BAZI PAMUK (Gossypium hirsutum L.) HAT/ÇEŞİTLERİNDE VERİM VE TEKNOLOJİK ÖZELİKLER ARASI İLİŞKİLER

BAZI PAMUK (Gossypium hirsutum L.) HAT/ÇEŞİTLERİNDE VERİM VE TEKNOLOJİK ÖZELİKLER ARASI İLİŞKİLER Çetin KARADEMİR 1 * Emine KARADEMİR 1 Remzi EKİNCİ 1 1 Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Diyarbakır * cetin_karademir@hotmail.com ÖZET Bu araştırma farklı pamuk hat/çeşitlerinin verim ve teknolojik özelliklerini belirlemek, verim ile lif teknolojik özellikleri arasındaki ilişkileri saptamak amacıyla 2003 ve 2004 yılları arasında Mardin koşullarında yürütülmüştür. Çalışmada 15 farklı pamuk hat/çeşidi materyal olarak kullanılmıştır. Denemeler Tesadüf Blokları deneme desenine göre 3 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Çalışmada kütlü pamuk verimi yönünden her iki yılda da Stoneville 453, lif inceliği yönünden Nazilli 342 ve Teks, lif uzunluğu, lif kopma dayanıklılığı, iplik olabilirlik indeksi ve kısa lif oranı yönünden DNABC181, lif kopma uzaması yönünden Şahin 2000, lif üniformite oranı yönünden Teks, Golda ve DNABC181 hat/çeşitlerinin üstün özellik gösterdiği, lif parlaklığı ve sarılık yönünden 2003 yılında çeşitler arasındaki farklılığın önemli bulunmadığı, ancak 2004 yılında Teks çeşidinin bu özellikler yönü ile öne çıktığı belirlenmiştir. İki yıllık verilerin birleştirilmesi ile yapılan korelasyon analizi sonucunda kütlü pamuk verimi ile lif uzunluğu ve lif kopma uzaması arasında olumlu, lif inceliği, lif üniformite oranı ile olumsuz ve önemli ilişkilerin bulunduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Pamuk, Verim, Teknolojik Özellikler, Korelasyon Correlations Among Yield and Some of Technological Properties of Some Cotton (Gossypium hirsutum L.) Lines/Cultivars ABSTRACT This study was carried out to determine yield and technological properties of some cotton genotypes and also investigate the relationships among yield and fiber technological properties of different cotton varieties in Mardin conditions during 2003-2004. In this study 15 different line/cultivars were used as material. A randomized complete blocks design with three replications was employed. The results of joint analysis of variance showed that, Stoneville 453 was found to be best for seed cotton yield, Nazilli 342 and Tex for fineness, DNABC181 for fiber length, fiber strength, spinning consistency index and short fiber index, Şahin 2000 for fiber elongation, Tex, Golda and DNABC181 for fiber üniformity ratio. There were not significant differences among to cultivars for Rd (reflectance) and yellowness (+b) in 2003, but Tex had better results than other lines/cultivars in 2004. Correlations analysis of combined data showed that there were significant positive relations among seed cotton yield, fiber length and fiber elongation, while negative relations was detected between fiber fineness and fiber üniformity ratio. Keywors: Cotton, Yield, Technological Properties, Correlations GİRİŞ Türkiye de tekstil sektöründeki gelişmelere ve gereksinimlere