T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI ANTRENMAN VE HAREKET BİLİMLERİ

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI ANTRENMAN VE HAREKET BİLİMLERİ ORYANTİRİNG SPORCULARI İLE SPORCU OLMAYAN BİREYLERİN STRESLE BAŞA ÇIKABİLME BECERİLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Mustafa Yasin TAŞ Tez Danışmanı Yrd.Doç.Dr.Sibel SUVEREN ANKARA Aralık 2010

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI ANTRENMAN VE HAREKET BİLİMLERİ ORYANTİRİNG SPORCULARI İLE SPORCU OLMAYAN BİREYLERİN STRESLE BAŞA ÇIKABİLME BECERİLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Mustafa Yasin TAŞ Tez Danışmanı Yrd.Doç.Dr.Sibel SUVEREN ANKARA Aralık 2010

İÇİNDEKİLER Kabul ve Onay İçindekiler Şekiller Resimler Tablolar Kısaltmalar Önsöz I II V VI VII VIII IX 1. GİRİŞ 1 2. GENEL BİLGİLER 3 2.1. Spor 3 2.1.1. Sporun Sınıflandırılması 6 2.1.1.1. Kitle Sporu 6 2.1.1.2. Performans Sporu 6 2.1.1.3. Okul Sporu ve Özel Gruplarda Spor 7 2.2. Oryantiring 7 2.2.1. Oryantiring Kavramı 7 2.2.2. Oryantiring in Tanımı 9 2.2.3. Oryantiring in Tarihi 11 2.2.3.1. Dünyada Oryantiring in Ortaya Çıkışı ve Gelişimi 12 2.2.3.2. Türkiye de Oryantiring in Gelişimi 22 2.2.3.3. Günümüzde Oryantiring 25 2.2.4. Oryantiring Terimleri 32 2.2.5. Oryantiringin Faydaları 36 2.2.5.1. Genel Olarak Faydaları 36 2.2.5.2. Kavramsal Faydaları 38 2.2.5.3. Fiziksel Faydaları 38 2.2.5.4. Sosyal ve Bireysel Faydaları 39 2.2.6. Oryantiring Türleri 40 2.2.6.1. Yürüyüş (Koşu) Oryantiringi 40 2.2.6.2. Bisiklet Oryantiringi 41 2.2.6.3. Kayak Oryantiringi 41 2.2.6.4. Patika Oryantiringi 42 2.2.7. Oryantiring Teknikleri 43 2.2.8. Oryantiring Malzeme ve Araçları 45 2.2.8.1. Harita 46 2.2.8.2. Pusula 49 2.2.8.3. Kıyafet 52 2.2.8.4. İğneli Zımbalar 52 II

2.2.8.5. Uzmanların Malzemesi 53 2.2.8.6. Kontrol Kartları 54 2.2.8.7. Kontrol İşaretleri 55 2.2.9. Oryantiring Eğitimi 55 2.2.9.1. Oryantiring Eğitiminin Amacı ve Hedefi 55 2.2.9.2. Oryantiring Eğitimi İçin Yapılacak Hazırlık Çalışmaları 56 2.2.9.2.1 Eğitim İçin Arazi Seçimi 56 2.2.9.2.2. Koşarak Hedef Bulma Parkuru ve Koşu Güzergâhı 56 2.2.9.2.2.1. Parkurun Hazırlanması 57 2.2.9.2.2.2. Güzergâh Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar 58 2.2.10. Oryantiring Yarışma Türleri 59 2.2.10.1. Kır Oryantiringi (Serbest Yarışma) 59 2.2.10.2. Düz Oryantiring (Güzergâh Yarışması) 60 2.2.10.3. Sayı Oryantiringi (Puan Yarışması) 61 2.2.10.4. Takım Oryantiringi (Bayrak Yarışması) 62 2.3. Kişilik 62 2.3.1. Kişilik Tanımı 64 2.3.2. Kişilik ve Spor 66 2.3.3. Sporun Kişilik Üzerine Etkisi 67 2.3.4. Kişiliğin Performans Üzerine Etkisi 68 2.3.5. Sporcu Kişiliklerinin Araştırılması 69 2.3.6. Türkiye de Kişilik ile İlgili Yapılan Bazı Araştırmalar 73 2.4. Stres ve Stresle Başa çıkma Kavramları 77 2.4.1. Stres 77 2.4.2. Stres Sonucu Ortaya Çıkan Problemler 79 2.4.3. Stresin Şiddetine Etki Eden Faktörler 81 2.4.4. Stresin Belirtileri 83 2.4.4.1. Stresin Fiziksel Belirtileri 83 2.4.4.2. Stresin Psikolojik Belirtileri 83 2.4.4.3. Stresin Davranışsal Belirtileri 84 2.4.5. Stresle Başa çıkma 85 2.4.6. Oryantiring Sporu ve Stres 88 2.5. Kaygı 88 2.5.1. Kaygı ve Spor İlişkisi 89 2.5.2. Kaygı Belirtileri 91 2.5.3. Kaygı ile İlgili Davranışlar 91 2.5.4. Oryantiring Sporu ve Kaygı 92 3. GEREÇ ve YÖNTEM 95 3.1. Araştırmanın Amacı 95 3.2. Araştırmanın Önemi 95 III

3.3. Araştırmanın Varsayımları 96 3.4. Araştırmanın Hipotezleri 96 3.5. Araştırmanın Sınırlılıkları 97 3.6. Araştırma Modeli 97 3.7. Materyal ve Metot 98 3.8. Veri Toplama Aracı 98 3.9. Verilerin Analizi 100 4. BULGULAR 101 4.1. Tablolar ve Sonuçları 101 5. TARTIŞMA 111 6. SONUÇ VE ÖNERİLER 116 6.1. Sonuç 116 6.2. Öneriler 118 7. ÖZET 120 8. SUMMARY 122 9. KAYNAKLAR 124 10. EKLER 133 10.1.Anket Formu 133 10.2.Teşekkür 134 11. ÖZGEÇMİŞ 135 IV

ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil Adı Sayfa No Şekil 1: Oryantiring Türleri 43 Şekil 2: Oryantiring Malzemeleri 46 V

RESİMLER LİSTESİ Resim Adı Sayfa No Resim 1: Oryantiring Haritası 48 Resim 2: Eski ve Yeni Pusula Çeşitleri 51 Resim 3: Eski ve Yeni Pusula Çeşitleri 51 Resim 4: Eski ve Yeni Pusula Çeşitleri 51 Resim 5: Eski ve Yeni Pusula Çeşitleri 51 Resim 6: Oryantiring Zımbası 53 Resim 7: Elektronik Kontrol Kartı 54 VI

TABLOLAR LİSTESİ Tablo Adı Sayfa No Tablo:1 Katılımcıların sporcu olma ve olmama dağılımı 101 Tablo:2 Oryantiring sporcularının milli olup olmama durumu 102 Tablo:3 Katılımcıların askeri personellik durumu 102 Tablo:4 Oryantiring sporcularının antrenman yıllarına göre dağılımı 103 Tablo:5 Katılımcıların yaş dağılımı 104 Tablo:6 Katılımcıların yaş aralıklarına göre stresle başa çıkma tarzlarının karşılaştırılması Tablo:7 Bayan katılımcıların Sporcu Olma ve Olmama Durumlarına Göre Stresle Başa çıkma Tarzlarının Karşılaştırılması Tablo:8 Erkek Katılımcıların Sporcu Olma ve Olmama Durumlarına Göre Stresle Başa çıkma Tarzlarının Karşılaştırılması Tablo:9 Katılımcıların Cinsiyete Göre Stresle Başa çıkma Tarzlarının Karşılaştırılması Tablo:10 Sporcuların Cinsiyete Göre Stresle Başa Çıkma Tarzlarının Karşılaştırılması 105 106 107 108 109 Tablo:11 Katılımcıların stresle başa çıkma tarzları 110 VII

KISALTMALAR AOG :Ankara Oryantiring Grubu CISM :International Military Sports Council Conseil International Du Sport Militaire (Uluslararası Askeri Sporlar Konseyi) GSGM :Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü IOF :International Orienteering Federation (Uluslararası Oryantiring Federasyonu) ISOM :International Specification for Orienteering Maps (Oryantiring Haritaları Uluslararası Standartları) İOG :İstanbul Oryantiring Grubu İTÜ :İstanbul Teknik Üniversitesi KTÜ :Karadeniz Teknik Üniversitesi MEB :Milli Eğitim Bakanlığı ODTÜ :Orta Doğu Teknik Üniversitesi PWT :Park Word Tour (Park Oryantiring Dünya Turu) SB.-ASTSB. :Subay-Astsubay STBÖ :Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği TDK :Türk Dil Kurumu TOF :Türkiye Oryantiring Federasyonu TSK :Türk Silahlı Kuvvetleri TÜSF :Türkiye Üniversiteler Spor Federasyonu YKM :Yeni Karamürsel Mağzaları YY :Yüzyıl WC :Word Cup ( Dünya Kupası) WMOC :Word Master Orienteering Championship (Dünya Masterlar Oryantiring Şampiyonası) WOC Word :Orienteering Championship (Dünya Oryantiring Şampiyonası) VIII

ÖNSÖZ Oryantiring, çok çeşitli araç ve gereçlerden faydalanılabilen, sporu yapanın belirli bilgi ve becerilerini gerektiren bir spor dalıdır. Türkiye de yeni tanınan spor dalı olmakla birlikte, askeri alanda çok önceden beri kullanılan bir eğitim aracıdır. Bu çalışmada, oryantiring sporunu lisanslı yapan bireylerin stresle karşı karşıya kaldıkları durumlarda göstermiş oldukları başa çıkma tarzlarının, sporcu olmayan bireylere göre değişkenlikleri ve ilişkileri değerlendirilecektir. Araştırmanın temeli, Oryantiring sporcusunun, sporcu olmayanlara göre stresle başa çıkma tarzları arasında anlamlı bir fark var mıdır? sorusuna dayanmaktadır. Çalışmada oryantiring sporunun tanıtımı yapılarak, sporcu ve sporcu olmayan öğrencilerin stresle başa çıkma tarzları karşılaştırılarak incelenmiştir. Çalışmaya toplam 184 öğrenci katılmıştır. IX

1. GİRİŞ Sporun toplum içerisinde işgal ettiği yer gün geçtikçe artmaktadır. Spor, bir yandan modern yaşamın hazırladığı teknolojik kolaylıklar nedeniyle ortaya çıkan hareketsiz yaşama karşı bir alternatif, sağlıklı kalabilmenin bir yolu, bir yandan insan vücudunun limitlerini zorlayan bir çaba, bir yandan da ruhsal sağlık için düzenli icra edilmesi gerek bir faaliyet olmuştur. Zihinsel ve fiziki açıdan daha sağlıklı nesiller yetiştirerek gelişimlerini sağlamak toplumun önemli görevleri arasında yer almaktadır. Toplumda bireyler, fiziksel görünümleri olduğu kadar tutum, fiziksel becerileri ve davranışları itibariyle de birbirlerinden farklılıklar gösterirler. Yaşanan olaylar, durum karşısında ortaya konan hareketler, duygular ve düşünceler insanların birbirlerinden farklı olduklarını gösteren çeşitli unsurlardır. 1 Oryantiring çok çeşitli araç ve gereçlerden yararlanılabilen, sporu yapanın bir kısım bilgi ve becerilerini gerektiren bir spor dalıdır. Türkiye de askeri branş olarak koşarak hedef bulma adı altında başlayan oryantiring, 2002 yılında oryantiring adı ile Dağcılık Federasyonuna bağlı bir spor dalı olarak halk arasında da kabul görmeye başlamıştır. 2 Orijinal ismi ile Oryantiring; İsveç te ortaya çıkmıştır ve İsveççe bir kelimedir. Oryantiringde ki amaç yön bulma ile ilgili yardımcılar olan pusula ve harita kullanarak arazide sıralı hedeflere en hızlı rotayı bularak ulaşmaktır. 3 Oryantiring genelde "düşünce sporu" olarak tanımlanabilir. Bunun nedeni ise harita okuma ve hızlı karar verebilme gibi meziyetlerin atletik özelliklere ilave edilmesi gerekliliğidir. 4 Düşünce sporu olarak adlandırılan oryantiring, aynı zamanda 45 dakika ile bir buçuk saat 1

arasında devam eden ekstra efor ve kısa aralar ile kırda koşulan dayanıklılık, hız, kuvvet (güç) ve hareket gerektiren bir spordur. 5 Tüm bu özellikler sporcular üzerinde önemli ölçüde stres yaratırken parkuru tamamlayabilmek için de bir çok engeli aşmaları gerekmektedir. Bu çalışmada, oryantiring sporunu lisanslı yapan bireylerin stresle karşı karşıya kaldıkları durumlarda göstermiş oldukları başa çıkma tarzlarının, sporcu olmayan bireylere göre değişkenlikleri ve ilişkileri değerlendirilecektir. Araştırmanın temeli, Oryantiring sporcusunun, sporcu olmayanlara göre stresle başa çıkma tarzları arasında anlamlı bir fark var mıdır? sorusuna dayanmaktadır. 2

