S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim

AVDA GÜVENLİK 8

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim AVDA GÜVENLİĞİN ÖNEMİ Ali Coşar Yaban Hayatı ve Avcılık Uzmanı Felaketlere davetiye çıkaran davranışlara müdahale etmekte tereddüt edilmemeli ve taviz verilmemelidir. Av bize, ruh dinginliği verir, doğanın ne kadar görkemli, hassas, köklü olduğunu ve ona nasıl yaklaşacağımızı öğretir. Ziyaret ettiğimiz çevrelerin anlamını, birlikte olduğumuz avcı grubuyla dostluklarımızı, yardımlaşma ve birbirimize ihtiyaç duyma olgusunu sade ve doğal bir şekilde hatırlatır. Bitmek tükenmek bilmeyen bir enerji, heyecan ve zevkle yollara düşeriz. Peki bu uğraşımızda kendimizi güven içinde hissediyor muyuz? Avda kendimizin ve yanımızdakilerin güvenlik şartlarını sağlayan bizleriz. Güvenliğin yolu, elimizdeki silaha nasıl baktığımız, onu nasıl tutup taşıdığımızdan geçiyor. Evde, araçta, arazide, arkadaş grubuyla toplanılan yerlerde, avlakta yürürken, beklediğimiz bekte ömür boyu acısını çekeceğimiz trajedilere sebebiyet verip vermemek tamamen bizim elimizdedir. Havacılıkta bir pilot uçuşa geçmeden önce, uçağın bütün kontrollerini noktası virgülü- 278

ne kadar yapıp, elindeki listeden tek tek işaretler. Bu kontrol her defasında bıkmadan usanmadan tekrarlanır. Kontrol-Check listesindeki işaretlemeler tamamlandığında pilotlar, artık kendilerine teslim edilen canların güvenliği için vicdani bir sorumlulukla kalkışa hazırdırlar. Av faaliyetlerini de havacılığa benzetebiliriz. Silah güvenliği talebi havacılıktaki güvenlik talebi kadar yüksek olmalıdır. O halde avda bir pilot sorumluluğuyla davranalım. Özellikle av organizasyonlarıyla uğraşanlar ve avcıbaşları, güvenlik kurallarına uymayanları, o seferlik evlerine göndermekle faciaların önüne geçmiş olurlar. Felaketlere davetiye çıkaran davranışlara müdahale etmekte tereddütsüz ve tavizsiz olmamız gerekir. Av tutkumuzu yerine getirmenin yegane aracı silahtır. Unutmayalım ki bu araç, aynı zamanda bilmeyenin ve doğru kullanmayanın elinde, her an patlamaya hazır ve sonuçlarını düşünmek bile istemediğimiz, serseri bir mayındır da. O halde avdan önce, av sırasında, yaralı av hayvanı izi sürerken ve av sonrasında mutlaka gözden geçirmeniz gereken bir kontrol listesi olmalıdır. Avın olmazsa olmaz dokuz kuralı: 1- Yaban hayatına saygı ve çevre temizliğine özen gösterelim. Zamanın büyük bölümü doğada geçiren avcının, çöp artıkları arasında dolaşması yakışıksız bir durumdur. 2- Avlaklarda popülasyonun kaldıracağı sayıda hayvan avlayalım. 3- Av hayvanını gereksiz yere acı çektirmeden avlamak, temel ahlaki kuraldır. 4- Sürdürülebilir yaban hayatı için bireysel olarak sorumluluk üstlenelim. 5- Doğa ve yaban hayvanlarıyla ilgili bilgilerimizi sürekli artırıp geliştirelim. Ne kadar donanımlı olursak o kadar iyi sonuç alırız. 6- Arazi sahipleri ve avcı olmayan kitlelere anlayış gösterelim. 7- Genç kuşaklara yardımlarımızı esirgemeyelim. Unutmayalım ki, hepimiz bir zamanlar birer acemi avcıydık. 8- Toplum nezdinde av ve avcılığın birer elçisi olduğumuzu hatırlayalım, hatırlatalım. Onların ava karşı hoşgörülerini artırmak, bizim bırakacağımız izlenimlere bağlıdır. 9- Av silahını yalnızca av amacıyla kullanmamız gerektiğini aklımızdan çıkarmayalım. Avdan Önce Pilot mahalline oturur oturmaz, güvenlik kelimesinin, avlanma kelimesinden önce geldiğini ve her silahın dolu olduğu düşüncesiyle yola koyulalım. 279

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim 280 Silah temizliği yapalım. Bütün mekanik aletler gibi silahların da bakıma ihtiyacı vardır. Düzenli bakım, güvenliğin en önemli şartıdır. Av arkadaşınız ve etrafınızdakilerin yaşam hakkına saygı göstermeniz elinizdeki silahla uğraşırken ne denli dikkatli olduğunuza bağlıdır. Bütün silahların namlu yönünü emin ve güvenli bir yöne doğru tutun. Silahınızı kullanmaya karar vermeden önce fişek yatağının boş olduğundan emin olun. Elinize silahı aldığınızda bu, ilk defa gördüğünüz size yabancı bir silah ise; iki kez fazla düşünün. Değişebilen şoklu tüfek kullanıyorsanız, şokları sıkça kontrol edip sıkmayı unutmayın. Dolu tüfekle kesinlikle araca binmeyin. Av Sırasında Avlakta silah taşıdığınızı ve bunun her türlü tehlikeye açık olduğunu unutmayın. Arkadaşlarınızın davranış biçimlerini izleyip uyarıcı olmayı alışkanlık haline getirin. Av bir ekip işidir. Unutmayalım ki tecrübe ve tavsiyelerle oluşuyor. Ava başlamadan önce hangi türü avlayacağınız konusunda ve güvenlik kuralları hakkında, şüpheci olmayan, herkes için geçerli kurallar koyun. Huzur duyduğunuz avlar, arkadaşlarınızın sizi güvenlik konusunda uyardığı avlardır. Bu ikazları şahsi problemler yapmayalım. Aşırı ikazcılığa da saplanmayalım, insanların değişme yeteneğine sahip olduğunu unutmayalım. Bir silahın dolu olup olmadığını düşünmeksizin, namlusunu hiç kimsenin olmadığı boş bir alana çevirmek güvenliğin ilk kuralıdır. Atış yapacağınız ana kadar parmağınızı tetikten uzak tutun. Atış yapmadan önce hedefinizin ne olduğunu bilmelisiniz. İstenmeyen yaralama durumlarında hedefi ve atış anını kendi kendinize tarif edebilmelisiniz. Bu, yaralı av hayvanının