paralel olarak pamukta verimin yanında kaliteyi arttırmaya yönelik çalışmalar da ivme kazanmıştır. Türkiye pamuk ekim alanı bakımından, Dünya sıralamasında yedinci, pamuk üretimi yönünden altıncı, lif verimi yönünden ise dördüncü sıralamada yer almaktadır. Türkiye nin pamuk ekim alanı 694.760 ha olup, bu alanlarda 963.988 tonluk bir üretim gerçekleşmektedir (Özüdoğru, 2004). Ülkemizin önemli bir pamuk üretim bölgesi olan ve ülke üretiminin yaklaşık % 50 sinin karşılandığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi pamuk ekim alanı ise 320.000 ha olup, bu alanlarda 435.000 tonluk bir üretim gerçekleşmektedir. Pamuk verimini ve lif kalitesini arttırmaya yönelik çalışmalar ülkemizde olduğu gibi pamuk üretim alanına sahip diğer ülkelerde de yoğun bir şekilde devam etmektedir. Bu çalışmalar devam ederken verimle lif teknolojik özellikler arasındaki ilişkilerin bilinmesi gerekmektedir. Araştırmalarda ele alınan verim ve kalite gibi karakterler, hem genetik faktörlerin hem de çevresel faktörlerin etkisinde kalarak ortaya çıkmaktadır. Verim birbiriyle bağımlı bir çok karakterin etkileşimi sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle çeşit geliştirme çalışmalarında özelliklerin birbiriyle ve verim ile olan ilişkilerinin bilinmesi seleksiyon etkinliği açısından önemlidir. Verim ve lif teknolojik özellikler arasındaki korelasyonların belirlenmesi amacıyla bu güne kadar 893

yapılan çalışmalarda verim ile lif verimi ve lif inceliği arasında önemli ve olumlu, ancak çırçır randımanı ve lif kopma dayanıklılığı arasında önemli ve olumsuz korelasyonun bulunduğu Başbağ ve ark., (2005), lif kopma dayanıklılığı ve yüksek lif verimi arasında negatif bir ilişkinin bulunduğu ve bu negatif ilişkinin MAR çeşitlerinde kırıldığını, lif kopma dayanıklılığında 4.7 g/tex bir artış sağladıklarını Elzik ve Thaxton., (1992), lif uzunluğu ve lif kopma dayanıklılığı arasında önemli ve pozitif yönde bir korelasyonun bulunduğu Auld ve ark., (2000), lif kopma dayanıklılığının koza ağırlığı ile önemli derecede korelasyon gösterdiği, lif uzunluğu ile lif kopma uzaması arasında da önemli bir korelasyonun bulunduğu (Tang ve ark., 1995), kütlü pamuk verimi ve lif uzunluğunun yönetilmesinde en az bir gen çiftinin etkili olduğu, lif uzunluğu, lif inceliği ve lif kopma dayanıklılığı yönünden erken generasyonlarda seleksiyonun etkili olduğu (Gençer, 1980), lif uzunluğu, lif üniformitesi, iplik dayanıklılığı, verim ve lif yüzdesi özelliklerinin geliştirilmesi için erken generasyonlarda seleksiyonun etkili olabileceğini Green ve Culp., (1990), Avustralya çeşitleri ve yabani pamuk türlerinde verim artışı ve lif kalitesinin arttırılması için mevcut genlerin bulunduğunu, lif oranı ve lif kopma dayanıklılığının eklemeli gen etkileri ile yönetildiğini, lif verimi, koza büyüklüğü ve lif kopma uzamasının hem eklemeli hem de dominant gen etkileri ile yönetildiğini, bu çeşitlerin A.B.D ıslah programlarında kullanılması ile verim ve lif kalitesinde artış sağlanabileceğini Cheatham