Üçüncü Taraf Riskleri Nasıl Yönetilmeli?
Global Yolsuzlukla mücadele yasaları ABD Foreign Corrupt Practices Act (FCPA), 1977 (en geniş kapsamda uygulanan) UK BRIBERY ACT 2010 (sadece kamu değil özel sektörden özele rüşvet kapsamda) BREZILYA Clean Company Act 2014 (en sert uygulama) FRANSA (LOI SAPIN II) (2016 bazı şirketler için uyum programı zorunlu!) ALMANYA Law on Fighting Corruption 2015 G. AFRİKA Prevention and Combating of Corrupt Activities Act, 2004 KARADAĞ Law on Prevention of Corruption 2016 Rusya Federal Anti-Corruption Law No:273-2013
FPCA ilk on listesi 1. Telia Company AB (Sweden): $965 million in 2017. 2. Siemens (Germany): $800 million in 2008. 3. VimpelCom (Holland) $795 million in 2016. 4. Alstom (France): $772 million in 2014. 5. KBR / Halliburton (United States): $579 million in 2009. 6. Teva Pharmaceutical (Israel): $519 million in 2016. 7. Och-Ziff (United States): $412 million in 2016. 8. BAE (UK): $400 million in 2010. 9. Total SA (France) $398 million in 2013. 10. Alcoa (United States) $384 million in 2014.
Yol Haritası Nasıl olmalı?
İlk yapılacak iş: «Fotoğrafı çekmek!» - Satın alma süreci ve tedarikçi yönetimi var mı? - Hangi departmanlar hangi üçüncü taraflarla çalışıyor? - Sözleşmeli sözleşmesiz üçüncü taraflar kimler? - Hangi hizmetler alınıyor, alınan hizmetler şirketin iş yaptığı alanla uyumlu mu? - Hizmetleri yerine getirmek için üçüncü taraf kullanılması gerçekten zaruri mi?
Uyum programı ve üçüncü taraf yönetimi - Uyum Departmanı nasıl konumlandırılmış? - Uyum Programı hangi alanları kapsıyor? *Etik Kod, Çıkar Çatışması, Yolsuzlukla Mücadele, Kişisel Veriler, Üçüncü Taraflar vb.. - Uyum eğitimleri veriliyor mu? Eğitimler takip ediliyor mu? - Şikayetlerin dile getirilebileceği bir kültür ve araçlar mevcut mu? - Üst ve Orta yönetimin desteği nasıl?
Üçüncü Taraf ın özenli incelenmesi third party due diligence(dd)
İnceleme sürecini inşa ederken -Sürecin sahibi kim? -İncelemeyi kim yapacak? - İnceleme ne kadar sürede yenilenmeli? - Üçüncü Tarafla iletişimini kim yapmalı? - Süreci tamamlamak istemeyen üçüncü tarafların akıbeti/şirkete karşı hukuki talepleri?
3. Taraflara Risk Analizi ile yaklaşmak - Ana Firmanın iş kolu ve risk haritası? - Yüksek Orta Düşük Riskli yaklaşım - YK üyeleri ve ortaklar kapsama dahil olacak mı? - Alınan hizmetler belli mi ve mevcutta sözleşmeler var mı?
4. Taraf? -3. tarafların kullandığı taşeronları alt-distribütörleri tanımlamak için kullanılıyor. - 3. Tarafla yapılacak sözleşmede alt yüklenici kullanma-kullanmama maddesi? - 4. taraflara uygulanacak özenli incelemeden kim sorumlu?