2. GENEL BİLGİLER 2. 1. Spor Spor; gerek yarışma, gerek rekreasyon, gerek sağlık gerekse izleyici bazında dünya kültürünün bir parçasıdır. İnsanı bedence, ruhsal ve toplumsal bakımdan geliştiren, karakter yapısını ve kişiliğini olgunlaştıran, aynı zamanda oyun atmosferi içerisinde geçen zevkli ve eğlenceli bir faaliyettir. Konuşma dilinde çok çeşitli anlamlar ifade ettiğinden sporun da beden eğitimi kavramında olduğu değişik tanımları bulunmaktadır. Spor, bireyin fizyolojik ve psikolojik yönden sağlığını geliştiren, sosyal davranışlarını düzenleyen, zihinsel ve motorik belirli bir düzeye getiren biyolojik, pedagojik ve sosyal bir olgudur. 6 Spor, az veya çok dakiklik, incelik isteyen beden hareketlerinin doğrudan kendisinden zevk alırken eğlendiren hatta dinlendiren ve genellikle bazı kurallara uyularak yapılan bir eylemdir. 7 Ferdin tabii çevresini, beşeri çevre haline çevirirken elde ettiği kabiliyetleri geliştiren belirli kurallar altında, araçlı veya araçsız, ferdi veya toplu olarak boş zaman faaliyeti kapsamı içinde veya tam zamanını alacak şekilde meslekleştirerek yaptığı sosyalleştirici, toplumla bütünleştirici, ruh ve fiziği geliştiren, rekabetçi, dayanışmacı ve kültürel bir olgudur spor. 8 3

Nitelikleri itibariyle spor, sadece bir boş zaman faaliyeti değildir. Eğitim, fizyoloji, psikoloji, sosyoloji, sağlık, gençlik, çalışma hayatı ve sosyal güvenlik gibi saha ve konularla beraber düşünülmelidir. 7 Spor, bireylerin hareket etme ihtiyacını karşılaması, eğlenme, oyun, neşelenme, sosyalleşme, statü elde etme ve daha birçok nedenden dolayı tercih edilirken aynı zamanda bir meslek olarak da seçilebilmektedir. 7 Günümüzde sporun önemi özellikle eğitim sisteminde giderek artmaktadır. Eğitimi spordan, sporu da eğitimden ayırmak mümkün değildir. Çünkü spor ve sportif faaliyetler, özellikle ergenlik döneminde bulunan ve ortaöğretim kurumlarına devam eden ergenlerin ilgilendikleri önemli alanlardan ve aktivitelerden birisidir. Bu nedenle sporun eğitsel amaçlarını kısaca açıklamak doğru olacaktır: 9 1. Bireyi yaratıcı olması için uyarmak ve desteklemek spor bu amacını gerçekleştirmek için, kişinin kendi çevresindeki bireylerin performanslarını akıllıca incelemesi ve analiz etmesi ve bu sayede kendine özgü bir hareket stilini geliştirmesi konusunda imkanlar sağlayarak yaratıcılığının gelişmesine yardımcı olur. 9 2. Bireyin çevresini benimseme ve sevmesiyle birlikte toplumun değer yargılarını, psikolojik gelişme ve davranış kurallarını geliştirmek spor bu amacını gerçekleştirmek için, açık havada yapılabilecek spor ve sportif faaliyetlere önem vererek doğayı ve çevreyi sevme, temiz hava ve güneşten faydalanabilme gibi özelliklerin gelişmesine katkıda bulunur, aynı zamanda spor ve sportif faaliyetlerde bulunurken kuralları ve disiplini benimseme çalışmaları ile de toplumsal sorumluluğu geliştirmek, yasa ve 4

kurallara uymak gibi özelliklerin bireyde kolayca yerleşmesinde ve aynı zamanda bu kurallar sayesinde başkalarının kişiliğine saygılı olma sıra ve hak kavramlarının geliştirilmesinde de katkıda bulunur. 9 3. Bireyi yaşam için hazırlamak spor bu amacı gerçekleştirmek için, bireyin fizyolojik olarak gelişimine katkıda bulunur, çevresindeki eşyaları kullanabilmesi için gerekli olan becerilerin kazanılmasında pratik yapma imkanı sağlar, bunu yaparken de bireyin akıl yürütme ve karar alma yeteneği gibi özelliklerinin gelişmesine yardımcı olur; aynı zamanda birey için önemli olan boş vakitlerini daha sağlıklı ve verimli bir şekilde değerlendirmesinde bireye yol gösterir ve farklı imkanlar sağlar. 9 4. Bireyin kişilik gelişimine yardım etmek spor bu amacını gerçekleştirmek için, bireyin spor ve sportif faaliyetler sırasında elde ettiği basan, galibiyet veya rekor gibi sonuçlar sayesinde bireyin, kendine güven duyma, yerinde ve çabuk karar verebilme, dostça ve centilmence oynama, yarışmayı kazananı takdir etme, kaybetmeyi kabullenme, hile ve haksızlığın karşısında olma gibi kişisel gelişimi tamamlayıcı özelliklerin kazanılmasına destek olur. 9 5. Bireyi ekonomik yönden geliştirmek: spor bu amacını, bireyin yapıcı, yaratıcı ve üretici yeteneklerini geliştirmek, iş gücü ve meslek sorumluluğunun geliştirilmesine katkıda bulunmak, iş ve çalışmalarda daha verimli olmasını sağlamak suretiyle gerçekleştirir. bütün bunları yaparken de bireyin ailesine, çevresine ve okuluna çeşitli görev ve sorumluluklar yükler. 9 5

2.1.1. Sporun Sınıflandırılması Spor kendi içerisinde kitle sporu, performans sporu, okul sporu, özel gruplarda spor olmak üzere dört ana başlıkta incelenmektedir. 2.1.1.1. Kitle Sporu Kitle sporu, herkes için spor olarak ifade edilmektedir. Kitle sporu yerine zaman zaman bu sporun mesleki çalışma saatleri dışında gerçekleştirilen bir faaliyet olmasına işaret eden serbest zaman sporu terimi kullanılmaktadır. Kitle sporu kişinin temel ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra kalan serbest zamanında haz, dinlenme, eğlenme, sağlık amaçlarını güderek isteyerek yaptığı bedeni faaliyetlerdir. 10 2.1.1.2. Performans Sporu Mutlak başarıyı elde etmek, başarıyı sürdürmek ve daha iyisine ulaşmak için yapılan sportif faaliyettir. Performans sporunun diğer tarifi elit spor olarak ifade edilmektedir. Performans sporu mevcut sınırları zorlayan uzun ve yoğun çalışmalarla ve ekonomik faktörlerle beslenen yapısı, seçiciliği ve sınırlayıcılığı nedeniyle herkesin başarılı olamayacağı bir düzlemdedir. Performans sporu günümüzde siyasi, ekonomik ve kültürel faktörlerin etkisi altında sporun diğer sınıflarından farklı bir alanda değerlendirilmektedir. 11 6

2.1.1.3. Okul Sporu ve Özel Gruplarda Spor Eğitim-Öğretim gören öğrenciler günlerinin çoğunu okulda geçirmektedirler. Okullarda beden eğitimi ve spor faaliyetleri ile öğrencilerin fiziki kabiliyetlerini ve kişilik özelliklerini geliştirici çalışmalar yapılmaktadır. Duygu ve heyecanlarını kontrol etme, onları rahatça ifade etme, duygularını istikrarlı hale getirme veya onlara karşı duyarlılık kazanma okul sporunun kişiye sağladığı katkılardan bazılarıdır. 12 Toplumda bazı kimseler özel durumlarından dolayı spor faaliyetlerine her zaman katılamazlar. Çeşitli fiziksel, ruhsal engellere sahip bu bireylere özel ortamlar ve şartlar hazırlanarak onların kurallarında, imkan ve kabiliyetlerinde spor ortamı hazırlanır. 2.2. ORYANTİRİNG 2.2.1. Oryantiring Kavramı Özellikle yabancı literatürde olmak üzere oryantiringin birden fazla tanımı bulunmaktadır. İngilizce'de orienteering olarak kullanılan bu kavram; harita ve pusula kullanarak, özel bir topografya haritasında işaretlenmiş bir dizi kontrol noktasını bulmayı hedefleyen, zihinsel dikkat, çaba ve motivasyon gerektiren bir spor dalının adıdır. 13 Oryantiring çok çeşitli araç ve gereçlerden yararlanılabilen, sporu yapanın belirli bilgi ve becerilerini gerektiren bir spor dalıdır. Türkiye de askeri branş olarak koşarak hedef bulma adı altında başlayan 7

oryantiring, 2002 yılında oryantiring adı ile Dağcılık Federasyonuna bağlı bir spor dalı olarak halk arasında da kabul görmeye başlamıştır. 14 Ülkemizde geçmişi yeni olan bir spor dalı olmakla birlikte Oryantiring, askeri alanda öteden beri kullanılan önemli bir eğitim aracıdır. Oryantiring; aileler, yaşlılar, gençler, kadınlar, erkekler, sakat ya da sağlıklı herkesin yapabileceği bir spordur. Eğer kişi doğayı seviyorsa oryantiring onu doyuracaktır. Kolayca öğrenilebilecek yetiler ile bu spor üç yaşındaki bir çocuktan, yüz yaşındaki yaşlıya kadar herkes tarafından yapılabilir. 14 Koşarak hedef bulma sporu olan oryantiring sporunda, harita ve pusula kullanarak kontrol noktalarını işaretleme ve bitiş noktasına geri dönmek gerekir. Bunun için sporcunun hayal gücünü ve yön bulma becerilerini kullanması ve her kontrol noktası için en iyi rotayı seçmesi gerekir. Görüldüğü gibi harita ve pusula oryantiring sporunda en önemli araçlardır. Zaten oryantiring in çoğu tanımlarında kullanılan bu araçlar da yer alır. Buna göre oryantiring, temel olarak pusula ve harita yardımıyla en kısa sürede önceden belirlenen hedeflere, teknik, taktik, fizyolojik ve psikolojik olarak en üst düzey performans gösterilmek suretiyle ulaşılması ve verilen görevin yerine getirilmesi olarak da tanımlanmaktadır. 15 Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi oryantiring in hem harita okuma hem de koşu bölümleri tamamen tekniktir. Ayrıca oryantiring, hızlı düşünme ve sıkı bir fiziksel etkinlik arasındaki kompleks uyumunu gerektirir. Bu yönüyle oryantiring, sporu, sporun özünde olduğu gibi, uğraşanları açısından yarışma kazanmaya dönük, fiziksel, zihinsel ve teknik bir çabayı gerektirir. Diğer spor faaliyetlerinde olduğu gibi, 8

izleyenleri açısından heyecan ve estetik duygusu kazandıran bir süreci de içeren eğlenceli de bir spordur. 16 Çünkü iyi bir sonuç yakalama beklenmeden önce beyini ile kaslar arasında uyum son derece önemlidir. O nedenle ormanda veya benzer bir arazide verilen kararlara uymak için bir ralli pilotunun en zor anında bile işleyen beynine sahip olmak gerektiği gibi bu sporu yapanında aynı beyne sahip olması gerekir. Dolayısıyla bu spor koşturup durmak olarak görülmemelidir. Oryantiringde koşarken düşünebilmek, strateji kurmak çok önemlidir. 17 Bu özelliğini de dikkate alındığında oryantiring sporu çocuk ve gençlere kavramsal, fiziksel, sosyal ve bireysel gelişim açısından önemli yararlar sağlayan bir spordur. 18 Oryantiring kavramı ile birlikte bilinmesi gereken iki kavram daha vardır. Bunlar oryante etmek ve navige etmektir. Oryantiringde oryante etmek, yönlendirmek demektir. Örneğin haritayı oryante etmek demek haritanın kuzeyini pusulaya bakarak manyetik kuzeye çevirmek demektir. Navige etmek, kontrol noktaları arasında yolunu bularak ilerlemek anlamında kullanılır. 19 2.2.2. Oryantiringin Tanımı Oryantiring, doğru yolu bulmak için harita ve pusula kullanım yetenekleri olarak adlandırılır. 20 Ancak doğru yolun bunlar yardımıyla kısa sürede bulunması da oryantiring tanımı içinde yer alması gerekir. Dolayısıyla sadece pusula ve harita yardımıyla yer bulmayı oryantiring olarak algılamak doğru değildir. Oryantiring in, en kısa zamanda kişinin hedefe ulaşması ve hedefi bulması için koşması gerekir. Bu nedenle oryantiring, yarışarak yön ve hedef bulma şeklinde de kısaca tanımlanır. 21 9