ve ark. (2003), bildirmişlerdir. Moleküler düzeyde yapılan araştırmalarda ise lif oranı ve lif kopma dayanıklılığı arasında negatif, lif kopma dayanıklılığı ile lif uzunluğu arasında pozitif yönde korelasyonun bulunduğu (Ulloa ve Meredith., 2000), F 5 generasyonunda yapılan bir çalışmada bir çok lif özelliğinin önemli bir şekilde korelasyon gösterdiğini, lif inceliği ve lif olgunluğu ile lif kopma uzaması ve lif inceliği arasında yüksek korelasyonun bulunduğu (Shappley ve ark., 1998), lif inceliği ile lif kopma dayanıklılığı arasında fenotipik, hem lif kopma uzaması ile lif kopma dayanıklılığı, hem de lif olgunluğu ile lif kopma dayanıklılığı arasında genotipik korelasyonun bulunduğu (Kloth., 1998) bildirilmiştir. Bu araştırma pamukta verim ve lif teknolojik özellikler arasındaki ilişkilerin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. MATERYAL ve METOT Denemeler 2003 ve 2004 yıllarında Mardin/Kızıltepe de tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Araştırma materyalini 15 farklı pamuk hat/çeşit oluşturmuştur. Deneme 2003 yılında 8 Mayıs tarihinde, 2004 yılında ise 7 Mayıs tarihinde mibzerle ekilmiştir. Ekimde her hat/çeşit 12 m uzunluğundaki 4 sıraya, sıra arası 70 cm sabit tutularak ekilmiş, sıra üzeri mesafe seyreltme yapılarak 20-25 cm olacak şekilde ayarlanmıştır. Denemeye toplam 14 kg/da azot ve 8 kg/da fosfor verilmiş, azotun yarısı ile fosforum tamamı ekim esnasında, azotun geri kalan yarısı ise ilk sulama öncesi uygulanmıştır. Araştırmanın yürütüldüğü her iki yılda da zararlılara karşı ilaçlı mücadele uygulanmamıştır. Hasat elle yapılarak 2 defada tamamlanmış, teknolojik özellikler birinci elden alınan örnekler üzerinde Akyıl Tekstil A.Ş. tarafından HVI 900 A cihazı yardımı ile belirlenmiştir. Denemede incelenen tüm özellikler JMP5.0.1 istatistik program yardımı ile değerlendirilmiş, gruplamalar EGF (0.05) e göre yapılmıştır. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Çalışmada incelenen özelliklere ait ortalama değerler ve oluşan gruplamalar Çizelgeler halinde aşağıda verilmiştir. Kütlü Pamuk Verimi Çizelge 1 den, araştırmanın yürütüldüğü her iki yılda da denemede yer alan hat/çeşitler arasında % 1 önem düzeyinde istatistiki farklılıklar oluştuğu izlenebilmektedir. Kütlü pamuk verimi 2003 yılında 336.7 kg/da ile 552.5 kg/da arasında değişmiş olup, en yüksek verim Stoneville 453 çeşidinden (552.5 kg/da) elde edilmiştir. Maraş 92 (541.7 kg/da), Nazilli 342 (518.9 kg/da) ve Dicle 2002 (516.5 kg/da) çeşitleri aynı grupta yer almışlardır. Denemenin 2. yılında kütlü pamuk verimi 223.65 kg/da ile 400.77 kg/da arasında değişmiş ve Maraş 92, Nazilli 342, Dicle 2002 ile aynı grupta yer almasına karşın 400.77 kg/da verim ile en yüksek verim yine Stoneville 453 çeşidinden elde edilmiştir. 