YER ALTI MADEN İŞLETMELERİNDE İSG İÇİNDEKİLER Yer altı Madenciliğinde Temel Kavramlar Yer altı Madenciliğinde İşverenlerin Yükümlülükleri Yer altı Madenciliğinde İSG Tedbirleri BİNA YÖNETİM SİSTEMLERİ Dr. Erkan ÇETİNER HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Yer altı madenciliğindeki temel kavramları kavrayabilicek, Yer altı madenciliğinde işverenlerin yükümlülüklerini anlayabilecek, Yer altı madenciliğindeki, patlayıcı maddeler, işçilerin taşınması, grizu tehlikesi, kömür tozu patlaması vb. konularındaki İSG tedbirlerini bilebileceksiniz. ÜNİTE 10
GİRİŞ Bu dersin amacı, sondajla maden çıkarılan işlerin yapıldığı iş yerleri ile yer altı maden işlerinin yapıldığı iş yerlerinde çalışanların sağlık ve güvenliğinin korunması için uyulması gerekli asgari şartlarının öğrenilmesidir. Yer üstü madencilikte İSG bir önceki derste incelenmiştir. Bu derste ise özellikle yer altı madenleri ve tünel yapımında gerekli sağlık ve güvenlik önlemlerinin öğrenilmesi hedeflenmiştir. Konuyla ilgili 3/12/1992 tarihli ve 92/104/EEC sayılı Avrupa Birliği Direktifi ile 3/11/1992 tarihli ve sayılı 92/91/EEC Avrupa Birliği Direktifine paralel mevzuat bulunmaktadır. Madenlerde İSG sorumluluğu fennî nezaretçilerdedir. TEMEL KAVRAMLAR Yer altı maden işlerinin yapıldığı iş yerleri, madenlerin yer altından çıkarılması, madenlerin çıkarma amacıyla araştırılması, çıkarılan madenlerin işlenmesi hariç, satışa hazırlanması işlerini ifade eder. Açık işletme, yer üstündeki işletmeleri ifade eder. Ateşleme, kazı işlerinde deliklere doldurulmuş olan patlayıcı maddelerin patlatılmasını ifade eder. Ayak, maden içerisinde iki galeri arasında cephe hâlinde üretim yapılan yeri ifade eder. Daimî nezaretçi, fennî nezaretçinin emir ve talimatı altında görev yapan ve Maden Kanununun ilgili maddesine göre atanmış kimsedir. Fennî nezaretçi, İş Sağlığı ve Güvenliği gereklerinin yerine getirilmesinden ve işletmenin teknik esaslar çerçevesinde çalıştırılmasından sorumlu, maden mevzuatına göre görevlendirilmiş maden mühendisini veya maden yüksek mühendisidir. Kendiliğinden emniyetli aygıt, içinde normal çalışması sırasında meydana gelebilecek herhangi bir ark veya kıvılcımın ortamda bulunan yanıcı gaz veya buharları patlatmayacağı biçimde yapılmış aygıttır. Kişisel koruyucular, çalışanların iş kazasına uğramalarını veya meslek hastalıklarına tutulmalarını önlemek üzere, çalışılan yerin özelliğine ve yürürlükteki mevzuata göre çalışma süresince kullanmak zorunda oldukları gözlük, maske, baret, koruyucu ayakkabı, eldiven, yağmurluk, emniyet kemeri vb. koruyuculardır. Maden ocağı, kuyuları ve giriş çıkış yollarıyla yer altındaki bütün kazıları, bu kazılardan çıkan pasanın (madenlerin arasında çıkan taş, toprak vb. yabancı maddelerin) çıkartıldığı yalıtımlı ve düz galerileri, diğer yolları ve üretim yerlerini, çıkarma (ihraç), taşıma, havalandırma tesislerini, yer altında kullanılan enerjinin sağlanmasında ve iletilmesinde kullanılan sabit tesisleri ifade eder. Kendine özgü Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
havalandırma tesisi bulunan her maden ocağı bağımsız bir ocak sayılır. Ancak, ayrı havalandırma tesisleri bulunmakla birlikte, aynı işverene ait olup bir elden yönetilen ve yer altından birbirlerine bağlı olan birden çok maden ocağı tek bir ocak kabul edilir. Rödövans sözleşmesi, ruhsat sahalarındaki madenlerin üretilerek değerlendirilmesi amacıyla üçüncü kişilere veya kuruluşlara tasarruf hakkı sağlamak üzere ruhsat sahasının tamamı ya da bir kısmı için ruhsat sahiplerinin bu kişilerle yapmış oldukları sözleşmeleri ifade eder. Nezaretçi, fennî nezaretçi tarafından gerekli görülen işleri yürütmek veya bunları gözetim altında bulundurmak üzere yazılı olarak görevlendirilen, gerekli deneyim ve teknik bilgiye sahip, en az ilkokul mezunu kişiyi ifade eder. Fennî nezaretçilerce, nezaretçiler görevlendirilebilir. Resim 10.1. Yer altı madencilik YÜKÜMLÜLÜKLER ve RİSKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ İşveren, patlama ve yangın çıkmasını ve bunların olumsuz etkilerini önlemek üzere, patlayıcı ve sağlığa zararlı ortam havasının oluşmasını önlemek, yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek, patlama ve yangın başlangıçlarını tespit etmek, yayılmasını önlemek ve mücadele etmek için yapılan işe uygun tedbirler alır. Maden işletme ruhsat sahiplerinin, ruhsat sahalarının bir kısmı veya tamamı için üçüncü kişilerle yapmış oldukları rödövans sözleşmeleri ve bu sözleşmelerde yapılan değişiklikler, tarafların talebi hâlinde devir ve intikal işlemlerinde bilgilendirme amacıyla maden siciline şerh edilir. Tarafların birlikte rödövans sözleşmesinin iptalini talep etmeleri hâlinde de bu kayıtlar terkin edilir. Genel Müdürlük hiçbir şekilde rödövans sözleşmelerine taraf değildir. Maden ruhsat sahiplerinin, ruhsat sahalarının bir kısmında veya tamamında üçüncü kişilerle yapmış oldukları rödövans sözleşmelerinde, bu alanlarda yapılacak madencilik faaliyetlerinden doğacak İş Kanunu, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili idari, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
