İnternet Ortamında Coğrafi Bilgi Sistemi Uygulaması: Web-tabanlı Haliç Bilgi Sistemi (WHBS)

İnternet Ortamında Coğrafi Bilgi Sistemi Uygulaması: Web-tabanlı Haliç Bilgi Sistemi (WHBS) R. Metin Alkan, Yunus Kalkan, Cengizhan İpbüker, Mustafa Yanalak İTÜ İnşaat Fakültesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, Maslak/İstanbul, alkanr@itu.edu.tr, alkany@itu.edu.tr, buker@itu.edu.tr, yanalak@itu.edu.tr Özet. Bu çalışmada Haliç ve çevresi ile ilgili bir çok veri ve bilginin internet üzerinden kullanıcılara sunulması için gerçekleştirilen Web-tabanlı Haliç Bilgi Sistemi (WHBS) tanıtılmıştır. Bir kullanıcı, bu çalışma kapsamında hazırlanan web sayfası üzerinden Haliç in tarihi ile ilgili bilgilere, bölgede u- zun yıllardır gerçekleştirilen bir takım jeodezik ölçmeler sonucu elde edilen verilere, Haliç Rehabilitasyon Projesinde ve sonrasında gerçekleştirilen jeodezik çalışmalar hakkında bir çok bilgiye, su kalite ölçmeleri sonucu elde edilen bir çok parametreye ulaşabilmektedir. Ayrıca bölgede yer alan özellikle tarihi ve kültürel öneme sahip bir çok objeye ait bazı bilgiler Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) yapısı içinde derlenmiş ve internet tabanlı bir CBS uygulaması ile kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Bununla kullanıcılar mevcut bir çok objeye ait bilgiye ulaşıp, temel bazı CBS işlevlerini de kolaylıkla, bir CBS yazılımına gereksinim duymadan, sadece bir internet tarayıcısı kullanarak yapabilmektedir. Ayrıca, aynı sistem çerçevesinde Haliç e ait güncel batimetrik ölçmeler sonucu elde edilen deniz dibi topografyası bilgilerine de ulaşılabilmektedir. Anahtar kelimeler. Haliç, İnternet, WEB, CBS, WEB-tabanlı CBS Abstract. In this study, a Web-based Halic Information System (WHBS) which is established for serving data and information about Halic and its surrounding through the internet is introduced. A user can be able to access the information about Halic s history, result of the some geodetic measurements being realized for a long period of time including Halic Rehabilitation Project and many parameters obtained as a result of water quality measurements through the web page constructed under the scope of this project. Furthermore, especially information about many objects having historical and cultural importance are gathered under a Geographic Information System (GIS) structure and presented to users by a web-based GIS application. Any user can easily access to information TUJK 2003 Yılı Bilimsel Toplantısı Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Jeodezik Ağlar Çalıştayı 24-25-26 Eylül 2003 Konya about many objects and perform the some basic GIS applications without needing any GIS software by the help of a web browser. Furthermore, data about seabed topography of Halic obtained from the current bathymetric measurements under the same system can be accessible. Keywords. Halic, Internet, WEB, GIS, WEB-based GIS 1 Giriş Günümüzde birçok kuruluş tarafından değişik yer ve zamanlarda farklı amaçlı bir dizi jeodezik, hidrografik, oşinografik, jeolojik vb. ölçmeler yapılmaktadır. Ancak bu çalışmaların tümünün arşivlenip düzenlendiği ortak veri tabanlarına genellikle rastlanmamaktadır. Hiç şüphesiz verilerin sadece elde edilmesi değil, kolayca ulaşılıp, sistematik bir yapıda kullanılabilir hale getirilmesi de son derece önemlidir. Bu bağlamda Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) günümüzdeki en önemli araçlardan birisidir. Bununla birlikte, söz konusu bir bilgi sistemi yapısı içinde bulunan verilerin daha etkin ve efektif olarak kullanılabilmesi