iz takibini kolaylaştıracaktır. Siluete atış yapmayın, hedefinizin etrafı ve arkasındaki görüntülerden emin olmalısınız. Atış yaparken kulaklarınızı mutlaka koruyun. Bu konudaki ihmaller ileride büyük işitme rahatsızlıklarına neden olur. Mola yerlerinde tüfeğinizi mutlaka boşaltın. Avcı arkadaşlarınızla çok iyi anlaştığınız bir iletişim metodu belirleyin, sürekli irtibat halinde olun. Dolu silahla, hendek, çit ve benzeri yerlerden atlayarak geçmeye çalışmayın. Tüfeğinizi mutlaka kırıp içinden fişekleri çıkarın. Bir avcı diğer bir avcının yanına yaklaşırken yapacağı temel kural, silahının kırmış olmalıdır. Otomatik tüfek kullanıyorsak, fişeği namludan alıp, diklemesine pistonla mermi yatağı arasına sıkıştırıp, silahın güvende olduğunu açık ve net olarak göstermeliyiz. Yivli silahlarda mekanizmanın geriye doğru çekili olup, mermi yatağının boş olduğunu göstermeliyiz. Kuş avlarında yürüyüş esnasında avcı hattını kesinlikle ihmal etmeyin. Sürekçiler sürek esnasında sürek hattını ihmal etmemeli ve aralarında iletişim olmalı. Yürüyüşlerde aniden kalkan ve tanımadığınız hayvanlara ateş etmeyin, edenlere engel olun. Av türüne göre diğer avcılar tarafından rahat fark edilecek kıyafet kuralları koymalıyız. Birçok ülkede turuncu ve açık çarpıcı renklerde yelek ve şapka kullanımı mecburidir. Av hayvanları bu parlak renkleri seçemez, hepsini gri görür. O yüzden açık renkler ava engel teşkil etmez, güvenliği kolaylaştırır. Diğer avcılara doğru kalkan ava asla ateş etmeyin. Saçmaların veya mermilerin sekebileceğini aklınızdan çıkarmayın. Su, kaya, taş ve benzeri yüzeylere karşı asla ateş etmeyin. Mermilerin sekme, parçalanıp yön değiştirme riskini hep hesaplayın. Tüfekte namlu parçalanmasına neden olan kar, çamur vb maddelerin namlu içine girip girmediğine göz atmayı alışkanlık haline getirin. Kar ve yağmurlu havalarda namlunun ucuna ince küçük bir parça yapıştırıcı bant yapıştırabilirsiniz. Atışa kesinlikle negatif etkisi olmaz, basıncın etkisi ile bant mermiden önce fırlar düşer. Orman avlarında avın türüne göre kıyafet ve kamuflaj seçimi yapın. Bek yerlerinizi talimat dışında kesinlikle terk etmeyin. Çoğu av kazaları, özellikle domuz avlarında avcının haber vermeden yer değiştirmesi veya av peşinde koşturması sonucu meydana gelir. Bir çok ülkede bu tür davranışlar, avlaktan uzaklaştırılmanız için yeterli nedendir. Kuş avlarında kırık çifte ile dolaşılır, otomatik tüfeklerde ise gözle görülür güvenlik tedbirleri geliştirilir. Avcı güvenliği kadar köpeklerin güvenliğine de özen gösterilmelidir. Açık ve parlak renkli köpek yelekleri veya boyuna takılan şeritler av arkadaşınızı kazalardan korur. 281

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim 282 Büyük avlarda silahın bek yerlerinde doldurulması, atış yapacağınız açı yönlerinin bilinmesi, en yakın avcı, komşularınızın bekleme yerleri, güvenlik kavramının en temel kurallarındandır. Hedefe atış yapıldıktan sonraki kurallar ve avı yaralama durumunda nasıl hareket edeceğiniz önceden belirtin. Sürek avlarında sürekçilerin pozisyonları ile avcıların oturdukları yerler hakkında avcılar arasında iletişim olmalıdır. Yol boylarındaki bekleme yerleri daha yüksek risk alanları demektir. Orada atış yaparken gereğinden fazla dikkatli olun. Karartılara silah atmak kazalara davetiye çıkarır. Avı görmeden ve kurşunun hedefi geçtikten sonra sekerek sıçrama riskini düşünmeden atış yapmayın. Bek yerlerinde, atış yapılacak açıları ağaçlara, taşlara, renkli boya ile her pozisyonda görülecek şekilde işaretleyin. Yivli silahların uzun menzilini düşünerek, atış yaptıktan sonra arkada, devam eden merminin enerjisini absorbe edecek hedefler olmasına dikkat edin. Ağaç, toprak vs gibi merminin saplanıp kalacağı engeller kaza riskini yok eder. Saçmalı tüfeklerde ideal atış mesafesi 25-30 metredir. Unutmayalım ki, saçmalar devam edip, daha uzun menzile de tehlike teşkil eder. Silahınızı kesinlikle insana karşı doğrultmayın. Silahı atış anına kadar emniyette tutun. Avları düzenleyenlerle sürekçiler arasında silah kullanımı ve güvenliği hakkında açık ve net direktifler, kararlar olması gerekir. İşimizi tesadüflere bırakmayalım. Her avcı yaptığı atışın sorumluluğunu almalıdır. Çoğu zaman atmamak en büyük erdemdir. Rastgele her tür mesafeye atış yapılmamalıdır. 80-100 m uluslararası standart mesafedir. Dağ avlarında ise atış mesafesi daha uzundur. Dolayısıyla her avcının av ahlakı kurallarına göre karar vermesi en uygun olanıdır.