mali ve hukuki sorumluluklar rödövansçıya aittir. Ancak bu durum ruhsat sahibinin Kanundan doğan sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. Denetimlerde kaleme alınan önlemleri almak işverenin sorumluluğudur. Fennî nezaretçi en az 15 günde bir, ocağın işçi çalıştırılan yerlerini denetlemek, sonucunu, noterce onaylı fennî nezaretçi rapor defterine, öngöreceği öneri ve önlemlerle birlikte yazıp imzalamak zorundadır. Denetimin yapılmamasından, öneri ve önlemlerin yerine getirilmemesinden işveren sorumludur. Çalıştırılan işçi sayısı, 24 saatte 300 ü geçen ocaklarda, fennî nezaretçiye yardımcı olmak üzere bir ve artan her 200 işçi için, ayrıca bir yardımcı atanır. Bunların maden mühendisi olması gereklidir. Fennî nezaretçi görevini üstlenecek maden yüksek mühendisi veya mühendisinin bir maden işletmesinin teknik işlerinde, en az 5 yıllık deneyiminin bulunması zorunludur. Grizulu veya kendiliğinden yanmaya elverişli kömür damarlarının bulunduğu işletmelerde görevlendirilecek fennî nezaretçilerin, bu 5 yıllık süreyi, aynı nitelikteki ocaklarda geçirmiş olmaları gerekir. Daimî nezaretçinin, sürekli olarak, işletmede bulunması zorunludur. Toplam gücü 100 kilovatın üstünde veya buna eşit beygir gücünde motorların veya herhangi birinin gücü 25 kilovatı geçen makinaların yahut yüksek gerilimin kullanıldığı işletmelerde, makina ve tesisler, bu işlerde en az 3 yıl çalışmış bir elektrik yüksek mühendisi veya mühendisinin sorumluluğuna verilir. Yukarıda belirlenenlerden aşağı güçteki tesisler, an az ikinci sınıf yeterlik belgesine sahip bir elektrikçinin sorumluluğu altında bulunur. Ocak içinde, herhangi bir işte, en az 6 ay çalıştıktan sonra, bu işi yalnız başına yapabileceklerine ve ocağın güvenlik ve çalışma koşullarına uyum sağladıklarına yetkililerce kanaat getirilen işçiler, deneyimli işçi sayılırlar. Deneyimi ve meslek bilgisi olmayan kimseler, meslek bilgisi olan bir kimsenin gözetimi ve rehberliği olmadan, kendisi veya diğer işçiler için önemli derecede tehlikeli olabilecek ocak işlerinde çalıştırılamazlar. Ocaklarda, yer altında ve tünellerde çalışanlar, işçi sağlığı ve iş güvenliği bakımından, ilgili mevzuatın öngördüğü esaslara ve işverenin bunlara uygun olarak vereceği emir ve talimata uymak zorundadırlar. Her vardiyada, en az iki kez, ocağın her yerinde, nezaretçiler tarafından, güvenlik denetimleri yapılır. Bu denetimlerde, zararlı ve tehlikeli gaz ve tozların ve yangın belirtilerinin bulunup bulunmadığı, havalandırma düzeni, tahkimatın durumu, tehlikeli yerlerdeki uyarı işaretleri, taşıma tesislerinin normal çalışıp çalışmadığı vb. hususlar incelenir. YER ALTI MADEN OCAKLARINDA İSG TEDBİRLERİ Ocakların giriş ve çıkış yollarının sürekli olarak açık ve bakımlı durumda bulundurulması, çalışanlara öğretilmesi, gerekli yerlerde yolların gittiği yerleri gösterir levha ve işaretlerin konulması ve bunların korunması zorunludur. Bağlantı yolları birbirine yakın iki kuyudan oluşan ocaklarda, kuyular arasında, başkaca güvenli bir yol bulunmadığı takdirde, kuyuların en derin katında bağlantı kurulur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
Derinliği 50 metreden az olan kuyularda, işçilerin çıkabileceği, sağlam ve bakımlı bir merdiven bulunması zorunludur. Dik ve eğimli çıkarma kuyularının rösetleri, bir taraftan diğer tarafa güvenle geçmeyi sağlayacak, uygun bir geçit yoluyla birbirine bağlanacaktır. Kuyu merdivenleri, çıkarma bölmelerinden ayrı bir bölme içinde bulunacaktır. Kuyu merdivenlerinin basamak aralıkları 30 santimetreden, eğimleri 80 dereceden, dinlenme sahanlıkları arası 10 metreden çok olmayacaktır. İzin verilmemiş kişiler, patlayıcı madde deposuna giremez. Merdivenlerin başları, sahanlık ve rösetlerden en az bir metre yukarıya kadar yükseltilecek veya tutamaklar yapılacaktır. Merdivenlerden inip çıkanlar, beraberlerindeki malzemeyi, düşmemesi için, olanak varsa, üzerlerine tespit ederler. Maden ocaklarında, imalat haritaları her ayın sonunda işlenir; gerekçe raporu ve imalat defteriyle birlikte teftişe yetkili memurlara gösterilmek üzere hazır bulundurulur. Patlayıcı Maddeler Patlayıcı maddelerin teslim alınması, taşınması, depolanması, dağıtılması, geri alınması vb. işler, bu amaçla eğitilmiş ve fennî nezaretçi tarafından görevlendirilmiş kimseler tarafından, ilgili mevzuat hükümlerine göre yapılır. Ocakta kullanılacak patlayıcı maddeler, güvenlik önlemleri altında yetkili ve sorumlu bir kimse nezaretinde, derhal, patlayıcı madde deposuna taşınır. Patlayıcı maddeleri, bu amaçla eğitilmiş, fennî nezaretçi tarafından görevlendirilmiş ve en az ilkokul mezunu, yeterlik belgesine sahip ateşleyicilerden başkasının alması ve ateşlemesi yasaktır. Yer altındaki patlayıcı madde depoları, bir patlama hâlinde, işçilerin çalıştığı yerlere, yollara ve ana havalandırma yoluna zarar vermeyecek ve işçiler için tehlike yaratmayacak uzaklıkta olacaktır. 50 kilogramdan az patlayıcı madde bulunan depolara ana yoldan 90 derecelik bir, daha çok patlayıcı madde bulunan depolara 90 derecelik iki dirsek oluşturan bir yolla girilecek; patlayıcı madde, deponun son kısmına konacaktır. Bir patlama olasılığına karşı, patlayıcı madde depolarının karşısına, dirseklerden en az üç metre derinlikte hız kesici cepler yapılacaktır. Deponun bulunduğu galerinin ağzından 50 metre ötesine kadar, ahır kurulması, yanıcı ve yangına yol açabilecek maddelerin konulması yasaktır. Patlayıcı madde dağıtımı, depo çıkışındaki özel bir cepte yapılacak buralarda statik elektrik boşalmasına karşı gereken önlemler alınacaktır. Patlayıcı maddeler, yapım ve ocağa geliş tarihlerine göre dağıtılacak ve kullanılacaktır. Fennî nezaretçi tarafından görevlendirilmemiş veya izin verilmemiş kimselerin patlayıcı madde deposuna girmesi yasaktır. Kullanılmak üzere dağıtılmış bulunan patlayıcı maddeler, ancak, ateşleyiciler veya fennî nezaretçilerce görevlendirilmiş kişiler tarafından, ateşleyici gözetiminde, özel sandıklar içinde taşınır. Sandıklar tahtadan veya bu işe elverişli yalıtkan malzemeden yapılmış olacak; özel kilit düzeni bulunacaktır. Bunların içine başka bir madde konulamaz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