Oryantiringi diğer sporlardan ayıran en önemli unsur koşarken takip edilecek bir liderin veya işaretlenmiş bir rotanın olmamasıdır. Bulunulan yerden gidilecek yere ulaşmak için her sporcuya göre değişen çok sayıda farklı rota bulunmaktadır. Sporcuların hem kendi özelliklerini hem diğer sporcuları hem de içinde bulundukları arazinin özelliklerini dikkate alarak en doğru kararı en kısa zamanda vermeleri ve bunu hatasız uygulamaları, bir başka ifade ile atletik kapasitelerine ek olarak zihin yeteneklerini de kullanmaları, gerekmektedir. Oryantiringin bu özelliği yarışmacılar arasındaki fiziksel farkı ortadan kaldırmakta, yarışmanın başında neredeyse tüm sporcuları eşit hale getirmektedir. 22 Silahlı Kuvvetlerde ki tanımı ise; askerin, muhabere sahasında, her türlü arazi ve iklim şartları altında, gece ve gündüz pusula ve harita ile en kısa yoldan hedefe ulaşmasını sağlayan, fiziki güç ve dayanıklılığını arttıran bir muharebe sporudur. 23 Oryantiring rekabete dayalı bir spor dalıdır. Zamana karşı yapılıp, yer yön bulma becerilerini içerir. Bütün yaş grupları tarafından yapılabilir. 24 Oryantiring özellikle Avrupa da ki okullarda ders olarak verilmekte ve okul kulüplerinde çok yaygın olarak bulunmaktadır. 25 Anlamlı ve koordineli hareket becerileri kazanmak, küçük yaşlardan itibaren iyi planlanmış uygun aktivite programları ile mümkün olabilmektedir. Bu programların içeriğini; koordineli hareket etme ve spor yapabilmenin temeli olan özelliklerin geliştirilmesi, yaşam boyu spor yapma bilincinin kazandırılması, boş zamanın yararlı bir şekilde kullanılması ve sosyal içerikli etkinlikler oluşturmaktadır. 26 Okul gençliğinin, boş zamanlarını faydalı bir şekilde geçirecek, enerjilerini olumlu yönde kullanacak, stresini giderecek, kötü alışkanlıklardan korunup, bilgi ve yeteneklerini arttıracak etkinliklerin başında okul içinde veya okul dışında katılabilecekleri spor etkinlikleri gelmektedir. 10

Ondokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde İskandinav ülkelerinde ortaya çıkan oryantiring ilk defa 1886 yılında İsveç te bilinmeyen bir arazide harita ve pusula ile ilerleme anlamında askeri eğitimlerde kullanılmıştır. 27 Oryantiringin askeri alandan sivil kesime geçişi hızlı olmuş, atletizm sporunun ölü sezonlarında atletlerin koşma isteklerini canlı tutmak ve formda kalmalarını sağlamak amacıyla bir faaliyet arayışı içinde olan atletizm antrenörleri için oryantiring bir çıkış yolu olmuştur. Bu düşünceden hareketle başlayan çalışmalar, içinde koşuyu, tepe inip çıkmayı, hedef bulmayı, harita okumayı, yön tayin etmeyi ve rota seçimini barındıran modern oryantiring sporunun doğuşuna ışık tutmuştur. 28 Oryantiring, Türkiye de askerler, polisler, izciler ve üniversitelerin spor bölümleri gibi kendi içlerine kapalı çevrelerde 1970 li yıllardan beri yapılmaktadır. Oryantiringin tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de yaygınlaşması her yandan, her cinsten ve her meslekten insanlar tarafından yapılır hale gelmesini arzu eden bir grup sporsever ilk kez 5 Aralık 1999 tarihinde bir araya gelmiştir. Bu etkinliklerden her yıl dört tanesi, ilk bahar, yaz, son bahar, kış organizasyonları şeklinde icra edilmektedir. Etkinliklere katılan sayısı giderek artmaktadır. Oryantiringin tanıtılması için çaba sarf eden ve bu amaçla etkinlik düzenleyen bir başka grup sporseverde Mayıs 2000 de İstanbul da bir araya gelmiş ve İstanbul Oryantiring Grubunu kurmuştur. İstanbul Oryantiring Grubu her hafta faaliyet yapmaktadır. 4 2.2.3. Oryantiring in Tarihi Türkiye de oryantiring gelişimi dünyadaki oryantiring gelişimine paralel gelişmemiştir. Dünyada bir spor olarak oryantiring in 11

gelişimi oldukça eskiye dayanır. Türkiye de ise oryantiring in bir spor olarak gelişimi son 10-15 yıl içerisinde olmuştur. 2.2.3.1. Dünyada Oryantiring in Ortaya Çıkışı ve Gelişimi Oryantiring in doğuşu, 19.yy. ın sonlarında Norveç ve İsveç Birleşik Krallığı askeri organizasyonları arasında düzenlenen oryantiring müsabakalarıyla başlamaktadır. Oryantiring sözcüğünün ilk kez askeri çevrelerce harita ve pusula yardımıyla bilinmeyen alanları geçmek için kullanıldığı düşünüldüğünde, oryantiring in doğuş tarihini daha da geçmişe götürmek mümkündür. 21 Aslında oryantiringin gelişimi; özellikle haritaların tarihi olmak üzere pusulanın tarihi ile de doğru orantılıdır. Bu yüzden her iki kavram ile ilgili bilgiler, bizleri oryantiringin gelişimi konusunda oldukça aydınlatacaktır. Pusulanın keşfine bakıldığında, pusulanın Çin de mi, İskandinavya da mı yoksa Arap dünyasından mı ya da her üçünde birden mi geliştiği net değildir. 10. yy. da Çin de, Akdeniz de ve Kuzey Denizi nde yaygın şekilde kullanıldığı ve kıyı şeridi denizciliğinden çok uzak ve uzun yolculuklara çıkmada denizciler için hayati bir yere sahip olduğu bilinmektedir. 29 Çinliler mıknatıstaki yön bulma potansiyelini açıkça görmüşlerdir. M.Ö.100 lerden itibaren mıknatısı kaşık şeklinde oyup 12

vernikli veya bakır zemin üzerine sallanması için bir tabağın üzerine koyuyorlardı. Kaşığın çukuru kuzeyi gösteriyordu. 29 Avrupa nın pusula kullanımıyla ilgili ilk kaynak 1187 de karşımıza çıkmaktadır. Bu basitçe kuzeyi gösteren bir mıknatıstı. Pusula iğnesinin bir pusula kabında sabitlenmiş bir uç olarak hareket etmesinden ilk olarak 13.yy. da bahsedilmiştir. 1477 de kuzey haritaların en üst noktasına kondu ve ilk defa 1521 de bir Türk haritasında kuzeyi işaret eden geniş siyah bir ok kullanıldı. Martin Frobisher adındaki bir İngiliz kâşif 1576 da manyetik varyasyonları not etmiş ve bunu batıya doğru açıldıkça arttığını belirlemiştir. 29 16. ve 17. yy da ki keşifler, bugün oryantiringçilerin kullandıkları harita ve pusula birliğinin aynısına dayanır. Ama 1930 lardaki Kjellstrom kardeşlerin ve Gunner Tillander in Silva için çalışmasına kadar pusula büyük bir aletti. Katı bir zemine oturtulmadan kullanılması güçtü. İlk sıvı doldurulmuş pusula 1862 de ABD de üretilmesine rağmen, Silva Pusulasının gelişmesi doğru kara navigasyonu ileri götürmüş ve oryantiringin bir koşu sporu olarak gelişmesini mümkün kılmıştır. 29 MÖ. 2000 yılı kadar öncelere bakıldığında Mısırlılar yön ve hedef bulmayı cesaretlendiren, üzerinde semboller çizili resimli haritalar kullanıyorlardı. Mısırlı, Yunan, Romalı ve Fenikeli gemicilerin de yıldızlardan, rüzgârlar ve gelgitlerden edindiği yön bilgilerini ilave etmek için kaba tablolar tasarladıkları bilinmektedir. Ordular ve tacirler de şanstan çok yetenek işi olan dağları ve çölleri aşmakta yol bulmak için yaptıkları ilkel haritalar kullanmışlardı. Avrupa nın 15. ve 16. yüzyıllarda Amerika topraklarına, Afrika ya, Güneydoğu Asya ya keşiflerinde, harita ve tabloların geliştirilmesine büyük hız kazandırdı ve bu şekilde gemiler pusulayla donatıldı. 21 13

Modern oryantiring yarışmasının ise asıl doğuşu 1918 de olmuştur. Stockholm Amatör Atletler Birliği başkanı Vali Ernst Killander çocukların koşma, atlama, yüksek atlama dallarına aktivitesi olarak kendi askeri deneyimlerine dayalı İsveç kırsal kesiminde doğal çevreyi kullanmaya karar verir. Koşucuların sadece koşmadığı, kendi rotalarını harita ve pusula kullanarak belirlediği ve seçtiği bir kır koşusu düzenledi. Buna oryantasyon dedi. 21 Başlı başına bir spor olarak oryantiring, bu yüzyılın başında İskandinav ülkelerinde (Norveç ve İsveç) gelişmeye başlamıştır. 30'lu yılların sonunda ise İsveç, Norveç, Finlandiya ve Danimarka'da kök salmaya başlamıştır. İlk Oryantiring Dünya Şampiyonası 1966 da Finlandiya'da yapılmıştır. Uluslararası Oryantiring Federasyonu (IOF), 1961 yılında Danimarka'nın başkenti Kopenhag'da kurulmuştur. Şimdiki IOF 60 ülkeden üyelere sahiptir. Oryantiring başlı başına, dünyaca kabul edilen bir olimpiyat sporu haline gelmiştir. 2 1940'lara doğru sadece İsveç te 380.000 kişinin orienteering yaptığı bilinmektedir. İsveç in 9 milyonluk nüfusunda 180.000 aktif ve 200.000 amatör Oryantiring sporcusu vardır. 700 den fazla kulüp ve her yıl en az 1000 resmi müsabaka vardır. İsveç kralı, oryantiring sporunun en büyük destekçisi ve koruyucusudur. Oryantiring tutkusu şiddetli olan pek çok üst düzey hükümet görevlileri, yöneticiler ve tanınan medyatik insanlar vardır. Oryantiring, eğitimlerinin ve antrenmanlarının önemli bir parçası olarak bütün öğrenciler ve askerler için zorunludur. Birçok İsveçli için ise, bu spor bir hayat tarzı olmuştur. 13 Birçok spor türünde olduğu gibi oryantiring sporunun da ortaya çıkış hikâyesi vardır. Bilindiği üzere kuzey Avrupa daha doğrusu İskandinavya da coğrafi konumu yapısı itibariyle iklim soğuktur ve kışlar da 14

daha uzun geçmektedir. Yılın 6 7 ayını karlar altında geçiren ülkelerde birde çevredeki sıcak ve soğuk su akıntılarının oluşturduğu siste eklenince haliyle insanlar herhangi bir yere gitmek istediklerinde gerek giderken, gerekse geri dönerken zorluklar yaşamaktaydılar ve yönlerini kaybetmekteydiler. Bu problem özellikle akşamları yaşanmaktaydı. Ormanlık arazilerin yoğun olduğu bu bölgelerde halk geçimini ormanlar sayesinde kazanmaktaydı. Ormana gidiş gelişlerdeki bu kaybolma problemine kendilerine birkaç nokta belirleyerek zamanla bu problemin önüne geçmek isteyen insanlar ulaşım esnasında kendilerine bazı basit rotalar çizmek zorunda kalmışlardır ve böylece kavramsal olarak bir yön bulma eylemi ortaya çıkmıştır. Daha sonraları yaşadıkları bölgenin haritaları vasıtasıyla bu eylemi daha da kolaylaştırmak istemişlerdir. Fakat o zamanlarda teknolojinin fazla gelişmemiş olması sebebiyle haritalar genellikle 1/50.000 veya 1/100.000 olmakta ve birçok ayrıntıyı almamaktaydı. İlerleyen zamanlarda teknolojinin gelişmesiyle haritaların ölçekleri büyümüş 1/25.000 ve 1/10.000 lere kadar inerek harita üzerindeki detaylar daha da artıp kaybolmalar fazlasıyla azalmış ve böylece oryantiring haritalarının önemi ortaya çıkmıştır. 30 Eskiden oryantiring haritası çizmek çok zahmetliydi fakat günümüzde profesyonel yazılımlar, yüksek teknolojiyle donatılmış uçaklar ve uydular kullanılarak özel haritalar çıkartılıp, oryantiring haritası çizimi kolaylaştırılmıştır. 31 Çizilen bu haritalar bizlere; eşit yükseklik noktalarının birleştiği izohips çizgileri, doğal ve insan yapımı özelliklerle ile ve arazinin biçimi hakkında bilgiler verir. 32 İlk gece, oryantiring yarışması, 1922 de Stockholm yakınlarında düzenlenmiştir. İlk bayanlar yarışması ise, 1925 te Gothenburg de gerçekleşmiştir. 1927 de Uppsala da Bayrak Şampiyonası organize edilmiş ve kazanan takımın bir üyesi olan Eric Tobe, 1961 de 15

