Yahudilik, Hıristiyanlık ve Íslam 1 Gemensamt: = Ortak yanları: - Hepsi doğrusaldır. - Hepsi aynı yörede ortaya çıkmıştır. - Tek Tanrı`ya inanılır - Eski Ahit(Tevrat) ve Íncil Judendomen (Yahudilik) Yahudilik yaklaşık 3500 yaşındadır. Yahudilerin kutsal kitapları, Tevrat ruloları(musa`nın beş kitabı) ve Talmud (Yasa ve tefsir kitabı)` dur. Yahudilerin kutsal evlerinin adı sinagogdur. Onların din adamlarına haham denir. Matregler (Yemek kuralları) Yahudilerin yemeğine kosher denir. Yemeğe et ve süt ürünleri karıştırılmaz! Domuz eti ve kabuklular yenmez. Hayvanlar özel bir biçimde kesilir. Födelse/namngivning = (Doğum/ad koyma) Yahudi oğlanlar, doğumlarından sekiz gün sonra sünnet edilirler. Tanrıya bağlılıklarının bir işareti olarak bunu yaparlar. Çocuk, adını bir ad koyma merasiminde alır. Bar mitzva(sünnet) Oğlanlar on üç yaşında bar mitzva sanını alırlar. Bunun anlamı, bu çocukların yetişkinlerin dinsel görevlerini yerine getirebilecekleri demektir. Bir oğlan bar Mitzva olunca, sinagogda Tevrat`ı yüksek sesle okuyabilir. Bu olayı kutlamak için, aile bir şenlik düzenler. Bat mitzva Bir kız, on iki yaşını doldurunca bat mitzva olur. Reformcu Yahudilerin kızları(nebi) peygamberden okuyabilirler. Ortodoks kızlar sinagogda okuyamazlar. Bröllop (Düğün) Yahudiler evlenirken huppa denilen bir düğün teltesinin altında dururlar. O, yeni evlerinin simgesidir. Güvey, bozulan mabedin anısına ayağının altında bir bardak ezer.
2 Död och begravning (Ölüm ve cenaze töreni) Ortodoks Yahudiler toprağa gömülmek isterler. Onlar yakılmak istemezler. Cenaze töreni, olabilen çabuklukta olacak. Tercihen ölümden bir gün sonra. Cenaze töreninden sonra, yedi gün yas tutulur. Íşe gidilmez, evde kalınır. Erkekler tıraş olmazlar ve kadınlar da boyanmazlar. Arkadaşlar ve akrabalar yemek getirirler. Sonra otuz gün daha yas tutulur. Sabbat (Tatil) Tatil (Dinlenme günü) Cuma günü akşamı başlar. Cumartesi akşamı hava kararıncaya dek tatil sürer. Kadınlar iki tatil mumu yakarlar. Tatil boyunca çalışılmaz. Judarnas högtider kan delas in i: Yahudilerin bayramları şöyle ayrılabilir: Tarihsel şenlikler Hac bayramları Tefekkür günleri Tatil Pesach (påsken) = Paskalya Pesach gå förbi geç demektir. Bu ad, ikinci Tevrat`taki ölüm meleğinin Mısır`da bütün ilk doğanların öleceğinde, bütün Ísraillileri ölümden esirgediğini anlatan öyküye gönderme yapar. Pesach tutsaklıktan kurtarılan Ísraillilerin(Yahudilerin) anısına kutlanır. Masada bulunanlar: Mayalanmamış ekmek Tuzlu su (ağlayanların göz yaşları anısına) Acı otlar Kaynamış bir yumurta Kızarmış kemik iliği Bütün bu şeyler, Yahudilerin Mısır`da köleliklerini anımsatmak içindir. Shavuot (veckofesten) = Hafta şenliği Shavuot, Sina dağında Tanrı`dan Musa`nın aldığı yasanın anısına kutlanır. Shavuot aynı zamanda bir hasat şenliğidir de.