Yanıcı ve parlayıcı gazlar bulunan, tozların yanması ve patlaması tehlikesi olan ocaklarda, fitille ateşleme yapılamaz. Elektrikli kapsülle ateşleme yapılan yerlerde lağım deliklerine teknik amonyum nitratın doldurulmasında kullanılan pinomatik ve mekanik araçlar uygun biçimde topraklanır. Ateşleyici, ateşleme tellerini manyetoya bağlamadan, fitil kullanılmasına izin verilen ocaklarda bunları ateşlemeden önce, lağım atılacak yere gelen bütün yol ağızlarına nöbetçi konulup konulmadığını, işçilerin geçişlerine kapatılıp kapatılmadığını denetler. Tahkimat Kuyularda havalandırma hızı 8 m/sn yi geçemez. Bütün yer altı işlerinde, taş, toprak, kömür, cevher vb. maddelerin kayma ve düşmelerini önlemek üzere, uygun ve yeterli tahkimat yapılır. Bu sırada, yıkılma ve düşme tehlikesi bulunan askıdaki bütün maddeler düşürülür veya tahkimatla düşmeleri önlenir. Tavanlarda ve yanlarda boşluklar varsa, bunlar sıkıca doldurulur ve sıkıştırılır. Tahkimatın onarımı, değiştirilmesi, ileri alınması ve sökülmesi sırasında, parça düşmelerini önleyecek özel önlemler alınır. Bu tahkimat, fennî nezaretçilerin, işin özelliğine göre belirleyeceği teknik esasları kapsayan yönergeye uygun olarak yapılacaktır. İşveren, tahkimat için yeterli ve uygun malzemeyi sağlamaktan, daimî nezaretçi, bu malzemeyi iş yerlerinde gerektiğinde kolaylıkla yararlanılabilecek biçimde sürekli olarak hazır bulundurmaktan sorumludurlar. Ocak grizulu veya damar kendi kendine yanmaya elverişli ise dolgulu ayaklarda, ayak arkaları ve başka nedenlerle meydana gelen boşluklar, sıkıca doldurulur ve diğer güvenlik önlemleri alınır. Doğal havalandırma ile sağlanamadığı yerlerde, havalandırma bir veya daha fazla mekanik sistemle sağlanır. Havalandırmanın sürekliliğini ve kararlılığını sağlayacak tedbirler alınır. Mekanik havalandırma sistemi kullanılan ocaklarda hava akımı mümkünse doğal hava akımı doğrultusunda yönlendirilir. Havalandırma sistemlerinin devre dışı kalmaması için bu sistemler devamlı surette izlenir ve istenmeyen devre dışı kalmaları bildirecek otomatik alarm sistemi bulunur. Ocağın nem ve sıcaklığı periyodik olarak ölçülür. Havalandırma ile ilgili değerler periyodik olarak ölçülür ve ölçüm sonuçları kaydedilir. Havalandırma sisteminin detaylarını kapsayan bir havalandırma planı hazırlanır, periyodik olarak güncellenir ve iş yerinde hazır bulundurulur. İnsan ve malzeme taşımasında kullanılan kuyularda, lağımlarda, ana nefeslik yollarında, eğimli ve düz yollarda, hava hızı, saniyede 8 metreyi geçmez. Havasında % 19 dan az oksijen, % 2 den çok metan, % 0.5 ten çok karbondioksit, 50 ppm (%0.005) den çok karbonmonoksit ve diğer tehlikeli gazlar bulunan yerlerde çalışılmaz. 8 saatlik çalışma için müsaade edilen en yüksek hidrojensülfür oranı 20 ppm (% 0,002) dir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
Resim 10.2. Yer altı madencilikte havalandırma Taşıma halatları, taşıma öncesi en az 20 kez denenmelidir. Ana vantilatör ve aspiratörler birbirinden bağımsız iki ayrı enerji kaynağına bağlanır. Bu enerji kaynaklarından birinin durması hâlinde diğer kaynağın ocak havalandırmasını aksatmayacak en kısa zamanda devreye girmesi sağlanır. Ocağın çeşitli kısımlarında, sıcaklık ve nem oranı düzenli olarak ölçülür. Nem oranı göz önünde bulundurularak hava sıcaklığının sağlığa zararlı düzeye yükselmemesi için gerekli tedbirler alınır. Bu düzeye yaklaşıldığında ölçme işlemi her gün gerekli görülecek aralıklarla yapılır ve ölçme sonuçları havalandırma defterine yazılır. Söz konusu şartların sağlık için tehlikeli olması hâlinde çalışma geçici olarak durdurulur. İşçilerin Yer Altında Taşınması Olanak varsa, işçilerin gidiş gelişleri ve taşınmaları için, cevher ve malzeme taşıma galerilerinden başka galeriler ayrılır. İşçilerin taşınmasına ve gidiş gelişine ayrılan galeriler, yollar ve geçitler, yeter genişlikte ve yükseklikte olacak; sürekli olarak denetlenecek ve güvenli olmaları sağlanacaktır. Ocakların girilmesi yasaklanan kısımları, uyarı levhalarıyla belirtilir. Bu levhaların, tüm işçiler tarafından kolayca görülecek ve anlaşılacak biçimde yapılmış ve yerleştirilmiş olmaları gerekir. Eğimleri 3 dereceyi geçmeyen yollar, düz veya az eğimli yol sayılır. Vinç ve varagellere, ancak, taşıma durdurulduğu zaman ve saççının izni alınarak girilir. İşçilerin gidiş gelişlerine izin verilen ve eğimleri 25-45 derece arasında olan yollarda, tabana basamaklar yapılır veya merdivenler kurulur. Basamaklar ve merdivenler boyunca, korkuluk olarak kullanılmak üzere, uygun malzemeden yapılmış, sağlam bir tutamak bulundurulur. Eğim 45 dereceyi geçtiği takdirde, merdiven, ayrıca, en az 25 metrede bir dinlenme sahanlığı yapılması zorunludur. Eğim 70 dereceyi geçerse, dinlenme sahanlıkları arası en çok 10 metredir. Basamak ve merdivenler, kurtarma ekiplerinin kolayca geçebilecekleri genişlikte olacaktır. Fennî nezaretçi tarafından kuyuların bakımı için görevlendirilen yeterlikli kimseler, makinaların dış parçalarını, kuyu kayıtlarını, moletleri, zincirleri, kafesleri, bağlama yerlerini (koşumlar), ocaklarda işçilerin iniş ve çıkışında kullanılan benzeri tesis ve düzeni, günde en az bir kez muayene ederek, muayene Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