Yaralı Hayvan İzi Sürerken İlk atış yerini bulup, işaretleyin. a) Gruptaki hayvan sayısı, b) Erkek, dişi, boy ve diğer özelliklere dikkat edip, yaralı olan hayvanı acı çektirmeden bulmaya çalışmak, c) Atış saati, hayvanın kurşundan sonraki reaksiyonu, en son görüldüğü yer, arkasında köpek olup olmadığı konularına dikkat edilirse iz takibi daha da kolaylaşacaktır. Av Sonrası Silahta fonksiyon kontrolü yapın. Mekanizmadaki gerekli parçaları yağlayın. Deyim yerindeyse av mevsimi dışında parçaları yağa banabilirsiniz. Silahta gözle görülür vida gevşemeleri, dürbünün yerinden oynaması, namlu ile yatak arasındaki boşluğu kontrol edilmelidir (namluya bir banknot para sarıp, ileri geri hareket ettirerek). Namlu silah yatağına dayanmış ise önlem alın, çünkü silahın atış fonksiyonu değişmiş demektir. Özellikle saçmalı tüfeklerde silah kabzasının size uygun olup olmadığına dikkat edin. Bu konuda üretici firma, av bayileri veya konunun uzmanı kişilerden yardım isteyin. Poligonda antrenman için kullanılan fişekler ile avda kullandığınız fişeklerin atış özelliklerinin farklı olduğunu göz önünde bulundurun. Evde silah ve mühimmatın nasıl muhafaza edileceği de güvenlik için çok önemlidir. Silahlar kapalı dolaplar veya kilit altında muhafaza edilmelidir. Fişek, barut, saçma gibi patlayıcı maddeleri silahlardan ayrı bir yerde kilit altında, yanıcı, eritici sıvı ve gazlardan uzak ve çocukların ulaşamayacağı yerlerde bulundurun. Kendi silahınızla antrenman yapmaya özen gösterin. Atış becerinizi arttırmanın tek yolu antrenmandır. Bu işe mümkün olduğu kadar fazla vakit ayırın. Güvenlik kuralına uymayan avcıyı uyarmak herkesin sorumluluğundadır. Bunu ihmal etmeyip, avcıların olağan davranışı haline getirelim. 283

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim

İLK YARDIM 9

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim İLK YARDIM Türkiye Kızılay Derneği İlk Yardım Programı referans alınmıştır. 286 Avcılık, avcının evinden çıkıp kısa veya uzun yolculuklar yaparak, değişik doğa şartlarında birçok riski göğüsleyerek yapılır. Bu risk ve olumsuz durumlar avcının evine dönüşüne kadar her aşamada ortaya çıkabilir. Çoğunlukla bu durumlar, sağlık merkezlerinden uzak yerlerde yaşanabilir. Avcının, iyi bir ilk yardım bilgisine sahip olması, yaşam kurtarabilir. Herhangi bir kaza ya da yaşamı tehlikeye düşüren durumda, sağlık görevlilerinin tıbbi yardımı sağlanıncaya kadar, hayatın kurtarılması ya da durumun daha kötüye gitmesini önlemek amacıyla olay yerinde, tıbbi araç gereç aranmaksızın mevcut araç ve gereçlerle yapılan ilaçsız uygulamalara ilk yardım denir. İlk yardım, yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak, hasta ya da yaralının durumunun kötüleşmesini engellemek ve iyileştirmeyi kolaylaştırmak amacıyla yapılır. Öncelikle ilk yardımın nasıl yapılması gerektiğinin çok iyi bilinmesi gerekir. Yapılan her ilk müdahaleden sonra hemen tıbbi yardım istenmelidir. Tıbbi yardım; Türkiye nin her yerinden 112 numaralı telefondan alan kodu kullanmadan aranarak alınmalıdır. Zehir danışma merkezi 24 saat hizmet vermektedir. Zehirlenme vakalarında

Türk Kızılay ının merkezleri aranarak, yapılabilecekler hakkında bilgi alınabilir. Acil Durum Telefonları 112 Acil Yardım 110 İtfaiye 156 Jandarma 155 Polis 154 Trafik 114 Zehir Danışma Alo 177 Yangın İhbar Hattı İlk Yardım Çantasında Bulunması Gereken Malzemeler Malzemenin adı Miktar 1. Suni solunum maskesi 1 Adet 2. Büyük sargı bezi (10 cmx3-5 cm) 2 Adet 3. Steril hidrofil gaz bezi (10x10 cm 50 lik) 1 Kutu 4. Üçgen sargı bezi 3 Adet 5. Hidrofil pamuk (70 gr) 1 Paket 6. Flaster 1 Adet 7. Çengelli iğne 10 Adet 8. Makas 1 Adet 9. Elastik bandaj (6-8 cm enli) 1 Adet 10. Yara bandı 10 Adet 11. Tıbbi eldiven 2 Çift 12. Açık renk plastik örtü 1 Adet 13. Not defteri 1 Adet 14. Kurşun kalem 1 Adet 15. İlk yardım el kitabı 1 Adet 16. El feneri 1 Adet 17. Düdük 1 Adet 18. Cımbız 1 Adet 19. Malzeme listesi 1 Adet 20. Alüminyum yanık örtüsü 1 Adet 287