Sukot (lövhyddofesten) = Gazel kümültü şenliği 3 Sukot çölde yapılan yürüyüşün anısına yapılan bir şenliktir. Hararetten kendilerini korumak için gazelden kümültüler kurdular. Şimdilerde o eski zamanı anımsamak için gazel kümültüleri kurarlar. Rash Hashana (Yılbaşı) Yılbaşı eylül/ekim aylarında kutlanır. Herkes yılbaşında yaradılışı düşünür, kendi yaşamını denetler ve af diler. Yılbaşı on günlük pişmanlık ve tefekkürü başlatır ve Jom Kippur bayramıyla bitirilir. Yılbaşında çok dua edilir. Sinagoga gidilir ve shofar üflemeleri dinlenir. Shofardan gelen ses her yahudiyi geçmiş yılda işlediği hataları düzeltmesi için uyarıda bulunur. Yılbaşı iki gün kutlanır. Jom Kippur (försoningsdagen) = barışma günü Bu günde insanlar birbirlerini af ederler ve af dilerler. Jon Kippur yılın en kutsal günüdür. Chanukka (tempelinvigningsfesten) = Mabet açılış şenliği Mabet açılış şenliği, Yahudilerin mabedi fetheden Yunanlılardan geri alma anısına kutlanır. Menor (yedi kollu şamdan) yakıldı. Bir güne yetecek gaz yağı vardı, ne ki bu yağ tam sekiz güne yetti. Bunu anımsamak için sekiz kollu şamdanın yanında her akşam ekstra bir mum yakılır. Yağda pişirilmiş yemekler de yenir.
Kristendomen (Hıristiyanlık) 4 Hıristiyanlık yaklaşık 2000 yaşındadır. Hıristiyanların kutsal kitaplarının adı Íncil`dir. Íncil, yeni Ahit (Ahdicedit) ve eski Ahit (Tevrat) olarak ayrılmıştır. Yeni Ahit öncelikle Ísa`dan söz eder. Hıristiyanların kutsal evine kilise ve öğrenim yapmış din adamlarına da papaz denir. Dop (Vaftiz) Çocuk ya da yetişkin olarak vaftiz olunabilir. Vaftiz sırasında papaz, vaftiz olacak kişinin başına su döker. Bu su, geçmişte işlenen günahların yıkanarak temizlenmesinin ve Ísa ile birlikte yeni bir yaşama başlamanın simgesidir. Eskiden çocukların mümkün olan en kısa zamanda vaftiz olmalarını isterlerdi ki kem güçlerden korunabilsinler. Vaftiz ad koyma günü değildir. Konfirmation (Kilise üyeliğine kabul merasimi) Konfirmation sözcüğü onaylama demektir. Bu törende onaylanan şey vaftiz ve Hıristiyanlık inancıdır. Kiliseye üyeliğin onaylanabilmesi için, vaftiz olmuş olmak koşuldur. Çoğunlukla on dört yaşında üyelik onaylanır. Üyeliğe alınacak kişi,üyeliğe alınmadan önce Hıristiyanlık inancı hakkında öğretim alır. Bröllop (Düğün) Evlenenler Tanrı huzurunda, ölüm onları ayırana dek birbirlerini seveceklerine dair söz verirler. Begravning (Cenaze töreni) Cenaze töreni, ölen insana veda etmek fırsatıdır. En olağan olanı şudur ki ölen yakılır, istenirse toprağa gömülür de. Papaz tabut kapağına üç susak toprak ya da kırmızı üç gül koyar. Advent och jul (Noel`e giriş ayı) ve Noel Kilise yılı, Noel`e giriş ayının ilk günüyle başlar. Kiliselerde insanlar birbirlerine iyi yıllar dilerler. Advent geliş demektir. Beklenen de Ísa`dır. Noel, Ísa`nın doğumu adına kutlanır. Ísa doğmuştur, ki böylece Tanrı insan olmuştur, düşüncesi kutlanır. Fastan (Oruç) Paskalyadan önceki kırk güne oruç günleri denir. Oruç süresince Hıristiyanlar yaptıkları yanlışları düşünürler ve af dilerler. Eskiden oruç da tutulmuştur.
