YANIKLARDA İLK YARDIM

Transkript

1 1 YANIKLARDA İLK YARDIM Yanık vücut dokularının yüksek ısıdan zarar görmesi neticesinde oluşan deri bütünlüğü ya da doku bozulmasıdır. Kişinin hayatını tehdit etmesi yanında iz bırakıcı olması sebebiyle her zaman acil müdahale gerekmektedir. Alev, katı-sıvı veya buhar halindeki sıcak cisimlerin etkisiyle termal yanık oluşur. Asit-alkali gibi kimyasal maddelerle kimyasal yanıklar oluşur. Elektrik çarpmasıyla elektrik yanıkları oluşur. Radyasyon ile yanıklar oluşur. Işınlarla da yanıklar oluşabilir. Dokuların yaklaşık 55 derecelik ısıya 30 saniye maruz kalmasıyla genelde o bölgede kendini kızarıklıkla belli eden hafif bir reaksiyon oluşur. Isı 65 dereceye çıkar ise 30 saniyede o bölgedeki deride ciddi zedelenme meydan gelir. Yanık olaylarında yanığın şiddetine göre deri, derialtı dokuları, damarlar, sinirler, kaslar, kemikler ve hatta solunum sistemi zarar görebilir. Hava yolunu oluşturan dokuların şişmesi neticesinde hava yolu tıkanabilir. Solunum yetmezliği ve solunum durması oluşabilir. Yanık çeşitleri: a) Fiziksel yanıklar: Isı ile oluşan yanıklar Elektrik nedeniyle oluşan yanıklar Işın ile oluşan yanıklar Sürtünme ile oluşan yanıklar Donma neticesinde oluşan yanıklar. b) Kimyasal yanıklar: Asit-alkali madde ile oluşan yanıklar Yanığın Ciddiyetini Belirleyen Faktörler 1. Derinlik 2. Yaygınlık 3. Bölge 4. Enfeksiyon riski 5. Solunum yoluyla görülen zarar 6. Yaş 7. Önceki hastalıklar TERMAL YANIKLAR Sıcaklığın doğrudan etkisiyle oluşan yanıklardır. Yanık ne kadar derine inmiş ise ve ne kadar geniş bir yüzey ise o kadar ağırdır, derecesi yüksektir. sıcak cisimler ile oluşan yanıklar 4 kategoride incelenir.

2 2 a) 1. Derece yanıklar: sadece derinin epidermis tabakasında oluşan ve bu tabakayı ilgilendiren yüzeysel yanıklardır. Ağrı vardır, deri kırmızı renktedir. Bazen deride ödem (şişme) olabilir. İz bırakmadan iyileşir. Basit güneş yanığı, su ile hafif haşlanma bu tip yanıklardandır. Yanık bölgesi kırmızı, ıslak ve ağrılıdır. Genelde 48 saatte iyileşir. b) 2. Derece yanıklar: derinin epidermis ve dermisin yüzeyel tabakası zarar görmüştür. Yanık daha alt dokulara geçmemiştir. En belirgin özelliği deride içi sıvı dolu kabarcıkların (bül) oluşmasıdır. Deride şiddetli ağrı, kızarıklık ve içi sıvı dolu kabarcıklar vardır. Yanık bölgesi hareketle ve dokunma ile şiddetli ağrılıdır. Genelde kendiliğinden iyileşirler, enfekte olmazlarsa iz bırakmazlar. Bül ler asla patlatılmamalıdır.

3 3 c) 3. Derece yanıklar: derinin bütün tabakaları etkilenir. Hatta kaslar dahi etkilenmiştir. Damarlar ve sinirler etkilenmiş ve zarar görmüştür. Sinirlerin zarar görmesinden dolayı ağrı yoktur. Beyaz renkten siyah renge kadar değişik renkte olabilir. d) 4. Derece yanıklar: yanık kemiğe kadar ya da iç organlara kadar yayılmıştır. Dokuda kömürleşme vardır. Siyah renklidir. Ağrı yoktur. Yanığın Vücuttaki Etkileri Derinliğine, yaygınlığına ve oluştuğu bölgeye bağlı olarak organ ve sistemlerde işleyiş bozukluğu yapabilir. Ağrı ve sıvı kaybına bağlı olarak şok gelişebilir. Enfeksiyon gelişebilir. Yanık Değerlendirmesi: Dokuzlar kuralı vardır. Baş-boyun 1x9 Her bir üst extremite 1x9 Gövde ön 2x9 Sırt ve bel 2x9 Her bir alt extremite 2x9 Genital bölge %1

