TİSK İŞGÜCÜ PİYASASI BÜLTENİ 2015 (SAYI: 34) (Temmuz 2015 TÜİK HİA Verilerinin Değerlendirilmesi) Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) Temmuz 2015 Hanehalkı İşgücü İstatistikleri, 15 Ekim 2015 tarihli Haber Bülteni ile açıklanmıştır. Bu çalışmanın ilk bölümünde söz konusu veriler kapsamında işgücü piyasasında ön plana çıkan gelişmeler, ana başlıklar halinde özetlenecektir. İkinci bölümde, işgücü piyasasında Temmuz 2015 sonrası dönemdeki güncel gelişmelerin görülebilmesi amacıyla Türkiye İş Kurumu nun (İŞKUR) açıkladığı işsizlik ödeneğine başvuranların sayısındaki gelişmeler ile reel kesimin ve tüketicilerin anketlerden elde edilen istihdama yönelik beklentilerinden yararlanılacaktır. Üçüncü bölümde ise Genel Değerlendirme yapılmıştır. I. İŞGÜCÜ PİYASASINDAKİ DURUM VE GELİŞMELER ( 2015 İTİBARİYLE) a. İŞGÜCÜ KOMPOZİSYONU: Son bir yılda Türkiye de 15 yaş ve üzerindeki nüfus 870 bin kişi artmış; 165 bin kişi çeşitli nedenlerle işgücü piyasasının dışında kalanlar arasından ayrılarak işgücü piyasasına dahil olmuştur. Böylece işgücü artışı 1 milyon 35 bin kişi olmuştur (Grafik 1). 2014 Temmuz döneminde 1 milyon 758 bin kişi olan işgücü artışı bir yılda %41,1 oranında küçülmüştür. Yıllık işgücü artışı Ocak 2015 te 1 milyon 452 bin kişi olmuştu. İşgücü içinde istihdam edilenler 932 bin kişi; işsiz sayısı 103 bin kişi artmıştır. 100% Grafik 1 İşgücü Kompozisyonundaki Değişim (Temmuz 2015 döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre; bin kişi) 80% 60% 40% 20% 0% -20% Çalışma Çağındaki Nüfus (870) İstihdam (932) İşsiz (103) İDO (*) (-165) 15+ yaş nüfus İşgücü yapısı (*) İşgücüne dahil olmayanlar.
2012 OCAK 2013 OCAK 2014 OCAK 2015 OCAK 2 b. İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI: İşgücüne katılma oranı Temmuz 2015 döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre 1,1 puan artarak %51,3 ten %52,4 e çıkmıştır. Artışta 1,6 puanla kadınların etkili olduğu anlaşılmaktadır. Oran, erkeklerde %72,8; kadınlarda %32,4 tür (Grafik 2, Tablo 1). İşgücüne katılma oranı Temmuz 2015 itibariyle 15-24 yaş toplamında %45,8; genç erkeklerde %59,5 ve genç kadınlarda %32 dir. İşgücüne katılma eğilimi gençlerde de çok yüksektir; oranda 1,7 puan artış vardır. Genç kadınlarda bu artış 2,4 puana çıkmaktadır. Grafik 2 İşgücüne Katılma Oranı Ocak-Temmuz Dönemi 2014 ve 2015 (Yüzde) 80,0 60,0 40,0 71,1 71,4 50,3 51,1 29,9 31,3 20,0 0,0 2014 2015 Toplam Erkek Kadın 53,0 52,0 51,0 50,0 49,0 48,0 47,0 46,0 45,0 48,3 47,4 Grafik 3 İşgücüne Katılma Oranının Seyri Ocak 2012-Temmuz 2015 49,1 48,3 51,3 50,4 52,4 51,5 Mevsim Etkisinden Arındırılmamış Mevsim Etkisinden Arındırılmış Oran, mevsim etkisinden arındırılmış verilere göre incelendiğinde, bir dönem önceye (Haziran 2015 e) göre 0,1 puan arttığı görülmektedir (Grafik 3). Nisan dan itibaren zayıf bir artış eğilimi dikkati çekmektedir. Bir yıl önce işgücü piyasasında bulunmayan 215 bin iş aramayan ancak bulduğu takdirde çalışmaya hazır olan kişi, 118 bin ev kadını, 92 bin çalışamaz halde olan kişi, 20 bin mevsimlik çalışan çalışma talebiyle iş aramaya başlamıştır. Buna karşılık, 295 bin emekli, 84 bin iş bulma ümidi olmayan kişi ve bin öğrenci işgücü piyasasının dışına çıkmıştır. TÜİK in içeriğini açıklamadığı Diğer kategorisinde 99 bin kişilik azalış olmuştur.