için, bunların mümkün olduğunca ilgili kullanıcıların kolay ve hızlıca ulaşabilecekleri şekilde hizmetlerine sunulması da önemli bir husustur. Bilgi çağı olarak adlandırılan günümüzde bu anlamda yararlanılabilinecek en uygun araçlardan birisi internet tir. CBS ve internet, bilgisayar ve iletişim teknolojisinde meydana gelen baş döndürücü gelişmelerin sonucunda bilgi kullanımına ve dağıtımına yeni bir boyut getirmiş ve internet-tabanlı CBS uygulamaları ortaya çıkmıştır. Günümüzde bir çok CBS uygulaması, internet üzerinden kullanıcıların hizmetine sunulmakta ve sağladığı avantajlar nedeniyle uygulamaların sayısı dünyada olduğu gibi ülkemizde de her geçen gün hızla artmaktadır. Bir çok meslek disiplini için doğal bir laboratuar olma özelliğine sahip olan Haliç te, değişik amaçlı birçok çalışma yapılmış ve projeler gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede İTÜ Jeodezi ve Fotogrametri 5. Oturum Sunulu Bildiri

Şekil 1. İstemci-Sunucu (Client-Server) mimarisi Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyeleri tarafından da, bölgede temelleri 1980 li yılların ortalarına dayanan ve günümüzde de devam eden bir dizi jeodezik çalışma yapılmış, bunlardan önemli bir çok veri ve sonuç elde edilmiştir. Ayrıca kıyı şeridinde yer alan tarihsel ve kültürel öneme sahip birçok yapı hakkında değişik kaynaklardan yararlanılarak birçok doküman, fotoğraf ve bilgi toplanmıştır. Tüm bu veri ve bilgilere isteyen herkesin kolayca ulaşıp yararlanabilmesi için bir proje çerçevesinde Web-tabanlı Haliç Bilgi Sistemi (WHBS) adlı bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada, söz konusu proje kapsamında yapılmış olan çalışmalar detaylı bir şekilde anlatılmıştır. 2 İnternet Üzerinden Coğrafi Bilgi Sistemi Uygulamaları İnternet askeri amaçlı bir sistem olarak geliştirilmesine rağmen, 20. yüzyılın son on yılı içerisinde kullanım alanı farklı bir yöne kayarak küreselleşmiş ve sivil amaçlı ticari, akademik ve kamu alanlarında bilgi/veri paylaşımı başta olmak üzere, değişik a- maçlar için yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır (Yomralıoğlu 2000). İnternet aracılığı ile herhangi bir veri ya da bilgiye, kolay, hızlı ve ucuz bir şekilde ulaşılabilmekte ve dağıtımı yapılabilmektedir. Günümüzün en etkili bu iletişim aracı, çeşitli bilgi sistemlerinin sunulmasına ve kullanılmasına da yeni bir boyut getirmiş ve internet tabanlı CBS kavramını ortaya çıkarmıştır. İnternet-tabanlı CBS teknolojisi, veriye ulaşmak ve onu dağıtmak için interneti, verinin entegrasyonu ve görselleştirilmesi için de CBS yi kullanmaktadır (Duran 2003). İnternet üzerinden verilerin dağıtılması ve sunulması için bir çok strateji geliştirilmiştir. Bunlar hakkında detaylı bilgiler Ladstatter (1999); Lundberg (2000) ve Marshall (2000) de verilmiştir. Genel olarak, istemci-sunucu (Client-Server) modelinde, istemci ve sunucu, TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) tabanlı ağlarda internet veya intranet üzerinde HTTP (Hypertext Transfer Protocol) protokolünü kullanarak iletişime geçer. CBS istemcisi bir web tarayıcısı kullanarak sunucuya komut gönderir. Sunucu tarafı, işlemler sonucunda üretilen cevabı istemciye URL (Uniform Resource Locator) adreslemesi vasıtasıyla geri gönderir. İstemcinin programı çoğunlukla bir web tarayıcısıdır (Şekil 1; Aydınoğlu 2002). İnternet üzerindeki CBS uygulamalarının sahip olduğu olanaklar ve kolaylıklar çok sayıda kullanıcı tarafından fark edilmiş ve buna bağlı olarak birçok CBS uygulaması internet tabanlı olarak değişik a- maçları yerine getirmek üzere kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. İnternet tabanlı CBS lerin kullanıcılarına sunduğu avantajlarının bir kısmı aşağıda sıralanmıştır (Alkan vd. 2003a, Aydınoğlu 2002): Çeşitli amaçlar için yapılmış olan CBS uygulamaları internet üzerinden CBS yazılımlarına gereksinim olmadan daha etkin olarak çok geniş kitlelerce kolaylıkla kullanılabilir. Kullanıcı, sadece internet e (ya da intranet e) bağlı bir bilgisayar ve bir web tarayıcısı ile düşük maliyette 7 gün 24 saat güncel veriye ulaşabilir. Farklı platformlardaki kullanıcılar, verileri eş zamanlı olarak kullanabilir. Kullanıcılar gerekli mekansal sorgulamaları yapıp, en yakın mesafe, optimum ulaşım vb gibi işlevleri de gerçekleştirebilir. Bilgiler daha görsel ve etkileyici bir şekilde a- nimasyonlarla da desteklenerek kullanıcıya sunulabilir. 147

3 Web-tabanlı Haliç Bilgi Sistemi (WHBS) 3.1 Amaç ve kapsam Eski İstanbul un merkezi olan tarihi yarımada ile Beyoğlu yakasını birbirinden ayıran Haliç, İstanbul un en güzel yerlerinden biri olup, şehrin tarihinde hemen her dönem son derece önemli bir yere sahip olmuştur. Haliç kıyılarında İstanbul da binlerce yıl boyunca var olmuş medeniyetlerin izlerini bulmak mümkündür. Haliç, sahip olduğu bu tarihi dokusuyla adeta bir kültürler mozayiğini oluşturmaktadır (İSKİ 2001). Tarih boyu İstanbul un tabii bir limanı olarak şehre hizmet verdiği gibi, İstanbulluların mesire, eğlence ve kültür mekanı olarak da çok önemli bir yere sahip olmuştur. Bununla birlikte, yirminci yüzyılda meydana gelen hızlı sanayileşme hamleleri Haliç te de kendisini göstermiş ve özellikle 1950 li yıllardan itibaren bir çok tersane, fabrika ve depo gibi işletmeler faaliyete geçmiştir. Bölgede iş alanlarının açılmasıyla taşradan yoğun bir göç almış ve bunun sonucunda hızlı ve plansız bir yapılaşma ortaya çıkmıştır. Böylece, bir zamanların gözde yerleşim merkezi olan Haliç ve çevresi, yanlış sanayileşme ve çarpık yapılaşma sonucunda adeta bir varoş haline gelmiştir. İstanbul un gözdesi olan bu bölgeye yönelik kurtarma çalışmaları 1960 lardan itibaren pek çok kez gündeme gelmiş, fakat bunların çoğu proje aşamasında kalmış veya çevresinin ıslahına yönelik çalışmalar şeklinde olmuştur. Haliç in ciddi bir şekilde temizlenip, eski günlerindekine benzer bir yapıya dönüşmesi, ancak 1996 yılında hayata geçirilen Haliç Rehabilitasyon Projesi ile sağlanmıştır. Yaklaşık 500 milyon USD tutarındaki bu projenin en önemli aşamalarından birisi olan tarama çalışmaları sonucunda 5 milyon m 3 den fazla çamur bölgeden uzaklaştırılmıştır (İSKİ 2001, Kalkan ve Alkan 2001). Bu projelerin başarıyla tamamlanması sonucu Haliç büyük oranda temizlenerek rehabilite e- dilmiş ve tekrar eski ihtişamlı günlerine dönmeye başlamıştır. Bu gelişmelere paralel olarak, yerli ve yabancı birçok kimse için önemli bir ticaret, kültür ve turizm merkezi haline gelmeye başlayan ve adeta yeniden hayat bulan Haliç ve yakın çevresi için bir bilgi sisteminin oluşturulmasının yararlı olacağı düşünülmüştür. Buradan hareketle, Haliç deniz ortamına ve yakın çevresine ait bir çok sayısal ve sözel verinin internet üzerinden dünyanın herhangi bir yerindeki kullanıcıya sunulması amacıyla bir proje çerçevesinde Web-tabanlı Haliç Bilgi Sistemi adlı bir bilgi sistemi hayata geçirilmiştir. 