4 4 Yanık değerlendirilmesinde ele alınan ölçütler yanıktan etkilenen yüzeyin genişliğinin ve derecesinin tayinidir. Yanıktan etkilenen toplam alan erişkinde %20 nin, çocukta %12 nin altında ise yanık bölgesel kabul edilebilir. Bu miktarın üzerindeki yanıklarda ise tüm vücudu etkileyen neticeler beklenir. (Sıvı kaybı, böbrek yetmezliği) %50-60 tan fazla 2. ve 3. derece yanıklarda hayati tehlike söz konusudur. Yanıklarda görülen çok önemli bir sorun da savunma faktörlerinin devre dışı kalmasıyla her türlü mikroba açık halde olmasıdır. Ayrıca yanıklar ile oluşan sıvı kaybı da çok önemlidir. Ateşle oluşan yüz ve boyun yaralanmalarında sıcak havanın solunmasıyla solunum yollarında ödem oluşur. Buna bağlı olarak da solunum problemi ve hatta solunum yolu tıkanması riski vardır. Çok hızla hastaneye götürülmelidir. YANIKLARDA İLKYARDIM Kişi yakıcı kaynaktan derhal uzaklaştırılır. Kişi yanıyor ise koşması engellenir, battaniye ile üzeri kapatılır, yuvarlanması sağlanır. A-B değerlendirilir. Isı yaymaya devam edecek takılar hızla çıkarılır. Ayrıca yanık bölgesinde ödem oluşabileceğinden takıların çıkarılması gereklidir. (yüzük, bilezik, saat) Giysiler çıkarılmalıdır. Yanık bölgesi hızla soğuk suya tutulmalıdır. Su toplayan yerler asla patlatılmamalıdır. Yanık üzeri temiz bir bezle örtülmelidir. Yanık bölgesine asla ve asla bir şey sürülmemelidir. (diş macunu, salça, yoğurt) ancak hastaneye ulaşmak uzun sürecekse az bir miktar antibiyotik kremi sürülebilir.

5 5 Hasta battaniye ile örtülmelidir. Uzuvlarda bir yanık varsa yanık uzuv kalp hizasında tutulmalıdır. Yanık geniş ve sağlık kurumu uzaksa, hastada kusma yoksa, bilinç açıksa ağızdan su verilerek sıvı kaybı engellenmelidir. Verilebilecek en iyi sıvı karışımı 1 litre su + 1 çay kaşığı tuz + 1 çay kaşığı karbonattır. Ancak her türlü sıvı da verilebilir. Tıbbi yardım istenir. ELEKTRİK YANIKLARI Elektrik çarpmakta olan kişiye asla dokunulmamalıdır. İlk önce elektrik akımı kesilmelidir, kesme imkanı yoksa yalıtkan bir madde ile kişinin elektrik teması engellenmelidir. Bu yanıkların derecesini belirlemek çok zordur. Yanığın vereceği zarardan daha önemli olan elektrik akımı sebebiyle kalp ve solunum durmalarıdır. Bu yüzden ilk yardımı takiben derhal hastaneye sevk sağlanmalıdır. Bu tür hastalarda CPR ye hazırlıklı olunmalıdır. YILDIRIM ÇARPMASI Elektrik çarpmasına benzer ancak çok yüksek voltaja çok kısa süre temas söz konusudur. Genellikle yüzeyel cilt yanığı yapar. Esas problem kalp ritim bozukluğu ve kalp durmasıdır. Felç, hafıza kaybı, görme bozukluğu olabilir. Kalp durmasına karşı uyanık olunmalıdır. KİMYASAL YANIKLAR Kimyasal yanıklar acil bakım gerektirir. Bu maddelerle çalışanların kimyasallar ve zararları hakkında eğitimli olmaları gerekmektedir. Hastada kimyasalla temas etmiş bütün giysi ve takılar çıkarılır. İlk yapılması gereken akan bol su ile vücut üzerindeki kimyasalların yıkanmasıdır. Temiz bir bez ile yanık bölgesi kapatılıp yaralı hastaneye yollanmalıdır. bu arada hasta yanmanın devam ettiğini söylüyorsa yıkama uzun süreli devam etmelidir. Özellikle asit maddelerde bol su ile yıkama önemlidir. Deri ile temas eden maddenin teması en kısa sürede kesilmelidir. Gerekiyorsa giysiler çıkarılmalıdır. Özel bir süre olmamakla birlikte bölge en az 25 dakika yıkanmalıdır. Üzeri örtülmeli ve tıbbi yardım sağlanmalıdır. Deri üzerinde toz halinde kimyasal varsa önce bunun fırça ya da bezle temizlenmesi daha doğrudur. Suyla temizlemeye çalışmak maddenin aktif hale geçmesine neden olabilir. Örneğin; yanığa neden olan kuru kireç ise su kullanılmaz, önce fırçayla temizlenir, sonra bol suyla temizlenir. Göze kimyasal karışmışsa gözler bol su ile yıkanmalıdır. Yıkarken göz kapakları açık olmalıdır dakika yıkama yapılmalıdır. Yıkamadan sonra göz kapatılıp derhal hastaneye yollanmalıdır. Kimyasal madde solunmasıyla solunum yollarında ciddi yanıklar olabilir. Hasta hemen ortamdan uzaklaştırılıp açık havaya çıkarılmalı, mümkünse oksijen verilmelidir.