sonuçlarını, bakım defterine yazıp imzalar ve yetkililerin denetimine hazır bulundururlar. İşçilerin kuyulardan indirilip çıkartılmasıyla ilgili hususlar, fennî nezaretçi tarafından yazılı olarak belirlenir ve ilgililere duyurulur. Taşıma halatıyla kafes arasındaki bağlayıcı parçaların (koşum düzeni) maruz kalabilecekleri dinamik çarpma ve gerilmeler de hesaba katılmış olmak koşuluyla, yapımda uygulanacak güvenlik katsayısı, kafesin taşıyacağı en çok statik yüke nazaran en az 12 olacaktır. Güvenlik zincirleri kullanılması gerektiğinde, zincirler, merkez askı çubuğunun kopması olasılığına karşı, kafesin maruz kalacağı çarpmanın olabildiğince hafif olmasını sağlayabilecek boyda olacaktır. İnsan taşınmasındaki en ağır yük, malzeme taşınmasındaki en ağır yükün % 75 ini geçemez. Her taşıyıcı halat, insan taşıması için hizmete konulmadan önce, taşınması öngörülen yükle en az 20 kez taşıma deneyine tabi tutulur. Bu deneyi izleyen muayenede, bir kusur veya arıza görülürse, insan taşıması yapılamaz. Acil durumlarda, nezaretçiler, durumu derhal fennî nezaretçiye bildirir. Kuyularda, rösetler ve dış rösetle vinç dairesi arasında bir işaretleşme düzeni bulundurulur. Bir kafesin birden çok katında insan taşınmaktaysa, iç ve dış rösetlerin her katı, esas yükleme istasyonuna bir işaretleşme düzeniyle bağlanır ve hareket işareti, ancak, yükleme istasyonundaki indirme ve bindirme bittikten ve kapılar iyice kapandıktan sonra verilir. Elektrikli işaretleşme düzeni, inme ve binme bitmeden ve kapılar kapanmadan kafeslerin hareket ettirilmesine olanak vermeyecek biçimde yapılır. Açılmakta olan kuyuların derinlikleri 20 metreyi geçince, kuyu dibine, ağızla kuyu dibi arasındaki rösetlere ve kuyu başına uygun bir işaretleşme düzeni konur. İnsan taşıması yapılan kuyuların başlarında, diplerinde ve ara rösetlerinde sürekli olarak, yetiştirilmiş çancılar bulundurulur. Çancılar, işaretlerin güvenli ve anlaşılır biçimde verilmesinden sorumludurlar. Otomatik hız ayarlayıcısı ve molet koruma düzeni bulundurulması zorunlu olmayan çıkarma makinalarında, makinistten başka gerekli hâllerde makinayı durduracak, yeterlikli bir makinist yardımcısı bulundurulur. Makinist, makinasını her terk edişinde, önce enerjiyi keser ve makinayı frenle emniyete alır. Havalandırma İşçilerin çalıştırıldığı bütün yer altı iş yerlerinde, çalışma koşullarını ve işçilerin çalışma yeteneklerini korumaya, hava sıcaklığının sağlığa zararlı düzeye yükselmesini önlemeye, grizu ve diğer zararlı gaz ve dumanları zararsız bir orana indirmeye yeterli, sürekli, güvenlik gereklerine uygun, temiz hava akımı sağlanır. Bunun için üretime başlamadan önce, her ocakta, uygun bir havalandırma sistemi kurulması zorunludur. Otomatik hız ayarlayıcısı bulunan çıkarma sistemleriyle yapılacak insan taşımalarında, kafeslerin hızı, saniyede 12 metreyi, otomatik hız ayarlayıcısı bulunmayan, ancak, kafesin kuyu başına yaklaştığını bildiren sesli işaret düzeni ve uzaklık göstergesi bulunan makinalarda ise, 6 metreyi geçemez. Makinistin çalışırken kolaylıkla görebileceği bir yere, insan taşınmasında verilebilecek en Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
yüksek hızı gösteren bir levha asılarak gerektiğinde bu levhaya hızın azaltılması gereken noktalar işaret edilir. Resim 10.3. Madencilikte havalandırma İnsan ve malzeme taşımasında kullanılan kuyularda, lağımlarda, ana nefeslik yollarında, eğimli ve düz yollarda, hava hızı, saniyede 8 metreyi geçemez. Havasında % 19 dan az oksijen, % 2 den çok metan, % 0,5 den çok karbondioksit ve diğer tehlikeli gazlar bulunan yerlerde çalışılamaz. Oksijen miktarı azalan veya yanıcı, parlayıcı ve zararlı diğer gazların karışmasıyla bozulan yahut çok ısınan hava akımları, diğer çalışma yerlerinden geçmesine meydan verilmeden, derhal ve en kısa yoldan, ocak dışına atılır. Bozulan hava, en kısa yoldan dışarı atılmalıdır. İşçileri, havanın bozulmasından, ısınmasından ve oksijen azalmasından ileri gelen olumsuz etkilerden korumak için, gerekirse, çalışma alanı ve zamanı sınırlanır. Fennî nezaretçinin izni olmadan ve görevli nezaretçi ve işçiler dışındaki işçiler dışarı çıkarılmadan, ocağın genel havalandırma sisteminde esaslı herhangi bir değişiklik yapılamaz. Acil durumlarda, sorumlu nezaretçiler, gerekli ve zorunlu önlemleri hemen alırlar ve durumu, derhal, fennî nezaretçiye bildirirler. Ana hava giriş ve çıkış yolları arasında bulunan barajlar, hava köprüleri ve kapılar, bir patlama veya yangın hâlinde kolayca yıkılmayacak sağlamlıkta yapılmış olacaktır. Resim 10.4. Madencilikte çalışma şartları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
Bütün hava geçiş yollarının yeterli kesitte yapılması ve sık sık denetlenmesi zorunludur. Vantilatör ve aspiratörlerle dışardaki hava arasındaki kısa devreyi önlemek için, havanın dışardan ocağa verilmesine ve ocaktan dışarı atılmasına yarayan bütün kuyu ve yolların dışarıya açılan kısımları gerekli düzenle donatılır. Vantilatör ve aspiratörler, yol veya kuyu ağızlarından güvenlikli uzaklıkta bulunacaktır. Sistem bir bina içindeyse, bina, hava kanalı ve infilak kapağı, yangına dayanıklı malzemeden yapılmış olacaktır. Vantilatör ve aspiratör, gerektiğinde, hava akımını ters yöne çevirebilecek tipte düzenlenmiş olacaktır. Vantilatör ve aspiratörlerde bir su manometresi ve olanak varsa, basınç değişikliklerini otomatik olarak kaydedecek bir düzen bulundurulacaktır. Ana vantilatörlerin ve aspiratörlerin sürekli olarak gözetim altında bulundurulmadığı yerlerde, içinde sürekli insan bulunan bir yere, bunların