3.2 Sistemin bileşenleri Çalışmada kullanıcılara verilmesi hedeflenen veriler/bilgiler, şu ana başlıklar altında toplanarak proje kapsamında hazırlanan bir web sayfası üzerinden internet yoluyla kullanıcıların hizmetine sunulmuştur: Tarihçe, Jeodezik Çalışmalar, Haliç Su Kalite Ölçmeleri, Fotoğraf Albümü, Haliç Islah Projesi, İnteraktif Harita. Tarihçe Çalışmanın bu kısmında, Haliç ve Çevresinin Jeolojik ve Topografik Özellikleri, İlk ve Ortaçağ'da Haliç Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Haliç Cumhuriyetten Günümüze Kadar Haliç, Haliç'in Son Durumu başlıkları altında tarihsel bir süreç i- çinde Haliç bölgesi hakkında bir çok bilgi verilmiştir. Bu bilgiler konularla ilgili olarak temin edilen bir çok resim ve grafik ile de desteklenmiştir. Jeodezik Çalışmalar Bu bölümde, Yeni Galata Köprüsü Deformasyon Ölçmeleri, Islah Öncesi ve Sonrası Haliç Dip Topografyasındaki Değişimin Belirlenmesi Çalışması, Haliç Dip Topografyasının Belirlenmesi ve Değişimin İzlenmesi Projesi, Ses Hızı Belirlemek için Yapılan Ölçmeler alt başlıkları ile ekibimiz tarafından bölgede gerçekleştirilen ve temelleri 1980 li yılların ortasına dayanan bir dizi jeodezik çalışma ve bu çalışmalardan elde edilen bazı sonuçlar verilmiştir. Haliç Su Kalite Ölçmeleri İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, İTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü, TÜBİTAK Marmara Araştırmaları Merkezi ve İS- Kİ ekipleriyle müştereken gerçekleştirilen Su Kalitesi İzleme projesi kapsamında Karadeniz, Marmara Denizi ve Haliç te toplam 49 istasyonda bir dizi ölçme ve analiz çalışmaları yapılmaktadır. Projenin amacı, İstanbul Büyükşehir atık sularının toplanması, arıtılması ve uzaklaştırılması için yapılmakta olan planlama çalışmalarını yönlendirecek ve bu planlar uygulandıktan sonra kalıcı ortamda meydana gelecek olası etkileri değerlendirmeye imkan sağlayacak bir izleme sisteminin kurulması ve işletilmesi ve Marmara Denizi ve İstanbul Boğazı'nın su kalitesinin ve ekolojik yapısının ortaya 148

çıkartılması için sözleşme süresince belirlenen a- lanlarda, su ve sedimentte, fiziksel, kimyasal, biyolojik ölçüm ve analizlerin yapılması ve değerlendirilmesi dir (Doğan vd. 1999). Şekil 2. Haliç su kalite izleme istasyonlarının yerleri. Haliç teki izleme istasyonlarının yerleri Şekil 2 de verilmiştir. Bu ölçmelerden elde edilen bazı sonuçlar da, bu çalışma kapsamında kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Fotoğraf Albümü Bu çalışma çerçevesinde çok sayıda fotoğraf, gravür vb. toplanmıştır. Bunların bazıları diğer linklerde yer alan bilgilerin arasına konularak, metindeki bilgiler resimlerle desteklenmiştir. Fotoğrafların bir kısmı da bu bağlantı altında kullanıcılara sunulmuştur. Haliç Islah Projesi Projenin bu kısmında kısaca Haliç Islah Projesi kapsamında yapılan son tarama ve ıslah çalışmaları hakkında bilgi verilmiş, proje süresince ve daha sonraki aşamalarda kullanılan modern ekipmanlı bir jeodezik/batimetrik ölçme sistemi tanıtılmıştır. Bundan başka, proje kapsamında, Haliç in belirli bölgelerini dolduran hatta kimi yerlerde adaların oluşmasına neden olan çamurun uzaklaştırılması çalışmalarından ve burada kullanılan yöntem ve donanımlardan da kısaca bahsedilmiştir. İnteraktif Harita Kültürel mirasımızın korunabilmesi ve gelecek kuşaklara aktarılabilmesi, ancak sürdürülebilir bir anlayışı gerektirmektedir. Bu çerçevede bakıldığında, yaşadığımız çevrede yer alan tarihi dokunun öncelikle tespiti ve bunların yeni nesillere aktarılması büyük önem taşımaktadır. Bu amaca ulaşmanın en kolay yollarından birisi, söz konusu bu ve benzeri verilerin bir CBS yapısı içinde ele alınıp düzenlenmesi ve internet üzerinden yayınlanmasıdır (Duran 2003). Böylelikle elde edilen bilgiler en etkin biçimde paylaşılmış olacaktır. Tarihi dokuya ek olarak bölgede yer alan ve insanlar için önemli olan diğer objelerin de (sağlık, güvenlik kurum ve kuruluşları, müze vb