3 Tablo.1 İşgücü Piyasasında Gelişmeler (Nüfus Grupları İtibariyle) Türkiye Erkek Kadın Genç Nüfus (15-24) (Temmuz 2015 itibariyle) Bin Kişi Değişim (*) Bin Kişi Değişim (*) Bin Kişi Değişim (*) Bin Kişi Değişim (*) 15 + Yaş Nüfus 57.891 870 28.592 430 29.300 441 11.805 77 İşgücü 30.311 1.035 20.825 451 9.487 584 5.405 232 Toplam İstihdam 27.342 932 19.043 470 8.299 462 4.418 187 -Zamana Bağlı Eksik İstihdam 462-58 318-58 144 0 67-11 -Yetersiz İstihdam 536 31 434 28 102 4 131 24 -Tam Zamanlı İstihdam 26.880 990 18.725 528 8.155 462 4.351 198 İşsizler 2.970 103 1.781-20 1.188 123 987 45 İşgücüne Dahil Olmayanlar 27.580-165 7.767-22 19.813-143 6.400-155 -İş Bulma Ümidi Olmayan 673 84 409 60 264 24 - - -İş Aramayan, Çalışmaya Hazır 1.775-215 583-53 1.192-162 - - -Mevsimlik Çalışan 69-20 18-8 51-12 - - -Ev Kadını 11.432-118 - - 11.432-118 - - -Öğrenci 3.894 1 1.830-59 2.064 60 - - -Emekli 4.082 295 3.138 158 944 137 - - -Çalışamaz Halde 3.863-92 1.361-41 2.502-52 - - -Diğer 1.791-99 428-79 1.363-20 - - İşgücüne Katılma Oranı, % 52,4 1,1 72,8 0,5 32,4 1,6 45,8 1,7 İşsizlik Oranı, % 9,8 0,0 8,6-0,2 12,5 0,5 18,3 0,1 Tarım Dışı İşsizlik Oranı, % 12,0 0,0 9,9-0,3 17,5 0,3 21,9-0,4 (*) Temmuz 2015 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir. c. İSTİHDAM: Nisan 2015 dönemi itibariyle toplam istihdam 27 milyon 342 bin kişi olup, istihdam edilmeyenler (işgücüne dahil olmayanlar ve işsizler) 30 milyon 550 bin kişi ile çok daha büyük bir kitledir. Bir başka ifadeyle çalışma çağındaki nüfusun yarısından azı (%47,2) çalışma ve kazanç sağlama olanağına sahip; yarısından fazlası (%52,8) ise bundan yoksundur (Grafik 4). Görüldüğü gibi %47,2 düzeyindeki istihdam oranını yükseltmek açısından en fazla potansiyele sahip grup, ev kadınlarıdır. TÜİK, evde engelli bakım yardımı alan kişileri ücretli istihdamına dahil etmiştir. 2014 yılında 450 bin kişi düzeyinde olduğu bilinen, 2015 te muhtemelen sayısı daha da artan bu kitlenin ücretli istihdamına dahil edilmesi, tartışmaya açık bir uygulamadır. Toplam İstihdam ve İstihdam Oranı: Toplam istihdam artışı Nisan-Temmuz 2015 döneminde güçlenmiştir. Temmuz 2015 döneminde toplam istihdam, bir önceki yılın aynı dönemine göre %3,5 oranında artmış; istihdamın artışı Nisan dan itibaren ivme kazanmış olsa da 12 ay önceki hızına erişememiştir. Bir yıl önce bu artış oranı %5 olmuştu. (Tablo 2). Toplam istihdamdaki artışın hız kazanmasında kadın istihdamı başat rol oynamıştır. Kadınların işgücü piyasasındaki rolü zayıf olmasına rağmen, kadın ve erkek istihdamındaki artış kişi sayısı açısından eşit düzeyde olmuştur (Tablo 2).
4 İstihdam oranı Temmuz 2015 te %47,2 olmuş, bir yıl önceye göre 0,9 puan artmıştır. Oran erkeklerde %66,6; kadınlarda %28,3 düzeylerindedir. Mevsim etkisinden arındırılmış istihdam bir önceki döneme (Haziran 2015 e) göre %0,2 oranında artmıştır (Grafik 5).
2012 OCAK 2013 OCAK 2014 OCAK 2015 OCAK 5 Tablo 2: İstihdam Göstergelerinin Aylar İtibariyle Değişimi (Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre) Toplam İstihdam (Yüzde) İstihdam Oranı (Puan) Tarım Dışı İstihdam (Yüzde) Sanayi İstihdamı (Yüzde) Genç İstihdamı (Yüzde) Kadın İstihdamı (*) (Yüzde) Dönem 2014 Temmuz 5,0 1,4 5,4 1,9 6,1 - Ağustos 5,0 1,5 5,7 2,7 3,4 - Eylül 5,1 1,5 5,8 4,1 6,0 - Ekim 5,5 1,7 5,7 5,2 6,0 - Kasım 5,8 1,7 5,7 4,1 7,2 - Aralık 5,4 1,6 4,8 2,6 5,4-2015 Ocak 4,1 1,1 4,8 2,3 3,7 8,1 Şubat 2,3 0,3 4,3-0,1-1,1 4,1 Mart 1,4-0,1 2,4-1,1-0,7 2,4 Nisan 1,7 0,1 2,5-0,9-1,0 2,5 Mayıs 2,0 0,2 2,8 0,7-0,5 4,1 Haziran 2,5 0,4 3,0 0,9 1,3 5,2 Temmuz 3,5 0,9 4,0 1,8 4,4 5,9 (*) Yeni seride 2015 Şubat dönemi öncesi için veri yoktur. 6,5 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Grafik 5 Toplam İstihdamın Yıllık Değişimi, Ocak 2012-Temmuz 2015 (Yüzde) Mevsim Etkilerinden Arındırılmamış Mevsim Etkilerinden Arındırılmış Sektörel İstihdam: Kadın işgücüne katılma oranındaki 1,6 puanlık yükselme, kadın istihdamındaki 462 bin kişilik artıştan kaynaklanmaktadır. Kadın istihdamı hizmetler sektöründe 406 bin kişi, sanayide 41 bin kişi ve tarımda 33 bin kişi artarken, inşaatta 18 bin kişi azalmıştır (Tablo 3). İstihdam edilen erkek sayısı 470 bin kişi artmıştır. Bu artışın 231 bini hizmetlerde, 116 bini inşaatta, 73 bini tarımda ve 53 bini sanayide çıkmıştır.