kurulan International Orienteering Federation un (IOF) ilk başkanı olmuştur. 7 İlk halk arası oryantiring yarışması ise Tjalve Spor Kulübü tarafından Norveç te Oslo yakınlarında 31 Ekim 1897 de yapılmıştır. Kırsal bir alanda, 3 kontrol noktalı ve 19,5 km lik parkuru, Peder Fossum, 1 saat 47 dakika 7 saniye de tamamlamıştır. Benzer bir yarışma ise 1901 de Sundbyberg kulübü tarafından İsveç in Stockholm kenti yakınında yapılmış, 14 km lik güzergâhtaki 4 kontrol noktasını 1 saat, 35 dakika, 34 saniye ile D.B. Hansson birinci tamamlamıştır. 29 Stockholm Amatör Atletler Kurumu başkanı Ernst Killander, arazi aktivitelerine gençlerin ilgisini çekmek amacıyla yeni bir koşu aktivitesi için İsveç in doğasını kullanmaya karar vererek, yarışmacıların yalnızca bir güzergâhta koşmadığı, pusula ve harita kullanarak kendi rotasını seçtiği bir oyun keşfetmiştir. Killander modelinde oryantiring; güç, dayanıklılık, koşu yeteneği, zihinsel çeviklik ve zorlu arazide yön bulma yeteneklerinin uygulamasını gerektirmektedir. 1918 e kadar modern anlamda oryantiring yarışması yapılmamıştı. Modern anlamdaki ilk defa yapılan oryantiring yarışmasına 220 koşucu katılmış ve yarışmanın galibi ise, 12 km nin üzerindeki 3 kontrol noktalı bir güzergâhı, 1:25:39 luk zamanlama ile tamamlamıştır. Killander, oyun ile ilgili temel prensipleri, güzergah tiplerini, kontrol noktalarının seçimi, yaş grupları ve organizasyonu içeren kuralları belirleyerek, oryantiring in temel yapısını oluşturdu ve bu onun oryantiring in babası olarak bilinmesini sağlamıştır. 29 Böylece modern oryantiring olarak ilk resmi faaliyet Albay Ernst Killander tarafından 1918 de yapılmış oldu. 5 İsveç, Norveç ve Finlandiya da 1930 larda oryantiring kurulmuştur. Oslo da 1932 de ilk uluslararası yarışmada İsveç Norveç i 16

yenmiştir. Şimdilerde ise sadece İsveç te 380.000 kişi oryantiring yapmaktadır. 1934 e kadar oryantiring, İsviçre, Macaristan ve USSR (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği, şimdiki Rusya) ye yayıldı. Uluslararası işbirliğinin ilk belirtisi, 1946 da kurulan Nordic Komitesidir. Mayıs 1949 da, İsveç Oryantiring Kuruluşu Sandviken de, 11 ulusun katıldığı bir uluslararası konferans düzenledi. İlk renkli oryantiring haritası kullanılarak yapılan yarış Nisan 1950 de Knut Valstad ın Norveç te çizdiği haritada yapılmıştır. Daha sonra 1960 da Stockholm ün dışında 7 ulusun katıldığı uluslararası bir müsabaka, düzenlenmiştir. 29 İlk Avrupa Şampiyonluğu, 1962 de Norveç Löten de yapılmış. 29 Erkekler şampiyonu, ev sahibi ülkeden bir orman işçisi olan Magne Lystad, bayanlar şampiyonu ise İsveç in bayanlar şampiyonu Ulla Lindquist 156. olmuştur. Oryantiringin hızla büyümesi, beraberinde güzel gelişmeleri de getirmiş ve ilk oryantiring posta pulları 1968 yılında Stocholm de ve 1970 de Almanya da bastırılmıştır. 33 Oryantiring Yarışları Kronolojisi; 1966 da Finlandiya da yapıldı. 29 İlk Dünya Oryantiring Şampiyonası (WOC) 1972 de İlk resmi Uluslararası Kayak Oryantiring Yarışı Bulgaristan da yapıldı. 33 17

1975 de İlk Kayak Dünya Oryantiring Şampiyonası (WOC Ski) Finlandiya da yapıldı. 33 1983 de İlk gayri resmi Oryantiring Dünya Kupası (WC) 6 ülkenin katılımıyla gerçekleştirildi. 33 1987 de İlk Avrupa Oryantiring Kupası 6 ülkenin katılımıyla gerçekleştirildi. 16 1989 da İlk Kayak Oryantiring Dünya Kupası 4 ülkenin katılımıyla yapıldı. 33 1990 da İlk defa Küçükler Dünya Oryantiring Şampiyonası İsveç te düzenlendi. Ayrıca yine ilk defa kısa mesafe yarışları yapıldı. 33 1991 de İlk defa Dünya Oryantiring Şampiyonasında (WOC) kısa mesafe koşulmuştur. 33 1994 de Birinci Dünya Küçükler Kayak Oryantiring Şampiyonası (JWOC) Finlandiya da Yapıldı, Aynı yıl Norveç te yapılan Dünya kupasında elektronik zımbalama sistemi kullanıldı. 34 Dünya Veteranlar Oryantiring Şampiyonası İskoçya da düzenlendi. 25 1996 da ilk defa Park Oryantiring Turu (PWT); halen Modum kulübünde sporcu olan Norveçli Jorgen MARTENSSON tarafından Finlandiya da düzenlendi, İsveç, Norveç, Finlandiya ve Çek Cumhuriyeti katıldı. 35 18

bulmuştu. 24 1997 de yılına gelindiğinde IOF ye üye federasyon sayısı 45 i 1998 de İlk defa kayak oryantiring Nagano / Japonya da düzenlenen kış oyunlarında yer aldı, Birinci Dünya Masterlar Oryantiring Şampiyonası (WMOC) Çek Cumhuriyetinde ve MTBO (Bisikletli Oryantiring) Avrupa Kupası düzenlendi. 19 1999 da Birinci Dünya Bisikletli Oryantiring Şampiyonası düzenlendi, yine ilk defa engelliler için olan Patika Oryantiring Dünya Kupası düzenlendi. 19 2000 yılına gelindiğinde IOF nin verilerine göre 58 ülkede bir milyondan fazla insan oryantiring yapmaktaydı. 36 Oryantiring sporu içerik ve yarış şekline göre rekoru olmayan bir spordur. Fakat bu durumu bir çözüme kavuşturmak isteyenler ilk defa 2004 yılında Norveç, Finlandiya, İspanya, İsviçre ve İtalya gibi ülkeler Norveç te bir araya gelerek, 135 hedefli bir yarış düzenlemişlerdir. Bu etkinlik oryantiringde ki ilk Dünya Rekorudur. Eğlenceli ve eğlenceli olduğu kadarda zor olan bu yarışmada ikinci Dünya Rekoru 26 Şubat 2005 te Alicante İspanya da 150 hedefli parkurda yapılan bir yarışma ile kırılmıştır. 37 Teknolojideki gelişmelerle beraber oryantiringte de yeni ürünler kullanılmaya başlanmıştır. Daha önceleri sadece zımba sistemiyle yapılan yarışmalar 1996 yıllarından sonra elektronik kontrol sistemi ile yapılmaya başlanmıştır. Bu sistemin avantajları sayesinde sporcular kendilerini diğer sporcularla kıyaslama imkânı bulmuşlar, hedefler arası ara dereceleri alarak kendi form durumlarını ve hata yapıp yapmadıklarını kaybettikleri zamanları görebilmişlerdir. 31 19

Oryantiringin hızla dünyada yayılmasının ardından IOF yetkilileri tarafından olimpiyatlara girebilmek amacıyla proje hazırlıklarına başlanılması kararlaştırılmış, bunun ilk somut atılımları ise 1996 yılında IOF kongresinde oryantiring kategorileri IOF ve olimpiyat yetkililerinin çalışması ile beraber olimpiyat oyunlarına dahil edilmesinin hedeflenmesine karar verilerek başlatılmış ve IOF konseyi bu çalışmada bütün görünümleri ve koordinasyonun çerçevesi için Olimpiyat Projesi İdare Grubu oluşturmuştur. 38 Günümüzde Oryantiring Dünya ve Bölgesel Şampiyonaları düzenli olarak yapılmaktadır. Bu şampiyonalardan başka, çok büyük katılımlı oryantiring yarışları da düzenlenmektedir. Bu büyük yarışmaların hepsi halâ Avrupa da yapılmakta ve birçoğu kulüpler ile İskandinavya daki ulusal federasyonlar tarafından organize edilmektedir. Bunlar: 2 Jukola: Erkekler (7 ayak), bayanlar (4 ayak) dan oluşan Dünya nın en büyük oryantiring bayrak yarışması, her yıl haziran ayında 2000 bayrak takımı katılımcı ile Finlandiya da yapılmaktadır. 33 O Ringen Beş Gün: Dünyanın en çok katılımlı müsabakası olan O Ringen 1965 yılından beri yapılmaktadır. Her yıl temmuz ayında dünyanın dört bir yanından yaklaşık 40 ülkeden gelen 20000 oryantiringcinin katılımı ile İsveç te yapılmaktadır. 33 İsviçre 6 Gün: Her iki yılda bir İsviçre de düzenlenen orta Avrupa daki en büyük çok günlü oryantiring yarışmasıdır. 33 20

25 Manna: Elit koşucuların, gençlerin, kadın ve erkeklerin aynı takımda koştuğu dünyanın en büyük oryantiring bayrak yarışmasıdır. Yarışma her yıl İsveç te yapılmaktadır. 33 Park World Tour (PWT)/Park Oryantiring Şampiyonası: Oryantiring yarışmasını tüm ülkelere yaymak için genelde parklarda ve yerleşim alanlarında yapılan oryantiring yarışmasıdır. İlk yarışmalar 1996 yılında İsveç, Norveç, Finlandiya ve Çekoslovakya da yapılmıştır. 23 İskoçya 6 Gün: Her iki yılda bir İskoçya da düzenlenen oryantiring yarışmadır. Türkiye den Johnnie Walker firması sponsorluğunda oluşturulan bir takım 2001 yılında bu müsabakaya katılmıştır. 39 Dünya Oryantiring Şampiyonası: Her iki yılda bir Ağustos ayında yapılan, 2003 ten sonra her yıl düzenlenen Dünyanın en iyi sporcularının katıldığı yarışmadır. 40 Dünya Gençler Oryantiring Yarışması: Hedef kitle 17 20 yaş arasındaki gençlerdir. Her yıl Haziran ayında Avrupa da yapılır. 40 2008 yılına gelindiğinde IOF ye üye ülke sayısı 70 i geçmiştir. 13 Oryantiring, 1981 yılından beri yapılmakta olan Dünya Oyunlarına 2001 yılında dâhil edilmiştir. Japonya nın kuzeybatısında bulunan Akita şehrinde 2001 yılında düzenlenen 6 ncı Dünya Oyunlarına çeşitli ülkelerden 39 bayan, 38 erkek oryantiringçi katılmıştır. 18 19 Ağustos 2001 tarihlerinde biri bireysel diğeri bayrak olmak iki müsabaka yapılmıştır. 2005 yılında Almanya da yapılan 7 nci Dünya Oyunlarında da oryantiring müsabakası düzenlenmiştir. 16 17 Temmuz 2005 tarihlerinde 21

yapılan müsabakalara 18 ülkeden 80 oryantiringçi katılmıştır. 8 inci Dünya Oyunları Tayvan Kaohsiung da 16 26 Temmuz 2009 tarihlerinde yapılmıştır. İlk oryantiring dergisi Suunnistaja 1945 yılında Finlandiya da çıkarılmaya başlanmıştır. Ozine, Scientific Journal Of Orienteering ve Orienteering World süreli yayınları dünya çapında yayımlanan önemli oryantiring dergilerdir. 2.2.3.2. Türkiye de Oryantiring in Gelişimi Oryantiring Türkiye de ilk kez 1960'lı yıllarda Türk Silahlı Kuvvetlerinde yapılmaya başlanmış ve Koşarak Hedef Bulma olarak adlandırılmıştır. Oryantiring Türkiye'de askerler, polisler, izciler, üniversitelerin spor bölümleri gibi kendi içlerine kapalı çevrelerde yapıla gelmiştir. Türkiye de izcilik Federasyonu na bağlı olarak 1970 lerde TSK nın (Türk Silahlı Kuvvetleri) kullandığı bir yöntem iken, 1999 da Mülkiyeliler Derneği ile birlikte siviller arasında yapılan bir spor haline gelmiştir. 41 Oryantiring'in tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de yaygınlaşmasını, her yaştan, her cinsten ve her meslekten insanlar tarafından yapılır hale gelmesini arzu eden bir grup sporsever ilk kez 5 Aralık 1999 tarihinde bir araya gelmiştir. Bu etkinlikler her yıl ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış kupası olarak dört kez yarışma şeklinde organize edilmektedir. Etkinliklere katılanların sayısı giderek artmaktadır. Çeşitli zamanlarda etkinliklere katılanların sayısı 3000 kişiyi aşmıştır. Yapılan etkinlik ve yarışmalar pek çok kez yazılı ve görsel basında yer almış, bu haberler oryantiringin tanıtımında çok yararlı olmuştur. 17 22