gibi) bu sistemlere ilave edilmesi de çok önemlidir. Diğer yandan bir Kıyı Bilgi Sistemi oluşturmadaki en önemli bileşen hiç şüphesiz o bölgeye ait güncel batimetrik verilerdir. Sisteme bu bilgilerin de eklenmesi ile hem kara hem de denize ait bilgilerin yer aldığı bir bilgi sistemi oluşturulmuş olacaktır. Bu düşünceden hareketle, değişik kaynaklardan Haliç in yakın çevresinde bulunan tarihi, kültürel ve sosyal olarak öneme sahip bir çok yapı, büyük alışveriş merkezleri, park ve bahçeler, köprüler, tersaneler, iskeleler, mezarlıklar, eğitim tesisleri gibi yapılar için bir dokümantasyon çalışması yapılmıştır. Ayrıca tüm Haliç i içine alan bir de batimetrik ölçme çalışması gerçekleştirilmiştir. Büyük zaman alan ve zahmetli çalışmalar sonucu elde edilen bu veri ve bilgilerin bir sistem içerisinde internet üzerinden geniş kitlelere aktarılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda gerek derinlik bilgilerine ve gerekse de kıyı şeridinde yer alan yukarıda sıralanan objelere ait bir çok bilgiye bir CBS yapısı içinde internet üzerinden projenin web sayfasının İnteraktif Harita linkinden ulaşılması sağlanmıştır. Bu doğrultuda öncelikle bir CBS oluşturulmuş ve ardından bu bilgi sistemi internet üzerinden yayınlanmıştır. Bu çerçevede yapılan çalışmalar, izleyen bölümde açıklanmıştır. 4 Haliç Coğrafi Bilgi Sisteminin Oluşturulması Haliç Coğrafi Bilgi Sisteminin temel altlığı olarak İstanbul Büyükşehir Belediyesinin 1995 yılı uçuşlarından elde edilen ortofoto haritalar kullanılmıştır. 1:5000 ölçekli 9 adet ortofoto harita birleştirilerek, bir raster temel altlık elde edilmiştir. Proje kapsamında bilgi verilmek istenen objeler ortofoto haritalar üzerinde bir nokta ile karakterize edilmiştir. Objelerin Adı, Kullanım Türü ve Kullanım Şekli Adresi gibi öznitelik bilgileri, 2002 yılına ait 1:1000 ölçekli güncel sayısal fotogrametrik haritalardan alınarak objelerle ilişkilendirilmiştir. 149

Şekil 3. Haliç ve yakın çevresinin 3-boyutlu görünümü Haliç CBS nin deniz ortamına ait temel altlığını oluşturmak üzere bir proje çerçevesinde tüm Haliç i içine alacak şekilde hassas hidrografik ölçmeler yapılmıştır. Bu ölçmeler Otomatik Veri Toplama Sistemi adı verilen modern ölçme yazılım ve donanımları ile gerçekleştirilmiştir. Ölçmeler süresince toplanan derinlik ve koordinat verileri çeşitli yazılımlar kullanılarak bilgisayar ortamında değerlendirilmiş ve Haliç bölgesinin büyük ölçekli güncel batimetrik sayısal ve çizgisel haritaları üretilmiştir. Elde edilen derinlik bilgileri sisteme bir tabaka olarak eklenmiştir. Tüm bu çalışmalar ArcView yazılımı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Haliç deniz ortamı ve yakın çevresinin 3-boyutlu bir görünümü Şekil 3 de verilmiştir. Bu ölçme çalışmalarına ilişkin ayrıntılı bilgiler Kalkan ve Alkan (2003) de verilmektedir. 5 Bilgi Sisteminin İnternet Üzerinden Yayınlanması Yukarıda sıralanan sistemin bileşenlerine ait bilgilerin tümüne tek bir kaynaktan ulaşılmasını sağlamak amacıyla bir giriş web sayfası hazırlanmıştır (Şekil 4). Giriş sayfası dinamik bir sayfa olup, Flash Makromedia yazılımı ile yapılmıştır. Giriş sayfasındaki sistemin bileşenlerine ulaşılmasını sağlamak için, her birine bir bağlantı (link) verilmiştir. Kullanıcı yukarıda gruplanan bilgilerden hangisi hakkında bilgi almak istiyorsa, bu sayfadaki ilgili linke tıklayarak bilgilerin bulunduğu sayfa/sayfalara geçmektedir. Bileşenlerden birisi olan İnteraktif Harita linki, projenin internet üzerinden CBS uygulaması yapılmasına olanak veren kısmını içermektedir. kısmını içermektedir. Bunun için, Arcview de hazırlanmış