2003 yılında Carmen çeşidi (336.7 kg/da), 2004 yılında ise DNABC181 (223.65 kg/da) hattı en düşük verim değerini göstermiştir. Lif İnceliği Çizelge.1 incelendiğinde, denemede yer alan hat/çeşitler arasında denemenin yürütüldüğü 2003 yılında % 5, 2004 yılında ise % 1 önem düzeyinde farklılıkların bulunduğu belirlenmiştir. Lif inceliği özelliği yönünden ilk yıl değerler 3.40 4.50 micronaire arasında değişmiştir. Nazilli 342 çeşidi (3.40 mic.) değeri ile en ince lif değerini, Maraş 92 çeşidi ise en yüksek lif inceliği değerini (4.50 mic.) göstermiştir. İkinci yıl lif inceliği değerleri 3.87 4.94 micronaire arasında değişmiştir. Anılan özellik yönünden, Teks çeşidi (3.87 mic.) değeri ile en ince, Maraş 92 çeşidi ise (4.94 mic.) değeri ile en yüksek değeri vermiştir. 894

Çizelge 1. Pamuk Hat/Çeşitlerinin Kütlü Pamuk Verimi ve Lif İnceliğine Ait Değerler Çeşit /hat Kütlü Pamuk Verimi (kg/da) Lif İnceliği (micronaire) 1. TEKS 511.9 ab 304.47 b-f 3.83 b 3.87 f 2. GOLDA 373.3 d-f 241.33 e-f 3.53 b 4.40 c-e 3. DELTAOPAL 457.8 a-d 313.12 b-e 3.73 b 4.76 a-c 4. ŞAHİN 2000 438.7 b-e 299.38 b-f 3.83 b 4.57 a-d 5. MARAŞ 92 541.7 a 366.27 ab 4.50 a 4.94 a 6. CARMEN 336.7 f 298.00 b-f 3.60 b 4.42 c-e 7. NAZİLLİ 342 518.9 ab 350.06 a-c 3.40 b 4.37 c-e 8. DP 388 483.7 a-c 243.43 ef 3.67 b 4.45 b-e 9. STG 14 474.8 a-c 264.54 d-f 3.70 b 4.34 de 10. DİCLE 2002 516.5 ab 330.48 a-d 3.80 b 4.84 ab 11. STN 8 350.3 ef 247.18 ef 3.63 b 4.60 a-d 12. DNABC181 404.3 c-f 223.65 f 3.87 b 4.40 c-e 13. 90 0 24 435.4 b-f 281.37 c-f 3.67 b 4.12 ef 14. SG 125 398.8 c-f 277.70 c-f 3.73 b 4.58 a-d 15. STONEVİLLE 453 552.5 a 400.77 a 3.77 b 4.93 a CV (%) 13.27 16.71 7.48 5.4 LSD (0.05) 100.5 ** 82.74** 0.470 * 0.407 ** Lif Uzunluğu Çizelge 2 den, denemede yer alan hat/çeşitlerin lif uzunluğu yönünden araştırmanın yürütüldüğü her iki yılda da % 1 önem düzeyinde istatistiksel farklılıklar gösterdiği izlenebilmektedir. Lif uzunluğu değeri 2003 yılında 29.18 ile 34.35 mm, 2004 yılında ise 27.33 ile 31.59 mm arasında değişmiş ve her iki yılda da DNABC181 hattı (34.35 mm ve 31.59 mm) değerleri ile en uzun life sahip hat/çeşit olarak belirlenmiştir, bu hattı Golda çeşidi (31.44 mm ve 29.96 mm) izlemiştir. STG 14 hattı (29.18 mm ve 27.33 mm) bu özellik yönünden her iki yılda da son sırada yer almıştır. Lif Kopma Dayanıklılığı Lif kopma dayanıklılığı yönünden denemede yer alan hat/çeşitler arasında her iki yılda da % 1 önem düzeyinde istatistiksel farklılığın bulunduğu belirlenmiştir. Lif kopma dayanıklılığı 2003 yılında 27.60 ile 40.03 g/tex, 2004 yılında ise 28.10 ile 37.33 g/tex arasında değişerek, araştırmanın yürütüldüğü her iki yılda da DNABC181 hattı (40.03 ve 37.33 g/tex) değeri ile ilk sırada yer almıştır. Bu hattı Teks ve Golda çeşitleri izlemiştir. Anılan özellik yönünden Nazilli 342 ve Şahin 2000 çeşitleri Çizelge 2 de görüldüğü gibi son sıralamada yer almışlardır. Çizelge 2. Pamuk Hat/Çeşitlerinin Lif Uzunluğu ve Lif Kopma Dayanıklılığına Ait Değerler Çeşit /hat Lif Uzunluğu (mm) Lif Kopma Dayanıklılığı (g/tex) 1. TEKS 30.75 bc 28.96 b-e 37.27 ab 34.90 bc 2. GOLDA 31.44 b 29.96 b 34.73 bc 36.97 ab 3. DELTAOPAL 30.98 bc 29.48 b-d 33.87 cd 33.73 cd 4. ŞAHİN 2000 30.50 bc 28.58 b-f 27.60 f 28.20 g 5. MARAŞ 92 30.35 bc 27.59 ef 31.37 de 29.20 e-g 6. CARMEN 30.81 bc 29.71 bc 33.03 cd 33.67 cd 7. NAZİLLİ 342 30.24 cd 28.25 c-f 28.97 ef 28.10 g 8. DP 388 29.96 cd 28.45 b-f 28.77 ef 30.97 ef 9. STG 14 29.18 d 27.33 f 28.47 ef 28.83 fg 10. DİCLE 2002 29.21 d 27.94 d-f 28.90 ef 29.00 e-g 11. STN 8 29.92 cd 28.15 d-f 29.43 ef 30.20 e-g 12. DNABC181 34.35 a 31.59 a 40.03 a 37.33 a 13. 