çalışmasındaki eksiklikleri derhal haber verecek bir işaret düzeni konur. Ocaklarda yeterli sayıda hava ölçme istasyonu yapılır ve daha sıkı hükümlere bağlanan ocaklar dışında, bu istasyonlarda, ayda en az bir kez, ana ve kısmi hava akımlarının hızı, geçen hava miktarı ölçülür. Terkedilen veya yeterince havalandırılamayan yerler, işçilerin girmesini önleyecek biçimde kapatılır ve üzerlerine uyarı işareti konur. Çalışmanın bittiği yerlerle terk edilmiş katlar, çalışılan yerlerden ve hava yollarından topuk veya gaz sızdırmaz barajlarla ayrılır. Buna olanak yoksa, buralardan gelecek pis hava, en kısa yoldan nefesliğe verilerek dışarı atılır. Doğal havalandırma ile sağlanamadığı yerlerde, havalandırma bir veya daha fazla mekanik sistemle sağlanır. Havalandırmanın sürekliliğini ve kararlılığını sağlayacak tedbirler alınır. Mekanik havalandırma sistemi kullanılan ocaklarda hava akımı mümkünse doğal hava akımı doğrultusunda yönlendirilir. Havalandırma sistemlerinin devre dışı kalmaması için bu sistemler devamlı surette izlenir ve istenmeyen devre dışı kalmaları bildirecek otomatik alarm sistemi bulunur. Ocağın nemi ve sıcaklığı düzenli olarak ölçülür. Oksijen miktarı azalan veya yanıcı, parlayıcı ve zararlı diğer gazların karışmasıyla bozulan yahut çok ısınan hava akımları, diğer çalışma yerlerinden geçmesine meydan verilmeden, derhal ve en kısa yoldan, ocak dışına atılır. Hava özelliklerinin bozulmasından, ısınmasından ve oksijen azalmasından kaynaklı olumsuz etkilerinden çalışanları korumak için, çalışmanın zorunlu olduğu durumlarda çalışma alanı ve zamanı sınırlandırılır. Resim 10.5. Madencilikte oksijen Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
Terk edilen veya yeterince havalandırılamayan yerler çalışanların girmesini önleyecek biçimde kapatılır ve üzerlerine uyarı işareti konulur. Çalışmanın bittiği yerlerle terk edilmiş katlar, çalışılan yerlerden ve hava yollarından topuk veya gaz sızdırmaz barajlarla ayrılır. Buna imkân olmadığı hâllerde buralardan gelecek kirli hava en kısa yoldan nefesliğe verilerek dışarı atılır. Buralar sorumlu kişilerce her vardiyada denetlenir. Havalandırma sistemi kapı ve perdelerle havayı yönlendirecek şekilde düzenlenir. Kapı ve perdeler nakliyat esnasında havalandırma sistemini olumsuz etkilemeyecek şekilde ayarlanır. Ana hava giriş ve çıkış yolları arasında bulunan barajlar, hava köprüleri ve kapılar, bir patlama veya yangın hâlinde kolayca yıkılmayacak dayanıklıkta yapılır. Hava giriş kuyusundan kömür tozu girmesini önlemek üzere yer üstünde gerekli tedbirler alınır. Ayrıca kuyular ve çevreleri belirli aralıklarla toz birikintilerinden temizlenir. Tozların havaya karışmasına engel olacak tedbirler alınmadığı takdirde ocak dışında hava giriş kuyusuna 80 metreden daha yakın eleme ve ayıklama tesisi kurulmaz. Grizu Tehlikesi Ocağın bütün kısımlarında, her gün, her vardiyada, fennî nezaretçi veya bu hususta yetiştirilmiş yetkili kimseler tarafından, emniyet lambası veya metan dedektörüyle, grizu (metan gazı) ölçmeleri yapılır. Bu ölçmelerde, eser miktarda bile olsa metan saptanan ocaklar, grizulu ocak kabul edilir ve buralarda, bu tür ocaklarda alınmasını öngördüğü tüm önlemler alınır. Grizu ölçmelerinin sonuçları, noterce onaylı emniyet defterine, ölçmeyi yapan tarafından yazılır ve imzalanır. Bacalar, grizu bulunabilecek eski çalışma yerlerinde veya ani grizu boşalabilecek yönlerde devam ettirildiği takdirde, ilk önce, yukarıda sözü edilen kimselerin gözetiminde en az 25 metre boyunda kontrol sondajları yapılır. Diğer zararlı gazların bulunduğu ocaklarda yapılacak kontrol sondajlarının boyu, 5 metredir. Grizulu ocaklarda, en geç 10 günde bir hava ölçümü yapılmalıdır. Resim 10.6. Metan gazı patlaması sonrası maden ocağı Kontrol sondaj deliklerinde, grizu veya diğer zararlı gazların varlığı anlaşılırsa, iş durdurulur; işçiler söz konusu yeri terk ederler; giriş yeri kapatılır, durum yetkililere derhal bildirilir. Ocaklar, gereği kadar bağımsız havalandırma kısımlarına ayrılır; özellikle tehlikeli yerler, bağımsız olarak havalandırılır. Havalandırma esas itibariyle aşağıdan yukarıya doğru yapılır. Eğimi, hiç bir kısımda Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
% 10 u geçmeyen, kesitinin herhangi bir noktasında grizu toplanmasına olanak bulunmayan ve grizu birikimini önleyecek hava akımı sağlanan galeriler, havalandırma bakımından düz sayılır. İşveren, her havalandırma bölgesinde, emniyet lambalarına ve metan dedektörlerine ek olarak, bilgi ve deneyimine güvenilen işçiler ve nezaretçiler tarafından kullanılacak olan ve diğer zararlı gazları ölçen dedektörleri sağlamakla yükümlüdür. Emniyet lambaları veya dedektörleri kullanacaklara, bunların kullanılma yöntemleri önceden öğretilecektir. Ölçümü yapanlar, sonuçlarını, derhal, özel cep defterlerine yazacak ve rapor defterine aynen işleyerek imzalayacaklardır. Aynı hava akımı üzerinde bulunan ve aynı anda çalışılan yerlerin sayısı, hava miktarına ve grizu çıkışına göre düzenlenir. Aynı hava akımından yararlanan ayaklarda ve damar içindeki düz ve eğimli yollarda, metan oranı % 1,5 i, bunların bağlandığı hava dönüş yollarında % 1 i geçemez. Bütün grizulu ocakların, havalandırma planında saptanan istasyonlarında, en geç 10 günde bir hava ölçmeleri yapılır. Havada % 1 den çok metan saptandığında, bu oran, % 1 in altına düşünceye kadar, ölçümler aralıksız sürdürülür. Hava akımını etkileyecek yeni bir galeri delinmesi, kapılarda değişiklik yapılması, vb. nedenlerle hava