Påsken (Paskalya) 5 Paskalya Hıristiyanların en önemli bayramıdır. Ísa`nın ölümü yenip ölülerin arasından çıkışı kutlanır. Uzun Cuma gününde Ísa çarmıha gerilmiş ve paskalya günü tekrar ortaya çıkmıştır. Kristi himmelfärdsdag (Ísa`nın göğe çıkış günü) Ísa`nın havarilerini (öğrencilerini) bırakıp göğe çıkış gününün anısına kutlanır. Pingsten (paskalyadan sonraki yedinci Pazar) Hıristiyanlar, paskalyadan elli gün sonra bu bayramı kutlarlar. Havariler kutsal ruhla doluyor ve aniden yabancı dil konuşmaya başlıyorlar. Bu olaydan sonra, haramiler çıkıp Ísa`nın onlara neler öğrettiğini vaaza başladılar. Onlar, cesaretlenerek dışarı çıkıp Hıristiyanlık inançlarını anlattılar. Alla helgons dag (bütün ölmüş azizlerin yortusu) Bu bayram aslında ermişlerin ve şehitlerin anısına kutlanır, ne ki bir gün bu, çoğunluğun yakınlarının mezarlarını ziyarete dönüşmüştür. Mezarlıklar, yakılarak mezarlara konan bütün mumlarla aydınlatılır. Gudstjänst/mässa (ibadet/kudas nattvard- ayini) Pazar günü Hıristiyanların dinlenme günüdür. Bu günde birçok Hıristiyan kiliseye gider. Íbadetler çeşitli görünebilir, ama her zaman duaları içerir, ilâhi şarkılar, Íncil`den okuma ve Íncil`deki metinleri açıklayan bir vaaz vardır. Ayine sıra gelince kilisede kudas vardır. Kudas Hıristiyanlık inancının önemli bir bölümüdür. Çünkü Ísa`nın çarmıha gerilmeden önce havarileriyle yediği en son yemeğin anısına kutlanır. Treenighet (telis) Hıristiyanlık inancında Tanrı birdir, ama aynı anda üçtür (Ata, oğul ve kutsal ruh). Bunu anlamak, papazlar için bile zordur. Jesus (Ísa) Ísa yaklaşık 2000 yıl önce doğmuştur. Íncil`de, bir meleğin Meryem ana`ya gelerek, bir oğul doğuracağını anlattığı yazılıdır. Meryem ana`nın ve Yusuf`un kütük kaydına geçmek için gittikleri Betle hem`de doğmuştur. Ísa`nın ilk otuz yıllık yaşamı hakkında yazılı fazla bir şey yoktur. Ísa`nın öğretilerine temel olan iki buyuru: Bütün kalbinle ve gücünle, Rabbin Tanrı`yı seveceksin. Íkinci buyuru da Senden bir sonra geleni kendin gibi sev der. Birçok insan, Ísa`yı izlemiştir. Bunlardan on iki tanesi, onu izlemek ve ondan bir şeyler öğrenmek için her şeyi bırakmışlardır. Bunlara, haramiler denir.
6 Íslam Íslam yaklaşık 1500 yaşındadır. Íslam sözcüğü Arapça ve uyma demektir. Müslümanların kutsal kitabının adı Kuran ve kutsal evlerinin adı da camidir. Müslümanlıkta, papaz ve haham sözcüklerinin tam karşılığı yoktur. Namazları kıldıran, camileri yönetici olarak seçilen imamları vardır. De fem pelarna (Íslamın beş direği - şartı) Ínancın en önemli temeline Íslam ın beş direği denir. Den första pelaren (Ílk direk) Ílk direk, Allah`ın birliğini kabul etmektir. Bu en önemli koşuldur. Eğer herhangi biri Íslam`a dönmek isterse, iki müslümanın tanıklığında şu sözü söyleyecektir: Allah`ın birliğine ve ondan başka Allah`ın olmadığına ve Hazreti Muhammed`in onun peygamberi olduğuna inanıp iman getiriyorum. Den andra pelaren (Íkinci direk) Íkinci önemli görev, günde beş kez namaz kılmaktır. Bir Müslüman günün belli zamanlarında dua etmelidir. Eğer bir namaz ertelenirse, bu namaz bir sonraki namaz vaktinden önce kılınmalıdır. Bir ezancı halkı namaza çağırır. Bir Müslüman namaz kılarken Mekke`ye yönelir. Her camide Mekke`nin yönü, Mekke`ye dönük duvarında belirgin olarak gösterilir. Namazda Arapça olarak,kuran`dan parçalar yüksek sesle okunur ve bunun, bazı hareketlerle hem ruhsal, hem de bedensel olarak yapıldığı gösterilir. Cuma günleri birlikte namaz kılıp dua etmek üzere camilerde toplanılır. Den tredje pelaren (üçüncü direk) Üçüncü direk, insanların yoksullara parasal yardım edeceği anlamına gelir. Den fjärde pelaren (dördüncü direk) Íslam`ın dördüncü direği, her yıl Ramazan ayında oruç tutmaktır. Güneşin doğumu ve batımı arasındaki zaman boyunca yemek, içmek ve sigara içmek yasaktır. Yılda bir ay oruç tutulur. Çocukların oruç tutmasına gerek yoktur. Oruç büyük bir şenlikle sonlanır.