90 0 24 30.78 bc 28.87 b-f 28.97 ef 31.37 de 14. SG 125 30.14 cd 28.23 c-f 27.97 f 30.83 ef 15. STONEVİLLE 453 30.84 bc 28.39 c-f 29.60 ef 29.57 e-g CV (%) 2.15 3.22 5.74 4.56 LSD (0.05) 1.101 ** 1.550 ** 3.001 ** 2.405 ** 895

Lif Kopma Uzaması Çizelge.3 incelendiğinde, lif kopma uzaması yönünden her iki yılda da hat/çeşitler arasında % 1 önem düzeyinde farklılıklar belirlenmiştir. 2003 yılında denemede yer alan hat/çeşitlerin lif kopma uzaması değeri % 5.83 ile 8.37 arasında değişirken, 2004 yılında ise % 5.13 ile 7.80 arasında değişmiştir. Her iki yılda da Şahin 2000 çeşidi (% 8.37, 7.80) bu özellik yönünden en yüksek değeri göstererek, ilk sıralamada yer alırken, bu çeşidi STG 14 (8.36, 6.97) hattı izlemiştir. DNABC181 hattı (% 5.83, 5.13) son sırada yer almıştır. Lif Üniformite Oranı Lif üniformite oranı yönünden birinci yıl değerler %83.50 ile 85.73, ikinci yıl %83.70 ile 87.17 arasında değişmiştir. Hat/çeşitler arasında birinci yıl %1, ikinci yıl %5 önem düzeyinde farklılıklar belirlenmiştir. Çizelge.3 incelendiğinde 2003 yılında en yüksek değerler Golda (85.73) ve DNABC181 (85.53) hat/çeşitlerinden elde edilirken, Şahin 2000 (83.50) bu özellik yönünden son sırada yer almıştır. 2004 yılında ise, Teks (87.17) ve Golda (86.90) ilk sırada yer alarak aynı grubu paylaşmışlardır, Nazilli 342 (83.70) çeşidi ise bu özellik yönünden son sırada yer almıştır. Çizelge 3. Pamuk Hat/Çeşitlerinin Lif Kopma Uzaması ve Lif Üniformite Oranına Ait Değerler Çeşit /hat Lif Kopma Uzaması (%) Üniformite (%) 1. TEKS 7.07 b-d 6.07 c-f 85.47 ab 87.17 a 2. GOLDA 6.10 ef 5.43 fg 85.73 a 86.90 a 3. DELTAOPAL 6.60 de 5.90 e-g 84.83 a-d 86.00 a-c 4. ŞAHİN 2000 8.37 a 7.80 a 83.50 e 84.53 b-e 5. MARAŞ 92 6.73 c-e 6.03 d-f 85.33 ab 84.43 b-e 6. CARMEN 6.13 ef 5.73 e-g 84.67 a-e 85.53 a-e 7. NAZİLLİ 342 6.23 ef 5.13 g 83.83 c-e 83.70 e 8. DP 388 7.63 b 6.13 c-f 84.50 a-e 85.90 de 9. STG 14 8.36 a 6.97 a 84.23 b-e 84.27 c-e 10. DİCLE 2002 7.30 b-d 6.37 b-e 83.83 c-e 83.90 de 11. STN 8 7.40 bc 5.87 e-g 83.80 de 85.23 a-e 12. DNABC181 5.83 f 5.13 g 85.53 a 86.03 a-c 13. 90 0 24 7.30 b-d 6.77 b-d 84.80 a-d 84.27 c-e 14. SG 125 7.76 ab 6.87 bc 85.07 a-c 86.43 ab 15. STONEVİLLE 453 7.23 b-d 6.33 b-e 85.30 ab 85.97 a-c CV (%) 6.13 7.98 0.87 1.44 LSD (0.05) 0.725 ** 0.823 ** 1.239 ** 2.048 * Parlaklık (Rd) Parlaklık yönünden hat/çeşitler arasında 2003 yılında istatistiki önemde bir fark belirlenemezken, 2004 yılında %1 düzeyinde farklılık saptanmıştır. 