akımının ana kollarından birinin yönünde veya miktarında önemli bir değişikliğin veya değişiklik ihtimalinin söz konusu olması hâlinde, hava ve grizu ölçmeleri yenilenir. Havası % 2 den çok metan olan ocaklarda çalışma durdurulur. Bacalar, ani grizu boşalabilecek yönlerde veya grizu bulunabilecek eski çalışma yerlerinde devam ettirildiği takdirde, yapısal özellikler göz önünde bulundurularak en az 25 metre boyunda kontrol sondajları yapılması sağlanır. Kontrol sondaj deliklerinde, grizu veya tehlikeli gazların varlığı anlaşılırsa, iş durdurulur; çalışanlar söz konusu yeri terk eder; giriş yeri kapatılır, durum yetkililere derhal haber verilerek gerekli çalışmaların yapılması sağlanır. Grizulu ocaklarda havalandırma ile ilgili değerler her vardiyada ölçülür, metan gazı ölçümleri bu ölçümlerle beraber yapılır. Havada % 1 den çok metan gazı tespitinde, bu oran % 1 in altına düşünceye kadar ölçümler aralıksız sürdürülür. Üretim ünitelerinden dönüş havası içinde ve üretim yerlerindeki gazların birikebileceği yerlerde metan gazı seviyesi sürekli olarak izlenir. Bütün grizulu ocakların, havalandırma planında tespit edilen istasyonlarında, en geç 10 günde bir gerekli ölçümler yapılır. Hava akımını etkileyecek bir değişikliğin olması durumunda gerekli ölçümler yenilenir. Havalandırma esas itibariyle aşağıdan yukarıya doğru yapılır. Eğimi hiçbir kısımda % 10 u geçmeyen kesitinin herhangi bir noktasında grizu toplanmasına imkân bulunmayan ve grizu birikimini önleyecek hava akımı sağlanan galeriler havalandırma bakımından düz sayılır. Aynı hava akımı üzerinde bulunan ve aynı anda çalışılan yerlerin sayısı, hava miktarına ve grizu çıkışına göre düzenlenir. Aynı hava akımından yararlanan ayaklarda ve damar içindeki düz ve eğimli yollarda metan oranı % 1,5 i, bunların bağlandığı hava dönüş yollarında % 1 i geçmez. Grizulu ve yangına elverişli kömür damarlarının bulunduğu ocaklarda, tüm çalışanlar, çalışma süresince, yanlarında Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
karbonmonoksit maskesi veya ferdî oksijen kurtarıcıları taşır ve gerektiğinde kullanır. Havasında % 2 den çok metan tespit edilen ocaklarda veya ocak kısımlarında, çalışanların kurtarılması ve grizunun temizlenmesi dışında çalışma yapılmaz. Temizlik çalışmalarında bulunacak kişilerin konu ile ilgili özel eğitim alması zorunludur. Metan oranının çalışma ortamında sık sık değiştiği hâllerde, metan oranına göre ayarlı, ses ve ışık uyarısı yapan metan dedektörü bulundurulur veya bir merkezden izlenebilecek otomatik kontrol sistemi kurulur. Genel havasındaki metan oranı % 1,5 i geçen yerlerdeki iletkenlerin ve elektrikli aygıtların gerilimi derhal kesilir ve şartlar düzelmedikçe yeniden verilmez. Grizulu maden ocaklarında yalnız bu tür ocaklar için uygun olan patlayıcı maddeler ve ateşleyiciler kullanılır. Ateşleyici grizulu ocaklarda lağım deliklerini doldurmadan önce 25 metre yarıçapındaki bir alan içinde ve özellikle tavandaki boşluklar, çatlaklar ve oyuklarda grizu ölçümü yapar. Bu ölçmede % 1 veya daha yüksek oranda metan tespit edilirse lağımlar doldurulmaz. Ateşleyici, lağımların doldurulmasından sonra ve ateşlemeden önce ölçümü tekrarlar. Metan oranı % 1 in altındaysa lağımlar ateşlenir, üstündeyse % 1 in altına düşünceye kadar ateşleme yapılmaz. Kömür tozu bulunan veya kömür tozu oluşabilecek kömür damarlarının bulunduğu ocaklarda, ateşlenecek yerlerde lağım delikleri doldurulmadan önce taş tozu serpmek, sulamak gibi koruyucu tedbirler alınır. Kömür Tozları ve Toz Patlamaları Yanıcı ve boğucu gazlar için önlemler fennî nezaretçi tarafından alınır. Fennî nezaretçi, bir ocakta patlamaya elverişli kömür tozu bulunup bulunmadığını saptayarak gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. Kömür ocaklarında, gerekli görülen yerlerde, tozumayı önlemek ve tozu bastırmak üzere su kullanılır; taş tozu serpilir veya başkaca etkili önlemler alınır. Kömür ocaklarındaki arabalar, içlerinden kömür tozu dökülmeyecek biçimde olacaktır. İçlerinde sürekli taşıma yapılan ve dolaşılan galerilerde, ana hava yollarındaki tehlikeli toz birikintileri, belirli zamanlarda, ıslatılarak toplanır veya başka yollarla yok edilir. Üretim, yükleme, taşıma, aktarma ve boşaltma yapılan yerlerde, tozun havaya yayılmasını önlemek için, savrulan tozun çöktürülmesi için pülverize su fisketeleri (su püskürtme elemanları) konur. Ayrıca, kuyular ve çevreleri, belirli aralıklarla, toz birikintilerinden temizlenir. Tozların havaya karışmasına engel olacak önlemler alınmadıkça, ocak dışında, hava giriş kuyusuna 80 metreden daha yakın eleme ve ayıklama tesisi kurulamaz. Kömür ocaklarında meydana gelecek patlamaların başka kısımlara yayılmalarını önlemek için iki veya daha çok üretim panosunun bağlı olduğu ana hava giriş ve dönüş (nefeslik) yollarının uygun yerlerine taş tozuyla durdurucu barajlar yapılır veya galeri tavanına, patlamanın etkisiyle boşalabilecek su kapları yerleştirilir. Durdurucu barajlar, yolun tamamen serbest bir kısmında, tavana yakın ancak, toz yığınının tepe noktasıyla tavan arasında yeterli bir aralık kalması sağlanacak biçimde yapılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13