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim 288 Hayvan Isırıkları ve Böcek Sokmaları Avda; yaralı yaban domuzunun avcıya saldırması, aniden karşınıza çıkabilecek bir yavrulu ayının size zarar vermesi, avlandığınız merada köpeğinize ve size hücum edebilecek başıboş ya da sahipli çoban köpeklerinin ısırması, üzerine görmeden bastığınız bir yılanın bacağınıza dolanıp sizi ısırması, akrep, arı ve hatta alerjisi olan birinin sivrisineklerce sokulması gibi birçok olayda kişinin sağlık durumunu tehlikeye atacak durumlar yaşanabilir. Kedi, köpek gibi hayvanların dişleri sivri ve keskindir. Ağızlarında ise daima mikrop vardır. Isırmaları halinde derindeki dokulara kadar mikropların ulaşmasına neden olurlar. Ayrıca birden fazla ısırmalarında ciddi yaralanmalara yol açabilirler. Kedi-Köpek Isırmaları Hafif yaralanmalarda ilk yardım Yara 5 dakika süreyle sabun ve soğuk suyla yıkanır, Yaranın üzeri temiz bir bezle kapatılır. Ciddi yaralanma ve kanamalarda ilk yardım Yaraya temiz bir bezle basınç uygulanarak kanama durdurulur. Derhal tıbbi yardım sağlanır, Hasta kuduz aşısı için uyarılır. Akrep sokmasında ilk yardım Hasta sakinleştirilir, Sokmanın olduğu bölge hareket ettirilmez, Hasta ya da yaralı yatar pozisyonda tutulur, Sokulan bölgeye soğuk uygulama yapılır, Sokulan yerin dört parmak üst bölümüne dolaşımı

engellemeyecek şekilde bandaj uygulanır, Turnike uygulanmaz, Yara üzerine hiçbir girişimde bulunulmaz (kesilmez, emilmez, vb). Arı sokmalarında ilk yardım Arının soktuğu bölge yıkanır, Derinin üzerinden arının iğnesi görünüyorsa çıkarılır, Soğuk uygulama yapılır (amonyak vb kullanılmaz), Eğer ağızdan sokmuşsa solunum güç ise buz emilmesi sağlanır, Ağız içi sokmalarında ve alerjisi olanlar için tıbbi yardım istenir. Yılan sokma/ısırmalarında ilk yardım Hasta sakinleştirilip, dinlenmesi sağlanır, Yara soğuk su ile yıkanır, Yaraya yakın bölgedeki baskı yapabilecek takı ya da eşyalar çıkarılır (yüzük, bilezik, saat vb.) Yaraya soğuk uygulama yapılır, Yaralanan bölgenin dört parmak üst bölümüne dolaşımı engellemeyecek şekilde bandaj uygulanır, Turnike uygulanmaz, Yaralı mümkün olduğunca hareket ettirilmez, Yara üzerine hiçbir girişimde bulunulmaz (kesilmez, emilmez, vb. ), Yaralının yaşam bulguları izlenir. Deniz canlıları sokmasında ilk yardım Kişi hareket ettirilmez, Temas eden ya da etkilenen vücut bölgesi ovulmaz, Batan diken varsa ve görünüyorsa çıkarılır, Bu hayvanların enzimleri sıcağa karşı dayanıksız olduğundan, temas edilen ya da etkilenen bölgeye sıcak uygulama yapılır, Kişi sağlık kuruluşuna sevk edilir. Boğulmalar Vücuttaki dokulara yeterli oksijen gitmemesi sonucu dokularda bozulma meydana gelmesine boğulma denir. 289

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim 290 Boğulmalarda ilk yardım Boğulma nedeni ortadan kaldırılır, Bilinç kontrolü yapılır, Hava yolu açıklığı sağlanır ve solunumu değerlendirilir, Temel yaşam desteği sağlanır, Derhal tıbbi yardım sağlanır, yaşam bulguları izlenir. Donmalar Aşırı soğuk nedeniyle soğuğa maruz kalan bölgeye yeterince kan gitmemesi ve kanın pıhtılaşmasıyla dokularda hasar oluşmasına donma denir. Birinci derece donmalar En hafif şeklidir, Deride solukluk, soğukluk hissi, uyuşukluk, halsizlik, Daha sonra kızarıklık ve karıncalanma hissi görülür. İkinci derece donmalar Zarar gören bölgede gerginlik hissi, Şişlik, ağrı, içi su dolu kabarcıklar, Su toplanması, iyileşirken siyah kabuklara dönüşür. Üçüncü derece donmalar Dokuların geriye dönülmez biçimde hasara uğramasıdır. Canlı ve sağlıklı deriden kesin hatları ile ayrılan siyah bir bölge oluşur. Donmalarda ilk yardım Hasta ya da yaralı ılık bir ortama alınarak soğukla teması kesilir, Donmaya maruz kalan kişi sakinleştirilir, Donan kişi hareket ettirilmez, kesin istirahat etmesi sağlanır,

Kuru giysiler giydirilir, Bilinci açık ise sıcak, şekerli içecekler verilir, Su toplamış bölgeler asla patlatılmaz, üstü örtülür. Donuk bölge asla ovulmaz, kendiliğinden ısınması ya da çözünmesi sağlanır, El ve ayaklar doğal pozisyonda tutulur, Hala halsizlik varsa bezle bandaj yapılır Kırıklar Kırık; kemik bütünlüğünün bozulmasıdır. Kırıklar, darbe sonucu ya da kendiliğinden oluşur. Kırık belirtileri Bölgenin hareket edilmesiyle artan yoğun ağrı, Şekil bozukluğu (Diğer sağlam organ ile karşılaştırılır), Bölgede şişlik ve kanama sonucu morarma, İşlev kaybı, Hareketlerde kısıtlanma. Kırığın yol açabileceği olumsuz durumlar Kırık yakınındaki damar, sinir, kaslarda yaralanma ve sıkışma (Kırık bölgede nabız alınamaması, soğukluk, solukluk, aşırı hassasiyet), Kanamaya bağlı şok, Açık kırıklarda enfeksiyon riski görülebilir. Kırıklarda ilk yardım Yaşamı tehdit eden başka yaralanma varsa ona öncelik verilir, Hasta ya da yaralı hareket ettirilmez, Ani hareketlerden kaçınılır, kırık kemik düzeltilmeye çalışılmaz, Kırık kolda ise; şişlik oluşacağından yüzük, saat vb. takılar ya da eşyalar çıkartılır, Kırık bölge hareket ettirilmez, Açık kırık varsa; tespitten önce yara üzeri temiz bir bezle kapatılır, Kırık olan bölge, bir üst ve bir alt eklemi de içine alacak şekilde karton, tahta vb. sert cisimle tespit edilir (sağlık ekiplerinin ulaşamayacakları ve taşı- 291

