İSMAİL TURANLI NORM TEKNİK Yönetim Kurulu Üyesi Makine Mühendisi 2016

Temiz Gaz Ne Demektir? Söndürücü akışkan olarak kullanıldığında; insanlı mahallerde tanımlanmış konsantrasyon seviyelerinde boğucu ve toksik etkisi olmayan, aynı zamanda da hassas elektronik medyaya zarar vermeyen, arkasında tortu bırakmayan söndürücü akışkanların tamamını TEMİZ GAZ olarak tanımlıyoruz. 2

Temiz Gazlı Söndürme Sistemleri Temiz Gazlı Söndürme Sistemleri kendi içinde Kimyasal (Halocarbon) ve Inert olarak ikiye ayrılır. Halocarbon ne demektir? Fluorine, Chlorine, Bromine veya Iodine içeren tüm temiz / kimyasal gazların ortak adıdır. Örnek Hydrofluorocarbons (FM 200) ve Fluoroketones (Novec 1230) Inert ne demektir? Birincil seviyede Helyum, Neon, Argon ve Nitrojen içeren tüm temiz gazların ortak adıdır. 3

Temiz Gazlı Söndürme Sistemleri Sonuç olarak bir başka açıdan bakarsak atmosferde doğal formlarında bulunan gaz ve gaz karışımlarının oluşturduğu söndürücü akışkanları; Inert Temiz Gazlı Söndürme akışkanı, kimyasal bir süreç sonunda elde edilen doğal formlarında atmosferde bulunmayan söndürücü akışkanları da kimyasal ( halocarbon) temiz gazlı söndürme sistemi olarak tanımlıyoruz. 4

BU SUNUMDA ÖZELLİKLE; F Ketons`dan Novec 1230 + HFC`s olan FM200 ile ARGON Temiz Gazlı Söndürme Sistemlerini tasarım, çevre, sürdürülebilirlik yönleri ile kıyaslamaya çalışacağız. Bu kıyaslamayı anlamlı kılabilmek için bazı tanımlamaları açıklamak faydalı olacaktır. NOAEL: No Observed Adverse Effect Level Toksikite açısından ve fiziksel olarak gaza maruz kalındığında olumsuz bir etkinin gözükmediği en yüksek konsantrasyon seviyesi. LOAEL: Lowest Observable Adverse Effect Level Toksikite açısından ve fiziksel olarak gaza maruz kalındığında olumsuz bir etkinin gözlemlendiği en düşük konsantrasyon seviyesi. 5

AÇIKLAMALAR Konsantrasyon: Söndürücü akışkanın içinde bulunduğu hacimdeki yüzeysel oran Söndürme Konsantrasyonu: Herhangi bir güvenlik faktörü ihtiva etmeyen ve tanımlanan deney şartları içinde oluşan yangını söndüren en düşük konsantrasyon Tasarım Konsantrasyonu: Söndürme konsantrasyon değerine ilave edilen %30`luk emniyet katsayısı çerçevesinde tasarım koşulları gereği tesbit edilmiş ve tasarımda kullanılması zorunlu konsantrasyon. Boşalma Süresi: 20 0 C sıcaklıkta tasarım konsantrasyonunun %95`ine erişmek için geçen süre. 6

TASARIM KOŞULLARI ORTAK ÖZELLİKLER Temiz Gazlı Söndürme Sistemleri Bilgi işlem merkezlerinde, AG ve OG odalarında, Müze, Arşiv, Radar İstasyonları, Scada Kontrol Odaları, Haberleşme Merkezlerinde kısacası kritik hizmet sağlayan tüm insanlı ve insansız mahallerde kullanılabilir. Beklenen performans uygun bir çapraz zonlu elektronik algılama sistemi ile tetiklenen sistemin gözle görülür duman oluşumu öncesinde aktif hale gelerek yangın riskini elimine etmektedir. 7

Sistem Performansının Beklenen Şekilde Gerçekleşmesi İçin; 1.Söndürme sistemi yapılan mahalin deniz seviyesinden yüksekliği dikkate alınmalıdır. 8

Sistem Performansının Beklenen Şekilde Gerçekleşmesi İçin; 2. Söndürme sistemi yapılan mahalin sıcaklığı ve design konsantrasyonu dikkate alınmalıdır. 9

Sistem Performansının Beklenen Şekilde Gerçekleşmesi İçin; 3. Boşalma süresi dikkate alınmalı ve sistem tasarımı buna göre yapılmalıdır. Gerek FM 200 gerek ise Novec 1230 için bu süre 10 sn ile sınırlandırılmıştır. Argon için bu süre 60 sn ile sınırlandırılmıştır. NFPA 2001 smal growing fires tanımına giren elektrik ve elektronik medya bulunan mahal yangınlarında (Class A/ Class B) bu süreyi 120 sn olarak tanımlamaktadır. Özellikle kimyasal söndürme sistemlerinde bu sürenin uzaması HF asidi oluşumuna sebep olur ki oldukça aşındırıcı ve sağlığa zararlı bir maddedir. 13

Sistem Performansının Beklenen Şekilde Gerçekleşmesi İçin; 4. Kullanılan silindirler çelik çekme ve dikişsiz olmalıdır. Gerek FM 200 gerek ise Novec 1230 için 25-42 bar sistem seçiminde ki standart bu değerler için tanımlanmıştır. Silindir Hidrostatik test basıncı 250 bar olmalıdır. 5. Argon sistemi için kullanılacak basınç sınıfı 200 veya 300 bar olabilir. Kullanılan silindirler çelik çekme, dikişsiz olmalıdır. Silindirlerin Hidrostatik test basıncı 200 bar için 300 bar / 300 bar için 450 bar olmalıdır. 14