olan CBS uygulaması bir yazılım yardımıyla html diline dönüştürülerek internet üzerinden kullanılabilir hale getirilmiştir. Diğer bileşenlere ait web sayfaları ise klasik statik sayfalar şeklinde hazırlanmıştır. Hazırlanmış olan tüm bu dosyalar İTÜ Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı nın Atlas sunucusuna konulmuş ve proje internet üzerinden kullanıma sunulmuştur. Projenin web sayfasının adresi <www.halic.itu.edu.tr> dir. Bu linklerden İnteraktif Harita linkine tıklayan bir kullanıcının karşısına raster bir ortofoto görüntü gelmektedir (Şekil 5). Kullanıcı solda bulunan büyültme/küçültme çubuğunu kullanarak görüntünün ölçeğini değiştirebilmektedir. Bu çalışma için ölçek aralığı %100-800 olarak seçilmiştir. Bir kez büyütme yapıldığında, bölgenin büyük bir ölçekteki görüntüsü Ana Harita olarak görüntülenecektir. Ana Haritanın tüm bölge içerisindeki yeri ise Genel Görünüm Haritasında kırmızı bir çerçeve içinde gösterilmektedir (Şekil 6). Kullanıcı Genel Görünüm Haritası açıkken, üzerinde herhangi bir yere mouse ile tıklayarak o bölgenin daha büyük ölçekli bir haritasının Ana Harita olarak yer aldığı yeni bir ekrana ulaşabilmektedir. Şekil 5 ve 6 incelendiğinde, ölçek büyüdükçe sembollerin, semt isimlerinin görünmeye başladığı fark edilecektir. Böylelikle küçük ölçekte iken haritada görüntü kirliliği önlenmekte ve okunaklılık arttırılmış olmaktadır. Kullanıcının belirli bir ölçekten sonra görünmeye başlayan objelerin isimleri hakkında bilgi alması için mouse u kısa bir süre o objenin üzerinde tutması yeterli olmaktadır. 150

Şekil 4. WHBS giriş sayfası Bu durumda mouse un yanında, içinde objenin adının yer aldığı sarı dikdörtgen bir kutu görüntülenecektir (Şekil 6). Kullanıcılar ana haritayı, haritanın yer aldığı çerçevede bulunan oklar yardımıyla istediği yöne doğru kaydırabilmektedir. Hangi pencerede olunursa olunsun Ana Haritanın sağ alt köşesinde bir doğrusal ölçek yer almaktadır. Sistemde ele alınan her bir objeye bir de işaret (sembol) atanmıştır. Ekranın solunda yer alan Legand butonundan hangi işaretin hangi objeye ait olduğu görülebilmektedir. Kullanıcının herhangi bir obje hakkında -isminin dışında- başka bilgiler edinmek istediğinde, o sembolün üzerine mouse ile tıklaması yeterli olacaktır. Bu durumda o obje için sistemde yer alan bilgileri içeren bir tablo görüntülenecektir (Şekil 7). Bu tablonun en son satırına eklenen Link satırı, seçilen obje için daha fazla bilginin yer aldığı bir başka web sayfasına geçişi sağlamaktadır. Kullanıcı mevcut olması halinde bu linke tıkladığında karşısına objeye/yapıya ait yeni bir web sayfasına ulaşacaktır. Diğer yandan tüm Haliç in güncel derinlik bilgilerine de aynı yaklaşımla ulaşılması mümkündür. Bunun için kullanıcının Ana Haritanın Şekil 5. Interaktif harita bağlantısının giriş sayfası Şekil 6. Ekranda Ana Harita, Genel Görünüm Haritası ve Bilgi Kutucuğu nun görünümleri 151

Şekil 7. Seçilen bir obje hakkında detaylı bilgilerin alınması Bunun için kullanıcının Ana Haritanın deniz ile ilgili kısmına gelip, mouse u bilgi edinmek istediği yerin üstünde bir süre tutması yeterli olacaktır. Bu durumda oradaki derinlik değeri yine sarı bir kutucuğun içerisinde görüntülenecektir (Şekil 8). Kullanıcılar temel CBS işlevlerinden olan arama işlemini de yapabilmektedir. Bunun için Search butonuna basılması yeterli olacaktır. Bu durumda belirli kriterlere göre sorgulama yapılabilmesine o- lanak sağlayan bir arama sayfası açılacaktır (Şekil 9). Arama kriterine göre yapılan sorgulama sonucu sistemde olan objeler bir liste halinde sıralanmakta ve listeden