ENDÜSTRİYEL TAŞIMA (TRANSPORT) Bir malzeme, mal veya ürünün bir yerden başka bir yere taşınmasına endüstriyel taşıma denir. Endüstriyel taşınma iki sınıfa ayrılmaktadır. İç Taşıma (Kısa mesafeli taşıma) Dış Taşıma (Uzun mesafeli taşıma) Dış Taşıma Ham madde, yarı-mamul ürünler, yakıt, ana ve yardımcı maddelerin üretim tesislerine getirilmesi ve son ürünlerin ve üretim atıklarının üretim tesislerinden uzaklaştırılması işlemidir. (Denizyolu, havayolu, karayolu, demiryolu) İç Taşıma Üretimi tamamlanmış ürünün çeşitli ambarlara ve üretim birimlerine dağıtımı, nakliye araçlarına yüklenmesi; hammadde ve yarı mamul maddenin üretimde süreç içi hareketlerin sağlanması amacıyla yapılan taşıma işlmidir. (Krenler, kriko, asansör, sürekli ileticiler) ENDÜSTRİYEL TAŞIMADA YÜKLERİN SINIFLANDIRILMASI Taşınacak mallar katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç kısıma ayrılırlar. Genellikle gazların ve sıvıların iletimi borularla mümkündür. Ancak doldurulmuş ve paketlenmiş (bidonlar, şişeler, kutular) sıvı ve gazlar katı taşıma malları olarak kabul edilirler. Endüstriyel Taşımada Yüklerin Sınıflandırılması Taşınacak Mallar Sıvı Mallar Katı Mallar Gazlar Parça Mallar Dökme(Yığın) Mallar Parça Mallar Parça mallar, paketlenmiş veya paketlenmemiş parça mal olarak sınıflandırılabilir. Fıçılar, kasalar, balyalar, şişeler, torbalar paketlenmiş parça mallardır. Torbalara doldurulmuş veya herhangi bir şekilde paketlenmiş yığın mal, taşıma tekniği yönünden parça maldır. Torbalanmış kahve, makarna,
çimento, paketlenmiş bisküvi, şeker birer parça maldır. Taşlar, makine parçaları, makine grupları ve tertibatlar, döküm parçaları, mobilyalar, cam eşyalar ise paketlenmemiş parça mallardır. Parça mallar, bantlı iletici gibi sürekli iletim araçları ile ve gerekse asansör, vinç gibi kesikli çalışan iletim araçlarıyla iletilebilirler. Dökme (Yığın) Mallar Yığın mallar döküldüğü yerde ve yer değiştirme esnasında yığın teşkil edebilen toz, pudra halinde veya taneli yapıda olan çok küçük parçalı mallardır. Parça mallarının aksine daima paketlenmemiş durumdadırlar. Maden cevheri, kömür, pudra, döküm kumu, çimento, kireç taşı, muhtelif tahıllar bu gruba giren mallardır. Yığın malların iletiminde bantlı konveyör, helezon konveyör, elevatör, pnömatik ileticiler, titreşimli ileticiler gibi sürekli ileticiler kullanılır. İletimde doldurma işlemi, genel olarak kepçeler, kovalar ve emicilerle yapılmaktadır. TAŞINACAK MALLARIN ÖZELLİKLERİ VE TRANSPORT MAKİNASININ SEÇİM VE TASARIMINA ETKİSİ Taşınacak malların türü, fiziksel, mekanik ve kimyasal özellikleri, taşıma tekniği ile taşıma işleminde kullanılacak transport makinasının seçiminde ve tasarım ilkelerinin belirlenmesinde ana etkendir. Parça Malların Önemli Özellikleri Parça malların dıştan dışa ölçüleri, biçimleri, parça ağırlıkları, dikerek ya da asarak taşımaya uygunlukları ile diğer mekanik ve kimyasal özellikleri taşıma tekniğinin ve transport araçlarının seçimini belirler. Bu özelliklerin başlıcaları aşağıda sayıldığı gibidir. Kütle Şekil ve boyutlar (Maksimum boyutlar, keskin çıkıntı ve köşeler) Oturma yüzeyinin yapısı Sıcaklık (Döküm parçalar) Taşıyıcı yüzey ile iletim malı arasındaki sürtünme katsayısı Sertlik ve kırılganlık(çarpmalara karşı hassasiyet) Aşındırıcılık (Mekanik veya kimyasal) Kimyasal özellikler(zehirli, uçucu, aşındırıcı) Patlayıcılık, yanıcılık Dökme Malların Önemli Özellikleri Yığın yoğunlğu Tane büyüklüğü Yığın açısı Topaklanma kabiliyeti Tozlanma kabiliyeti, Aşındırıcılık, Yapışkanlık Nem Sıcaklık
Korozyon kabiliyeti İnsan sağlığına etkisi Statik elektrik hasıl etmek Malzemelerin Diğer Özellikleri, Kimyasal özellikler(zehirli, uçucu, aşındırıcı) Taşıma esnasında satış değerlerinin azalması MALZEMELERİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Malzemenin Tane Büyüklüğü ve Granülometrik Yapısı Bir malzemenin tane büyüklüğü denilince malzemeyi oluşturan tane veya parçaların boyutları ve bu tanelerin büyüklüklerine göre yığın içindeki yüzdelik dağılımı anlaşılır. Yığından alınmış belli bir kütledeki parçaçıkların boyutlarına göre niceliksel dağılımına yükün granülometrik yapısı denir. Granülometrik yapı malzemenin yığın yoğunluğunu da tayin eder. Bu özellik ise malzemenin taşınma kapasitesinin belirlenmesinde önemli rol oynar. Dökme malzeme, yapısındaki parçacıkların büyüklüğüne göre, boyutlandırılmış veya boyutlandırılmamış olarak ikiye ayrılır. Malzeme içindeki en büyük parçacık boyutunun a max en küçük parçacık boyutuna a min oranı 2.5 den büyükse malzeme boyutlandırılmamış; eğer bu oran 2.5 den küçükse malzeme boyutlandırılmış malzeme olarak adlandırılır. Boyutlandırılmış malzemelerde parça boyutu 0.1 mm den büyük parçacıklar içeren malzemelerin parça boyutunu(granülometrik yapısı) belirlemek için bu malzemeler arka arkaya farklı ölçülerdeki eleklerden geçirilirler. 0.1 mm den küçük parçacıklı dökme malzemelerinin granülometrik yapısı ise farklı boyutta parçacıkların su yada havadaki çökelme hızlarının farklı oluşuna dayanan bir yöntemle belirlenir. Boyutlandırılmamış(homojen olmayan) malzeme yığınlarında en büyük çizgisel boyut olan (a) köşegenin uzunluğu parçacığın maksimum boyutunu verir. Sürekli transport makinası ile yardımcı donatımının tasarımı ve seçimi için gerekli parametrelerden bir bölümünü bu parça boyutu belirler.