Yangınlar Fennî nezaretçi, ocaklarda yangınlara karşı gerekli bütün önlemleri alır. Bunun için gereken araç ve gereçler ocaklarda hazır bulundurulur. 24 saatte 50 den çok işçi çalıştıran her ocakta, işçiler arasından, bir yangın ekibi oluşturulması zorunludur. Ayrıca, fennî nezaretçi tarafından, yangın söndürme düzeninin ve yangın söndürme ekibinin çalışma şekli ve yöntemiyle ilgili esasları kapsayan bir yönerge hazırlanır. Çıkarma kuleleri, kuyu başı binaları ve yer altı vinç ve freno dairelerinin yağ, kükürt, kömür tozu vb. kolay yanabilecek maddelerden temizlenmesi zorunludur. Kömür ve kükürt ocaklarıyla yangına elverişli ocaklarda, çalışma yapılmayan zamanlarda bile, kendiliğinden kızışma veya yanma olup olmadığı yeterlikli bir nezaretçi tarafından denetlenir. Tatil gibi herhangi bir nedenle çalışılmayan bir devreyi izleyen günlerde ise, bu muayene yapılmadan çalışmaya kesinlikle başlanamaz. İlk kazı işlemi dışında, kuyuların tahkimatı, kuyu başı tesisleri, binalar yangına dayanıklı malzemeden yapılacaktır. Yangında çıkan zehirleyici, boğucu, yanıcı gazlara karşı gerekli önlemler, fennî nezaretçi tarafından alınır. İşçiler, yangın ve duman tehlikesi beliren yerlerden hemen uzaklaştırılır ve buralara girilmesi fennî nezaretçinin iznine bağlıdır. Yangın sahalarını terk ve tecrit edilmiş ocak kısımlarından ayıran barajlar, düzenli olarak denetlenir. Elektrik Tehlikesi Çalışanların en az % 3 ü, gerektiğinde kurtarma işleri için eğitilir. Ocak yönetim yerinde, elektrik şebekesini ve şebekedeki sabit aygıt ve tesislerin yerlerini gösterir, ölçekli, ayrıntılı ve en son durumu gösterir bir plan bulundurulur. Yetkisiz kimselerin elektrik aygıtlarını almasının ve kullanmasının yasak olduğunu, yangın anında yapılacak işleri, elektrik çarpmasında ilk yardımı, elektrik devresini kesmekle görevli kişilerle haberleşme biçimini ve gerekli diğer bilgileri içeren yönerge, uygun yerlere asılır. Elektrikle aydınlatılmakta olup ışıkların sönmesinin tehlikeli olabileceği yerlerde, yeteri kadar, uygun yedek aydınlatma aracı bulundurulur. İnsan eliyle kullanılan veya yönetilen elektrikli aygıtların denetlemelerinin yapılabilmesi için, en az 60 santimetre genişliğinde, serbest, kolay ve güvenlikle dolaşılabilecek yolların bulundurulması ve aygıtlar üzerindeki kumanda ve manevra kollarının kolaylıkla işletilebilecek biçimde düzenlenmesi gereklidir. Yağlı transformatörler ve yağlı devre kesiciler, ocak içinde havalandırılması sağlanmış, yangına dayanıklı, ayrı oda, hücre veya bölmelere konur. Bu gibi yerler, bir göçük hâlinde oluşacak tehlikeleri karşı dayanaklı yapılır ve suya karşı korunur. Üzerinde çalışma yapılacak elektrik tesisatının besleme kaynaklarından ayrılması ve topraklanması gerekir. Bu gibi yerlere gerilim veren devre kesicileri açık durumda kilitlenmedikçe veya çalışılan yere gerilim verilmesi başka bir yolla kesin olarak önlenmedikçe, çalışma yapılamaz. Arıza veya tehlike yüzünden gerilimin her kesilişinde, derhal, yetkili elektrikçiye haber verilir ve nedenleri, elektrik rapor defterine yazılarak imzalanır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14
Kurtarma ve İSG Teşkilatı Ocaklarda meydana gelen patlama, yangın vb. önemli olaylarda, kurtarmanın ve gerekli diğer işlerin iyi yürütülmesini sağlamak amacıyla, fennî nezaretçi gerekli önlemleri alır. Ocaklarda çalışan işçilerin, on kişiden az olmamak üzere, en az % 3 ü, gerektiğinde kurtarma işinde görevlendirilmek üzere, önceden eğitilir. Bunlardan, kurtarma istasyonunda görevlendirilmeyenler, normal işlerine devam ederler. Kurtarma istasyonunda ve ocaklardaki kurtarma ekibinde bulunanların sayıları, adları, adresleri ve çalıştıkları vardiyaları gösteren listeler, kurtarma istasyonlarında bulundurulur. Kurtarma ekibi elemanları dikkatle seçilmelidir. Resim 10.7. Yer altı madencilik Kurtarma istasyonu, bir maden yüksek mühendisi veya maden mühendisiyle kurtarma işlerinde yetişmiş ve ocak içerisinde de bu gibi işlerde en az üç yıl uygulama görmüş bir nezaretçinin yönetim ve denetimi altında bulunur. Kurtarma işinde yetiştirilecek elemanlar, sağlık durumları, soğukkanlılıkları, dayanıklılıkları, bu işe yatkınlıkları, genel bilgileri, daimî kurtarıcılar ve ocaklardaki personelle iş birliği yapma yetenekleri bakımından dikkatle seçilir. Kurtarıcılar, en az ilkokul mezunu ve özellikle ocak içi işlerinde iki yıl veya daha çok deneyimli olacaklar ve kurtarma istasyonu yönetimi tarafından verilmiş bir belgeye sahip bulunacaklardır. Yılda bir kez yapılacak sağlık muayenesinde, işe elverişli oldukları tespit edilmeyenler, kurtarıcılık görevinde çalıştırılamazlar. Bunların maden yüksek mühendisi veya mühendisi olmaları, güvenlik başmühendisinin en az üç, güvenlik mühendisinin ve nezaretçinin en az ikişer yıllık ocak çalışmalarının bulunması ya da bu süre kadar güvenlikle ilgili bir görev yapmış olmaları zorunludur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15
Özet Yer altı maden işlerinin yapıldığı iş yerleri, madenlerin yeraltından çıkarılması, madenlerin çıkarma amacıyla araştırılması, çıkarılan madenlerin işlenmesi hariç, satışa hazırlanması işlerini ifade eder. Açık işletme, yerüstündeki işletmeleri ifade eder. Nezaretçi, fennî nezaretçi tarafından gerekli görülen işleri yürütmek veya bunları gözetim altında bulundurmak üzere yazılı olarak görevlendirilen, gerekli deneyim ve teknik bilgiye sahip kişiyi ifade eder. Fennî nezaretçi, İş Sağlığı ve Güvenliği gereklerinin yerine getirilmesinden ve işletmenin teknik esaslar çerçevesinde çalıştırılmasından sorumlu, maden mevzuatına göre görevlendirilmiş maden mühendisini veya maden yüksek mühendisidir. Daimî nezaretçi, fennî nezaretçinin emir ve talimatı altında görev yapan ve Maden Kanununun ilgili maddesine göre atanmış kimsedir. Fennî nezaretçi, en az 15 günde bir, ocağın işçi çalıştırılan yerlerini denetlemek, sonucunu, noterce onaylı fennî nezaretçi rapor defterine, ön göreceği öneri ve önlemlerle birlikte yazıp imzalamak zorundadır. Denetimin yapılmamasından, öneri ve önlemlerin yerine getirilmemesinden işveren sorumludur. Maden işletme ruhsat sahiplerinin, ruhsat sahalarının bir kısmı veya tamamı için üçüncü kişilerle yapmış oldukları rödövans sözleşmeleri ve bu sözleşmelerde yapılan değişiklikler, tarafların talebi hâlinde devir ve intikal işlemlerinde bilgilendirme amacıyla maden siciline şerh edilir. Tarafların birlikte rödövans sözleşmesinin iptalini talep etmeleri hâlinde de bu kayıtlar terkin edilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16