istenilen bir obje seçilip üzerine tıklanarak ya da show komutuna basılarak objenin Ana Harita üzerindeki yeri ve bunun tüm Haliç bölgesinde nerede olduğu Genel Görünüm Haritası nda görüntülenmektedir (Şekil 9). Son olarak mevcut görüntüyü kağıt bir altlık olarak kullanmak isteyen kullanıcılar için yazıcıdan kağıt çıkışı alınması seçeneği de vardır. Bunun için ekranın sol tarafında yer alan printer butonuna basılması yeterli olacaktır. Yazıcı çıktısında görüntüye ilave olarak, başlık ve lejant da yer alacaktır. Yukarıda işlevleri anlatılan butonların ekrandaki konumları ve işlevleri Şekil 10 da gösterilmiştir. Bu çalışmalar hakkında çok daha ayrıntılı bilgiler Alkan vd. (2003b) de verilmiştir. Şekil 8. Derinliklerin görüntülenmesi Projede yeni veri toplama ve güncelleme işlemleri mobil bir sistem kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Söz konusu bu mobil sistem, bir cep bilgisayarı, Flash kart tipi bir GPS alıcısı, ArcPad yazılım ile sayısal bir fotoğraf makinesinden oluşmaktadır. Günümüzde kullanımı hızla artan cep bilgisayarları artık kişisel asistan olmanın ötesinde bu tür uygulamalarda da sıkça kullanılmaya başlamıştır. Bu çerçevede Haliç CBS, Mobil bir CBS uygulamasına dönüştürülmüştür. Sistem sayesinde bir pilot bölgede yeni veri toplama ve mevcutların güncelleme işlemleri oldukça verimli bir şekilde yapılabilmiştir. Mobil sistem ile sadece veri ekleme ve güncelleme/geçerlik denetimi yapılması değil, aynı zamanda sistemdeki mevcut verilere erişim, haritalama, CBS ve GPS entegrasyonu gibi işlemler de yapılabilmektedir. Mobil sistem ile veri güncelleme/geçerlik denetimi vb işlemlerine ait genel bir akış şeması Şekil 11 de verilmiştir. 6 Veri Güncelleme ve Yeni Verilerin Sisteme Eklenmesi Oluşturulan bir CBS de yer alan bilgilerin koşullara bağlı olarak belirli aralıklarla güncellenmesi son derece önemli bir konudur. Ayrıca ilk başta çeşitli nedenlerle sisteme eklenememiş verilerin sisteme eklenmesi de gerekebilir. WHBS, bir çok yeni objenin sisteme kolaylıkla eklenmesine ve mevcut bilgilerin güncellenmesine imkan verecek şekilde dinamik bir yapıda tasarlanmıştır. Şekil 9. Arama sonucu listeleme ve aramaya konu olan objenin yerinin görüntülenmesi 152

Genel Görünüm Haritası Ana Harita Büyütme/Küçültme Çubuğu Lejant Butonu Genel Görünüm Haritası Açıp/Kapama Butonu Arama Butonu Yazıcıya Gönderme Butonu Ekran Kaydırma Okları Doğrusal Ölçek Şekil 10. Web tabanlı CBS uygulamasında yer alan butonların işlevleri Söz konusu mobil bilgi sistemi uygulamasında, toplanan veya güncellenen verilerin PC ye aktarılmasıyla CBS uygulaması güncellenmiştir. Güncellenen bu sistem tekrar cep bilgisayarlarına yüklenerek bilgi sistemi mobil kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Sonuç olarak, oluşturulan Haliç CBS uygulaması, internet üzerinden kullanılabildiği gibi, mobil sistemlerle arazide gerçek zamanlı olarak da oldukça etkin bir şekilde kullanılabilir hale getirilmiştir. Bu konuda ayrıntılı bilgiler literatür Alkan vd. (2003c) de verilmektedir. 7 Sonuçlar İnternet-tabanlı CBS leri sahip olduğu avantajları nedeniyle günümüzde yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Bu tür uygulamaların sayısı ülkemizde de her geçen gün artmaktadır. Bu çalışmada, araştırmacılara, özellikle yerli/yabancı turistlere ve ilgilenen kimselere önemli yararlar sağlayacak olan Web-tabanlı Haliç Bilgi Sistemi (WHBS) tanıtılmıştır. Bu bilgi sistemi sayesinde Haliç ve çevresi ile ilgili bir çok bilgiye 7 gün, 24 saat, sadece internete bağlı bilgisayar ve web tarayıcı yardımıyla erişilebilmektedir. WHBS i