I STANBUL DA BULUNAN KU C U K VE ORTA ÖLC EKLI MATBAA I S LETMELERI NDE I S GU VENLI G I NI N UYGULANABI LI RLI G I APPLICABILITY OF OCCUPATIONAL SAFETY IN THE SMALL AND MEDIUM PRINT HOUSES IN ISTANBUL Elif URAL Yrd.Doç.Dr., eozenural@marmara.edu.tr, Marmara Üniversitesi Teknik Bilimler Yüksekokulu, Görsel İşitsel Teknikler Bölümü, Basım ve Yayım Tek. Programı, İstanbul Lütfi ÖZDEMI R Yrd.Doç.Dr., lozdemir@marmara.edu.tr, Marmara Üniversitesi Teknik Bilimler Yüksekokulu, Görsel İşitsel Teknikler Bölümü, Basım ve Yayım Tek. Programı, İstanbul Zafer ÖZOMAY Arş.Gör., ozomay@marmara.edu.tr, Marmara Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu Basım Teknolojileri Bölümü, İstanbul Ömer B. ZELZELE Yrd.Doç.Dr., ozelzele@marmara.edu.tr, Marmara Üniversitesi Teknik Bilimler Yüksekokulu, Görsel İşitsel Teknikler Bölümü, Basım ve Yayım Tek. Programı, İstanbul Gülhan ACAR BU YU KPEHLIVAN Yrd.Doç.Dr., gulacar@marmara.edu.tr, Marmara Üniversitesi Teknik Bilimler Yüksekokulu, Görsel İşitsel Teknikler Bölümü, Basım ve Yayım Tek. Programı, İstanbul ABSTRACT Profession of printing is a sector which includes significant accident risks and occurs some threatening factors for the worker s health such as any manifacturing sector. The chemicals, inks, some different kinds of chemical cleansers which are used in the press process pose a danger for the human s health. The workers work on stocking and using of these materials must be educated. Besides, personel protective equipments must be selected and train the workers about occupational- vocational dieseases. And also, physical and operational facts must be completed about the convenience of the ground of the work place, air stream, power line convenience, if there is an emergency exit or not, Social Security İnstitition statements etc. in full. In the survey, descriptive survey model which provides the existing situation to be revealed warts and all. It has been reached 52 small and medium scaled operation, in the survey. To collect all the datas, a questionnaire with 58 questions was prepared in the light of literature and research by the researchers. It has been used yes and no for the answers of the questionnaire. Percent and frequency values related with each content. From the obtained 517
findings; to have the electric cables in the open but together, not to wear glasses, face mask, earbuds for using the chemicals, not to use personel protections, not to have activities to make the workers motivated and not to have an infirmary results had been found. On the other hand, to have enough general order and hygiene, to be take and implemented the necessary security precautios for using the machines and tools, emergency help, fire, noise, radiation, accident, occupational diseases and education had been found. Key words: Occupational Health and Safety, Print Houses, Printing operations. ÖZET Matbaacılık mesleği her üretim sektörü gibi belirli kaza risklerini barındıran ve iş-işçi sağlığını tehdit eden ortamların oluşabileceği bir sektördür. Baskı sürecinde kullanılan kimyasallar, mürekkepler, temizlik için kullanılan kimyasallardan bir kısmı insan sağlığı açısından tehlike arz etmektedir. Bunların