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim ma yapılması gereken durumlarda), Tespit edilen bölge yukarıda tutularak dinlenmeye alınır, Kırık bölgede sık aralıklarla (3-5 dk) nabız, derinin rengi kontrol edilir, Hasta sıcak tutulur. Burkulmalar Burkulma; eklem yüzeylerinin anlık olarak ayrılmasıdır. Burkulmalarda ilk yardım Sıkıştırıcı bir bandajla burkulan eklem, dolaşımı engellemeyecek şekilde tespit edilir, Şişliği azaltmak için bölge yukarı kaldırılır, Soğuk uygulama yapılır, Hareket ettirilmez, Uzun süre geçmiyorsa, tıbbi yardım sağlanır. Çıkıklar Çıkık; eklem yüzeylerinin kalıcı olarak ayrılmasıdır. Çıkıklarda ilk yardım Eklem bulunduğu şekilde tespit edilir (sağlık ekiplerinin ulaşamayacakları ve taşıma yapılması gereken durumlarda), Çıkık yerine asla oturtulmaya çalışılmaz, Hasta ya da yaralıya ağızdan hiçbir şey verilmez, Çıkık bölgesinde; nabız, deri rengi ve ısı kontrol edilir. Yaralanmalar Yara; kesme, vurma, çarpma gibi olaylar sonucu deri ya da deri altı dokusunun bütünlüğünün bozulmasıdır. 292

Yaraların ortak belirtileri Ağrı, Kanama, Yara kenarlarının ayrılması. Yaralanmalarda ilk yardım Kanama varsa durdurulur, Batan cisim varsa çıkarılmaz, Yaralının sağlık kuruluşuna gitmesi sağlanır, Yaralı tetanozdan korunmak için uyarılır, Delici göğüs yaralanmalarında; öncelikle göğüsteki açık yara birkaç kat temiz bez ya da plastik malzeme ile kapatılır. Yaralının bilinci yerindeyse, yarı oturur şekilde oturması sağlanarak sırtı desteklenir ve ayakları 30 cm yükseltilerek şok pozisyonu verilir. Delici karın yaralanmalarında hasta sırt üstü yatırılır. Dışarı çıkmış organlar deri altına ittirilmez, yara üzerinde toplanarak üzeri temiz ve nemli bezle örtülür. Zehirlenmeler Zehirlenme; zehirleyici maddenin vücuda girmesi sonucu normal vücut fonksiyonlarının bozulmasıdır. Zehir vücuda; sindirim, solunum ve cilt yoluyla girmektedir. Sindirim yolu zehirlenmesi: Ev ya da bahçede kullanılan kimyasal maddeler, zehirli mantarlar, bozuk besinler, aşırı ilaç ve alkol alınması sonucu oluşur. Solunum yolu zehirlenmesi: Genellikle karbon monoksit gazı (tüp kaçakları, şofben, sobalar) lağım çukurunda biriken karbondioksit, klor, yapıştırıcılar, boyalar, ev temizleyicileri vb. maddelerin solunması sonucu oluşur. Cilt yolu zehirlenmesi: Zehirli madde vücuda deri yoluyla girer. İlaç enjeksiyonu, zehirli bitkilere temas, zirai ilaçlar, zehirli hayvanların ısırması ve sokması sonucu oluşur. Zehirlenmelerde etkilenen sistemler ve görülen belirtiler: Sindirim sistemi; bulantı, karın ağrısı, kusma, ishal. 293

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim 294 Sinir sistemi; rahatsızlık hissi, hareketlerde uyumsuzluk, havale, bilinç kaybı. Solunum sistemi; nefes darlığı, morarma, solunum durması. Dolaşım sistemi; nabız bozukluğu, kalp durması. Sindirim yoluyla zehirlenmelerde ilk yardım Kişinin bilinci kontrol edilir, Sadece ağız zehirli maddeyle temas etmiş ise su ile çalkalanır, Zehirli madde el ile temas etmişse, el sabunlu su ile yıkanır, Hasta ya da yaralının yaşam bulguları değerlendirilir, Kusma, bulantı, ishal vb belirtiler değerlendirilir, Özellikle, yakıcı maddenin alındığı ve hasta yaralının ne yiyip içtiğinin bilinmediği durumlarda hasta asla kusturulmaz!, Bilinç kaybı varsa hasta ya da yaralıya koma pozisyonu verilir, Hasta ya da yalının üzeri örtülür, Olayla ilgili bilgiler toplanarak kaydedilir (Zehirli maddenin türü, kişi ilaç ya da uyuşturucu alıyor mu, hastanın bulunduğu saat, evde ne tür ilaçlar olduğu vb). Solunum yoluyla zehirlenmelerde ilk yardım Olay yeri güvenliği sağlanır (Gaz vanası kapatılır, olay yerine ateşle yaklaşılmaz), Cam, kapı vb açılarak ortam havalandırılır ya da hasta temiz havaya çıkarılır, Hastanın bilinci kontrol edilir, solunum yolu açıklığı ve solunumu değerlendirilir, Hasta, rahat nefes alabilmesi için yarı oturur pozisyonda tutulur, Hastanın bilinci kapalı ise koma pozisyonu verilir. Deri yoluyla zehirlenmelerde ilk yardım Olay yeri güvenliği sağlanır, Yaşam bulguları değerlendirilir, Ellerin zehirli madde ile teması önlenir,