Den femte pelaren (beşinci direk) 7 Her Müslüman yaşamında bir kez Mekke`ye gitmelidir, ki buna hac denir. Mekke`ye gidilmesinin nedenlerinin biri, Hazreti Muhammed`in orada doğmuş olmasıdır. Bir de, Mekke nin dışındaki Hira Dağı`nda Allah`ın çağrılarını almıştı. Bir hacı adayı izleyen şeyleri yapacak: - Kabe (kısmen ipek kumaşlarla örtülmüş ve Kuran`dan sözcüklerle işlenmiş bir yapı) çevresinde, doğudan batıya doğru, yedi kez dolaşmak, tercihen dokunarak ya da kara taşı öperek. - As-Safa ve al- Marwa tepeleri arasında yedi kez koşmak. Bu, Ísmail`in annesi Hacer`in oğlu için nasıl su aradığını anımsatmak adına yapılır. - Mekke`nin dışındaki Arafat ovasına gidip tam bir öğleden sonra birlikte namaz kılıp dua etmek. - Geceyi geçirmek için Muzdalifa`ya gitmek. - Ertesi gün Mina`ya giderek şeytan taşlamasına katılarak Müslümanların kötülüklerle mücadele edeceğini göstermek. - Íd al-adha`da bir koyun ya da bir keçiyi kurban keserek haccı bitirmek. - Son olarak da Kabe`nin çevresini yedi kez yürüyerek dolaşmak. Födelse (doğum) Yeni doğmuş bir çocuğun ilk duyacağı şey şahadet getirmektir. Allah birdir ve ondan başka Allah yoktur, Hazreti Muhammed de onun peygamberidir. Kuran`da sünnet hakkında bir şey yoktur, ama doğumdan kısa bir zaman sonra gene de yapılmaktadır. Bütün oğlanlar sünnet edilmekte, kızlar daha az ölçüde olmaktadır. Doğan çocuk, doğumdan yedi gün sonra adını alır. Äktenskap (evlilik) Kuran bir erkeğe, kadınlara eşdeğer muamele ettiği takdirde, dörde kadar kadınla evlenme iznini vermektedir. Oysa Müslüman erkeklerin çoğu tek eşlidir. Evlilik çoğunlukla ana babalar ya da akrabalarca düzenlenmektedir. Döden (ölüm) Müslümanlar, ölümü bütün sıkıntılardan kurtulma olarak telâkki ederler. Íyi insanlar cennete giderken, kötü insanlar da cehenneme gidecektir.bir insan ölünce, cenazesi yıkanır ve en az üç kumaş örtüye (kefen) sarılır. Müslümanların cenaze törenleri çok basittir. Çoğunlukla ölünün huzurunda birkaç dua okunur. Ceset iki metre derinlikteki mezara tabutsuz olarak konur. Ölü, sağ yanının üstüne yatırılmış ve yüzü de Mekke`ye dönmüş olacak. Mezara, mezar taşı ya da başka bir belirti dikilemez.