kullanımı, depolanması hakkında çalışanların belirli eğitimlerden geçmesi gerekmektedir. Ayrıca kişisel koruyucu donanımlar seçilmeli, meslek hastalıkları ile ilgili eğitimler verilmelidir. Ayrıca iş yerinin zeminin üretim için uygunluğu, hava akımı, elektrik hattının uygunluğu, acil çıkış olup olmadığı, SGK bildirimleri vb. ile ilgili fiziksel ve yönetimsel olgularının da eksiksiz olarak tamamlanması gerekmektedir. Araştırmada, var olan bir durumun olduğu gibi ortaya konmasını sağlayan betimsel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmada küçük ve orta ölçekli 52 işletmeye ulaşılabilmiştir. Verilerin toplanmasında ilgili literatür ve araştırmalar ışığında araştırmacılar tarafından 58 soruluk bir anket hazırlanmıştır. Anket maddelerine verilecek cevaplamalarda evet ve hayır seçenekleri kullanılmıştır. Verilerin analizinde her bir maddeye ilişkin yüzde ve frekans değerleri verilmiştir. Elde edilen bulgulardan; elektrik kablolarının açıkta ancak toplu bir şekilde olduğu, kimyasalların kullanımında gözlük, yüz maskesi, kulaklık takılmadığı, kişisel koruyucuların kullanılmadığı çalışanları motive etmek amaçlı etkinliklerin yapılmadığı, işyerinde revirin olmadığı sonuçlarına ulaşılmıştır. Bunlara karşılık genel düzen ve hijyenin yeterli olduğu, makineler ve aletlerin kullanımında, acil yardım ve yangın, gürültü, radyasyon, kaza ve meslek hastalıkları ile eğitim konularında gerekli güvenlik önlemlerinin alındığı ve uygulandığı saptanmıştır. Anahtar Kelime: İş Sağılığı ve Güvenliği, Matbaa İşletmeleri, Basım işletmeciliği. 1. GI RI S İş Sağlığı ve Güvenliği kurallarının uygulanması; İşletmeler ve çalışanların açısından risklerin ortadan kaldırılmasıyla mümkündür. İşletmede çalışanların hastalık ve sakatlığı ile ilgili durumların oluşmasından önce önlemlerin alınması gerekliliği Uluslararası çalışma örgütünün sözleşmesinde yer almaktadır. İşyerlerinde alınacak tedbirlerle olumsuz sonuçlar önlenebilmektedir. [1] Eğitim en önemli olgudur. Makinelerin kullanımı, üretim sırasında kişisel koruyucuların takılması, bazı kimyasalların kullanımında kurallara uymak, alınacak önlemleri Küçük ölçekli işletmelerin 0-50 arası eleman, orta ölçekli işletmelerin de 50-100 arası eleman istihdam ettiği bilinmektedir. 50 den fazla kişi çalıştıran işletmelerde, İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının işyerlerinde yerine getirilmesi 6331 sayılı kanunla zorunlu hale getirilmiştir. 518
Basım sektörü üretiminde, sağlık ve güvenlik açısından birtakım tehlikeler vardır. Bunların yol açtığı olumsuz sonuçların %98 i önlenebilir sonuçlardır. [2] Türkiye de olan iş kazalarının %62 si küçük ölçekli işletmelerde meydana gelmektedir. [3] Ülkemizde çalışan sayısı 50 den az olan küçük işletmelerde iş kazalarının çok fazla olduğu görülmektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği kurullarının mecburi tutulduğu işletmelerde iş kazları daha az gerçekleşmektedir. [4] 2. METARYAL VE YÖNTEM İstanbul da bulunan küçük ve orta ölçekli matbaa işletmelerinde iş güvenliğinin uygulanabilirliğini ölçmek amacıyla yapılan bu araştırmada örneklem İstanbulda bulunan küçük ve orta ölçekli 52 kamu olmayn basım işletmeleridir. Her bir işletmeye Genel