1971 yılının Ağustos ayında Norveç e giden askeri pentatlon takımının başında yer alan Binbaşı Hüsamettin YILMAZ, Binbaşı Çetin GÜRSES oryantiring ile tanıştığı bilinen ilk Türkler olmuşlardır. Norveç Alferna Oryantiring Kulüp Başkanı Gunnar FRYCKLUND tarafından bilgilendirilen Türk grubu daha sonra Viavalla da oryantiring etkinliğine katılarak Türk oryantiring tarihine geçmişlerdir. Askerlikte çok önemli iki kavram olan Harita ve pusula sayesinde koşarak hedef bulma adı altında Silahlı Kuvvetlerde spor olarak yapılmaya başlanan oryantiring, uzun yıllar boyunca silahlı kuvvetlerin kendi içinde yaptığı etkinliklerde devam etmiştir. 38 Kurulan Ordu Milli Takımı ilk kez 1980'de yurt dışına çıkarak Orienteering yarışmalarına katılmıştır. Bu tarihten sonra da 1997'ye kadar bu spor sadece TSK'de Birlikler arası müsabakalar şeklinde ve 1/25:000 ölçekli haritalarda cereyan etmiştir. 1997 yılında Kara Gücü Komutanlığına (Etimesgut) atanan Subay-Astsubay (Sb. Astsb.)'larla orienteering tekrar canlanmıştır. 1998 yılında Ordu Milli Takımının İsviçre ye gidişiyle başlayan gelişim günümüze dek devam etmiştir. Türkiye de 500 e yakın lisanslı oryantiring oyuncusu bulunmaktadır. İsviçre dönüşü yurt dışında görülen tüm farklılıklar Kara Gücü Orienteering Takımı tarafından öncelikle TSK'deki Beden Eğitimi Öğretmenlerine ardından da TÜSF (Türkiye Üniversiteler Spor Federasyonu organizatörlüğünde Gazi Üniversitesinde, diğer üniversitelerden gelen yaklaşık 200 kişilik öğretmen ve örgenci grubuna seminer verilerek anlatılmaya çalışılmıştır. İlk sivil ve resmi organizasyon Mayıs 2000 tarihinde Ankara'da yapılan Türkiye Üniversiteler arası Orienteering Şampiyonasıdır. Ayrıca AOG (Ankara Orienteering Grubu) ve İOG (İstanbul Orienteering Grubu) kendi imkânlarıyla Bölgesel organizasyonlar yapmışlardır. Ayrıca IOG ve AOG kendi illerinde hafta sonlarında 23

faaliyetler düzenlemeye başlamış ve böylece Türkiye'de Orienteering durağanlıktan emekleme devresine hızlı bir geçiş yapmıştır. 13 Askeri anlamdaki gelişmeler bununla yeterli kalmamış kurum içi oryantiring etkinlikleri her yıl düzenli olarak yapılmış ve 2007 yılına kadar uluslararası askeri oryantiring yarışmalarına (CISM) iştirak edilmiştir. Oryantiringin tanıtılması için çaba sarf eden ve bu amaçla etkinlik düzenleyen bir başka grup sporsever de İstanbul da Mayıs 2000'de bir araya gelmiştir. İstanbul Oryantiring Grubu her hafta faaliyet yapmaktadır. İstanbul da yapılan etkinliklerin en önemlilerinden birisi sponsor firma Johnnie Walker tarafından tüm ülkede yoğun bir tanıtım kampanyası yapılan ve 120000 başvuru arasından seçilen 150 kişinin yarıştığı Kapalıçarşı oryantiring yarışması olmuştur. İstanbul'da yapılan etkinlikler de yazılı ve görsel basında yoğun olarak yer almıştır. 13 TOF un Uluslararası Oryantiring Federasyonu`na yaptığı başvuru değerlendirilmiş ve 12-13 Ekim 2001 de Helsinki de yapılan Yönetim Kurulu Toplantısı ndaki başvurusu kabul edilerek özel üyeliği (associate member) onaylanmıştır. Böylelikle Uluslararası Oryantiring Federasyonu na üye ülke sayısı 60 a yükselmiştir. Eylül 2002 tarihinde orienteeringin Dağcılık Federasyonu bünyesine alınmasıyla ülkemizdeki faaliyetler hızla artmaya başlamıştır, İlk Türkiye Orienteering Şampiyonası 14-15 Aralık 2002 tarihinde Ankara'da yapılmıştır. 2003 yılı içerisinde yurtdışı faaliyetleri (Dünya ve Balkan Şampiyonası, 0-Ringen Yarışı), kademe yarışmaları, hakem ve eğitim seminerleriyle birlikte yaklaşık 30'a yakın faaliyet planlanmış ve halen devam etmektedir. Dağcılık Federasyonu bünyesinde bulunan orienteering branşı 2004 yılı itibariyle izcilik Federasyonuna bağlanmıştır. Silahlı Kuvvetlerimiz tarafından yıllardır sürdürülen faaliyetler, sivil anlamda özellikle 2000 yılında İstanbul 24

Orienteering Grubu nun kurucuları tarafından İstanbul Kapalı Çarşı da yapılan etkinlikle kamuoyuna duyurulmuştur. Bu arada eşzamanlı olarak Ankara Orienteering Grubu'nun etkinlikleri de Türkiye de Orienteering'in tanınmasını daha da hızlandırmıştır. Ayrıca O.D.T.Ü, K.T.Ü., Doğuş Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, Mülkiye ve Askeri Okullar ile Polis okulları Orienteering'in tanıtımında etkili olmuştur. 13 2.2.3.3. Günümüzde Oryantiring Son 30 yılda artan kişisel hareketlilik, bilgisayar teknolojisi, fotogrametrik ve bilgisayarlarca hazırlanmış haritalar, Oryantiringin her alanında hızla gelişmesine yardımcı oldu. İsveç 5 günlük koşusu; ilk kez 1965'de elit düzeyde oryantiring yapanlar tarafından gerçekleştirildi. Günümüzde de 20 binden fazla 40 lı yaşların üstündeki katılımcı ile gerçekleşmektedir. Bu tür organizasyonlar Avrupa' da, Avustralya' da ve Kuzey Amerika' da da gerçekleştirilmektedir. IOF'un hazırladığı oryantiring uygulama standartları ve uluslar arası kontrol sembolleri, dünyanın her yerinde oryantiringçilerin, haritaların uluslararası dilini yarışmalardan zevk almak için kullanabilecekleri anlamına gelmektedir. Dünya kupası serilerinin arasına serpiştirilmiş, 2 yılda bir yapılan Dünya Şampiyonaları binlerce oryantiringçinin çim kökleri seviyesinde her hafta sonu sıkı ormanlardan açık dağ tepelerine, şehir parklarına uzanan alanlarda yarışmaları gibi, yüksek seviyelerde yön bulma becerisi ve hız gelişimini sağlamaktadır. Milli ve uluslararası kurslar ve konferanslar, yeni antrenörlük becerilerini ve fikirlerini geliştirip yaymıştır. Oryantiring alanları klasik uzun mesafe, kır koşusu, kısa mesafe yarışları, bayrak yarışları ve yığın başlama halkaları (Mass Start Loops) kapsamaktadır. Dünya Şampiyonaları na çocuklar, okullar ve rütbeli ordu mensupları da katılmaya başlamıştır. Koşu Oryantiringi de geri kalmamakla birlikte, kayak Oryantiringi yüzyılın sonlarında olimpik statü kazandı. Engeliler için olan 25

gurupların bile kendi şampiyonaları ve pek çok kuralları vardı. Dağ bisikleti ile yapılan oryantiring de IOF' ya önemli yeni bir disiplin olarak katılmaktadır. Bilgisayarlar yalnızca binlerce yarışmacı için kesin sonuçlar hazırlamakla kalmadı aynı zamanda 1987'den beri bilgisayarla harita çizme programları yarışmaların ve eğitimin her seviyesinde 1:5000' den 1:15000 ölçekliye kadar renkli haritaların üretilmesini ve güncellenmesini sağladı. Avuç içi bilgisayarlarda kullanılan yeni akıllı kart mekanizması yakında her yarışmacıya kesin sonuçları ve bölünmüş zamanları kaydetme imkanı sağlayacak, Oryantiring artık mütevazı İskandinavya geçmişini kesinlikle geride bırakmaktadır. 21 Türkiye de ilk kez Oryantiring Tanıtım Etkinliği 5 Aralık 1999 Pazar günü 11 büyük ve 4 çocuğun katılımı ile Oran Ormanı nda yapılmıştır. Daha önce araziye yerleştirilen ve haritalara işaretlenen 6 adet hedef, pusulalar yardımı ile bulunmuş böylelikle Türkiye deki halka açık ilk oryantiring faaliyeti gerçekleştirilmiştir. Daha sonra Ankara Oryantiring Grubu (AOG) kurulmuş ve bu grup tarafından birçok etkinlik yapılmıştır. 42 Bunlardan bazıları; 12 Aralık 1999 da 18 kişinin katılımı ile Oran da, 19 Aralık 1999 da 22 kişinin katılımı ile Ahlatlıbel Ormanlarında, 6 13 Şubat, 26 Mart, 2-9- 23 ve 30 Nisan, 7-14- 21 ve 28 Mayıs, 11 ve 25 Haziran, 16 ve 30 Temmuz, 3 17 Eylül ve 1-8- 29 Ekim 2000 tarihlerinde ilk etkinlikler düzenlenmiş olup, 2004 tarihine kadar düzenli bir şekilde devam etmiştir. Kasım 1999 da düzenlenen seminerden sonraki Türkiye nin ilk resmi organizasyonu 5 10 Mayıs 2000 tarihlerinde Üniversite Sporları Federasyonu tarafından Gazi Üniversitesinin organizatörlüğünde Hacettepe Ormanlık arazisinde yapılan Birinci Türkiye Üniversitelerarası Oryantiring Şampiyonasıdır. Bu yarışma sonucunda, erkeklerde Kara Harp Okulu, Gazi Üniversitesi ve Hava Harp Okulu, bayanlarda ise Gazi 26

Üniversitesi ve Marmara Üniversiteleri dereceye girmişlerdir. Oryantiring Ankara dan sonra İstanbul a da sıçramış, İstanbullu oryantiringçiler de etkinlikler düzenlemeye başlamışlar ve İlk haberleşme grubu da İstanbul da kurulmuştur. İstanbul daki ilk etkinlik ve Türkiye deki İlk uluslararası oryantiring yarışması özelliğini taşıyan etkinlik, 5 Kasım 2000 de İstanbul Belgrat Ormanları nda yapılmıştır. 43 Türkiye deki ilk şehir içi oryantiring etkinliği 10 Haziran 2001 tarihinde Ankara Kalesi nde yapılmıştır. Aynı yıl içerisinde İstanbul da alışveriş merkezi haritası ile YKM Galeria da ve Yerebatan Sarnıcı içinde özel etkinlikler düzenlenmiştir. 2001 yılı Haziran ayı içerisinde Türkiye de düzenlenen en büyük etkinlik Jhonnie Walker sponsorluğunda İstanbul Kapalı Çarşı da binlerce kişinin başvurusuyla gerçekleştirilen uluslararası nitelikte bir yarışma olmuştur. Kapalı Çarşı tarihinde ilk defa Pazar günü kapılarını oryantiringçiler için açmış ve ilk defa kapalı bir mekanda oryantiring etkinliği düzenlenmiştir. İlk park oryantiring etkinliği ise 27 Ocak 2002 Tarihinde Ankara Atakule Botanik Park ta gerçekleştirilmiştir. 2001 yılı Haziran ayında İstanbul Kapalı Çarşı da ve diğeri Ankara da Türkiye den sporcuların katıldığı iki büyük etkinlik olmak üzere 25'ten fazla etkinlik düzenlenmiştir. İlk sivil yurt dışı oryantiring etkinlik girişimi; Mehmet GENÇ, Gökhan ÜNAL ve Kasırga YILDIRAK 19 28 Temmuz 2001 tarihlerinde İsveç te organize edilen ve katılımcı sayısı açısından Dünyanın en büyük oryantiring etkinliği olan O-Ringen yarışmalarına katılmışlardır. 2001 yılında düzenlenen son büyük etkinlik 2 Aralıkta Ankara Beynam ormanlarında gerçekleştirilmiştir. Oryantiringin henüz bir yıllık mazisi olmasına rağmen bu etkinliğe üniversiteler başta olmak üzere İstanbul, İzmir ve Ankara dan 200 civarında sporcu katılmış ve yarışmaya 27

katılanlar arasından her kategoride ilk 3 dereceye girenlere madalya verilmiştir. Bu etkinlik, ormanlık bir yarışmada ilk defa olmak üzere ikinci defa Elektronik Kontrol Sistemi kullanılan yarışma olmuştur. Türkiye'de resmi örgütlenme çalışması 2001 yılında başlamış ve Oryantiring Federasyonu kurulması için 05.05.2001 tarihinde yazı ile Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü (GSGM) ne başvurulmuştur. Yapılan çeşitli değerlendirmelerden sonra 28.04.2002 tarih ve 72 sayılı merkez danışma kurulu kararıyla Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Dağcılık Federasyonunun Niğde de yapılan yönetim kurulu toplantısında Oryantiring Asbaşkanlığı kurulmuştur. Çok kısa bir süre görevde kalsa da ilk federasyon Asbaşkanı olarak Kasırga YILDIRAK görev yapmıştır. Oryantiring, Asbaşkanlık olduğu dönemde IOF ye tam üye olarak kabul edilmiştir. 43 2002 yılında Dağcılık Federasyonu altında faaliyetlerine başlayan oryantiring Asbaşkanlığı 2004 yılında İzcilik Federasyonu'na bağlanarak bu federasyon altında faaliyetlerini yürütmüştür. 2006 yılında bir Oryantiring Federasyonu kurulması kararı alınmış fakat Kasırga YILDIRAK tan sonra Asbaşkanlık görevini yürüten Mustafa KARATAŞ ın rahmetli olması sebebiyle gelişmeler yavaşlamış ve yerine Nevzat VAROL Asbaşkan olarak göreve getirilmiştir. 28 Mart 2006 tarihinde İzcilik Federasyonundan ayrılan Oryantiring, 19 Haziran 2006 tarihinde alınan karar ile federasyon haline gelmiş ve başkanlığına da daha önce İzcilik Federasyonu Oryantiring Branşı Asbaşkanı olan Nevzat VAROL seçilmiştir. Federasyonların özerkleşme süreci içerisinde Oryantiring Federasyonunun da özerk olması ile ilk genel kurulunu 14 Mart 2007 tarihinde Keçiören'de yapmıştır. Yapılan birinci Genel Kurulda tekrar Nevzat VAROL başkanlığa getirilmiştir ve halen federasyon başkanı olarak görevine devam etmektedir. 44 28