2012 OCAK 2013 OCAK 2014 OCAK 2015 OCAK 6 Hizmetler sektörü kadınlar ve erkekler açısından istihdam yaratan en büyük sektör olmuştur. Hizmetler sektörünün 637 bin kişilik istihdam yarattığı görülmektedir. İstihdam sanayi sektöründe 94 bin kişi, tarımda 106 bin kişi artmış, inşaat sektörü sadece erkekler açısından istihdam yaratmıştır. Temmuz 2015 dönemindeki yıllık istihdam artışının temelinde hizmetler sektöründeki kadın istihdamının bulunduğu anlaşılmaktadır. Tablo.3 Sektörel İstihdam Gelişmeleri Temmuz 2015 Değişim(*) (Bin kişi) Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Tarım 3.192 2.827 6.019 73 33 106 Sanayi 4.122 1.215 5.337 53 41 94 İnşaat 1.936 77 2.013 116-18 98 Hizmetler 9.795 4.180 13.975 231 406 637 Toplam 19.043 8.299 27.342 470 462 932 Tarım-dışı 15.851 5.472 21.323 397 429 826 * Temmuz 2015 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir. Toplam istihdamda tarım ve sanayi sektörlerinin payları azalmıştır. Tarım dışı istihdam artışı Nisan-Temmuz döneminde önemli hız kazanmıştır. Tarım dışı istihdam Temmuz 2015 döneminde bir yıl önceki yılın aynı dönemine göre 826 bin kişi artarak 21 milyon 323 bin kişiye çıkmış ve yıllık artış oranı %4 olmuştur (Tablo 3 ve Grafik 6). Tarım dışı istihdamın seyri mevsim etkisinden arındırılmış veriler kullanılarak incelendiğinde bir önceki döneme göre (Haziran 2015) %0,4 oranında arttığı anlaşılmaktadır. Grafik 6 Tarım Dışı İstihdamın Yıllık Değişimi, Ocak 2012-Temmuz 2015 (Yüzde) 6,5 5,5 4,5 3,5 2,5 1,5 Mevsim Etkilerinden Arındırılmamış Mevsim Etkilerinden Arındırılmış 2015 yılının ilk 7 ayı itibariyle, bir önceki yılın aynı dönemine göre toplam istihdam 647 bin kişi artmıştır. İlk 7 ayda istihdam tarımda 41 bin kişi, inşaatta 3 bin kişi daralırken, hizmetlerde 664 bin kişi, sanayide 27 bin kişi genişlemiştir (Tablo 4 ).
2012 OCAK 2013 OCAK 2014 OCAK 2015 OCAK 7 Tablo 4: İstihdamda Bir Önceki Yıla Göre Değişim, (Bin Kişi) 2014 Ocak-Temmuz Ortalama 2015 Ocak-Temmuz Ortalama Değişim Tarım 5.487 5.446-41 Sanayi 5.324 5.351 27 İnşaat 1.857 1.854-3 Hizmetler 13.156 13.820 664 TOPLAM 25.824 26.471 647 1 500 1 000 500 Grafik 7 Sektörlerde Yaratılan İstihdam (Bin Kişi, Yıllık, Arındırılmış Veriler) - 500 Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler Öte yandan sektörlerde yaratılan istihdamın yıllık bazda değişimi sorgulandığında, istihdamın tüm sektörlerde hafifçe yükseldiği izlenmektedir (Grafik 7). İşteki Duruma Göre İstihdam: Yaratılan istihdama işteki durum itibariyle bakıldığında, ücretli veya yevmiyeli olarak çalışanların sayısının bir önceki yılın aynı dönemine göre %5,1 oranında ve 871 bin kişi arttığı, toplam istihdamdaki payının 1 puan yükseldiği görülmektedir (Tablo 5). Tablo.5 İşteki Durum İtibariyle İstihdam Gelişmeleri Bin Kişi Yüzde Dağılım (Temmuz 2015 itibariyle) 2014 2015 Değişim(*) 2014 2015 Değişim(*) Ücretli ve Yevmiyeli 17 226 18 097 871 65,2 66,2 1,0 İşveren ve Kendi Hesabına Çalışan 5.705 5.700-5 21,6 20,8-0,8 Ücretsiz Aile İşçisi 3 479 3 545 66 13,2 13,0-0,2 Toplam 26.410 27.342 932 100,0 100,0 * Temmuz 2015 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir. Ocak-Temmuz dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre ücretsiz aile işçilerinin sayısı %1; işveren olarak çalışan kişilerin sayısı %0,2 azalırken, ücretli veya yevmiyelilerin sayısı %3,9; kendi hesabına çalışan kişilerin sayısı %0,5 artmıştır (Grafik 8).