düzen ve hijyen, elektrik kullanımı, Makineler ve yardımcı aletler, Kimyasallar, Acil yardım ve yangın, Gürültü, Radyasyon, Ruhsal etkenler, Kaza ve meslek hastalığı, Eğitim ile ilgili Araştımada veri toplamak için 58 soruluk bir anket uygulanmıştır. Basım işletmelerinde kullanılan İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili Hava akımının kontrol edilip edilmediği, Elektriğin ana hatta bağlı olup olmadığı, Makine başında çalışırken koruyucu kullanılıp kullnaılmadığı, Kimyasalların saklanmasında gerekl önlemlerin alınıp alınmadığı ile ilgili sorular sorulmuştur. Anket sorularının analizinde SPSS programı kullanılmış, frekans dağılımları esas alınmış ve sonuçlar tablolarla desteklenmiştir. 3.BULGULAR Küçük ve orta ölçekli Basım işletmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili bulgular aşağıdaki gibidir; Tablo 1. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili alınan önlemlerden Genel Düzen ve Hijyene ilişkin verilen cevapların Frekans bulguları. GENEL DÜZEN VE HİJYEN İşletmenin zemini üretim yapılması için uygun mu? 33 63.5 19 36.5 Kayma ve Düşme riskini önlemek için levha kullanılıyor mu? 46 88.5 6 11.5 Hava akımı kontrol ediliyor mu? 33 63.5 19 36.5 Havalandırma cihazlarının bakımı düzenli yapılıyor mu? 33 63.5 19 36.5 Çalışanlar için ayrılmış mola yerleri var mı? 45 86.5 7 13.5 İşletmenin temizliği belirli aralıklarla yapılıyor mu? 52 100 Atıklar uygun şekilde toplanıyor mu? 50 96.2 2 3.8 Tablo 1 e göre Araştırmaya katılan Basım işletmelerinin % 63.5 inde zeminin üretim yapılması için uygun olduğu, hava akımının kontrol edildiği ve havalandırma cihazlarının bakımının düzenli yapıldığı, %36.5 inde ise uygun olmadığı, hava akımının kontrol edilmediği ve havalandırma cihazlarının bakımının düzenli yapılmadığı; %88.5 inde kayma ve düşme 519
riskini önleyici levhalar kulllanıldığı %11.5 nde kullanılmadığı; %86.5 inde çalışanlar için aayrılmış mola yerlerinin olduğu, %13.5 inde olmadığı; %100 ünde işletme temizliğinin belirli aralıklarla yapıldığı; %96.2 inde atıkların uygun şekilde toplandığı %3.8 inde ise toplanmadığı belirlenmiştir. Elde edilen veriler genel olarak değerlendirildiğinde araştırmaya katılan işletmelerin genel düzen ve hijyen kurallarına uydukları ifade edilebilir. Tablo 2. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili alınan önlemlerden Elektrik ile ilgili sorulara verilen cevapların Frekans bulguları. ELEKTRİK Elektrik, ana elektrik hattına bağlı mı? 52 100 Sigortalar kilitli kutu ile korunuyor mu? 52 100 Kablolar açıkta mı? 34 65.4 18 34.6 Kablolar açıkta ise toplu mu? 51 98.1 1 1.9 Tablo 2 incelendiğinde; Araştırmaya katılan Basım işletmelerinin % 100 ünde Elektriğin ana hatta bağlı olduğu ve sigortaların kilitli kutuyla korunduğu; %65.4 ünde kabloların açıkta olduğu %34.6 sında açıkta olmadığı; %98.1 inde açıkta olan kabloların toplandığı %1.9 unda ise toplanmadığı görülmektedir. Elde edilen verilere göre araştırmaya katılan işletmelerin elektriğin ana hatta bağlı olduğu sigortalarla korunduğu buna karşılık kabloların açıkta olduğu ancak toplandığı söylenebilir. Bu durumun çalışanlar ve işletme açısından risk olduğu söylenebilir. Tablo 3. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili alınan önlemlerden Makineler ve yardımcı aletlere ilişkin verilen cevapların Frekans bulguları. MAKİNELER VE YARDIMCI ALETLER Makineler Kullanım kılavuzuna uygun kullanılıyor mu? 50 96.2 2 3.8 Makine koruyucuları kullanılıyor mu? 45 86.5 7 13.5 Makine koruyucularının kullanıldığı kontrol ediliyor mu? 47 90.4 5 9.6 Bozuk veya arızalı makineler için aksiyon alınıyor mu? 52 100 Makineleri kullanmak için çalışanlara bilgi verildi mi? 52 100 Makinelerin bakımları periyodik kontrol ediliyor mu? 51 98.1 1 1.9 Makine kullanımı için yazılı talimatlar asılı mı? 46 88.5 6 11.5 Tablo 3 e göre Araştırmaya katılan Basım işletmelerinin % 96.2 sinde Makinelerin kullanım kılavuzuna uygun kullanıldığını, %3.8 inde kullanılmadığı; %86.5 inde Makine koruyucularının kullanıldığının,% 13.5 inde ise kullanılmadığı; %90.4 ünde Makine koruyucularının kullanıldığının kontrol edildiği, %9.6 sında kullanımın edilmediği; 520
%100 ünde bozuk veya arızalı makineler için aksiyon alındığı ve makineşer,i kullanmak için çalışanlara bilgi verildiği; %98.1 inde makinelerinin bakımlarının periyodik olarak kontrol edildiği, %1.9 unda kontrol edilmediği; %88.5 inde makine kullanımı için yazılı talimatlarının olduğu, %11.5 inde ise olmadığı görülmektedir. Elde edilen veriler genel olarak değerlendirildiğinde araştırmaya katılan işletmelerin Makineler ve yardımcı aletlere ilişkin güvenlik önlemlerine uydukları ifade edilebilir. Tablo 4. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili alınan önlemlerden Kimyasallar ile ilgili sorulara verilen cevapların Frekans bulguları. KİMYASALLAR Kimyasalların saklanmasında gerekli önlemler alınıyor mu? 51 98.1 1 1.9 Kimyasalların kullanılmasında gerekli önlemler alınıyor mu? 51 98.1 1 1.9 Metil etil keton, propanol ve solvent gibi tehlikeli maddelere maruz kalınmaması için önlem alınıyor mu? 51 98.1 1 1.9 Tonerlerin saklanmasında gerekli önlemler alınıyor mu? 50 96.2 2 3.8 Tonerlerin kullanılmasında gerekli önlemler alınıyor mu? 50 96.2 2 3.8 Kimyasalları kullanırken eldiven kullanıyor musunuz? 39 75 13 25 Kimyasalları kullanırken gözlük kullanıyor musunuz? 23 44.2 29 55.8 Kimyasalları kullanırken yüz maskesi kullanıyor musunuz? 24 46.2 28 53.8 Kimyasallar kullanım kılavuzuna uygun kullanılıyor mu? 52 100 Kimyasalların üzerinde zararlarını gösteren işaretler var mı? 52 100 Kimyasalların havalandırılması sağlanıyor mu? 52 100 Kimyasalları kullanırken gerekli önlemler alınıyor mu? 48 92.3 4 7.7 Tablo 4 incelendiğinde; Araştırmaya katılan Basım işletmelerinde %98.1 inde kimyasalların saklanmasında, kullanılmasında, metil etil vb. Tehlikeli maddelere maruz kalınmaması için önlem alındığı, %1.9 unda ise gerekli önlemlerin alınmadığı; %96.2 sinde tonerlerin saklanmasında ve kullanılmasında gerekli önlemlerin alındığı, %3.8 inde alınmadığı; %75 inde Kimyasalların kullanımında eldiven kullanıldığı ve tonerlerin kullanılmasında gerekli önlemlerin alındığı, %3.8 inde eldivenlerin kullanılmadığı ve toner kullanımında gerekli önlemlerin alınmadığı; %44.2 sinde kimyasallar kullanılırken gözlük kullanıldığı, %55.8 inde kullanılmadığı; %46.2 sinde Kimyasalların kullanımında yüz maskesi takıldığı, %53.8 inde