Sistem Performansının Beklenen Şekilde Gerçekleşmesi İçin; 6. Tüm kullanılan sistem silindirleri PED ve TPED koşullarına göre üretilmiş ve test edilmiş olmalıdır. Bunun sonucu olarak silindirler π ile markalanmalıdır. Her on yılda bir silindirlerin hidrostatik testleri yeniden yapılmalıdır. 15

Sistem Performansının Beklenen Şekilde Gerçekleşmesi İçin; 7. Tasarım safhasında ilgili standardın minimum design tasarım konsantrasyonu ele alınmalıdır. 16

Sistem Performansının Beklenen Şekilde Gerçekleşmesi İçin; 8. Tasarımda mahal bilgileri muhakkak belirlenmelidir. ÖRNEK MAHAL BİLGİ FORMU GAZLI SÖNDÜRME SİSTEMİ SİSTEM TASARIMI MAHAL BİLGİLERİ İŞİN ADI : ALAN MENKUL NO ODA ADI ALAN Y.D. YÜKS. ODA YÜKS. A.T. YÜKS. TOPLAM YÜKS. TOPLAM HACİM GAZ MİKTARI (kg) TOPLAM NOZUL TÜP KAPASİTESİ DEDEKTÖR SAYISI (lt.) SAYISI 1 IT ODASI 31,05 0,11 2,35 0,00 2,46 76,38 51 2 4 67 20

Sistem Performansının Beklenen Şekilde Gerçekleşmesi İçin; 9. Hidrolik analiz raporu olmaksızın tasarım tamamlanmamalıdır. 21

FM 200 HİDROLİK ANALİZ RAPORU 22

ARGON HİDROLİK ANALİZ RAPORU 23

NOVEC 1230 HİDROLİK ANALİZ RAPORU 24

Sistem Performansının Beklenen Şekilde Gerçekleşmesi İçin; 10. İzometrik çizim hesap raporunda muhakkak yer almalıdır. 25

FM 200 İZOMETRİK ÇİZİM 26

ARGON İZOMETRİK ÇİZİM 27

NOVEC 1230 İZOMETRİK ÇİZİM 28

MAHAL SIZDIRMAZLIK TESTİ NEDİR? Gazlı söndürme yapılan tüm mahallerde uygun sızdırmazlık testleri yapılarak mahal içinde gaz boşaldıktan sonra gazın kalma süresinin 10 dk olduğu teyit edilmelidir. 29

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK FM 200 ile alakalı olarak bazı sınırlandırmalar olduğu şeklindeki dedikodular amacını aşan mahiyetteki bir yaklaşım tarzıdır. Gerek Avrupa Birliği F Gaz düzenlemesinde gerek ise EPA`nın SNAP programı çerçevesinde FM 200 gazının temiz gazlı söndürme sistemlerinde kullanımı ile alakalı bugün ya da gelecekte takvime bağlanmış bir sınırlama yoktur. Gerek FM 200 gerek Novec 1230 gerek ise Argon sistemleri birbirlerine göre avantaj ve dezavantajlara sahiptir. Alternatif olarak birbirlerinin yerine kullanılabilmeleri kendilerine özgün tasarım koşullarının varlığı dikkate alınarak mümkündür. 31

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Tasarım konsantrasyonları ile LOAEL değeri arasındaki boşluğun büyüklüğü insan sağlığı açısından bir diğerini daha avantajlı kılmamaktadır. 32

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK FM 200 NOVEC 1230 ARGON Inert gazlar doğal formlarında atmosferden elde edildikleri için şimdilik sürdürülebilirlik açısından herhangi bir tartışma konusu içine çekilmemiştir. Ancak gerek FM 200 gerekse Novec 1230 ile kıyaslandığında neredeyse 1/6 oranında daha fazla silindir kullanımı ihtiyacı yarattığı aşikardır. Karbon ayak izlerinin bu çerçevede değerlendirilmesi gerekebilir. 36

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Sürdürülebilirlik açısından FM 200`ün daha değerli olduğunu söylemekte mümkündür. Bugün USA`de kullanılan pek çok astım hastalarının kullandığı (nebulizatör) solunum rahatlatma setlerinde itici gaz olarak FM 200 kullanılmaktadır. Buna karşın Novec 1230`un sıvı formunda oluşu ilk dolum ve yeniden dolum süreçlerini son derece etkin hale getirmekte ve sistem kurulumunu kolaylaştırmaktadır. 37

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Gerek FM 200 gerekse Novec 1230`un Argon sistemine göre daha az sayıda silindire ihtiyaç duyması silindir odası sorununu kısmen ortadan kaldırmaktadır. Argon sistemlerinde silindirlerin konulacağı mahal talebi bu anlamda fiziksel olarak daha büyük olmaktadır. Buna karşın 10 sn`lik boşalma süresi kimyasal sistemler için dezavantaj olmaktadır. Bazı uygulamalarda sınırlı direnç meselesinden dolayı silindir lokasyonu ve mahal arasındaki mesafe sorun yaratmaktadır. 38

SONUÇ Gerek FM 200 gerek Novec 1230 ve gerek ise Argon Sistemlerinin birbirine göre avantaj ve dezavantajları uygulamaya göre değişiklik göstermektedir. Her üç sistemde gerek F Gaz Regülasyonu gerek SNAP programı çerçevesinde sınırlandırma olmaksızın alternatif olarak birbirinin yerine kullanılabilir. 39

TEŞEKKÜRLER 40