Íslams förhållande till judendom och kristendom (Íslam`ın Yahudilik ve Hıristiyanlık`la ilgisi) 8 Müslümanlar Musa`nın beş kitabında belirtilen peygamberlere inanırlar. Ísa`ya büyük saygı gösterirler, ama Allah`ın oğlu olduğuna ve ölülerin arasından yeniden doğduğuna da inanmazlar. Müslümanlar aynen Yahudiler gibi, Íbrahim kökeninden geldiği, onun oğlu Ísak değil de Ísmail`den geldiğini sanırlar. Íslam`a inananlar, Yahudilerin ve Hıristiyanların Tanrı`nın onlara gönderdiği vahiyleri yanlış yorumladıklarını savlarlar. Müslümanlar, Hazreti Muhammed`in, Allah`ın insanlara gönderdiği en son peygamber olduğuna inanırlar. Ínanılan Allah`ın aynı Allah olduğu sanılmaktadır. Muhammed Hazreti Muhammed milattan sonra 570 yılında Mekke`de doğmuştur. O, daha küçükken onun ana babası ölmüş ve önce büyükbabası ve sonra da amcası tarafından eğitilip terbiye edilmiştir. Yetişkin olarak Khadidja (Hatice) adında dul ve zengin bayanın yanında çalışmıştır. Zaman içinde bunlar evlenmişlerdir. Muhammed Hira dağındaki bir mağaraya giderek orada dualar etmeye başladı. Kırk yaşındayken, bir gün, bir sesin ona seslendiğini duyuyor. Mağaradan çıkınca, bir sesin ona, onun Allah`ın elçisi olduğunu söylediğini duyuyor. Muhammed, Allah`tan aldığı bu iletiyi akraba ve arkadaşlarına anlatıyor. O, okuma ve yazma bilmediğinden bu iletileri ezberleyerek öğrenmek zorunda kalıyor. Üç yıl sonra akrabalarının dışındakilere de vaazlar vermeye başlıyor. Mekke`deki insanlar bunu horlamaya ve baskı yapmaya başlıyorlar, ne ki o, yoluna devam ediyor. O ve inananları, Mekke`yi en sonunda terk ettiler. Bu, milattan sonra 622 yılında oldu ve müslümanlar bunu takvimlerinin başlangıcı olarak kabullendiler. Muhammed Medine`ye göç etti ve orada birçok inanır kazandı. En sonunda Mekke ile Medine arasında savaş başlıyor. Muhammed savaşı kazanıyor ve tekrar Mekke`ye dönüyor. Muhammed M.S. 632 yılında ölmüştür. Yerüsselam`da bir kayanın üzerinden, bir ata binmiş olarak göğe yükselmiştir. Şimdi orada Kaya Camisi bulunmaktadır. Matregler (yemek kuralları) Müslümanlar domuz eti yemezler ve alkol de içmezler. Etini yedikleri hayvanların özel bir biçimde kesilmesi gerekir. Eid-al-Fitr (fastans avslutning) = (Orucun sonu) Ramazanın bitiminin arkasından bu bayram kutlanır. Bu bayram sırasında insanlar neşeli ve şükranlıdırlar. Ínsanlar, bu bayramda akrabalar ve arkadaşlarla buluşurlar, birbirlerine armağanlar verirler. Müslümanlar gereksinim duyanlara sadaka da verirler. Bu bayramda, insanlar daha arkadaş canlısı ve hemcinslerine karşı daha özenli olmaya gayret ederler.
Eid-al- Adha (offerhögtiden) = (Kurban Bayramı) 9 Eid yeniden gelen mutluluk ya da şenlik sevinci demektir. Bu zaman içinde, Íbrahim`in oğlunun yerine bir koç kestiği Mekke`nin dışındaki yere, milyonlarca hacı gelir. Bu yerde hacılar toplanınca koyun ve diğer bazı hayvanları kurban olarak keserler ve şenlik yemeğinde bu etin bir bölümü yenir. Etin büyük bir bölümü artar, ki bu artan bölüm çeşitli ülkelerdeki gereksinim duyan insanlara sadaka olarak gönderilir. Dünyanın başka yerlerinde de Müslümanlar, bu kurban şenliğine katılmak için toplanırlar. Al-Hijrah (Hicret) Bu, Íslam yılının ilk günüdür. Íşte bu gündedir ki, Muhammed ve inanırları Medine`ye kaçmışlardı.