2012 OCAK 2013 OCAK 2014 OCAK 2015 OCAK 8 Grafik 8 İşteki Duruma Göre Ortalama İstihdam Artışı Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre, Yüzde Ocak-Temmuz 2015 Ücretsiz Aile İşçisi -1,0 Kendi Hesabına Çalışan 0,5 İşveren -0,2 Ücretli veya Yevmiyeli 3,9 Toplam 2,5-2,0-1,0 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 Gençlerin İstihdamı: Genç nüfusun (15-24 yaş) istihdamı Temmuz 2014 te 4 milyon 231 bin kişi iken, bir yıl sonra, Temmuz 2015 te 4 milyon 418 bin kişiye yükselmiştir. 2015 in ilk aylarında gerileyen genç istihdamının Mayıs tan itibaren toparlandığı, ancak yıllık artış hızının Temmuz da %4,4 ile bir yıl önceye (%6,1) kıyasla düşük kaldığı anlaşılmaktadır (Tablo 2 ve Grafik 9). Genç istihdamının yaklaşık üçte ikisi (%67,2) erkeklere aittir. İstihdam oranı genç erkeklerde %50,2 iken, genç kadınlarda sadece %24,6 dır; genç kadın nüfusun yalnızca yaklaşık beşte biri istihdam imkanına sahiptir. Öte yandan Temmuz 2015 te genç kadınların istihdamı 62 bin kişi artarken, genç erkeklerin istihdamı 125 bin kişi yükselmiştir. Grafik 9 Genç İstihdamının Değişimi Ocak 2012-Temmuz 2015 350 300 250 200 150 100 50 0-50 - 100-150 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0-4,0-6,0 Bin Kişi Yüzde
9 Kayıt Dışı İstihdam: Temmuz 2015 döneminde kayıt dışı istihdam büyüklüğü 9 milyon 572 bin kişidir; bunun 5 milyon 610 bin kişisi erkek, 3 milyon 962 bin kişisi kadındır. Temmuz 2015 döneminde 12 ay önceye göre kayıtdışı istihdamda kaydedilen oransal azalmayla birlikte, mutlak düzeyinin de gerilemesi olumludur. Kayıtdışı istihdam oranı tarımda %84 ten %82,1 e ve tarım dışı sektörlerde %22,7 den %21,7 ye inmiştir. Tarım dışı sektörlerde kayıtdışı ücretli istihdamı oranı da %17,8 den %16,8 e düşmüştür (Grafik 10). Ancak, kayıtdışı istihdam oranı Nisan-Temmuz 2015 döneminde giderek yükselmiştir; Mart ta %31,7 olan söz konusu oran Temmuz da %35 e çıkmıştır. Bunun sebebi Milletvekili Seçimleri öncesinde denetimlerin azaltılması olabilir. 20.000 15.000 10.000 5.000 Bin Kişi 0 Grafik 10 Kayıtlı ve Kayıtdışı Ücretli İstihdamı 16.998 17.658 3.312 3.186 Ocak-Temmuz 2014 Ocak-Temmuz 2015 Kayıtlı Ücretliler ve Yevmiyeliler Kayıtdışılık Oranı (sağ ölçek) Kayıtdışı Ücretliler ve Yevmiyeliler % 23,0 22,0 21,0 20,0 19,0 18,0 17,0 16,0 15,0 14,0 13,0 Eğitim Durumuna Göre İstihdam: İstihdamdaki yıllık değişimin eğitim durumuna göre dağılımı incelendiğinde, istihdam artışının yarısından fazlasını (%57,2 sini) yükseköğretim mezunlarının oluşturduğu görülmektedir. İkinci sırayı ise lise altı eğitimliler almaktadır. Okur-yazar olmayanların istihdamı ise daralmıştır (Grafik 11). Yükseköğretim Mezunları Meslek Lisesi Mezunları Genel Lise Mezunları Lise Altı Eğitimliler Okur-Yazar Olmayanlar Grafik 11 Temmuz 2015 Döneminde İstihdamdaki Yıllık Değişimin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı, Bin Kişi -32-25 7 59 39 35 98 78 113 84 131 214 231-100 0 100 200 300 400 500 600 KADIN ERKEK TOPLAM 302 533
10 d. İŞSİZLİK: İşsiz sayısındaki artış hızı Aralık 2014-Temmuz 2015 döneminde yavaşlasa da son bir yılda %3,6 artmıştır (Tablo 7). Tablo 7: İşsizlik Göstergelerinin Aylar İtibariyle Değişimi (Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre) Toplam İşsiz Sayısı (Yüzde) Toplam İşsizlik Oranı (Puan) Tarım Dışı İşsizlik Oranı (Puan) Kadın İşsiz Sayısı (Yüzde) (*) Genç İşsiz Sayısı (Yüzde) Yüksek Öğrenim Mezunu İşsiz Sayısı (Yüzde) (*) Dönem 2014 Temmuz 21,0 1,2 1,3-21,1 - Ağustos 18,6 1,1 1,1-17,5 - Eylül 21,3 1,3 1,4-15,7 - Ekim 23,2 1,3 1,6-18,4 - Kasım 24,0 1,4 1,7-22,0 - Aralık 21,8 1,3 1,6-26,8-2015 Ocak 16,2 1,0 1,3 24,8 20,5 38,9 Şubat 14,2 1,0 1,1 22,2 20,9 34,6 Mart 11,7 0,9 1,0 21,8 12,6 35,6 Nisan 9,4 0,6 0,8 17,2 10,1 24,7 Mayıs 