takılmadığı; %100 ünde Kimyasalların kullanım kılavuzuna uygun kullanıldığı, kimyasalların üzerinde zararlarını gösteren işaretlerin var olduğu ve kimyasalların havalandırıldığı; %92.3 ünde kimyasallar kullanılırken gerekli önlemlerin alındığı, %7.7 sinde ise önlme alınmadığı görülmektedir. Elde edilen verilere göre araştırmaya katılan işletmelerde Kimyasalları kullanırken gözlük ve yüz maskesi kullanılmadığı görülmüştür. Bu durumun çalışanlar açısından tehlikeli olduğu söylenebilir. 521
Tablo 5. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili alınan önlemlerden Acil yardım ve yangına ilişkin verilen cevapların Frekans bulguları ACİL YARDIM VE YANGIN Acil çıkışlar açılabilir durumda mı? 52 100 Acil çıkışlar da çıkışı engelleyen madde var mı? 6 11.5 46 88.5 Kapı ve acil çıkışı gösteren levhalar bulunuyor mu? 49 94.2 3 5.8 İlk yardım dolabı var mı? 51 98.1 1 1.9 İlk yardım dolabı yeterli mi? 50 96.2 2 3.8 Yangın söndürücülerin son kullanma tarihi kontrol ediliyor mu? 52 100 Yangın söndürücülerin basınçları belirli aralıklarla kontrol ediliyor mu? 522 51 98.1 1 1.9 Acil durum telefonları herkesin ulaşabileceği yerde asılı mı? 50 96.2 2 3.8 Çalışanlara acil durum eğitimi verildi mi? 44 84.6 8 15.4 Acil durumda herkesin toplanabileceği güvenli bir yer oluşturuldu mu? 49 94.2 3 5.8 Tablo 5 e göre Araştırmaya katılan Basım işletmelerinin % 100 ünde Acil çıkıların açılabilir durumda olduğu ve yangın söndürücülerinin son kullanma tarihinin kontrol edildiği;%11.5 inde acil çıkışlarda çıkışı engelleyen maddelerin varolduğu, %88.5 inde varolmadığı; %94.2 sinde kapı ve acil çıkışı gösteren levhaların bulunduğu, acil durumda herkesin toplanabileceği güvenli bir yerin oluşturulduğu, %5.8 inde kapı ve acil çıkışı gösteren levhaların olmadığı ve acil durumlarda herkesin toplanabileceği güvenli bir yerin oluşturulmadığı; %98.1 inde ilkyardım dolabının olduğu ve yangın söndürücülerin basınçlarının belirli aralıklarla kontrol edildiği, %1.9 unda ilkyardım dolabının olmadığı ve yangın söndürücülerin basınçlarının belirli aralıklarla kontrol edilmediği; % 96.2 sinde ilkyardım dolabının yeterli olduğu ve acil durum telefonlarının herkesin ulaşabileceği yerde asılı olduğu, %3.8 inde ilkyardım dolabının yetersiz ve acil durum telefonlarının herkesin ulaşabileceği yerde asılı olmadığı; %84.6 sının çalışanlara acil durum eğitimi verildiğini, %15.4 ününde ise verilmediği belirlenmiştir. Elde edilen bulgular genel olarak değerlendirildiğinde; araştırmaya katılan matbaa işletmelerinde acil yardım ve yangın ile ilgili önlemlerin alındığı söylenebilir. Tablo 6. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili alınan önlemlerden Gürültüye İlişkin Cevapların Frekans bulguları GÜRÜLTÜ Makinelerden dolayı oluşan gürültü yasal sınırlar içinde mi? 51 98.1 1 1.9 Gürültüyü azaltmak için yalıtım yapıldı mı? 49 94.2 3 5.8 Çalışanlar kulaklık kullanıyor mu? 16 30.8 36 69.2