Zehir bulaşmış giysiler çıkartılır, Zehirle temas etmiş deri 15-20 dk boyunca bol suyla yıkanır. Zehirlenmelerde genel ilk yardım uygulamaları Olay yeri güvenliği sağlanır, Hastanın bilinci ve yaşam belirtileri değerlendirilir, Zehirlenmeye neden olan madde mümkün olduğunca kısa sürede ortamdan uzaklaştırılarak etkisi azaltılır, Hastanın yaşamsal fonksiyonlarının (solunum, dolaşım) devamı sağlanmaya çalışılır. Göze, Kulağa ve Buruna Yabancı Cisim Kaçması Göze yabancı cisim kaçmasında ilk yardım Göze toz, kirpik gibi madde kaçmış ise toz ya da kirpik kaçan göz ışığa çevrilir, alt ve üst göz kapağına bakılır. Toz ya da kirpik nemli, temiz bir bezle çıkartılır, Kişiye gözünü kırpıştırması söylenir, Göz bol, temiz su ile yıkanır, Kişiye gözünü ovmaması söylenir, Göze kaçan toz ya da kirpik çıkmıyorsa, kişinin sağlık kuruluşuna gitmesi sağlanır. Göze metal ya da bir cismin batmasında ilk yardım Gerekmedikçe hasta kımıldatılmaz, Göze hiçbir müdahale yapılmaz, Her iki göz üçgen sargı benzeri bir malzeme ile sarılarak kapatılır, Hastanın göz uzmanlık dalı olan bir sağlık kuruluşuna gitmesi sağlanır. Kulağa yabancı cisim kaçmasında ilk yardım Kesinlikle sivri ve delici bir cisimle müdahale edilmez, Yabancı cisim kaçmış kulağa su değdirilmez. Buruna yabancı cisim kaçmasında ilk yardım Burun duvarına bastırarak kuvvetli bir nefes vermeyle cismin atılması sağlanır, Çıkmazsa tıbbi yardım istenir. 295

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim 296 Solunum Yolu Tıkanıkları Solunum yolunun, solunumu gerçekleştirmesi için gerekli havanın geçmesine engel olacak şekilde tıkanmasıdır. İki türlü tıkanma vardır: Kısmi tıkanma: Az da olsa, bir miktar hava geçişinin olduğu duruma kısmi tıkanma denir. Kısmi tıkanma durumunda; kişi öksürür, nefes alabilir, konuşabilir. İlk yardım olarak, kişiye dokunulmaz ve öksürmeye teşvik edilir. Tam tıkanma: Hava girişinin tamamen engellendiği duruma tam tıkanma denir. Tam tıkanma durumunda; kişi nefes alamaz, acı çeker gibi ellerini boynuna götürür, konuşamaz, rengi morarmıştır. İlk yardım olarak, Heimlich Manevrası yapılır. Yetişkin ve çocuklarda Heimlich Manevrası; Hasta ayakta ya da oturur pozisyonda olabilir, Bilinci kontrol edilir, Sırtına iki kürek kemiği arasına 5-7 kez vurulur, Cismin çıkıp-çıkmadığı ağız içerisinden kontrol edilir, Çıkmadıysa, arkadan sarılarak gövdesi kavranır, Bir el yumruk yapılarak, başparmak çıkıntısı midenin üst kısmına, göğüs kemiği altına gelecek şekilde

yerleştirilir. Diğer el ile yumruk yapılan el kavranır, Kuvvetle arkaya ve yukarı doğru bastırılır, Bu hareket 5-7 kez yabancı cisim çıkıncaya kadar tekrarlanılır. Bilinç Bozuklukları Bayılmalarda ilk yardım Etraftaki meraklılar uzaklaştırılır, Hasta ya da yaralı sırt üstü yatırılır ve ayakları 30 cm yukarı kaldırılır (Şok pozisyonu), Solunum yolu açıklığı kontrol edilir ve korunur, Sıkan giysiler gevşetilir, Kusma varsa yan pozisyonda tutulur. Bilincin kapalı olması durumunda ilk yardım Olay yeri güvenliği sağlanır, Solunum yolu açıklığı sağlanır, Hasta ya da yaralının solunumu değerlendirilir, Koma pozisyonu verilir, Sağlık ekipleri gelene kadar hasta ya da yaralının her 2-3 dakikada bir solunumu kontrol edilir. Şok durumunda ilk yardım Hasta ya da yaralının endişe ve korkuları giderilir, Mümkün olduğunca temiz hava soluması sağlanır, Hava yolunun açıklığı sağlanır, Kanama varsa hemen durdurulur, Şok pozisyonu verilir, Hasta ya da yaralı sıcak tutulur, Gereksiz yere hasta ya da yaralı hareket ettirilmez. Kanamalar Damar bütünlüğünün bozulması sonucu kanın damar dışına (vücut içine ya da dışına) akmasına kanama denir. 297

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim Dış kanamalarda ilk yardım Amaç, kanamayı kısa zamanda kontrol altına almak ve yarayı temiz tutmaktır!, Yara üzerine temiz bir bez parçası ya da gazlı bezle direkt baskı uygulanır, Kanama durmazsa birinci bezi kaldırmadan ikinci bir bez konarak basınç arttırılır, Gerekirse bandaj ile sarılarak kanlanmış bezler kaldırılmadan basınç artırılarak sürdürülür, Kanayan bölgeye en yakın basınç noktasına bası uygulanır, Kanama kol ya da bacaklardaysa ve kırık şüphesi yoksa kanama bölgesini kalp hizasından yukarıda tutulur, Şok pozisyonu verilir, Sık sık yaşam bulguları kontrol edilir (2-3 dk arayla). İç kanamalarda ilk yardım Hasta ya da yaralının bilinci ve solunumu değerlendirilir, Hasta ya da yaralı sırt üstü yatırılarak üzeri örtülür ve ayakları 30 cm kaldırılır (şok pozisyonu), Asla ağızdan yiyecek içecek verilmez, Kapalı kırık varsa, kan damarlarının yaralanmasını önlemek ve bir iç kanamaya sebep olmamak için hasta ya da yaralının hareketsiz kalması sağlanır, Hasta ya da yaralının yaşamsal değişimleri izlenir. Burun kanamasında ilk yardım Öncelikle sakin olunmalıdır, Hemen hasta ya da yaralının başı öne doğru eğilir, Hasta ya da yaralının mümkünse oturması sağlanır, Hasta ya da yaralının burun kanatları iki parmakla sıkıştırılır, Bu işleme yaklaşık 5 dk kadar devam edilir, Kanamanın durmaması halinde hasta ya da yaralının en yakın sağlık kuruluşuna götürülmesi sağlanır. 298