9,3 0,5 0,7 15,1 8,1 27,9 Haziran 8,5 0,5 0,6 13,0 8,8 17,8 Temmuz 3,6 0,0 0,0 11,5 4,8 9,6 (*) Yeni seride 2015 Şubat dönemi öncesi için veri yoktur. Temmuz 2015 itibariyle işsizlik oranı bir yıl önceye göre değişmemiş, %9,8 seviyesini korumuştur. Oran erkeklerde %8,6; kadınlarda %12,5 tir (Tablo 1). Toplam işsiz sayısı 2 milyon 970 bin kişidir. Son bir yılda erkek işsiz sayısı 20 bin kişi azalmış, buna karşılık kadın işsiz sayısı 123 bin kişi artmıştır; dolayısıyla işsizlik kadınların iş bulamaması ile belirlenmiştir. İşsizlik oranının artış hızı yavaşlasa da oran Mayıs-Temmuz 2015 döneminde yükselmiştir. Sadece mevsimsellikten arındırılmış seride Temmuz da Haziran a göre hafif düşüş vardır (Grafik 12). 2012 ve 2013 te %8-9 bandında iken ekonomik büyümedeki hız kaybı nedeniyle artık %10 civarında gezinen işsizlik oranının gelecekteki durumu yine büyümeye bağlı olarak değişecektir. İşsizlik oranı genç nüfusta %18,3 tür. Oran genç erkeklerde %15,6; genç kadınlarda %23,2 düzeyindedir. Genç işsiz ve yükseköğretim mezunu işsiz sayılarındaki artış hızı, genel işsizliğe kıyasla daha yüksektir (Tablo 7).
2012 OCAK 2013 OCAK 2014 OCAK 2015 OCAK 11 Grafik 12 Toplam İşsizlik Oranının Seyri, Ocak 2012-Temmuz 2015 (Yüzde) 12,0 11,0 10,4 10,4 10,0 9,2 9,0 8,0 8,1 8,6 9,8 9,8 7,0 6,0 7,6 Mevsim Etkilerinden Arındırılmamış Mevsim Etkilerinden Arındırılmış Tarım dışı işsizlik oranının da Temmuz 2014 teki %12 seviyesini koruduğu anlaşılmaktadır. Mevsim etkisinden arındırılmış tarım dışı işsizliğin seyrinde toplam işsizliğe benzer eğilimler izlenmiştir (Grafik 13). İşsizlikteki artışın analizinde, mutlak olarak en fazla hizmetler sektörünün ana kaynağı teşkil ettiği, onu ilk kez iş arayanların izlediği görülmektedir. Öte yandan, hizmetler sektöründe çalışırken işsiz kalanların payı azalmıştır (Tablo 6).
2014 OCAK 2015 OCAK 12 Tablo.6 Daha Önce Çalıştığı Sektörlere Göre İşsizler 2014 2015 2014 2015 (Temmuz 2015 dönemi itibariyle) Bin Kişi Bin Kişi Değişim(*) Dağılım Dağılım Değişim(*) Tarım 146 153 7 5,1 5,2 0,1 Sanayi 511 530 19 17,8 17,8 0,0 İnşaat 404 351-53 14,1 11,8-2,3 Hizmetler 1.417 1.480 63 49,4 49,8 0,4 8 yıldan önce işten ayrılanlar 114 137 23 4,0 4,6 0,6 İlk kez iş arayan 273 318 45 9,5 10,7 1,2 Toplam 2.867 2.970 103 100,0 100,0 * Temmuz 2015 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir. 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 Grafik 14 Umutsuzlar ve Çalışmaya Hazır Olan Diğer Kişiler, Bin Kişi 2.579 1 990 2.448 1 775 589 673 İş bulma ümidi olmayanlar Çalışmaya Hazır Olan Diğer Kişiler Toplam İş bulma ümidi olmayanlar ve iş bulduğu takdirde çalışmaya hazır olan diğer kişilerin sayısı, bir yıl önceye göre toplamda 131 bin kişi azalmıştır. Söz konusu azalışta, iş bulduğu takdirde çalışmaya hazır olan diğer kişilerin sayısındaki azalış (215 bin kişi) belirleyici olmuş, iş bulma ümidi olmayanların sayısı ise 84 bin kişi artmıştır (Grafik 14). İşsizlik oranı eğitim durumuna göre incelendiğinde, 2015 yılının ilk 7 aylık döneminde en yüksek oranın %12,3 ile genel lise mezunlarında olduğu, bunu sırasıyla yükseköğretim mezunlarının (%10,6), meslek lisesi mezunlarının (%10,4) ve lise altı eğitimlilerin (%10,6) izlediği, en düşük oranın ise %4,9 ile okur-yazar olmayanlarda bulunduğu anlaşılmaktadır (Grafik 15). İşsiz sayısındaki yıllık değişim eğitim durumuna göre incelendiğinde, 90 bin kişi ile en yüksek artışın lise altı eğitimlilerden kaynaklandığı, onları 63 bin kişi ile yükseköğretim mezunlarının takip ettiği görülmektedir. Meslek lisesi mezunlarında işsizlik 23 bin kişi azalmıştır. Yükseköğretim mezunlarının temsil ettiği nitelikli işsizlerdeki artış, toplam işsiz sayısı artışının üçte ikisini (%61,2) oluşturmaktadır (Grafik 16).