kullanarak; İnteraktif bir harita vasıtasıyla, Haliç te yer alan özellikle tarihi, kültürel ve sosyal yönden önemli bir çok obje hakkında bazı bilgilere, kıyı bilgi sisteminin en önemli bileşenlerinden olan derinlik verilerine, Haliç bölgesinin tarihi ve jeolojik yapısı ile ilgili bilgilere, Haliç Islah Projesi hakkındaki bilgilere, Bölgede tarafımızdan yapılmış bir çok jeodezik çalışmaya ait ayrıntılı bilgilere, Bölgede uzun süredir gerçekleştirilmekte olan su kalitesi ölçmeleri sonucunda elde edilen bazı bilgilere, Haliç ve çevresine ait çok sayıda fotoğrafa ulaşılmaktadır. Sonuç olarak Haliç ve çevresine ait bir çok bilginin internet üzerinden sunulmasıyla, bu bilgilerin çok daha etkin ve efektif olarak kullanılması sağlanmıştır. 153

MASAÜSTÜ CBS-HBS HALİÇ CBS MOBİL HBS gerçek zamanlı veri erişimi veri toplama veri güncelleme Şekil 11. Mobil sistem ile veri güncelleme/geçerlik denetimi işlemlerine ait akış şeması Teşekkür. Projeyi destekleyen İTÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi ne, çalışmada kullanılan altlıkların temin edilmesinde çok değerli yardım ve desteğini gördüğümüz İBB Harita Müdürlüğü ne, çalışmanın gerçekleştirilmesinde değerli yarımlarını aldığımız Akropol Bilgisayar Ltd. Şti. nden Y. Müh. Cengiz Erdoğan a, Müh. Göker Burak Çetin e en içten teşekkürlerimizi sunuyoruz. Kaynaklar Alkan RM, Kalkan Y, Baykal O, İpbüker C, Yanalak, M, Erden T, Erdoğan C (2003a) Internet-Based GIS Implementations: A Case Study in an Ancient Settlement of Istanbul, Proceeding CD of the ISPRS WG VII/4 Symposium Remote Sensing of Urban Areas, Regensburg, Germany, 27-29 June, Vol: XXXIV-7/W9, 11-17. Alkan RM, Kalkan Y, Baykal O, İpbüker C, Yanalak M, Erden T (2003b) WEB Tabanlı Haliç Bilgi Sistemi, İTÜ Araştırma Fonu Projesi, Proje No: 1945, Temmuz, 74s. Alkan RM, Maktav D, Kalkan Y, Erdoğan C (2003c) Mobile GIS Application At The Estuary Haliç (The Golden Horn) In İstanbul, Proceeding of the Conference on Studying Land Use Effects in Coastal Zones with Remote Sensing and GIS, Kemer, Antalya, 13-16 August, 119-127. Aydınoğlu AÇ (2002) İnternet Tabanlı CBS Uygulaması: Trabzon Örneği, Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. yıl Sempozyumu, Konya. Doğan E, Sarıkaya HZ, Öztürk İ, Gönenç İE, Güven KC, Kurter, Yüce H, Alpar, B, Okuş, E (1999) Su Kalitesi İzleme Çalışması 1. Gelişme Raporu, İstanbul Üniversitesi Araştırma ve Yardım Vakfı, Eğitim İşletmesi. Duran Z (2003) Tarihi Eserlerin Fotogrametrik Olarak Belgelenmesi ve Coğrafi Bilgi Sistemine Aktarılması, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. İSKİ (2001) Gerçekleşen bir düş: HALİÇ, İSKİ Genel Müdürlülüğü, Yayın No: 36. Kalkan Y,Alkan RM (2003) Hassas Batimetrik Ölçmeler ve Haliç Uygulaması, 9. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı Kitabı, 31 Mart-04 Nisan, 461-474, Ankara. Kalkan Y, Alkan RM (2001) Islah Öncesi ve Sonrası Haliç Dip Topoğrafyasındaki Değişim, Haliç 2001 Sempozyumu, 03-04 Mayıs, 282-296, İstanbul. Ladstatter P (1999) GIS on the Internet: Applications, Technologies and Trends, 6. Internationales Anwenderforum für Geoiformations-systeme, Tagungsband, Duisburg. Lundberg C (2000) Geographic Information in Internet Related Technologies, Licentiate Thesis, Lulea University of Technology, Department of Environmental Engineering Division of Geographic Information Technology, 111s. Marshall J (2000) Developing Internet-Based GIS Applications, ESRI International User Conference, June 26-30. Yomralıoğlu T (2000) Coğrafi Bilgi Sistemleri: Temel Kavramlar ve Uygulamalar, 1. Baskı, İstanbul. ISBN-975-97369-0-X 154