Tablo 6. İncelendiğinde; araştırmaya katılan matbaa işletmelerinin %98.1 inde makinelerden kaynaklı gürültünün yasal sınırlar içinde olduğu, %1.9 unun olmadığı; %94.2 sinde gürültüyü azaltmak için yalıtım yapıldığı, %5.8 inde yalıtımın yapılmadığı; %30.8 inde çalışanların kulaklık kullandığı, %69.2 sinde ise kulaklık kullanılmadığı saptanmıştır. Elde edilen bulgular genel olarak değerlendirildiğinde; gürültünün yasal sınırlar içinde olduğu, azaltmak için yalıtım yapıldığı ancak çalışanların kulaklık kullanmadığı belirlenmiştir. Tablo 7. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili alınan önlemlerden Radyasyona İlişkin verilen cevapların Frekans bulguları. RADYASYON Baskıda uygulanan ışınlardan korunmak için önlem alınıyor mu? 46 88.5 6 11.5 Makineleri kullanmak için bilgi verildi mi? 45 86.5 7 13.5 Kişisel koruyucular kullanıyor mu? 20 38.5 32 61.5 Tablo 7. İncelendiğinde araştırmya katılan işletmelerden; %88.5 inde baskıda uygulanan ışınlardan korunmak için öçnlemler alındığı, %11.5 inde bu önlemlerin alınmadığı; %86.5 inde makinelerin kullanımı için yeteri kadar bilgi verildiği, %13.5 inde verilmediği; %38.5 inde kişisel koruyucuların kullanıldığı, %61.5 inde ise kullanılmadığı saptanmıştır. Elde edilen bulgular genel olarak değerlendirildiğinde; baskıda uygulanan ışınlardan korunmak için güvenlik önlemleri alındığı, makinelerin kullanımıyla ilgili yeterli bilgi verildiği, buna karşılık radyasyondan korunmak için kişisel koruyucuların kullanılmadığı söylenebilir. Tablo 8. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili alınan önlemlerden Ruhsal Etkenlere verilen cevapların Frekans bulguları. RUHSAL ETKENLER Çalışan ve işveren arasındaki iletişim iyi mi? 52 100 Çalışanlar yetkilerini biliyor mu? 52 100 Çalışanları motive etmek amaçlı etkinlikler yapılıyor mu? 19 36.5 33 63.5 Tablo 8. İncelendiğinde araştırmaya katılan işletmlerin %100 ünde çalışan ve işveren arasındaki iletişimin iyi olduğu ve çalışanların yetkilerini bildiği; %36.56 inde çalışanları motive etmek amacıyla etkinliklerin yapıldığı, %63.5 inde ise yapılmadığı belirlenmiştir. Bu bulgular genel olarak değerlendirildiğinde; çalışan ve işveren arasındaki iletişimin iyi, çalışanların yetkilerinin farkında olduğu, buna karşılık çalışanların motivasyonunun sağlayacak herhangi bir etkinliğin yapılmadığı ve işyerinde revirin olmadığı ifade edilebilir. 523
Tablo 9. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili alınan önlemlerden Kaza ve Meslek Hastalığına ilişkin verilen cevapların Frekans bulguları. KAZA VE MESLEK HASTALIĞI İşe girişler kayıt altına alınıyor mu? 52 100 İş kazaları Sosyal Güvenlik Kurumu na bildiriliyor mu? 52 100 Meslek hastalıklarının oluşmaması için önlem alınıyor mu? 45 86.5 7 13.5 Oluşan meslek hastalığının ilerlememesi için önlem alınıyor mu? 44 84.6 8 15.4 İşyerinde revir var mı? 24 46.2 28 53.8 Tablo 9. İncelendiğinde araştırmaya katılan matbaa işletmelerinin; %100 ünde işe girişlerin kayıt altına alındığı ve iş kazalarının sosyal güvenlik kurumuna bildirildiği; %86.5 inde meslek hastalıklarının oluşmaması için önlem alındığı, %13.5 inde önlem alınmadığı; %84.6 sında oluşan meslek hastalığının ilerlememesi için önlem alındığı, %15.4 ünde önlem alınmadığı; %46.2 sinde işyerinde revirin olduğu, %53.8 inde ise revirin olmadığı görülmektedir. Bulgular genel olarak değerlendirildiğinde araştırmaya katılan matbaa işletmelerinde işe girişlerin kayıt altına alındığı, iş kazalarının sosyal güvenlik kurumuna bildirildiği, meslek hastalıklarının oluşmamaması ve ilerlememesi için gerekli önlemlerin alındığı, buna karşılık işyerlerinde revirin olmadığı söylenebilir. Tablo 10. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili alınan önlemlerden Eğitimle ilgili cevapların Frekans bulguları. EĞİTİM Çalışanlara iş güvenliği eğitimi verildi mi? 51 98.1 1 1.9 Kullanılan aletler, makineler ve kimyasallar için eğitim verildi mi? 46 88.5 6 11.5 Eğitim ve bilgilendirme belgeleri var mı? 47 90.4 5 9.6 Eğitim ve bilgilendirme belgelerinin kaydı var mı? 47 90.4 5 9.6 Tablo 10. İncelendiğinde araştırmaya katılan matbaa ilketmelerinin; %98.1 inde çalışanlara iş güvenliği eğitimi verildiği, %1.9 unda verilmediği; %88.5 inde kullanılan aletler, makineler ve kimyasallara ilişkin eğitim verildiği, %11.5 inde bu eğitimlerin verilmediği; %90.4 ünde eğitim ve bilgilendirme belgelerinin varolduğu ve kayıtlarının olduğu, %9.6 sının ise olmadığı saptanmıştır. Bu bulgıular genel olarak değerlendirildiğinde; çalışanlara iş güvenliği, alet, makine ve kimyasalların kullanımına ilişkin eğitim verildiği, eğitim ve bilgilendirme belgelerinin ve kayıtlarının varolduğu söylenebilir. 524
4.TARTIS MA, SONUC VE ÖNERI LER İstanbul da bulunan küçük ve orta ölçekli matbaa işletmelerinde iş güvenliğinin uygulanabilirliğini ölçmek amacıyla gerçekleştirilen araştırma bulgularından aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır; 1. İşletmelerin zeminin üretim yapılması için uygun olduğu, hava akımının kontrol edildiği ve havalandırma cihazlarının bakımının düzenli yapıldığı, kayma ve düşme riskini önleyici levhalar kulllanıldığı, çalışanlar için ayrılmış mola yerlerinin olduğu, işletme temizliğinin belirli aralıklarla yapıldığı, atıkların uygun şekilde toplandığı dolayısıyla işletmelerin genel düzen ve hijyen kurallarına uyulduğu, 2. Elektriğin ana hatta bağlı olduğu sigortalarla korunduğu buna karşılık kabloların açıkta olduğu ancak toplandığı, 3. Makinelerin kullanım kılavuzuna uygun kullanıldığı, Makine koruyucularının kullanıldığı, Makine koruyucularının kullanıldığının kontrol edildiği, bozuk veya arızalı makineler için aksiyon alındığı ve makinelerin kullanımı için çalışanlara bilgi verildiği; makinelerinin bakımlarının periyodik olarak kontrol edildiği, makine kullanımı için yazılı talimatlarının olduğu, dolayısıyla araştırmaya katılan işletmelerin makineler ve yardımcı aletlere ilişkin güvenlik önlemlerine uydukları, 4. Kimyasalların, tonerlerin saklanmasında, kullanılmasında, metil etil vb. tehlikeli maddelere maruz kalınmaması için önlem alındığı, tonerlerin saklanmasında ve kullanılmasında gerekli önlemlerin alındığı, kimyasalların kullanımında eldiven kullanıldığı, kimyasallar kullanılırken gözlük kullanılmadığı, yüz maskesi takılmadığı, kimyasalların kullanım kılavuzuna uygun kullanıldığı, kimyasalların üzerinde zararlarını gösteren işaretlerin var olduğu ve kimyasalların havalandırıldığı, kimyasallar kullanılırken gerekli önlemlerin alındığı, 5. Acil yardım ve yangın ile ilgili önlemlerin alındığı, gürültünün yasal sınırlar içinde olduğu, azaltmak için yalıtım yapıldığı ancak çalışanların kulaklık kullanmadığı, 6. Baskıda uygulanan ışınlardan korunmak için güvenlik