13 Yükseköğretim mezunlarında işsizlik çok hızlı artmaktadır. Toplam işsiz sayısı yıllık bazda %3,6 artarken, yükseköğretim mezunu işsiz sayısındaki artış %9,6 dır (Tablo 7). Öte yandan, Temmuz 2015 itibariyle yükseköğretim mezunu işsizler toplam işsizlerin %24,2 sini oluşturmaktadır. Bir yıl önce Temmuz ayında bu oran %22,9 du. Grafik 15 Eğitim Durumuna Göre İşsizlik Oranları Ocak-Temmuz Dönemi 2014 ve 2015 (Yüzde) Yükseköğretim Mezunları Meslek Lisesi Mezunları Genel Lise Mezunları Lise Altı Eğitimliler Okur-Yazar Olmayanlar 0,0 5,0 10,0 15,0 2015 2014 Grafik 16 Temmuz 2015 Döneminde İşsiz Sayısındaki Yıllık Değişimin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı, Bin Kişi Yükseköğretim Mezunları -6 63 67 Meslek Lisesi Mezunları -23-14 -10 Genel Lise Mezunları -26-20 5 Lise Altı Eğitimliler 32 59 90 Okur-Yazar Olmayanlar -12-6 5-40 -20 0 20 40 60 80 100 KADIN ERKEK TOPLAM
2013 OCAK 2014 OCAK 14 İşsizlerin %66,4 ile çoğunluğu 5 ay ve daha kısa süreden beri iş aramaktadır. 6-11 ay süredir işsiz olanların payı %12,7; bir yıl ve daha uzun süredir işsiz durumda bulunanların payı ise %20,9 dur. Son 12 ayda 1 yıl ve daha uzun süredir işsiz olanların toplamdaki payı %19,5 ten %20,9 a yükselmiştir (Grafik 17). 2015 Temmuz döneminde Türkiye nin klasik işsizlik oranı açısından durumu diğer ülkelerle karşılaştırıldığında, dünyadaki belli başlı 44 ülke içinde %9,8 oranı ile işsizliğin en yüksek olduğu 9 uncu ülke olduğu anlaşılmaktadır (Grafik 18). Bir yıl önce Türkiye 13 üncü sırada yer alıyordu. Öte yandan, klasik işsizlik oranı %10,9 ile Euro Bölgesi nde Türkiye den yüksektir. 12,0 Grafik 17 İşsizlik Süreleri İtibariyle İşsizlik Oranları, (Yüzde) 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 1 yıl + 1-5 ay 6-11 ay 0,0 1-5 ay 6-11 ay 1 yıl +
15 Grafik 18 Klasik İşsizlik Oranı (%) Temmuz 2015 Yunanistan (**) Güney Afrika (*) İspanya İtalya Slovenya Slovakya Euro Bölgesi Fransa Polonya Türkiye İrlanda Kolombiya Litvanya Belçika Hollanda Finlandiya Brezilya Macaristan Lüksemburg Kanada Şili Venezüella (***) Estonya (*) Peru İsveç Almanya Avustralya Çek Cumhuriyeti Avusturya İngiltere (**) Rusya ABD Danimarka Meksika Norveç Çin (*) Tayvan Güney Kore Japonya Hong Kong İsviçre Malezya İzlanda Ukrayna Tayland 1,0 1,6 2,6 4,6 4,3 4,3 4,0 3,7 3,7 3,3 3,3 3,3 3,2 6,8 6,8 6,8 6,6 6,6 6,5 6,5 6,5 6,4 6,3 6,3 5,8 5,5 5,3 5,3 7,5 8,8 8,6 8,5 8,5 8,4 12,0 12,0 11,5 10,9 10,4 10,1 9,8 9,5 22,2 25,2 25,0 (*) 2. Çeyrek (**) Haziran 2015 (***) Mayıs 2015 Kaynak: The Economist, Türkiye için TÜİK
16 Alternatif İşsizlik Oranları İşgücü piyasasındaki gelişmeleri daha sağlıklı takip ve analiz edebilmek açısından, klasik işsizlik tanımı yanında alternatif işsizlik tanımları da kullanılabilmektedir. Alternatif tanımlarla klasik tanım birlikte değerlendirildiğinde aşağıdaki tespitler ön plana çıkmaktadır. U-1 tanımlı yeni işsizler açısından, işsizlik oranı klasik tanıma göre daha düşüktür. U-3 tanımında yer alan iş bulma ümidi olmayanlar dahil edildiğinde, oran, klasik tanımdan daha yüksek düzeydedir. İşgücü piyasasının dışında kalan önemli miktarda bir potansiyel nüfus bulunmaktadır. Potansiyel nüfusun işsizlik tanımına dahil edilme derecesine bağlı olarak en geniş tanımlı işsizlik oranı (U-6) %18,1 ve işsiz sayısı 5 milyon 949 bin kişidir (Tablo 8). Tablo 8: Alternatif İşsizlik Oranları Temmuz Temmuz Fark (Yüzde) 2014 2015 (Puan) U-1 Yeni İşsizler 6,7 6,5-0,2 U-2 Klasik Tanım 9,8 9,8 0,0 U-3 Ümitsizler 11,6 11,8 0,2 U-4 Çalışmaya Hazırlar 17,1 16,5-0,6 U-5 Mevsimlik ve Eksik İst. 11,8 11,5-0,3 U-6 Hepsi Dahil 19,0 18,1-0,9 Alternatif Tanımlar: U-1 Beş ay ve daha kısa süredir iş arayanları U-2 TÜİK tarafından açıklanan klasik tanımı U-3 Klasik tanım + iş bulma ümidi olmayanları U-4 Klasik tanım + ümitsizleri + iş aramayıp çalışmaya hazır olanları U-5 Klasik tanım + mevsimlik çalışanları + eksik istihdamı U-6 Klasik tanım + ümitsizleri + iş aramayıp çalışmaya hazır olanları + mevsimlik çalışanları + eksik istihdamı içermektedir.
