir. İthalatta kontrole tabi eşya listesi dinamik, gizli ve yüksek riskli olarak değerlendirilen eşya ile sınırlıdır. PGD den sorumlu kurumlar ile gümrük idaresi arasında işbirliği esastır. TÜRKİYE Söz konusu Tüzük tam olarak uygulanmamaktadır Denetimlerde risk yönetimi yoktur. Denetimlerde uygunsuz eşya yakalama oranı %7,4 tür. PGD büyük ölçüde ithalatta yapılan kontroller ile yürütülmektedir. İthalatta kontrole tabi eşya listesi Resmi Gazete de yayımlanan, yılda bir defa çok kısıtlı değişiklikler yapılan bir listedir. Gümrük İdaresi PGD den sorumlu kurumlar arasında işbirliği yok denilecek düzeydedir.
PGD de Karşılaşılan Sorunlar Müsteşarlığımız Değerlendirmeleri İthalat kontrolleri, gümrük işlemleri sırasında yapılması nedeniyle, gümrük işlem süreçleri uzamakta ve gümrük idarelerinin performansı olumsuz etkilenmektedir. İthalatta gümrük idaresince yapılan işlemlerin tamamlanma süresi ortalama 1 gün 8 saat 42 dk dır. Dünya Bankası nın Doing Business 2011 Raporunda Türkiye de ithalat işlemlerinin tamamlanma süresi 15 gün olarak gösterilmektedir. Bu sürenin yalnızca 1,5 gününün gümrük idaresince yapılan işlemler olduğu dikkate alındığında, kalan 13,5 günün gerekli belgelerin/izinlerin alınması, gerekirse eşyanın tahlile tabi tutulması gibi diğer ithalat formalitelerinin tamamlanması için harcandığı anlaşılmaktadır.
Kurumların İşlem Süreleri
PGD de Karşılaşılan Sorunlar 2011/5 sayılı DTS Tebliğinin Ekinde Mükerrer Yer Alan GTĠP ler Eklerde 2 defa bulunan 819 GTĠP ler Eklerde 3 defa bulunan 260 GTĠP ler Eklerde 4 defa bulunan 18 GTĠP ler Eklerde 5 defa bulunan 1 GTĠP ler Aynı ürünlerin farklı açılardan farklı kurumlar tarafından denetlenmesi veya bir tebliğ kapsamı ürünün aynı kuruma bağlı farklı alt birimler tarafından denetlenmesi hem ithalatçılar için yük oluşturmakta hem de denetimde koordinasyonsuzluğa sebep olmaktadır.
PGD de Karşılaşılan Sorunlar İthalat kontrollerinin risk tabanlı ve selektif yapılmadığı, TGTC nin %72 si (11.993 GTİP) üzerinden yapılan kontrollerin denetimde etkinliği sağlamadığı görülmektedir. Menfi sonuçlanan denetim oranının düşük olması ve bazı kurumlarca yüksek oranda Kapsamdışı Yazısı düzenleniyor olması kontrollerin gerekli olandan fazla eşya için yapıldığını göstermektedir.
PGD de Karşılaşılan Sorunlar İthalat kontrollerinin selektif olmaması, beyannameye eklenen belge sayısını arttırmaktadır. Hâlihazırda gümrük beyannamesine eklenen 330 adet belge bulunmaktadır.
PGD de Karşılaşılan Sorunlar
Çözüm Önerileri Etkin bir denetim sağlanması ve PGD ye ayrılan kaynakların verimli kullanılabilmesi için birinci öncelik PGD de uygulanacak metodlarda anlayış değişikliğine gidilmesidir. Ürün güvenliği konusunda ithalata dayalı PGD anlayışından vazgeçilmesi ve gümrüklü yer ve sahalarda yapılan denetimlerin asgari seviyede tutulması esas olmalıdır. Bu metot değişikliğinin gerçekleşmesi kurumların merkezi veri kayıt sistemlerinin oluşturması ve PGD nin risk tabanlı yapılmasına bağlıdır. Bu çerçevede, kurumların PGD ihtiyaçları çerçevesinde ve koordineli bir şekilde idari yapılarını gözden geçirmeleri gerektiği değerlendirilmektedir.
Yapılması Gerekenler Birinci öncelik, 765/2008 sayılı Konsey Tüzüğü nün ithalat kontrollerine ilişkin hükümlerine paralel olarak hazırlanmış olan Gümrük Yönetmeliğinin 181 inci maddesine işlerlik kazandırılmasıdır. Ağırlıklı olarak gümrük beyannamesinin tescilinden önce gerçekleştirilen denetimlerin riskli/tehlikeli ürünler için sınırda kontrol, diğer ürünler için ise piyasaya arz öncesi kontrol şeklinde yapılandırılması, İthalat kontrollerine tabi tutulacak eşya listelerinin daha gerçekçi bir anlayışla yeniden ele alınması, kontrole tabi eşya sayısının azaltılması, listenin ilgili kurumlarca yapılacak risk değerlendirmeleri sonucunda düzenlenen gizli, güncel ve dinamik içerikte olması, Aynı ürünün tek aşamada ve tek bir kurum/birim tarafından denetlenmesinin esas olması, İthalat kontrol sonuçlarının ilgili kurumlarca elektronik ortamda açıklanması/gümrük idaresine bildirilmesine yönelik bir yapı oluşturulması gerekmektedir.
Yapılması Gerekenler E-belge uygulamasının fırsata dönüştürülerek gerek gümrük mevzuatı gerekse sair mevzuattan kaynaklanan beyannameye eklenecek belgelerin güncel mevzuat kapsamında yeniden ele alınması ve minimize edilmesi. Bu çerçevede; Gümrük beyannamesinde yazılı bilgileri teyit eder mahiyetteki belgeler, Vergilendirmeyi etkilemeyen belgeler, Kanun veya uluslararası yükümlülüklerimiz gereği gümrük işlemleri sırasında aranılması zorunlu belgeler dışındaki diğer belgeler, Aranmaksızın işlem yapılmasına imkan verecek düzenleme yapılması ve e-belge sistemine geçen gümrük idareleri itibariyle uygulanması gerektiği değerlendirilmektedir.
TEŞEKKÜRLER