önlemleri alındığı, makinelerin kullanımıyla ilgili yeterli bilgi verildiği, buna karşılık radyasyondan korunmak için kişisel koruyucuların kullanılmadığı, 7. Çalışan ve işveren arasındaki iletişimin iyi, çalışanların yetkilerinin farkında olduğu, buna karşılık çalışanların motivasyonunun sağlayacak herhangi bir etkinliğin yapılmadığı ve işyerinde revirin olmadığı, 8. İşe girişlerin kayıt altına alındığı, iş kazalarının sosyal güvenlik kurumuna bildirildiği, meslek hastalıklarının oluşmamaması ve ilerlememesi için gerekli önlemlerin alındığı, buna karşılık işyerlerinde revirin olmadığı, 9. Çalışanlara iş güvenliği, alet, makine ve kimyasalların kullanımına ilişkin eğitim verildiği, eğitim ve bilgilendirme belgelerinin ve kayıtlarının varolduğu belirlenmiştir. Yukarıdaki sonuçlar gözönüne alındığında araştırmaya katılan matbaa işletmelerinde genel olarak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önlemlerin alındığı, konuyla ilgili kurallara uyulduğu 525
söylenebilir. Ancak bu işletmelerin bir çoğunda elektrik kablolarının açıkta olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu durumun hem işletme hem de çalışan açısından maddi ve manevi anlamda riskli durumlar oluşturacağı düşünüldüğünde bu konuda mutlaka önlem alınması, kabloların kapalı, kilitli kutularda muhafaza edilmesi önerilmektedir. Aynı zamanda bu işletmelerde çalışanların kimyasalları kullanılırken gözlük, yüz maskesi ve gürültü için kulaklık takmadığı, radyasyonlu ortamlarda kişisel koruyucuların kullanılmadığı işletmeler tarafından ifade edilmiştir. Bu durumun iş kazalarını ve meslek hastalıklarını arttıracağı, işletme için iş gücünün zarar görmesi dolayısıyla işlerin zamanında teslim edilememesi ve diğer çalışanların ruhsal durumunu kötü etkileyebileceği düşünülmeli ve konuyla ilgili çalışanlara zaman zaman eğitim verilmesi önerilmektedir. Ayrıca araştırmaya katılan işletmelerin çoğunluğunda revirin olmayışının acil bir durumda müdahale edilememesinin can kaybına yol açacağı da unutulmamalıdır. Araştırma bulgularından elde edilen bir diğer sonuç da çalışanların motivasyonunu sağlayacak herhangi bir etkinliğin yapılmadığıdır. Bu konuyla ilgili olarak çalışanların işveren ve kendi aralarındaki iletişimini güçlendirmek için zaman zaman işletme günleri, gezileri yapılması, iş güvenliği kurallarına uyma durumuna göre ayın elemanı gibi çalışanları motive edici ödüllerin verilmesi önerilmektedir. 5. KAYNAKC A 1) Kılkış, İ., & Demir, S. (2012). İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi Verme Yükümlülüğü Üzerine Bir İnceleme. Çalışma İlişkileri, 3(1), 23-47. 2) Aybek, A., Güvercin, Ö., & Hurşitoğlu, Ç. (2003). Teknik personelin iş kazalarının nedenleri ve önlenmesine yönelik görüşlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. KSÜ fen ve mühendislik dergisi, 6(2), 91-100. 3) Ceylan, H. (2011). Türkiye deki iş kazalarının genel görünümü ve gelişmiş ülkelerle kıyaslanması. International Journal of Engineering Research and Development, 3(2), 18-24. 4) Karamik, S., & Seker, U. (2015). İşletmelerde İş Güvenliğinin Verimlilik Üzerine Etkilerinin Değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi Part C: Tasarım ve Teknoloji, 3(4), 575-584. 526