2008 OCAK 2009 OCAK 2010 OCAK 2011 OCAK EKIM 2012 OCAK 2013 OCAK 2014 OCAK 2015 OCAK 17 II. İŞGÜCÜ PİYASASI İLE İLGİLİ KISA VADELİ BEKLENTİLER a. İŞSİZLİK ÖDENEĞİ İÇİN BAŞVURANLAR: İşsizlik sigortası kapsamında işsizlik ödeneği talep edenlerin sayısı ile ilgili olarak İŞKUR tarafından derlenen bilgiler, işgücü piyasası hakkında TÜİK in Hanehalkı İşgücü Araştırmasına göre daha güncel eğilimler sunmaktadır. İŞKUR verilerine göre, işsizlik ödeneğine başvuranların sayısı 2007 yılında 246 bin iken, 2009 yılında Krizin etkisiyle 598 bine varmış, 2010 da 427 bine gerilemiştir. 2011 yılı genelinde ise yeniden yükselmiş ve 441 bin olmuştur. Başvuru sayısının 2012 yılında 566 bine, 2013 yılında 763 bine yükselmesi ve 2014 te 900 bine çıkarak 2009 seviyesini yarı yarıya aşmış bulunması dikkat çekicidir. Başvuru sayısı aylık olarak incelendiğinde ise, 2012 den itibaren dalgalanarak yükseldiği görülmektedir. 2013 Mart ayında 58 bin seviyesinde olan başvuru sayısı 2014 Ocak ayında 87 bine, 2015 Ocak ayında ise 111 bine çıkmıştır. Söz konusu sayı Haziran 2015 te 119 bini aşarak bugüne kadarki en yüksek seviyeye ulaşmıştır. İşsizlik sigortasına başvuranların sayısı Temmuz 2015 ten itibaren gerilemiş ve Eylül 2015 te 73 bin 414 kişi olmuştur (Grafik 19 ve 20). Grafik 19 İşsizlik Ödeneğine Başvuranların Sayısı, (Bin Kişi) 130.000 120.000 110.000 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 31.846; 2008 Yılı Ortalaması (küresel kriz öncesi)
OCAK 2012 OCAK 2013 OCAK 2014 OCAK 2015 2008 Oc. Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 2009 Oc. Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 2010 Oc. Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 2011 Oc. Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 2012 Oc. Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 2013 Oc. Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 2014 Oc. Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 2015 Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül 18 Grafik 20 İşsizlik ve Ödenek Başvuruları, (2008=100) 400,0 Ödeneğe başvuru sayısı İşsiz 160,0 350,0 140,0 300,0 120,0 250,0 100,0 200,0 80,0 150,0 60,0 100,0 40,0 50,0 20,0 0,0 0,0 Başvuru sayısı TÜİK İşsiz Sayısı a. REEL KESİMİN İSTİHDAM, TÜKETİCİLERİN İŞSİZLİK BEKLENTİLERİ Merkez Bankası tarafından gerçekleştirilen İktisadi Yönelim Anketi nde imalat sanayinde faaliyet gösteren 2 bin 171 reel kesim katılımcısından gelecek üç aydaki istihdam beklentileri de sorulmaktadır. Söz konusu beklentilerde Mayıs 2015 ten bu yana önceki aylara kıyasla istihdam artacak diyenlerin oranı azalırken, istihdam azalacak diyenlerin oranı ise artmıştır. Eylül 2015 itibariyle ağırlıklı görüş, gelecek üç ayda istihdam düzeyinin değişmeyeceği yönünde olsa da kötümserlikte artış vardır (Grafik 21). Grafik 21 Reel Kesim İstihdam Beklentisi (Yüzde) 5 500 5 400 5 300 5 200 5 100 5 000 4 900 4 800 4 700 4 600 4 500 30,0 20,0 10,0 0,0-10,0-20,0-30,0-40,0-50,0 Sanayi İstihdamı RKGE (gelecek 3 ay için istihdam beklentisi)
OCAK 2012 OCAK 2013 OCAK 2014 OCAK 2015 19 100,0 95,0 90,0 85,0 80,0 75,0 70,0 65,0 60,0 Grafik 22 Tüketicinin Gelecek 12 Aylık Dönemde İş Bulma Olanakları Beklentisi Tüketicinin İstihdam Beklentisi Tüketici Güveni Diğer taraftan, TÜİK ve Merkez Bankası tarafından ortaklaşa yapılan Tüketici Güven Endeksi kapsamında, daha önceki dönemlerde iş bulma olanakları ile ilgili soru, AB ile uyum kapsamında gelecek 12 aylık dönemde işsiz sayısı beklentisine dönüştürülmüştür. Bu çerçevede tüketicilere geleceğe yönelik olarak işsiz sayısı beklentileri sorulmaktadır. Endeksin 100 den küçük olması tüketici güveninde kötümser durumu ifade etmektedir. Tüketicinin iş bulma olanakları beklentisi, endeksin hesaplanmaya başladığı 2012 yılının başından bu yana kötümser alanda seyretmekte olup, yönelişi de geçmişe göre aşağıya doğrudur. Tüketicinin istihdam beklentisinde ve tüketici güveninde Haziran 2015 ten bu yana azalış olduğu görülmektedir (Grafik 22).