Kulak kanamasında ilk yardım Kanama hafifse: Temiz bir bezle temizlenir. Kanama ciddiyse: Kulak tıkanmadan gazlı bezle kapatılır, Hasta ya da yaralının hareketsiz olarak, kanayan kulak üzerine yan yatması sağlanır, Tıbbi yardım istenir, Unutulmamalıdır ki kulak kanaması olası bir beyin kanamasının habercisi olabilir. Yanıklar Ateş, radyasyon, kızgın cisim vb çeşitli fiziksel ve yakıcı kimyasal etkenlere maruz kalma sonucu oluşan doku bozulmasına yanık denir. 1. Derece yanıklar Derinin yüzeyinde, kızarıklık (pembe, kırmızı arası renk) şeklinde görülen doku hasarı vardır, Ağrı vericidir, Yanan bölgede hafif şişlik vardır, Genelde 48 saat içinde kendiliğinden iyileşir. 2. Derece yanıklar Derinin 1. ve 2. tabakası etkilenmiştir, En belirgin özelliği deride içi su dolu kabarcıklar (bül) oluşmasıdır, Çok ağrılıdır. 3. Derece yanıklar Derinin tüm tabakaları etkilenir, Kaslar, sinirler, damarlar etkilenebilir, Yanık bölgede beyaz kuru yaradan, siyah renge kadar aşamaları vardır, Ağrısızdır, çünkü bütün sinirler zarar görmüştür. Yanığın vücutta oluşturduğu olumsuz etkiler Derinliğine, yaygınlığına ve oluştuğu bölgeye bağlı olarak, organ ve sistemlerde işleyiş bozukluğuna yol açar, Ağrı ve sıvı kaybına bağlı olarak şok meydana gelir, Hasta ya da yaralının kendi vücudunda bulunan mikrop ve toksinlerle enfeksiyon riski oluşur. 299

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim 300 Isı ile oluşan yanıklarda ilk yardım Kişi hala yanıyorsa, paniğe engel olunur, koşması engellenir, Hasta ya da yaralı ıslak battaniye vb ile sarılır ya da yuvarlanması sağlanarak yanma durdurulmaya çalışılır, Hasta ya da yaralının hava yolu açıklığı ve solunumu değerlendirilir, Yanık çok yaygın değilse yanan bölge en az 20 dk tazyiksiz ve bol soğuk su altında tutulur, Şişlik oluşabileceğinden saat, yüzük, bilezik vb takılar çıkarılır, Yanan bölgedeki giysiler çıkarılır (giysi yanan bölgeye yapışmışsa etrafından kesilerek çıkarılmalıdır), Yanan bölge sabunlu su ile dikkatlice temizlenir, Su toplayan yerler patlatılmaz, Yanan bölgelere (el, ayak gibi) birlikte bandaj yapılmaz, Yanık üzeri temiz ve nemli bezle örtülür, yanık üzerine hiçbir madde sürülmez, Hasta ya da yaralı battaniye vb ile örtülür, Yanan vücut bölgesi geniş ve sağlık kurumu uzaksa, kusma yoksa, bilinci açıksa; sıvı kaybını gidermek amacıyla hasta ya da yaralıya hazırlanan 1 lt su+1 çay kaşığı karbonat+1 çay kaşığı tuz, maden suyu vb içirilir. Kimyasal yanıklarda ilk yardım Yanan bölgedeki giysiler çıkarılarak, kimyasal maddenin deriyle teması kesilir, Yanan bölge bol, tazyiksiz akan suyla, en az 20-25 dakika yıkanır, Hasta ya da yaralı battaniye vb. ile örtülür. Elektrik yanıklarında ilk yardım Olabildiğince soğukkanlı ve sakin olunur. Hasta ya da yaralıya dokunmadan önce elektrik akımı kesilir. Akımı kesme imkanı yoksa yalıtkan bir maddeyle (tahta, plas-

tik) kişinin elektrikle teması engellenir, Hasta ya da yaralının solunum yolu açıklığı ve solunumu değerlendirilmelidir, Hasta ya da yaralı kımıldatılmamalıdır, Hasar gören vücut bölgesi örtülür, Hasta ya da yaralı, bilinci açık ve kendini iyi hissetse dahi tıbbi yardım istenir. Sıcak çarpmasında ilk yardım Hasta serin ve havadar bir yere alınır, Hastanın giysileri çıkarılır, Hasta sırt üstü yatırılarak, kol ve bacaklar yükseltilir, Bulantı yoksa ve bilinci açıksa; su ve tuz kaybını gidermek için hastaya su, tuz, karbonatla hazırlanan sıvı ya da maden suyu içirilir. Hasta ya da Yaralının Taşınması Hasta ya da yaralının taşınmasında genel kurallar Genel bir kural olarak, hasta ya da yaralının yeri değiştirilmemeli ve dokunulmamalıdır!, Olağan üstü bir tehlike söz konusu ise (ortam güvenli değilse ya da hasta ya da yaralıya temel yaşam desteği yapılması gerekiyorsa) taşıdığı her türlü riske rağmen acil taşıma zorunludur, Taşıma gerektiren durumlarda ilk yardım eden kişi kendi sağlığını asla riske sokmamalıdır, Gereksiz zorlama ve yaralanmalardan kaçınılmalıdır. Hasta ya da yaralı taşınırken dikkat edilmesi gereken kurallar Baş-boyun-gövde ekseni esas alınmalı, 301