Türkiye deki en büyük eğitim kurumu olan M.E.B içerisinde Ankara İl İzci Kurulu tarafından 11 13 Nisan 2003 tarihinde Ankara Kızılcahamam da oryantiring eğitim faaliyeti gerçekleştirilmiştir. M.E.B içerisinde ilk defa oryantiring etkinliği gerçekleştirilmiş ve bu etkinlikten sonra izcilere ve izci liderlerine yönelik hem eğitim faaliyetleri hem de yarışmalar düzenlenmiştir. Türkiye deki ilk show oryantiring yarışması yine Nisan ayında (26.07.2003) Turkcell in düzenlediği Free Challenge yarışları kapsamında Antalya Köprülü kanyonda yapılmıştır. Dağcılık Federasyonu Oryantiring Asbaşkanlığı tarafından katıldığımız ilk yurt dışı etkinliği, 7 12 Temmuz 2003 tarihlerinde Estonya nın Põlva şehrinde düzenlenen Dünya Gençler Oryantiring Şampiyonasıdır. 2002 2003 yıllarında oryantiring sporunun adının Türkçeleştirilmesi ve yeni bir isim bulma girişimleri başlamış ve bu konuda TDK ya başvurulmuştur. TDK tarafından uzun bir süre bir isim bulunamamış ve en sonunda okunduğu gibi yazılarak Oryantiring adı belirlenmiştir. Fakat bu isim oryantiring camiasınca uzun dönemlerce benimsenmemiş, isim benzerliğinden dolayı sürekli oryantal dansı ile karıştırılmış ve bu durum da oryantiringin Türkiye deki gelişimini olumsuz yönde etkilemiştir. 45 Türkiye nin katıldığı ilk Balkan Oryantiring Şampiyonası 18 22 Kasım 2004 tarihlerinde Kopaonik-Sırbistan da düzenlenen 7. Balkan Oryantiring Şampiyonasıdır. Bu müsabakaya silahlı kuvvetler sporcuları 29

katılmıştır. Bu tarihten sonra her yıl Balkan Oryantiring Şampiyonalarında Türkiye olarak katılınılmaktadır. 2004 yılı içerisindeki bir büyük etkinlik ise Kastamonu Yolkonak İzci Kampı ormanlık arazi haritasının çizilmesi ve izciler tarafından burada birçok oryantiring etkinliğinin yapılmasıdır. Türkiye Oryantiring Federasyonu olarak katınılan ilk uluslar arası müsabaka ise 5 10 Eylül 2006 tarihleri arasında Berovo- Makedonya da düzenlenen 9 uncu Balkan Oryantiring Şampiyonasıdır. Bu yarışmada bir sonraki Balkan Oryantiring Şampiyonasının hangi ülkede olacağının belirleneceği toplantıda, 10 Balkan Oryantiring Şampiyonasını Türkiye nin düzenlemesi kararlaştırılmıştır. Türkiye olarak katınılan ilk Dünya Oryantiring Şampiyonası (WOC) 17 26 Ağustos 2007 tarihlerinde Ukrayna-Kiev de düzenlenmiştir. 46 Türkiye Oryantiring Federasyonu olarak ev sahipliğini yaptığımız ilk uluslararası yarışma, 12 15 Eylül 2007 tarihlerinde İstanbul da düzenlenen 10.ncu Balkan Oryantiring Şampiyonasıdır. Bu yarışmada ilk defa bir Türk oryantiringçi gençler kategorisinde altın madalya almıştır. 47 10 yıldan fazla bir süredir Türkiye de yaşayan ve Oryantiring adına birçok ilke imza atan ve halen Türkiye Oryantiring Federasyonu Dış ilişkiler kurulunda görevli olan Tatiana KALENDEROĞLU 26 Şubat- 2 Mart 2007 tarihlerinde Rusya nın başkenti Moskova da yapılan Dünya Kayak Oryantiring Şampiyonasında (WSOC) hakemlik yapmıştır. 48 30

Nisan 2008'e kadar Türkiye Oryantiring Federasyonu tarafından üç büyük etkinlik düzenlemiştir. Şubat ayında Antalya da düzenlenen birinci kademe müsabakaları, Mart ayında Keçiören Belediyesi ve federasyon ile beraber yapılan Türkiye Bayrak Oryantiring Şampiyonası ve Nisan ayında Muğla da ikinci kademe müsabakaları düzenlenmiştir. Türkiye Oryantiring Federasyonunun bir rüyası haline gelen Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde ilk ve ortaöğretim kurumlarında oryantiring eğitimlerinin verilmesi konusu 16 Mayıs 2008 tarihinde iki kurum yetkilileri arasında imzalanan bir protokol ile gerçekleştirilmiştir. Bu gelişme oryantiring tarihimizde büyük bir devrim niteliği taşımaktadır. Türkiye de düzenlenen ilk resmi oryantiring yarışmasından günümüze kadar oryantiring ile uğraşan üniversite sayısı 40 ı geçmiş ve 60 den fazla kulüp kurulmuştur. Sporcu sayısı ile artık binlerle ifade edilir olmuştur. 31

2.2.4. Oryantiring Terimleri Tüm spor dallarında olduğu gibi oryantiringin de kendine has bir dili vardır. Bununla birlikte Oryantiring sporu ile ilgili bilinmesi gereken bazı terimler vardır. Bu terimler ve kısa anlamları şunlardır: 21 Kontrol Kartı: Koşucuların kontrol noktalarına geldiklerini belirten ve üzeri numaralandırılmış kartlardır. Başlangıç: Yarışmacıların haritaya girdikleri noktadır. Sadece boş bir fener bulunur. Üzerinde kontrol kodu, mühür, zımba veya elektronik kontrol ünitesi bulunmaz. Başlangıç noktası harita üzerinde bir kenarı 7 mm olan eşkenar üçgenle gösterilir. Şeklin merkezi başlangıç noktasını, yerini gösterir. Üçgenin bir ucu ilk hedefi gösterecek şekilde çizilir. Hedef: 30 x 30 ebatlarında beyaz turuncu üçgen prizmadan bir malzemedir. Okul öğrencileri için daha küçük olabilir. İnce Oryantiring: Arazide ilerlerken haritadaki detaylara çok dikkat edilmesi gereken bir oryantiring türüdür. Arazideki detayları, kesin yönünde ilerlerken hatırlama yeteneğidir. Fener: Kontrol noktalarının yerini belirtmek için genelde 30 X 30 cm ebadında turuncu beyaz renkte ve üçgen prizma şeklinde yapılmış işaretlerdir. 32

Kontrol Yeri: Arazide koşucuların uğramak zorunda olduğu aynı zamanda kontrol noktası olarak belirtilen yerdir. Parkur: Bütün kontrol yerlerini barındıran koşucuların uğramak zorunda olduğu haritada kırmızı daireyle işaretlenen noktalardır. Hedef Bilgi Kartı: Hedef Bilgi Kartı fener ile haritada verilen hedef ile ilgili resmin arasındaki ilişkiyi açıklamaya çalışan oryantiringe has sembollerden oluşmuş/oluşturulmuş bir karttır. Diğer bir değişle Hedef Bilgi Kartı fenerin konduğu hedef noktasının ne olduğunu ve bu noktanın (örneğin kaya veya binanın) tam olarak neresine fenerin konduğunu açıklamaya çalışan bir karttır. 49 Coğrafi Kuzey: Meridyenlerde gösterilen kuzey. Kuzey kutbunu gösterir ve manyetik kuzey ile çakışmaz. Noktadan Noktaya Oryantiring Parkuru: Bütün kontrol noktalarının sırasıyla ziyaret edildiği parkurlardır. Aynı zamanda klasik oryantiring parkurları olarak da tanımlanırlar. Kaba Oryantiring: İlerleme esnasında haritada büyük arazi detaylarının okunduğu oryantiringtir. Detayları hatırlama ve onları çabuk ve yaklaşık olarak göz önüne alma yeteneğidir. Kontrol/Hedef Noktası: Sporcuların bulmaya çalıştıkları, fenerlerin asılı olduğu hedef noktalarıdır. Hedef noktaları harita üzerinde çapı 6 mm olan dairelerle gösterilir. Hedef dairenin merkezindedir. 33

Bitiş/Varış Noktası: Bitiş/Varış noktası yarışmacının müsabakayı bitirdiği yerdir. Bitiş noktası haritada iç içe geçmiş 5 ve 7 mm çaplarında iki daire ile gösterilir. Zımba: Sert bir maddeden yapılmış ucunda küçük iğnelerin bulunduğu 9mm genişliğinde ve hedefe iliştirilmiş bir alettir. Oryantiring Haritası: Özel renkler ve sembollerden yapılmış oryantiring çalışmalarına yarayan coğrafik haritalardır. Plan: Grafiksel sembollerin arazi bölümlerinin özellikleriyle ve birbirileriyle ilişkilendirilerek bir kâğıt üzerine doğru bir ölçekle aktarılmasıdır. Sezgi Oryantiringi : Belli bir teknik ve pusula kullanmadan harita okuma ve arazide ilerleme kabiliyetidir. istikamettir. Manyetik Kuzey: Pusulada kırmızı nokta ile gösterilmiş olan Merkezden Çıkışlı Çalışmalar: Birkaç hedeften oluşan ve hedefler dolaşıldıktan sonra tekrar merkeze gelinip bir daha çıkılan çalışmalardır. Münhani Çizgileri: Her noktasının aynı yükseklikte olduğu düşünülen kahverengi çizgilerdir. 34

Elektronik Hedef Kontrol Sistemi: Sporcuların zamanlarının, hedeflere doğru sırada uğrayıp uğramadığının kontrolünü elektronik olarak hesaplamaya yarayan sistemdir. Üç üniteden oluşur; Hedef Kontrol Üniteleri, Elektronik Kartlar ve Yazıcı. Dünyada kullanılan ve kabul gören iki sistem vardır. Bunlar; EMIT ve Sport Ident sistemleridir. 50 Okul Bahçesi Haritası: Ölçeğinin tamamen net olmadığı okul planının ve okul bahçesinin çevresinin içinde bulunduğu plandır. Skor Oryantiring Parkuru: Haritadaki hedeflerin rastgele dolaşıldığı (puanlı oryantiring parkuru) parkurlarıdır. Her hedefin zorluk derecesine göre puanlaması yapılır. Kolaylaştırılmış Harita: Sadece başlangıç yerinin, hedef dairelerinin, bitiş yerinin, meridyenlerin ve ölçeğin bulunduğu haritadır. Bunlar çoğunlukla çizgi oryantiringi ve pusula çalışması için kullanılmaktadır. Ayak : İki hedef arasıdır. açıdır. Yön: Boylamlar ve pusuladaki kuzey oku arasında kalan Kontrol Mührü/Zımbası Elektronik Hedef Kontrol Ünitesi: Hedef kontrol kartlarındaki ilgili bölümleri işaretlemek amacıyla kontrol noktalarına konan, her birinin işaretinin farklı olduğu özel yapılmış mühürler/zımbalardır. Elektronik sistem kullanıldığında mühür/zımba yerine kodları birbirinden farklı elektronik hedef kontrol ünitesi kullanılır. 35

Topografik Harita: Yeryüzünün belli bir bölgesinin özelliklerinin yine özel sembollerle gösterildiği ve ölçekle küçültülmüş coğrafi tanımlamalarla yapıldığı haritalardır. Yıldız Çalışması: Koşucunun bir merkezden başladığı, birinci noktayı aldıktan sonra tekrar merkeze geri dönmesiyle, ikinci noktaya tekrar merkezden gitmesiyle yapılan çalışmadır. 19 2.2.5. Oryantiringin Faydaları Oryantiring sporu genç bireylere çok şey verir. Birçok ülkede ilköğretim ve lise seviyesi müfredatlarında yer alır. Bu sporun kavramsal, fiziksel, sosyal ve bireysel birçok faydaları söz konusudur. 51 2.2.5.1. Genel Olarak Faydaları 1- Oryantiring; Ailenin bütün üyeleri ile hafta sonu boyunca zihni rahatlatmak ve eğlenmek için doğaya dönebilecekleri ve aile ilişkilerini geliştirip iyi vakit geçirebileceklerdir aile sporu olarak tanımlanmaktadır. 2- Bireyin kendisini doğaya uyduracağı, doğayı nasıl koruyacağı ve doğa kanunlarına nasıl bağlı olunması gerektiğini öğrendiği Oryantiring, çevresel bir spordur. 36