Ön inceleme DD soru formu (checklist/questionnaire) Ön araştırma Referans kontrolü 3. Taraftan Bilgi talepleri -Ticaret sicil evrakları - Finansal kayıtlar - Hukuki & cezai süreç bilgileri - Şirket uyum politikaları
Yerinde inceleme -Şirket yetkilileri ile mülakatlar -Belge incelemeleri -Müşteri/tedarikçi dosyalarının ve ilgili muhasebe kayıtları -Kamu şirketleri ile olan işlemler -Gümrük, vergi ve düzenleyici otorite ile olan işlemler / iş ilişkileri -Nakit kasa ve banka hareketleri -Seyahat, hediye ve ağırlama masrafları -Bağışlar -Kasa ve banka ile ödemelere ilişkin kontrol ortamı -Varsa taşeron firmalara ilişkin sözleşmeler ve kontrol süreçleri -ISO ve benzeri kalite dökümanları
Rapor ve ötesi DD yapılan kurum veya kişiler hakkında ayrıntılı risk noktalarının(red flag) belirtildiği rapor hazırlanır. Rapor sonucunda: KARAR: Onay-koşullu onay olması durumunda: - Risk noktalarının izlenmesine ve giderilmesine dair plan - 3. Taraf ile sözleşme süreci - Sözleşmede uyum ile ilgili maddeler/cezai şart - denetim hakkı maddesi - düzenli eğitime dair maddeler - Taşeron 3. taraflara ilişkin maddeler - Red Halinde çalışmamaya dair kararın 3. Tarafa iletilmesi
Süreçte farklı yaklaşımlar - Yapay zeka ve otomasyon: Özellikle yüksek sayıda tedarikçi için hızlı sonuç verebilir. Web üzerinden araştırma bölümünde kullanılabilir. - Üçüncü taraf inceleme firmaları: Database hizmetlerini kullanmak, karmaşık hissedarlık yapılarında son hissedarı belirlemek için kullanılır. - 3. Tarafların başvurabileceği etik uyum hatları kurulması.
DOJ Kılavuzu - Uyum Programlarının etkinliği 3. Taraflarla ilgili değerlendirilecek hususlar Risk-Temelli Süreç: Şirketin 3. taraf yönetim süreci, şirketin iş yaptığı sektör ve risk alanlarını ne kadar karşılıyor? Bu süreç satın alma ve tedarikçi kontrolü sürecine entegre edildi mi? Uygun kontroller: 3. Tarafların kullanılmasındaki iş mantığı nedir? Sözleşmede verilen hizmetler tam olarak belli mi, ödeme hükümleri uygun mu, sözleşmesel edim gerçekleşti mi, ödeme ve hizmetler orantılı mı?
DOJ Kılavuzu - Uyum Programlarının etkinliği 3. Taraflarla ilgili değerlendirilecek hususlar İlişkilerin Yönetimi: Şirket, uyum risklerine karşı üçüncü tarafın teşvik modelini(success fee, iskonto vb..) nasıl değerlendirdi ve analiz etti? Şirket, söz konusu üçüncü kişileri nasıl izledi/denetledi? Şirket, 3. taraflarla ilişkili müdürlerini uyum risklerinin ne olduğu ve bunları nasıl yöneteceği konusunda nasıl eğitti? Şirket, 3. tarafların iyi uyum ve etik davranışlarını nasıl teşvik etti. Sonuçlar: 3. tarafların neden olduğu uygunsuz işlem ile alakalı risk noktaları(red flag) belirlenmiş miydi? Evet ise nasıl çözülmüştü Benzer bir üçüncü tarafın sözleşmesi etik&uyum sorunları nedeniyle daha önce sonlandırıldı mı, askıya alındı mı veya denetlendi mi? Şirket bu aksiyonları nasıl izledi ve denetledi (örnek, tedarikçinin fesihten sonra bir daha kullanılmadığına emin olmak)?
VAKA İNCELEMELERİ
Rolls Royce Vakası -2016 Taraflar: Rolls-Royce,(Şirket) 1904 yılında kurulmuş olan İngiliz lüks araba ve hava motoru üreticisidir. 150 ülkede müşterisi bulunmakta ve 50 ülkede operasyon yürütmekte olup şirketin değeri yaklaşık 13 milyar sterlin olarak hesaplanmaktadır. İddia: Şirketin aracılar kullanarak 1989-2013 döneminde Çin, Tayland, Brezilya, Hindistan, Rusya, Kazakistan, Azerbaycan, Angola, Malezya, Nijerya ve Iraklı hükümet yetkililerine kamu ihaleleri karşılığında 35 milyon dolar rüşvet vermesi. Sonuç: 1- Şirket Ocak 2017 de iddiaları kabul ederek, İngiliz, Amerikan ve Brezilya rüşvetle mücadele otoritelerine toplamda 807 milyon $ ödemek için soruşturmadan ari tutulma sözleşmesi imzalamıştır. 