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim 302 Ekip çalışması yapılmalı, Hasta ya da yaralıya yakın mesafede çalışılmalı, Daha uzun ve kuvvetli kas grupları kullanılmalı, Sırtın gerginliğini korumak için dizler kalçadan bükülmeli, Yerden destek alacak şekilde, her iki ayak kullanılmalı ve biri diğerinden öne yerleştirilmeli, Omuzlar leğen kemiği hizasında tutulmalı, Ağırlık kaldırırken karın muntazam tutulup, kalça kasılmalı, Kalkarken ağırlık kalça kaslarına verilmeli, Yavaş ve düz adımlarla yürünmeli (Adımlar omuzdan geniş olmamalı), Ani dönme ve bükülmelerden kaçınılmalı hasta ya da yaralı mümkün olduğunca hareket ettirilmemelidir. Araç içindeki hasta ya da yaralıyı araçtan çıkarma Kaza geçirmiş yaralı bir kişi eğer; olay yeri güvenliği sağlanamıyor (yangın, patlama tehlikesi, vb) ya da kişinin solunumu yok ise omuriliğine zarar vermeden çıkarılmalıdır. Aksi durumda yaralı kişiler araçtan çıkarılmamalı, olay yeri güvenliği sağlandıktan sonra tıbbi yardım istenerek, tıbbi yardım gelene kadar olay yerinde beklenilmelidir, Hasta ya da yaralının araçtan çıkarılmasında Rentek Manevrası olarak adlandırılan teknikten yararlanılır. Rentek Manevrasının uygulama basamakları Kaza ortamı değerlendirilerek olay yeri güvenlik önlemleri alınır, Hasta ya da yaralının bilinci kontrol edilir, bilinç yok ise 112 aranır, Hasta ya da yaralının solunumu değerlendirilir (Solunum yok ise hasta ya da yaralının araçtan çıkarılmasına karar verilir), Hasta ya da yaralının ayaklarının pedallara sıkışıp sıkışmadığı kontrol edilir, Emniyet kemeri bağlıysa açılır, Hasta ya da yaralının karşı taraftaki eli kemer ya da giysile-

rine sıkıştırılır. Hasta ya da yaralıya yan tarafından yaklaşılarak, bir eliyle hasta ya da yaralının yakın taraftaki kolu bilekten kavranır, diğer elle çenesi tutularak boynu desteklenir, Baş-boyun-gövde hizası bozulmadan tek hareketle araçtan dışarı çıkarılır, Hasta ya da yaralı yavaşça yere veya sedyeye yerleştirilir. Diğer Acil Durumlar Havale Beyinde yaralanma, Beyinde enfeksiyon, Yüksek ateş, Bazı hastalıklar (Sara), Ateş nedenli havale herhangi bir hastalık sonucu vücut sıcaklığının 38 C nin üzerine çıkmasıyla oluşur, Genellikle 6 ay- 6 yaş arasındaki çocuklarda rastlanır. İlk yardım olarak; Öncelikle hasta ılık suyla ıslatılmış havlu ya da çarşafa sarılır, Ateş bu yöntemle düşmüyorsa oda sıcaklığında küvete sokulur, duş alması sağlanır, Sonrasında da ateş düşmezse tıbbi yardım istenir. Sara krizi Hastada var olmayan koku alma, adale kasılması vb ön haberci denilen belirtiler görülebilir, Bazen hasta bağırır, şiddetli ve ani bir şekilde bilincini kaybederek yığılır, Yoğun ve genel adale kasılması görülür, 10-20 sn kadar nefesi kesilir, Dudaklarda ve yüzde morarma gözlenir, Ardından kısa ve genel adale kasılması, sesli nefes alma, aşırı tükürük salgılanması, altına kaçırma görülebilir, Hasta dilini ısırabilir başını yere çarpıp yaralayabilir, Aşırı kontrolsüz hareketler gözlenebilir, Son aşamada hasta uyanır, şaşkındır, nerede olduğundan habersiz, uykulu hali vardır. 303

S ürdürülebilir A vcılık için T emel E ğitim Sara krizinde ilk yardım Olayla ilgili güvenlik önlemleri alınır, Kriz kendi sürecine bırakılır, Hasta bağlanmaya çalışılmaz, Kilitlenmiş çene açılmaya çalışılmaz, Yabancı herhangi bir madde kullanılmaz (soğan, kolonya vb), Hastanın kendini yaralamamasına dikkat edilir, Etraftaki zarar verebilecek malzemeler uzaklaştırılır, Sıkan giysiler gevşetilir, Kusma karşısında tetikte olunmalıdır, Düşme sonucu yaralanma varsa ilgilenilir. Kan şekeri düşüklüğü Herhangi bir nedene bağlı olarak vücutta kan şekeri eksildiği zaman ortaya çıkan durumdur. Kan şekeri düşüklüğünün nedenleri Ani kan şekeri düşme belirtileri Kan şekeri yavaş yavaş ve uzun sürede düşerse kişide; Baş ağrısı, Konuşma güçlüğü, Görme bozukluğu, Uyuşukluk, Kafa karışıklığı, Şuur kaybı görülür. 304

Kan şekeri düştüğünde ilk yardım Hastanın genel durumu değerlendirilir, Bilinci yerindeyse şekerli su verilir, Belirtiler 15-20 dakikada geçmiyorsa sağlık kuruluşuna başvurulur, Bilinci kapalıysa koma pozisyonu verilerek yardım çağrılır, Kan şekeri düşük ya da yüksek olsa da 2 kesme şekerinin alınması hayat kurtarabilir. Psikolojik İlk Yardım Herhangi bir kaza, ani hastalık veya afet durumunun kişilerin üzerinde yarattığı olumsuz etkileri en aza indirgemek, onların güçlüklerle baş edebilme ve normal yaşamlarını sürdürülebilmelerini sağlamak için; bireylerin, ailelerin ve toplumun psikolojik ve sosyal anlamda güçlendirilmesini amaçlayan müdahalelerdir. Hasta ya da yaralıya; Her şeyden önce duygudaşlık (empati) yapın, Kendinizi tanıtın ve ilk yardım uygulamaları için izin alın, Göz teması kurun ve yumuşak ve sıcak bir konuşma yapın, Duygusal destek verin, Önyargılı olmadan arkadaşça yaklaşın, Dikkatli bir şekilde olayın ne olduğunu ve ne olacağını açıklayın, Ondan işbirliği desteği isteyin, Dinleyin ve sempatik olun, Eğer gerekliyse pratik bilgilerle yardım desteği verin, Sağlık görevlileri olay yerine gelinceye kadar ağızdan yiyecek ya da içecek vermeyin. 305