3- Oryantiring seçkin bir spordur, çünkü meydan okumalarla doludur. Test edilmiş çözümleri denemek için bacakları ve beyni iyi bir şekilde kullanmalıdır. 4- Oryantiring, fiziki olduğu kadar zihnide çalıştıran son derece sağlıklı ve zekâ gerektiren bir spordur. Sadece fiziksel özellikleri geliştirmekle kalmaz ek olarak baskı ve stres altındayken bağımsız olarak düşünme ve zorlukları çözme yeteneklerini de geliştirir. 5- Oryantiring ucuz beden sporudur. Arazide sadece iyi bir harita ve pusulaya ihtiyaç duyulur. Herhangi bir spor kıyafeti ve spor ayakkabısı giyilebilir. Ancak yetenekler geliştikçe profesyonel Oryantiring malzemeleri ve özellikle Oryantiring ayakkabıları kullanılabilir. 6- Oryantiring sosyal bir spordur. Oryantiringde insanlar yaş, cinsiyet, etnik, kültürel köken ve sosyal statüden bağımsız olarak tanışır, iletişim kurulur ve beraberce hayattan zevk alınabilir. 7- Oryantiring bireye heyecan verici ve rekabetçi insan yaşamını sunan bir hazine avcılığı sporudur. 8- Görevin gerektirdiği yetenek sporu olarak önemli bir askeri spor dalı ve bir rekabet sporu olarak da, Dünya Şampiyonaları olan etkin bir spordur. 9- Oryantiring bir öğrenci sporudur, çünkü örgencilerin mantıklı düşünme ve problemleri bağımsız olarak analiz edip çözme yeteneğini geliştirir. 37

Özet olarak Oryantiring kadın - erkek, genç - yaşlı, acemi - tecrübeli, zengin yada fakir dünyanın her yanından her türlü insanın katılmak için ilgisini çekeceği bir spor dalıdır. 21 2.2.5.2. Kavramsal Faydaları 1-Coğrafya, matematik, fen bilimleri ve beden eğitimi çalışmaları bu aktivite ile sürekli olarak ve çocuğa hissettirilmeden yapılır. 2- Sürekli olarak sporcunun elindeki bilgileri yorumlamasını gerektirir, özellikle haritadan araziye uyarlayarak yorum yapılır. 3- Gençleri yeryüzü şekillerini algılayıp kategorize etmeye yöneltir ve kara haritalarına aşinalık kazandırır. 4- Temelde yön bulma ile ilgili bir spordur. Harita okuma, pusula ile açı alma ve takip etmeyi sürekli kullanmak gerekir. 21 2.2.5.3. Fiziksel Faydaları Fiziksel açıdan Oryantiring in faydalarından bazılarını ise şunlar oluşturur: 52 1- Aktivitede başarılı olmak için hızlı, çevik ve kuvvetli olmak gerekir. Kişi sürekli bu yönlerde gelişme kaydeder. 38

2- Oryantiring koşarak yapılır. Kardiovasküler dayanıklılık ve genel kondisyon arazide hızla ilerlemenin olumlu yan etkileridir. 3- Bu sporun temel özelliği, içerdiği mücadelenin hem fiziksel hem de zihinsel olmasıdır. İşin içinde harita okumak olduğunda çocuklar genellikle daha fazla antrenman yapmaya ve daha uzun koşmaya başlarlar. 21 2.2.5.4. Sosyal ve Bireysel Faydaları Bu sporun bütün türlerinin kişilerin bireysel ve sosyal özelliklerini geliştirdiği uzun bir zamandır kabul edilmektedir. Aktivite ister yarışma sporu, ister eğlenceli vakit geçirme veya macera yoğunluğu yüksek bir etap seklinde düzenlensin, kişisel gelişim için çok değerlidir. Oryantiringin bu alandaki faydaları da söyle sıralanabilir: 52 1- Ailece yapmaya çok uygun bir aktivitedir: Ailenin bütün bireyleri kendilerine uygun zorlukta parkurlara katılabilir. Aile içi iletişim ve paylaşımı destekler. 2- Bu spor, özellikle büyük şehirde büyüyen çocukların doğayla tanışmasına vesile olur. 3- Genç oryantiringçiler sürekli olarak hedef ve isteklerini net bir şekilde düşünmeye, bunlara ulaşmak için sistemli olarak çok çalışmaya, taş üstüne taş koymaya önlendirilir. 39

4- Gençler genellikle vücutlarının fiziksel ihtiyaçlarını karşılarlar. Oryantiringe genç yaşta başlayanların çok azı sigara kullanır. 5- Minikler genelde spora birkaç kişilik gruplar halinde başlarlar ve beraber çalışmayı öğrenirler. 6- Oryantiring bireyin kendine güvenini ve inancını besleyip büyütür. Çocuklar kendi kararlarının sorumluluğunu alırlar. Ormanlık bir alanda başarılı bir harita okumanın çocukta bıraktığı duygu gerçekten başardığıdır. 7- Sosyal bir spor olan oryantiringde insanlar yaş, cinsiyet, etnik, kültürel köken ve sosyal statüden bağımsız olarak birbirleriyle tanışıp kaynaşırlar. İletişim kurarlar ve beraberce hayattan zevk alırlar. 21 2.2.6. Oryantiring Türleri Uluslararası Oryantiring Federasyonu'nun organize ettiği oryantiring in şu türleri bulunmaktadır: 13 2.2.6.1. Yürüyüş (Koşu) Oryantiringi Büyük bir zihinsel çaba içeren ve dayanıklılık gerektiren bir spordur. Sporcunun pusula ve haritayla koşarken izlemesi gerektiği işaretlenmiş bir rota yoktur. Oryantiring haritası arazi hakkında yeterli detayları içerir. Oryantiringte başarılı olabilmek için sporcu mükemmel bir 40

harita okuma becerisine, mutlak bir konsantrasyona ve yüksek bir hızda koşarken çabuk ve doğru rotayı seçebilme becerisine sahip olmalıdır. 2.2.6.2. Bisiklet Oryantiringi Dağ bisikleti ile yapılır. Bazı ülkelerin bu türde yapmış oldukları etkinlilerden sonra, dağ bisikleti oryantiringin yeni bir dalı olarak ortaya çıkmıştır. Katılımcı bisikleti ile bütün kontrol noktalarını ziyaret ederek parkuru tamamlar. Kontrol noktalarındaki hedefler dağ bisikletinin gidebileceği patika ve yollara yerleştirilir. Bisiklete binebilen herkes katılabilir. Kişinin fiziksel gücü ve harita okuma becerisine göre çeşitli zorlukta parkurlar hazırlanır. Dağ bisikletini sevenler için güzel bir spordur. Düz ve eğimli arazide bisiklet sürebilme ve yön bulma zekâsı gerektirir. 17 Hedefler hep yol ve patika üzerinde olduğu için temel mantık sağa dönsola dön şeklindedir. Eğer normal bir karayolu haritasını okuyabiliyorsanız kolayca okuyabilirsiniz. Haritayı hızlı okumak ve hızlı yön bulmak için bir miktar tecrübe kazanmak gerekebilir. 13 Dağ bisikleti oryantiringi diğer oryantiring branşlarında olduğu gibi bir dayanıklılık sporudur. Fakat dağ bisikleti ve oryantiring heyecanlarını birlikte yaşatır. En önemli oryantiring becerilerinden rota seçimi ve harita hafızası sporcuya en gerekli olanlarıdır.yüksek seviyedeki bir atlet iyi derecede bisiklete binmeli ve bisikletle tepe yukarı ve tepe aşağı yüksek hızda gidebilmelidir. Gerekli malzemeler bisiklet malzemeleri, kask, harita, pusula, harita tutacağıdır. 2.2.6.3. Kayak Oryantiringi Kayak Oryantiringi koşulu kayakla yapılan kış sporudur. Yaz sezonunda yapılan oryantiring disiplinlerine benzeyen kayak oryantiringi çok yüksek seviyede fiziksel ve zihinsel güç gerektirir. 24 Elit düzeydeki bir 41

kayak oryantiringçisi, iyi bir dayanıklılık kayakçısı, iyi bir harita okuyucusu ve bu iki yeteneği birleştirebilendir. Atletler her yarışta yüzlerce rota seçiminden birini süratle yapabilmelidir. Gerekli malzemeler, kayak malzemeleri, harita tutacağı, harita, pusuladır. 53 Kayak Oryantiring uluslararası olimpiyat komitesi tarafından olimpik bir spor olarak tanınıyor olmasına rağmen, henüz olimpiyat yarışlarına girememiştir, fakat ilk girecek olimpik tür olması beklenmektedir. 24 Sporcuların haritaları ve pusulaları omuzdan bağlanan bir aparatla tutturulan mekanizmanın üzerinde durur. 2.2.6.4. Patika Oryantiringi Engellilere yönelik tekerlekli sandalye ile yapılan oryantiring türüdür. Hedefler tekerlekli sandalyenin gidebileceği patikaların üzerine konulduğu için patika oryantiring denilmektedir. 24 Engelli oryantiringi doğal arazide harita okumaya dayalı bir oryantiring disiplinidir. Bu disiplin insanlara, hareket kabiliyeti sınırlı insanların da yarışmalara katılabileceklerini göstermeyi amaçlamaktadır. Elle veya elektrikle çalışan tekerlekli sandalyeli, yürüme değnekli veya bir yardımcı sayesinde hareket edebilen engellilerin yarıştığı ve süratli hareketin olmadığı bir yarışmadır. Gerekli malzemeler: Harekete yardımcı malzemeler, harita, kontrol kartı, pusuladır. 54 42

Oryantiring Kayak Oryantiringi Bisiklet Oryantiringi Patika Oryantiringi Şekil : 1 Oryantiring Türleri 2.2.7. Oryantiring Teknikleri Oryantiringde birçok teknikten söz edilebilir. Önemli olan doğru zamanda doğru tekniği/teknikleri kullanabilmektir. Bir hedefe giderken sadece bir teknik kullanılır diye bir kural yoktur. Muhakkak ki her hedefe gidiş ayrı bir teknik veya teknikler kombinasyonunu ister. Oryantiringde kullanılan bazı teknikler: 2 Kaba pusula: İnce pusula, Ölçme ve Adımlama, Kaba Oryantiring, İnce Oryantiring, Yön Değiştirme, Patika/Hat Oryantiringi, Arazi Yapısını Görebilme/Hedefi Basitleştirme, Son Saldırı Noktasından Hedefe Ulaşabilme, Kaba Münhani Yorumlaması, İnce Münhani Yorumlaması, Yönelme... Kasıtlı Sapma/Muz Tekniği: Oryantiringde bir hedeften diğerine gitmenin en kısa yolu hiç şüphesiz dosdoğru gitmektir. Fakat bu her zaman mümkün olamamaktadır. Genelde hedefin sağı veya solu 43

nirengi alınır ve daha sonra hedef bulunur. İşte bu yönteme Kasıtlı Sapma/Muz Tekniği denmektedir. Kaba Münhani Yorumlaması: Kaba münhani yorumlaması, kaba oryantiring tekniğinin bir şeklidir. Arazide münhani çizgilerinden başka fazla ayrıntının bulunmadığı zamanlarda kullanılır. Patika Hat Oryantiringi: Bazı hedeflere gidişte sporcuyu hedef bölgesine kadar götüren bir patika, yol veya hat (elektrik hattı, sırt hattı, dere ) olabilir. Yapılması gereken hedef bölgesine kadar bu hattı takip etmektir. İnce Oryantiring: İnce oryantiringde sistem; yönünü bulmak için küçük nesneleri kullanmak, uygun bir hızda ilerlemek, daha derin konsantre olmaktır. Harita, kaba oryantiringe nazaran daha dikkatli okunmalıdır. Anahtar kelimeler dikkat ve disiplindir. Ölçme ve Adımlama: Bazı hedeflere gitmek için bulunulan noktadan hedefe kadar olan mesafeyi ölçmek ve bu mesafeyi adımlamak gerekmektedir. Son Saldırı Noktasından Hedefe Ulaşabilme: Son saldırı noktası, hedefe gelmeden önce sporcunun görmeyi planladığı son noktadır. İnce Münhani Yorumlaması: Bu teknik de ince oryantiring tekniğinin bir bölümünü oluşturmaktadır. Amaç arazideki münhani girintilerini, arazi şeklini ve ince ayrıntıları yakalamaktır. 44