2004 yılında lif parlaklığı değeri 75.13 ile 79.33 arasında değişmiş ve en yüksek değer Teks (% 79.33) çeşidinde gözlenmiştir, Teks çeşidini lif parlaklığı yönünden Golda (%78.43) çeşidinin izlediğini Çizelge 4 den izlemek mümkündür. En düşük değer ise Maraş 92 (75.13) çeşidinde izlenmiştir. Sarılık (+ b) Sarılık değeri yönünden hat/çeşitler arasında, 2003 yılında önemli bir farklılık belirlenemezken, 2004 yılında %1 düzeyinde istatistiki farklılık belirlenmiştir (Çizelge 4). 2004 yılında sarılık (+b) değeri 7.53 ile 8.40 arasında değişmiştir. Sarılık yönünden en düşük değeri Teks (7.53) ve Golda çeşidi (7.57), en yüksek değeri ise Maraş 92 (8.40) ve STN 8 (8.13) hattı göstermiştir. Lif parlaklığı ve sarılık yönünden 2003 yılında önemli olmayan, ancak 2004 yılında istatistiki önemde bulunan farklılıkların, iklim, bakım ve hasat tarihi farklılığından kaynaklanmış olabileceği sanılmaktadır. İplik Olabilirlik İndeksi (SCI) Denemede yer alan hat/çeşitler iplik olabilirlik indeksi yönünden değerlendirildiğinde her iki yılda da %1 önem düzeyinde farklılıklar belirlenmiştir (Çizelge.5). 2003 yılında iplik olabilirlik indeksi 143.33 ile 194.67 arasında değişmiş, DNABC181 (194.67) hattı en yüksek değeri gösterirken, Şahin 2000 çeşidi (143.33) değeri ile en düşük değeri göstermiştir. 2004 yılında ise iplik olabilirlik indeksi değerleri 128.67 ile 175.00 arasında değişmiştir, en yüksek değer DNABC181 (175.00) hattından elde edilmiştir. Bu hattı Golda 896

(175.00) ve Teks (174.00) çeşitleri izleyerek aynı grubu paylaşmışlardır, Dicle 2002 (128.67) ve Maraş 92 (129.67) çeşitleri iplik olabilirlik indeksi yönünden son sıralarda yer almışlardır. Çizelge 4. Pamuk Hat/Çeşitlerinin Parlaklık ve Sarılık Değerlerine Ait Değerler Çeşit /hat Parlaklık (Rd) Sarılık (+ b) 1. TEKS 77.03 79.33 a 7.93 7.53 f 2. GOLDA 78.10 78.43 ab 7.63 7.57 ef 3. DELTAOPAL 79.27 77.37 b-d 7.20 7.80 c-f 4. ŞAHİN 2000 79.47 77.77 b-d 7.40 8.10 a-c 5. MARAŞ 92 76.40 75.13 e 8.27 8.40 a 6. CARMEN 77.70 77.97 a-c 7.73 7.57 ef 7. NAZİLLİ 342 79.47 77.27 b-d 7.13 7.63 d-f 8. DP 388 78.20 76.53 d 7.73 7.93 b-d 9. STG 14 79.83 77.77 b-d 7.70 8.17 ab 10. DİCLE 2002 76.03 76.40 de 8.20 8.03 bc 11. STN 8 78.70 77.10 b-d 7.30 8.13 ab 12. DNABC181 77.30 78.20 a-c 7.67 7.63 d-f 13. 90 0 24 76.63 77.77 b-d 7.80 7.87 b-e 14. SG 125 76.70 76.90 cd 7.73 7.97 bc 15. STONEVİLLE 453 77.70 77.47 b-d 7.40 8.07 bc CV (%) 3.63 1.07 5.60 2.4 LSD (0.05) Ö.D 1.381 ** Ö.D 0.316 ** Kısa Lif İndeksi (SFI) Çizelge 5 ten, kısa lif indeksi değerleri incelendiğinde, birinci yıl değerler 4.73 ile 10.20 arasında değişmiş, hat/çeşitler arasında %1 önem düzeyinde istatistiksel farklılıklar belirlenmiştir, ikinci yıl değerler 7.60 ile 9.33 arasında değişmiş, hat ve çeşitler arasında %5 önem düzeyinde farklılıklar elde edilmiştir. 2003 yılında anılan özellik yönünden en düşük değeri DNABC181 (4.73) hattı, en yüksek değeri ise Dicle 2002 (10.20) çeşidi göstermiştir. 