Boyutlandırılmamış malzeme yığınında parça boyutu a = amax amin 2 bağıntısı ile hesaplanır. Bir malzemeden alınan numunede, 0.8a max ile a max arasındaki boyutlardaki bölüme ait malzemenin ağırlığı numunenin toplam ağırlığının %10 unu geçerse, a max bu malzemeye ait parça boyutu olarak kabul edilir; a =a max Toplam ağırlığının %10 undan az ise, 0.8 a max bu malzemeye ait parça boyutu olarak kabul edilir. a =0.8 a max Parça boyutuna göre ise malzemeler tablodaki gibi sınıflandırılmıştır. Dökme malların tane boyutları Malzeme Cinsi Tane Büyüklüğü, a[mm] İri taneli > 160 Orta taneli 60-160 Küçük taneli 10 60 Taneli 0.5 10 Tozlu < 0.5 Dökme Malzemelerin Yığın Yoğunluğu ( Özgül Ağırlığı) Yığın malzemelerin yoğunluğu, darası ve hacmi belirli bir kaba doldurulan malzemenin tartılması sonucu belirlenir. Yoğunluk net ağırlığın kap hacmine oranlanması ile elde edilir. Buna göre birim hacmi dolduran yığma malzemenin ağırlığına özgül ağırlık denir. ( t/m 3 )
Yığma malzeme sıkıştırılınca özgül ağırlığı artar, malzemenin cinsine göre bu artma miktarı %5-52 arasında olabilir. Yığın yoğunluğu malzemenin hacim ve ağırlığı ile yakından ilgili olduğundan ileticinin taşıma kapasitesinin belirlenmesinde önemli rol oynar. Tanım Yığın özgül ağırlığı [t/m 3 ] Örnek Hafif < 0.6 Ağaç talaşı,turba, Kok Orta ağır 0.6 1.1 Buğday, Taşkömürü, Cüruf Ağır 1.1-2.0 Kum, Kireç taşı Çok ağır > 2.0 Demir cevheri, Kurşun cevheri Malzemenin Şev Açısı Düz bir yüzey üzerine dökülen bir malzeme bir koni oluşturur, bu koni yüzeyinin yatayla yapmış olduğu açıya tabii şev açısı veya iç sürtünme açısı denir. Şev açısı malzemeyi oluşturan malzemelerin birbiri üzerinde kayma kabiliyeti ile ilgilidir. Kayma kabiliyeti ne kadar çoksa bu açı o kadar küçük olacaktır. Şev açısı malzemenin akıcılığı ile doğrudan ilgili olduğundan taşıma eğimi ve taşıyıcı tipinin belirlenmesinde önemli rol oynar. Şekil. Şev Açısı Sürtünme Açıları Taşınan malzeme ile çelik, tahta, beton, lastik gibi malzeme arasındaki sürtünme katsayılarının bilinmesi tasarım sürecinde önemlidir. µ o =tan ρ o durgun halde µ =tan ρ hareketli halde µ o ve µ durgun ve hareketli hallerdeki sürtünme katsayısı ρ o ve ρ durgun ve hareketli hallerdeki sürtünme açıları
Dökme malın aşındırma etkisi Dökme malın aşındırma etkisi, parçaların temas etkileri taşıma elemanları yüzeylerini aşındırma kabiliyetidir. Aşındırma derecesi taşınan parçacıkların sertliğine, şekline ve boyutlarına ve kimyasal özelliklerine bağlıdır. Kül, demir cevheri, kok ve çimento gibi malzemeler oldukça aşındırıcı malzemelerdir. Dökme malları, aşındırıcı etkisine göre (A,B,C,D) olmak üzere dört gruba ayırmak mümkündür. A B C D Aşındırıcı olmayan Az aşındırıcı Orta derecede aşındırıcı Kuvvetli aşındırıcı Taşıma makinaları elemanlarının hızlı aşınmalarını önlemek için, taşıma makinalarının konstrüksiyonuna uygun şekilde yapılması gerekir. Dökme mallarının karakteristikleri Malzemeler Aşındırma Grubu Yoğunluk [t/m3] Şev açısı [Derece] Sürtünme Kat. μst Buğday unu A 0.45 0.66 50 55 0.65 Kireç taşı B 1.2 1.5 40 45 0.56 (küçük parçalı) Kuru kum C 1.4 1.65 30 35 0.80 Kuru kül D 0.4 0.6 40 50 0.84