Yönelme: Yönelmede esas şudur; sporcu hedef bölgesine gelmiştir. Artık başka saldırı noktası/ayrıntı yoktur ve yapacağı iş, yönünü tam hedef istikametine çevirmek/hedefe yönelmek ve pusula bağlayıp adım sayarak hedef noktasını/feneri bulmaktır. Bilardo Topu: Bilardoda sayı alabilmek için topu bantlara ve/veya diğer seçilen topa vurup ilerletmek gerekir. Sporcu da arazide hedefe ulaşana değin bilardo oynar gibi noktalara bir bilardo topu misali çarpmalı/görmeli ve sonrasında feneri bulabilmelidir. Oryantiring teknikleri uygulanırken doğru yönü bulabilmek için çoğu zaman pusuladan faydalanılmaktadır. Bir hedeften diğerine ve/veya bir noktadan diğerine giderken pusulanın haznesini değil cephe döndürülmelidir. Pusulanın ucu istikameti ve bulunulan yeri belirlemek için kullanılmalı. Hareket edip haritadaki detayları geçtikçe pusulanın ucu da aynı zamanda ileri hareket ettirilmelidir. 2.2.8. Oryantiring Malzeme ve Araçları Bir oryantiring yarışmasını koşabilmek için harita ve pusulaya ihtiyaç vardır. Harita dünya yüzeyinin belirli bir oranda küçültülerek kâğıda aktarılmış görüntüsüdür. Pusula da haritayı yönüne koymamıza ve takip edeceğimiz yönü veya yolu bulmanıza yardım eder. Oryantiring yapı olarak basit bir spordur. Ormanlarda ve açık kırlık alanlarda geçer. Eğlenceli orieentering in ana özellikleri yıllar boyunca değişmiştir. Teknoloji kontrol noktalarındaki kendinden mürekkepli damgaları iğneli zımbalarla değiştirmiştir. Teknoloji aynı zamanda sadece ziyaretleri değil ama aynı zamanda adımları ve bitiş zamanını da kaydeden bir mikroçip kartını da tanıtmıştır. 21 45

2.2.8.1. Harita Harita oryantiringçinin oyun alanıdır. Eğer orienteering haritası yapılmış bölge yoksa bu sporu yapma şansınız yoktur. O nedenle oryantiring de harita en önemli malzemelerin başında gelir. Şekil : 2 Oryantiring Malzemeleri Oryantiring in yapılabilmesi için oryantiring haritaları yapılması gerekir. Eğer oryantiring yapılmak isteniyorsa öncelikle yapılması gereken oryantiring, yapılması düşünülen bölgede, şehirde her şeyden önce harita yapılması olacaktır. Ancak bu haritalar özel meslekleri orienteering olan orienteering harita yapımcıları tarafından yapılabilmektedir. Böyle bir haritanın yapılması için önce 1:10.000 lik ve üzerinde eş yükselti çizgileri olan temel harita gerekmektedir. Temel harita üzerine bir harita yapımcısı arazide çalışıp onu orienteering haritası haline getirir. Bu haritacılar gündüz arazide çalışıp akşamları çizdiklerini bilgisayara taşırlar. Araziyi bir oya gibi işlerler. 1m yüksekliğinde bir kaya, 46

2m 2 lik bir ıslak alan bile tek tek haritada belirtilir. Bir uzman haritacı 1 haftada iyi hava koşullarında ancak 1km 2 alanı haritalayabilir. İlk renkli oryantiring haritası Knut VALSTAD tarafından çizilmiştir. 30.04.1950 tarihinde Norveç Oslo da bu harita kullanılarak oryantiring yarışması düzenlenmiştir. 55 Bu tarihten itibaren renkli oryantiring haritaları İsveç ve Norveç haritacılarınca çizilmeye başlamıştır. 40 İsveç ve Norveç te özel harita komiteleri kurulmuş. 1965 yılında uluslararası harita standartları (Oryantiring Haritaları Uluslar arası Standartları International Specification for Orienteering Maps ISOM) kabul edilmiştir. 20 1969 yılında Dorksy Sovyetler Birliği nde IOF kongresi yapılmıştır. Bu kongrede alınan kararlar neticesinde ilk ISOM yayımlanmıştır. Bu standartlarda çizilen ilk harita ile Doğu Almanya da 1970 yılında Dünya Şampiyonası düzenlenmiştir. Daha sonra 1975 yılında ikinci, 1982 yılında üçüncü, 1990 yılında dördüncü ve 2000 yılında da beşinci ISOM (ISOM2000) yayınlanmıştır. Oryantiring haritası ister 5 renkli versiyon olsun isterse de basit siyah - beyaz okul alanı haritası olsun, her seviyedeki yarışmacı için en önemli malzeme kalemidir. Özellikle çizilmiş ve ulusal ve uluslararası normlara göre basılmış olarak bir harita, araziyi Oryantiringçinin onu gördüğü gibi resmeder. Yer detayları ölçeğe ve yarışma tipine uyacak şekilde genelleştirilmiştir. Birçok profesyonel Oryantiring haritacılığı firması olmasına rağmen çoğu haritalar hala bizzat Oryantiringçiler tarafından araştırılıp çizilmektedir. Harita iyi görünmelidir, ama her şeyden önce okuması kolay ve yol kat etme ve şanstan çok yeteneğin kontrol testlerini elde etmek için yapılan yarısın her seviyesinde yeterince kusursuz olmalıdır. Açık ormanlar beyazdır, tarlalar sarı ve koşu alanları yeşilden 47

beyaza renk gölgeleri ile gösterilir. Harita oryantiringçinin temel aletidir. Dikkatlice sarılmış plastik zarfıyla korunmuş ve oryantiringe yardımcı olarak ve pusula ile yönetilmiş bir biçimde olarak, harita istikamet boyunca oryantiringçiyi adım adım yönlendirir. Eğer oryantiring bir harita ve pusula sporuysa önceliği olan şey haritadır. 21 Resim: 1 Oryantiring Haritası 48

2.2.8.2. Pusula Oryantiring özde bir yön bulma sporudur. Yön bulma, harita okuma, rota seçimi ve hedefe yönelmeyi kolaylaştırmanın en kolay yolu ise pusula kullanmaktır. Pusulanın kolay kullanılması, rahat ve hızlı okunması, koşarken iğnesinin titrememesi, iğnenin ani yön değişikliklerine hızla tepki vermesi istenir. Bu yüzden yarışma tipleri son derece hassas iğnelere sahiptir. Son yıllarda parmak veya bilekte taşındığı için haritayı tutmayı ve okumayı kolaylaştıran modeller yaygın olarak tercih edilmektedir. İlk sıvı doldurulmuş pusula 1862 de ABD de üretilmiştir. 40 Fakat oryantiringde kullanılan pusulaların gelişimi ile ilgili önemli çalışmalar İskandinav ülkelerinde olmuştur. 1930 da Kjellstram kardeşler Bjorn ve Alvan ile arkadaşları Gunner Tillander in, ki bunlar dönemin en iyi oryantiringçileriydiler, çalışmaları neticesinde pusulalar küçülmüş ve koşarken rahatça elde taşınabilir hale gelmiştir. Gerek oryantiring haritalarında yaşanılan gelişmeler gerekse pusulanın geliştirilmesi ve basit kullanılır hale gelmesiyle oryantiringin bir koşu sporu olarak gelişmesi ve daha geniş kitlelere yayılması mümkün olabilmiştir. 40 Doğada kullanılacak pusulada bulunması gereken temel özellikler şunlardır: 11 Serbest dönebilen manyetik iğne, bir ucu diğerinden farklı (kırmızı) renkte olur ki kuzey kolay bulunur. 49

Döner kapsül, içi sıvı doludur ve pusula iğnesi bulunur. Kapsülün görevi iğnenin titreşmesini azaltarak daha doğru okuma sağlamaktır. Kapsül çevresindeki bilezik 2 derece gösterge ile 0-360 derece arasında dereceler işaretlenir. Yön oku ve ona paralel meridyen çizgileri, iğnenin altında yer alır ve kapsül ile beraber döner. Referans çizgisi- açı buradan okunur. Pusula tabanının dikdörtgen seklinde ve şeffaf olması, Gidilecek Yön Oku bulunması ve kenarının uzun olması kullanımı kolaylaştırır. Cetvel, metrik ve inch olarak işaretlenmiş. Kısa mesafe ölçümlerini kolaylaştırır. 50

Resim : 2-5 Eski ve Yeni Pusula Çeşitleri 51

2.2.8.3. Kıyafet Bütün sporlar gibi Oryantiringin de belirgin özel araçları vardır. Bol bir naylon elbise, altları çıkıntılı koşu ayakkabıları kullanılabilir. Oryantiring değişik iklimlerde, alanlarda ve yılın farklı zamanlarında gerçekleştiği için kullanılan malzemeler yarışma şartlarına uygun olmalıdır. Aşırı soğukta termal iç çamaşırı artı rüzgar ve su geçirmeyen anoraklar zaruri olabilir. Siperli bir kasket gözlükleri yağmurdan korur. Yüksek ısılarda kıyafetler kısa kollu ve şortlu bir hale çevrilebilir. Bedenin tamamen sarılması ise kesiklerden dolayı enfeksiyonların yayılmasını önlemek içindir. Bazı ülkelerde hassas bölgelerde çivili ayakkabıların giyilmesi yasaktır. Kıyafet yarışmanın tipinden ve büyüklüğünden de etkilenir. Küçük bir okul yarışı için yarışmacılar bir yarış giysisi ve eğitim ayakkabısı giyebilirler. Bu durumda bile, çocukların çok hassas oldukları aşırı sıcaklıklarına dikkat edilmelidir. Kot pantolonlar ıslak ortamlarda soğuk kompres görevi görürler. Daha az tecrübeli yarışmacılar çok tecrübeli Oryantiringçilerden daha fazla kıyafete ihtiyaç duyarlar. Parkur zorluğu gibi kıyafet, yarışma tecrübesiyle eşleştirilmelidir. 21 2.2.8.4. İğneli Zımbalar Yeni başlayanların bir kontrol kartındaki kontrol kodunu kaydedebilmeleri için bir kalemin yeterli olmasına rağmen iğneli zımbalar bir kontrol noktasının ziyaret edildiğini onaylamanın en yaygın metodudur. Teknoloji ilerledikçe, şimdi sadece önemli yarışmalarda kullanılan kartlar, maliyetler düştükçe ve verimlilik arttıkça bütün Oryantiring yarışmalarında yaygınlaşacaktır. şimdi kullanılan iğneli zımba, yarışmacının zamanı ve performansı kaydedilmeden önce parkur için bir ana kartta doğrulanabilen iğne ucu kalıbını her kontrol karesine bırakır. 21 52

Resim : 6 Oryantiring Zımbası 2.2.8.5. Uzmanların Malzemesi Haritayı ellerinde tutarken bazı Kayak Oryantiringçileri, Dağ Bisikleti Oryantiringçileri ve bazı engelli sporcular yarışmakta zorluk çekmektedirler. Her üçü için de, sabit bir harita tutucusu sağlamak için bir müzik standı üzerine varyasyonlar kullanılabilir. Kayak Oryantiringçileri durumunda göğüsteki bir koşuma bağlanabilir veya dağ bisikletinin makine parçalarının uygun bir bölümüne tutturulabilir. Gece Oryantiringçileri pille çalışan bir kafa lambasına ihtiyaç duyacaklardır. Halojen versiyonlar güçlü görüntü verebilirler ama piller sık sık doldurulmalıdır. Elle tutulan bir fener pusulayı ve haritayı birlikte kullanmaya çalışırken pek de yararlı olmayacaktır. Okul alanları ve şehir parkları gibi hassas bölgeler dışındaki yerlerde gerçekleşen bütün yarışlarda emniyet amacıyla bir düdüğün taşınması gereklidir. Adım zamanlarını bir düğmeye basarak kaydeden bir saat, kullanışlı bir antrenörlük ve geri kazanım aracıdır. 21 53

2.2.8.6. Kontrol Kartları Bu kartlar, isimleri, sınıfları, başlama bitiş zamanını olduğu kadar rotadaki her kontrolde ziyaret edildiğinin kanıtını kaydeder. Yarışmacı kartın üzerindeki her numaralı kutuya tek bir iğne kodu tutturabilmek için kontrol işaretleyicisiyle ile bir zımba kullanır. Bu zımba bitişte ve sonuç amaçları için hesaplanan gidilmiş zamanda kontrol edilir. Bir çok yarış için yarışmacının detayları gösteren ve yırtılabilen bir koçan başlangıçta dağıtılır. Bu daha sonra yarışmacının ormanı terk ettiğini kontrol etmek için kullanılır. Oryantiringçiler için altın kural da sudur: rotayı tamamlasın yada tamamlamasın hepsi bitişe gelmelidir. Yarışmacılar kartı harita zarfına yerleştirebilirler veya yarış esnasında giysilerine iğneleyebilirler veya elde taşınabilecek bir plastik çantaya koyabilirler. Elektronik zımbalama ile elle tutulmaya programlanmış yatay bir disk her kontrol noktasında veya kayıt zamanında küçük bir çivi yardımıyla tutturulmuştur. 21 Resim : 7 Elektronik Kontrol Kartı 54