20 GENEL DEĞERLENDİRME Temmuz 2015 itibariyle TÜİK Hanehalkı İşgücü Araştırması sonuçları, İŞKUR un derlediği işsizlik ödeneğine başvuranların sayısındaki gelişmeler ve kısa vadeli istihdam beklentilerine yönelik olarak yapılan anketlerin sonuçları birlikte değerlendirildiğinde, işgücü piyasasında ön plana çıkan temel sonuçlar ve ana değişim eksenleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir: İşgücü artışı bir yıl önceye göre neredeyse yarı yarıya azaldı ancak Nisan dan beri zayıf bir artış eğilimi devam ediyor. Çalışma isteği en güçlü kesim, genç kadınlar. İş bulmaktan ümidini kesen kişi sayısı son bir yılda 84 bin kişi arttı. Çalışma çağındaki nüfusun yarısından azı (27 milyon 342 bin kişi) istihdam edilerek çalışma ve kazanç sağlama olanağına sahip; yarısından fazlası (30 milyon 550 bin kişi) ise bundan yoksun. İstihdam artışı Nisan-Temmuz döneminde güçlendi ama Temmuz da bir yıl önceki hızına erişemedi. İstihdam artışının lokomitifi, hizmetler sektöründeki kadın istihdamı. Toplam istihdamda tarım ve sanayi sektörlerinin payı azaldı. Tarım dışı istihdam artışı Nisan-Temmuz döneminde önemli hız kazandı. İstihdamdaki artış, ücretli çalıştırmadaki yükselişten kaynaklandı. TÜİK in, 2015 te sayısı 500 bin kişiyi aştığı tahmin edilen evde engelli bakımı için sosyal yardım alan kitleyi istihdam kapsamında sayması tartışmaya açık bir uygulama yarattı. 2015 in başlarında gerileyen genç istihdamı oranı Mayıs tan itibaren toparlansa da Temmuz daki artış hızı geçen yılın gerisinde kaldı. Genç kadınların sadece beşte biri çalışıyor. Kayıtdışı istihdam yıllık bazda azaldı ama Nisan-Temmuz döneminde giderek yükseldi. Seçimler nedeniyle denetimlerin azaltılması bu yükselişe kaynaklık etmiş olabilir.
21 Son bir yılda istihdam imkanı bulanların yarısından fazlası (%57 si) yükseköğretim mezunu. Son bir yılda işsiz sayısı %3,6 artarak 2 milyon 970 bin kişi oldu. İşsizlik oranının artış hızı yavaşladı ancak Mayıs-Temmuz 2015 döneminde oran yükseldi. 2012 ve 2013 te %8-9 bandında iken ekonomik büyümedeki hız kaybı nedeniyle %10 larda gezinen işsizlik oranının gelecekteki durumu yine büyümeye bağlı olarak değişecek. İşsizlikteki artış kadınların iş bulamamasından kaynaklandı. Tarım dışı işsizlik oranı %12 ile geçen yılki seviyesini korudu; mevsim etkilerinden arındırılmış tarım dışı işsizlik oranı ise Haziran a göre azaldı. Genç işsizliği yükseliyor. İlk yedi ay itibariyle en yüksek işsizlik oranları genel lise mezunlarında ve yükseköğretim mezunlarında görüldü. Son bir yılda 63 bin yükseköğretim mezunu işsiz kaldı. Yükseköğretim mezunu işsizlerdeki artış, toplam işsiz sayısındaki artışın üçte ikisini oluşturdu. Bir yıl ve daha uzun süredir işsiz olanların toplam işsizler içindeki payı %19,5 ten %20,9 a çıktı. Türkiye işsizlik oranının yüksekliği açısından dünyada 9 uncu sırada. Geçen yıl 13 üncü sıradaydı. En geniş işsizlik tanımına göre Türkiye de işsizlik oranı %18,1 ve 5 milyon 949 bin işsiz var. Sanayicinin ve tüketicinin istihdam artış beklentisi giderek azalıyor. Yayın hakları TİSK e aittir, kaynak gösterilmeden kullanılamaz.