6 6 SICAK ÇARPMALARI Belirtileri: Güçsüzlük, yorgunluk, halsizlik, Baş dönmesi, Solgun ve sıcak deri, Adale krampları, Yoğun terleme, Hızlı nabız, Bulantı, kusma, Davranış bozukluğu, Hayal görme, bilinç kaybı Sıcak çarpmalarında yapılacak ilk yardım; Kişi serin ve havadar bir yere alınmalıdır. Giysileri çıkarılmalı ya da gevşetilmelidir. Sır üstü yatırılıp, bacakları yükseltilmelidir (30 cm). Yani şok pozisyonu verilmelidir. Bilinç açıksa bol bol sıvı (Soda, ayran, meyve suyu gibi sıvılar ya da su) verilmelidir. Islak giysiler varsa çıkarıp kuru giysi giymesi sağlanmalıdır, mümkünse ılık duş aldırılır. Tıbbi yardım istenir. DONMALAR Vücut yüzeyinin soğukla teması neticesinde oluşan doku hasarıdır. Yanık benzeri hasar oluşturur. Genelde el ve ayak parmakları, kulak ve burun en sık donan bölgelerdir. Çünkü bu bölgelerde kan damarları oldukça yüzeyeldir. Semptomlar yaralanmanın şiddetiyle ilgilidir. Gerçek donmada doku daima yeniden ısıtmadan sonra hasarlanır. Kişilerin çoğunda soğuktan etkilenen bölgede donmaya yakın soğuğu hissetmeme ve uyuşma vardır. Isıtma sırasında çok ciddi ağrı oluşur. Donmalar da yanıklar gibi 4 seviyede değerlendirilir. a) Birinci derece: ciltte uyuşukluk ve kızarıklık oluşur. Yaralanma bölgesinde beyaz-sarı plaklar görülebilir. b) İkinci derece: ciltte içi sıvı dolu kesecikler vardır (bül). Büllerin içinde berrak ya da süt rengi sıvı vardır. c) Üçüncü derece: derin büller vardır. Derin cilt tabakalarından ayrılma vardır. Büllerin içindeki sıvının rengi mor, kanlı sıvı gibidir. d) Dördüncü derece: cilt altı kas ve kemik doku etkilenmiştir. Parmak veya extremite hareketsizdir. Morarma, siyahlaşma oluşmuştur.

7 7 Donmalarda İlkyardım Donan bölge el ya da yünlü giysi ile ısıtılmalıdır. Donma parmaklarda ya eldeyse hasta elini koltuk altında tutmalıdır. En iyi ısıtma vücut sıcaklığında ısıtmadır. Mümkün olduğunca hasta kapalı bir yere alınmalıdır. Donan bölge ılık suya (38-39 derecelik su) sokulmalıdır. Ilık su yoksa donan bölge battaniyeye sarılmalıdır. Donan bölgeyi ısıtmak amacıyla kesinlikle sıcak su torbası ya da ısıtıcı kullanılmaz. Donan bölgeyi kar ya da buz ile asla ovmayın. Dolaşımın kendiliğinden başlaması beklenmelidir. Donan bölge ısınınca o bölgenin hareket ettirilmesini sağlayın. Bu kan dolaşımını arttıracağı gibi donma seviyesinde belli eder. Donan bölge sıcak tutulmaya devam edilmelidir. Yeniden donmasına asla izin verilmemelidir. Çünkü yeniden donma daha fazla hasara neden olur ve kesin doku kaybı sebebidir. Hastaya alkol içermeyen sıcak bir içecek verilmelidir. Acil servis aranır. Donma hastane yatışı gerektirir KAYNAKLAR: - İLK YARDIM Ders Kitabı editör: Prof. Dr. Osman Nuri Dilek AFYON KOCATEPE ÜN Yanıklar: Prof. Dr. Osman Nuri Dilek Donuklar: Yrd. Doç. Dr. Şemsettin Karaca - KIZILAY İlk Yardım Eğitimi