2- Bu rakamın en büyük kısmı İngiliz makamlarına İngiltere Rüşvetle Mücadele Kanunu (UK Bribery Act) kapsamında ödenecektir. Aynı zamanda bu soruşturma İngiltere de yolsuzlukla mücadele için özel olarak kurulmuş Serious Fraud Office in bu tarihe kadar yürüttüğü en büyük soruşturma olmuştur. 4 yıllık soruşturma safhasında 30 milyon doküman incelenmiş 200 ün üstünde kişi sorgulanmıştır. 3- Şirket şubat 2017 de 4.6 milyar sterlin ile tarihinin en yüksek zararını açıklamıştır. Şirketin CEO su yaşanan yolsuzluk olayı neticesinde özür dilemiş ve yeni bir kültür değişimi ve uyum programı başlatılacağını açıklamıştır. 4- Yolsuzluk soruşturması şirket için sona ermiş olsa da yolsuzluğa karışan yöneticiler ve aracı kurumlar için soruşturma ilgili ülkelerde devam etmektedir
Odebrecht-2017 Taraflar: Odebrecht Brezilya lı bir holding/inşaat şirkteti. İddia: Şirketin aracılar kullanarak Angola, Arjantin, Kolombiya, Dominik,Ekvator, Guamtemala, Meksika, Mozambik, Panama, Peru ve Venezuala da toplam 788 milyon dolar rüşvet vermesi. Sonuç: 1-Odebrecht, 13 ülkede rüşvet vermekten dolayı 2,6 milyar dolar ceza ödemekte uzlaştı. Cezanın 2,39 milyar dolarını Brezilya'ya, kalanı İsviçre ve ABD'ye ödenecek. Firmanın eski başkanı Marcelo Odebrecht, rüşvet ödediği gerekçesiyle geçen yılın mart ayında 19 yıl 4 ay hapis cezasına çarptırılmıştı. Diğer ülkelerde de benzer yaptırımlar sürecek. Firmanın üçüncü tarafları vasıtasıyla bu rüşvetleri verdiği ve etkili bir 3. taraf incelemesi yapmadığı belirlenmiş.
Och-Ziff vakası 412mn-USD karşılığında soruşturmadan ari tutulma sözleşmesi imzalamıştır. En büyük 4. settlement, ilk kez bir hedge fund şirketi FCPA e konu olmuştur. İddia: Şirket çalıştığı 3. şahıslardan Libya daki aracı şirketi üzerinde (şirketin devlet ile ilişkileri olduğu bilinmesine rağmen) hiçbir özenli inceleme gerçekleştirmemiş ve bu aracı şirketin Och-Ziff adına çalışmasına dair hiçbir resmi onay verilmemiştir. Sonuç olarak yolsuzluk işlemine konu olan aracı firmalar üzerinde yeterli kontrol ve iç onay süreçleri uygulanmamıştır.
TEŞEKKÜRLER
BACK UP
3. Taraf Riskleri örnekler - Rüşvet ve Yolsuzluk - Devlet memurları - Siyasi nüfuz sahibi kişiler -politically exposed person - Kölelik ve çocuk işçi çalıştırma - Çevre koruma uygulamaları riskleri - İtibar riskleri - Terör - Conflict minerals - Silah ve insan kaçakçılığı - İhracat yasakları
Uluslararasısı şirketler ve yolsuzluk olan ülkeler Yolsuzluğun neden olduğu büyük sorunlar neticesinde yabancı bir ülkeye yatırım yapmak isteyen yerli ve özellikle yabancı yatırımcılar yatırım yapmaktan kaçınır. Böylece ekonomik gelişme yavaşlar.
Trace Matrix:Türkiye - 2014 de 70. sırada - 2016 da 79 sırada olduktan sonra 2017 de rekor bir gerileme yaşayıp 200 ülke arasında 139 uncu sıraya düşmüş. - Uganda, Zambia, Kırgizistan, Tanzanya gibi ülkelerin gerisinde - Zayıf puanın sebebi: yetersiz yolsuzlukla mücadele uygulamaları, basın özgürlüğü ve devlet işlemlerin şeffaflığı konusunda eleştiriler. - Türkiye yolsuzluk algısında 2017 de Riskli ülkeler arasında yer bulmuş.
AGCO vakası 15 milyon USD soruşturmadan ari tutulma sözleşmesi imzalamıştır. İddia: ABD merkezli şirket iç kontrollerin yerine getirememiştir. Finans departmanı Ürdünlü üçüncü şahsa yaptığı ödemeler ve hukuk departmanının özenli inceleme ve sözleşmesel uyumsuzluklara dikkat etmemesi neticesinde iç kontrollerin yerine getirilmediği anlaşılmıştır.