2004 yılında yine en düşük değer DNABC181 (7.60) hattından, en yüksek değer Nazilli 342 (9.33) çeşidinden elde edilmiştir. Kısa lif indeksi değerinin düşük olması arzu edilen bir özellik olduğundan her iki yılda da DNABC181 hattı bu özellik yönünden ümitvar bulunmuştur. Çizelge 5. Pamuk Hat/Çeşitlerinin İplik Olabilirlik İndeksi ve Kısa Lif İndeksine Ait Değerler Çeşit /hat İplik Olabilirlik İndeksi (SCI) Kısa Lif İndeksi (SFI) 1. TEKS 179.67 b 174.00 a 7.67 cd 7.57 d 2. GOLDA 178.33 b 175.00 a 7.17 cd 7.67 cd 3. DELTAOPAL 169.33 bc 157.00 b 7.20 d 7.93 cd 4. ŞAHİN 2000 143.33 f 134.00 cd 8.53 a-d 8.53 a-d 5. MARAŞ 92 154.00 d-f 129.67 d 7.83 b-d 8.63 abc 6. CARMEN 166.67 b-d 158.00 b 7.77 b-d 7.77 cd 7. NAZİLLİ 342 152.67 ef 130.00 d 8.90 a-d 9.33 a 8. DP 388 151.00 ef 148.67 bc 8.90 a-d 8.23 bcd 9. STG 14 148.67 ef 134.33 cd 9.53 a-c 8.47 a-d 10. DİCLE 2002 144.33 ef 128.67 d 10.20 a 9.03 ab 11. STN 8 150.33 ef 141.33 cd 9.63 ab 8.50 a-d 12. DNABC181 194.67 a 175.00 a 4.73 e 7.60 d 13. 90 0 24 154.00 d-f 146.67 bc 7.80 b-d 8.50 a-d 14. SG 125 150.67 ef 149.33 bc 7.83 b-d 7.93 cd 15. STONEVİLLE 453 157.67 c-e 140.67 cd 7.20 d 8.97 ab CV (%) 5.1 6.2 14.18 7.05 LSD (0.05) 13.674 ** 15.369 ** 1.912 ** 0.980 * Korelasyon Analizi Araştırmanın iki yıllık verileri değerlendirilerek yapılan korelasyon analizi sonucu Tablo.1 de verilmiştir. Tablo. 1 incelendiğinde verim ile lif uzunluğu (0.3304**), lif kopma uzaması (0.3849**) arasında önemli ve olumlu korelasyon belirlenirken, verim ile lif inceliği (-0.4283**) ve lif üniformite oranı 897

(-0.2270*) arasında önemli ancak olumsuz korelasyonun bulunduğu belirlenmiştir. Verim ile incelenen diğer özellikler arasındaki korelasyonlarında istatistiki düzeyde önemli olmadığı Tablo 1 den izlenebilmektedir. Çalışmada en yüksek ve olumlu korelasyon iplik olabilirlik indeksi ile lif kopma dayanıklılığı (0.8766**), lif uzunluğu (0.7817**), lif üniformite oranı (0.5692**) arasında, en yüksek ancak olumsuz yönde korelasyon ise kısa lif indeksi ile lif kopma dayanıklılığı (-0.6383**), lif uzunluğu (-0.6309**), lif üniformite oranı (-0.5750**) ve iplik olabilirlik indeksi (-0.6935**) arasında olduğu saptanmıştır. Tablo.1. Verim ve Lif Teknolojik Özellikler Arasındaki Korelasyon Katsayıları Pairwise Correlations Variable by Variable Correlation Signif Prob Plot Corr Lif İnceliği Verim -0,4283 0,0000 Lif Kopma Day. Verim -0,1764 0,0963 Lif Kopma Day. Lif İnceliği -0,0409 0,7016 Lif Uzunluğu Verim 0,3304 0,0015 Lif Uzunluğu Lif İnceliği -0,4948 0,0000 Lif Uzunluğu Lif Kopma Day. 0,5977 0,0000 Üniformite Verim -0,2270 0,0314 Üniformite Lif İnceliği 0,2582 0,0140 Üniformite Lif Kopma Day. 0,5346 0,0000 Üniformite Lif Uzunluğu 0,1403 0,1872 Kısa Lif Indeksi (SFI) Verim -0,0358 0,7379 Kısa Lif Indeksi (SFI) Lif İnceliği 0,0126 0,9058 Kısa Lif Indeksi (SFI) Lif Kopma Day. -0,6383 0,0000 Kısa Lif Indeksi (SFI) Lif Uzunluğu -0,6309 0,0000 Kısa Lif Indeksi (SFI) Üniformite -0,5750 0,0000 Lif Kopma Uzaması Verim 0,3849 0,0002 Lif Kopma Uzaması Lif İnceliği -0,2951 0,0047 Lif Kopma Uzaması Lif Kopma Day. -0,4906 0,0000 Lif Kopma Uzaması Lif Uzunluğu -0,0899 0,3996 Lif Kopma Uzaması Üniformite -0,2971 0,0045 Lif Kopma Uzaması Kısa Lif Indeksi (SFI) 0,2334 0,0268 Parlaklık (Rd) Verim 0,0647 0,5444 Parlaklık (Rd) Lif İnceliği -0,1787 0,0919 Parlaklık (Rd) Lif Kopma Day. 0,1078 0,3117 Parlaklık (Rd) Lif Uzunluğu 0,1332 0,2108 Parlaklık (Rd) Üniformite 0,0275 0,7968 Parlaklık (Rd) Kısa Lif Indeksi (SFI) -0,0659 0,5372 Parlaklık (Rd) Lif Kopma Uzaması 0,0918 0,3894 Sarılık (+b) Verim -0,0678 0,5255 Sarılık (+b) Lif İnceliği 0,4733 0,0000 Sarılık (+b) Lif Kopma Day. -0,1435 0,1773 Sarılık (+b) Lif Uzunluğu -0,3870 0,0002 Sarılık (+b) Üniformite 0,0440 0,6802 Sarılık (+b) Kısa Lif Indeksi (SFI) 0,1317 0,2161 Sarılık (+b) Lif Kopma Uzaması -0,0517 0,6282 Sarılık (+b) Parlaklık (Rd) -0,5834 0,0000 İplik Ol.İndeks.(SCI) Verim 0,0892 0,4031 İplik Ol.İndeks.(SCI) Lif İnceliği -0,3980 0,0001 İplik Ol.İndeks.(SCI) Lif Kopma Day. 0,8766 0,0000 İplik Ol.İndeks.(SCI) Lif Uzunluğu 0,7817 0,0000 İplik Ol.İndeks.(SCI) Üniformite 0,5692 0,0000 İplik Ol.İndeks.(SCI) Kısa Lif Indeksi (SFI) -0,6935 0,0000 İplik Ol.İndeks.(SCI) Lif Kopma Uzaması -0,2498 0,0176 İplik Ol.İndeks.(SCI) Parlaklık (Rd) 0,2330 0,0271 İplik Ol.İndeks.(SCI) Sarılık (+b) -0,3415 0,0010 KAYNAKLAR Auld, D.L., Cantrell, R.G., Bechere, E., Hequet, E.F., 2000. Inheritance of Fiber Length in Two Mutants of Cotton. Beltwide Cotton Conference, Vol: 1: 518-520 Başbağ, S., Karademir, E., Gençer, O., Karademir, Ç., 2005. Pamukta F 6 Islah Hatlarında Verim, Verim Kriterleri ve Lif Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, Adana (Basımda) 898

Cheatham, C. L., Jenkins, J.N., Mc Carty, C., Watson, C.E., Wu, J., 2003. Genetic Variances and Combining Ability of Crosses of American Cultivars, Australian Cultivars and Wilt Cottons. Journal of Cotton Science 7: 16-22 Elzik, K.M., Thaxton, P., 1992. Simultaneous Improvement of Yield, Fiber Quality and Resistance to pests of Mar Cottons. Proceedings Beltwide Cotton Conferences. Gençer, O., 1980. Gossypium hirsutum L. ve Gossypium barbadence L. Türlerinden Sekiz Pamuk Çeşidinin Diallel Melezlerinde Pamuk Verimi ve Lif Özelliklerinin Kalıtımı Üzerinde Araştırmalar. Bitki Islahı Sempozyumu, Zirai Araştırma Enstitüsü Yayınları. No: 17/41, İzmir Green, C.C., Culp, T.W., 1990. Simultaneous Improvement of Yield, Fiber Quality and Yarn Strength in Upland Cotton. Crop Science 30: 66-69 Kloth, R.H., 1998. Analysis of Commonality for Traits of Cotton Fiber. The Journal of Cotton Science, Vol: 2, 17-22 Özüdoğru, T., 2004. Pamuk Durum ve Tahmin:2003/2004. Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Ankara Sappley, Z.W., Jankins, J.N., Zhu, J., McCarty, C.Jr., 1998. Quantitative Trait Loci Associated With Agronomic and Fiber Traits of Upland Cotton. Journal of Cotton Science, Vol:2.153-163 Tang, B., Jenkins, J., McCarty, J., Creech, R., 1995. Genetic Association Among Yield and Fiber Traits in F 2 Hybrid Cotton. Proceedings Beltwide Cotton Conference. Ulloa, M., Meredith, W.R., 2000. Genetic Linkage Map and QTL Analysis of Agronomic and Fiber Quality Traits in an Intraspesific Population. The Journal of Cotton Science 4: 161-170 899