Ödev Rödövans sisteminin avantaj ve dez avantajlarını araştırınız. Çevrenizde yer altı maden işletmesi bulunuyorsa, İSG şartlarını inceleyerek bir rapor hazırlayınız. Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan ödev bölümüne yükleyebilirsiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17
DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Madenlerin yer altından çıkarılması, madenlerin çıkarma amacıyla araştırılması, çıkarılan madenlerin işlenmesi hariç, satışa hazırlanması işlerine ne ad verilir? a) Yer altı maden işlerinin yapıldığı iş yerleri b) Yer işletmeciliği c) Kömür işletmesi d) Maden işletmesi e) Rödövans sözleşme işletmesi 2. Fennî nezaretçinin emir ve talimatı altında görev yapan ve Maden Kanununun ilgili maddesine göre atanmış kimse kimdir? a) Maden nezaretçisi b) Atanmış nezaretçi c) Daimî nezaretçi d) İşveren vekili e) Talimatlı nezaretçi 3. İş Sağlığı ve Güvenliği gereklerinin yerine getirilmesinden ve işletmenin teknik esaslar çerçevesinde çalıştırılmasından sorumlu, maden mevzuatına göre görevlendirilmiş maden mühendisini veya maden yüksek mühendisi aşağıdakilerden hangisidir? a) Nezaretçi b) Sürekli nezaretçi c) Daimî nezaretçi d) Maden nezaretçisi e) Fennî nezaretçi 4. Fennî nezaretçi en az kaç günde bir ocağın işçi çalıştırılan yerlerini denetlemek, sonucunu, noterce onaylı fennî nezaretçi rapor defterine, öngöreceği öneri ve önlemlerle birlikte yazıp imzalamak zorundadır? a) 10 b) 15 c) 18 d) 20 e) 30 5. Denitimin yapılmamasından, öneri ve önlemlerin yerine getirilmemesinden kim sorumludur? a) Daimî nezaretçi b) Fennî nezaretçi c) Sorumlu müdür d) İşveren e) İş Güvenliği Uzmanı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18
6. Günde (24 saatte) kaç işçi çalıştıran yer altı maden işletmelerinde fennî nezaretçiye bir yardımcı atanır? a) 50 b) 150 c) 200 d) 300 e) 500 7. Fennî nezaretçilik yapacak maden yüksek mühendisinin bir maden işletmesinde teknik işlerde en az kaç yıllık tecrübesi olmalıdır? a) 3 b) 5 c) 7 d) 9 e) 15 8. Deneyimli işçi sayılabilmesi için bir işçinin ocak içinde en az kaç ay çalışması gerekir? a) 2 b) 4 c) 6 d) 12 e) 24 9. Derinliği kaç metreden az olan kuyularda, işçilerin çıkabileceği, sağlam ve bakımlı bir merdiven bulunması zorunludur? a) 50 b) 60 c) 75 d) 80 e) 100 10. Kurtarma istasyonu çalışanı başmühendisin en az kaç yıllık ocak çalışmalarında bulunmuş olması ya da güvenlikle ilgili bir görev yapmış olması gerekmektedir? a) 5 b) 3 c) 2 d) 1 e) 4 Cevap Anahtarı 1.A, 2.C, 3.E, 4.B, 5.D, 6.D, 7.B, 8.C, 9.A, 10.B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Altan, M. F., Kalite ve Güvence Standartları, ZKÜ MYO Ders Notu, 2003. Altan, M. F., Şantiye Güvenlik Sistemi, ZKÜ MF Ders Notu, 2005. Altan, M. F., Şantiye Organizasyonu, ZKÜ MYO Ders Notu, 2004. Altan, M. F., Yapı Bilgisi, ZKÜ MF Ders Notu, 2007. Altan, M. F., Yapı Sistemlerinde Güvenlik, ZKÜ MF Ders Notu, 2008. Cliff., D., The Management OSH in Mining Industry, Mining for Development Centre (IM4DC), W Australia, 2012. Dönmez, S. İnşaatlarda İş Güvenliği, A.Ü., ÇMYO Ders Notu, 1992. Fairley, F., Oates, B, Ayers, G., Landers, E., Tutton, P., Manton. A. and Corney, T., Safety Handbook for the Building and Construction Industry, Incoling, Melbourne, 2013. Hergt, J., Safty and Environmental Procedures and Guidelines, VIEPS, Melbourne, 2009. HSE, Electricity at Work: Safe Working, Health and Safety Executive, HES Books, HSG85, 2013. HSE, Health and Safety Construction, Health and Safety Executive, HES Books, HSG150, 2006. HSE, Managing Health and Safety Construction L144, London, 2007. HSE, Your Health, Yor Saftey, A Brief Guede for Worers, TUC, HSE Books, INDG450, 2013. ILO, Encyclopaedia of Occupational Health and Safety, ILO, Geneva, 2012. ILO, İnşaatta Sağlık ve Güvenlik, İNTES, Ankara, 2005. ILO, Safty and Health in Constriction, ILO, A Training Manual, Geneva, 1992. ILO, Safety, Health and Welfare on Construction Sites, ILO, A Training Manual, Geneva, 1999. Karmis, M., Mine Health and Safety Manegement, Society of Mining, Metalurgy and Exploration, 2001. Levit, N., Chemical Safty Reference Manual, Universty of British Columbia, Risk Management Services, 2002. MSHA, Dust, US Department of Labor, Mine Safety and Health Administration, MSHA, Britain, 1999. Myers, L., Construction Safety Hand Book, Lawrence Berkeley National, HTST, 2007. Palmer, K. N., Dust Explosinos ond Fires, Chapman and Hall, London, 2003. Queensland G., Building and Construction Industry Workplace Health and Safety Guide, Brisbane, 2011. Ramsey, H. C., Chemical Safety for Supervisors, American Chemical Society, CHEM TREC, Washington DC, 2001. Singh, Al, Hinze, J., Coble, R. J., Implementation of Safety and Health on Construction Sites, CRC Perss, 1999. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20