VI ÖNSÖZ Günümüzde dünya nüfusunun önemli bir kısmında sözkonusu olan refah düzeyi artışı, ancak yeterli miktarda madensel hammadde üretilmesi ve tüketilmesi ile olası olmaktadır. Nakliyat ise hem yeraltı hem de yerüstü maden işletmelerinde, proses olarak ve cevher üretim birim maliyeti açısından önemli bir yer tutmaktadır. Maden işletmelerinde nakliyat başlıca üretilen hammaddenin üretim noktasından konsantratöre/lavvara veya tüketim noktasına iletilmesinde, atık malzemenin pasa sahasına iletilmesinde, yeraltına dolgu malzemesi iletilmesinde, işçilerin işyerlerine ulaşmalarında ve çalışma noktalarına işletme malzemesi (patlayıcı, tahkimat malzemesi vb.) iletilmesinde sözkonusu olmaktadır. Burada da belli bir üretim kapasitesi ve birim maliyet tutturabilmek, ancak doğru nakliyat yönteminin seçimiyle olası olmaktadır. Bu ders notunda yeraltı ve yerüstü maden işletmelerinde uygulanan çeşitli nakliyat yöntemlerinin özellikleri, çalışma parametreleri ve uygulama yerleri açıklanmakta ve bazı tasarım özelliklerine yönelik hesaplama örnekleri verilmektedir. Yazarlar bu kitabın basımında, çoğaltılmasında ve ciltlenmesinde emeği geçen Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlüğü ve Mühendislik Fakültesi Basım Ünitesi elemanlarına teşekkür eder. Tınaztepe, Mart 2013
II 2.3.3.3. Makaraların Yapısı... 40 2.3.3.4. Bandın Ortadan Sevki... 42 2.3.3.5. Konkav Eğri... 44 2.3.3.6. Konveks Eğri... 46 2.3.4. Tamburlar... 47 2.3.4.1. Tambur Yapısı... 47 2.3.4.1.1. Tambur Genişliği... 47 2.3.4.1.2. Tambur Çapları... 47 2.3.4.1.3. Bombeli Tamburlar... 48 2.3.4.2. Tahrik Tamburu... 49 2.3.4.3. Yardımcı Tamburlar... 52 2.3.4.4. Tamburlardaki Sürtünme Kayıpları... 52 2.3.5. Bant Gergi Düzenekleri... 53 2.3.5.1. Mekanik Gergi Düzeneği... 53 2.3.5.2. Otomatik Gergi Düzeneği... 55 2.3.6. Bantlı Konveyörlere Malzeme Beslenmesi... 55 2.3.7. Bantların Boşaltılması... 57 2.3.8. Bandın Temizlenmesi... 59 2.3.9. Bant Tesisinin Bakımı... 63 2.3.10. İş Güvenlik Önlemleri... 64 2.3.10.1. Otomatik Fren Tertibatı... 65 2.3.11. Bant Arızaları, Hatalı Kullanımlar ve Çözüm Önerileri... 66 2.3.12. Bant Hesapları I... 70 2.3.13. Bant Hesapları II... 74 3. ZİNCİRLİ KONVEYÖR NAKLİYATI... 78 3.1. Genel Bilgiler... 78 3.2. Zincirli Konveyör Elemanları... 80 3.2.1. Oluk Üniteleri... 82 3.2.2. Zincir-Palet Takımı... 86 3.2.3. Tahrik Üniteleri... 90 3.2.3.1. Motor Aksamı... 90 3.2.3.2. Tahrik Başlığı... 91 3.2.3.3. Dişli Kutusu... 92 3.2.3.4. Gerdirme Tertibatı... 92 3.2.3.5. Hidrolik Kaplin ve Muhafazası... 92 3.2.3.6. Rampa Tavası... 92 3.2.3.7. Hat Tavaları (Ayar Tavası ve Ara Sacları)... 93 3.2.3.8. Dönüş Başı... 93 3.2.4. Zincirli Konveyörün Kurulması ve İşletilmesi... 93 3.2.5. Zincirli Konveyör Hesapları... 95 3.2.6. Zincirli Konveyör Hesabında Örnek Bir Nomogramın Kullanılışı... 97 3.2.7. Ayak Sonu Aktarma Sistemleri... 99 3.2.8. Konveyör Arıza Sebepleri ve Çözümleri... 101
III 4. DEMİRYOLU NAKLİYATI... 105 4.1. Demiryolu Yapı Üniteleri... 105 4.1.1. Ray... 105 4.1.2. Travers... 107 4.1.3. Balast... 108 4.1.4. Makas... 108 4.1.5. Vagon... 109 4.1.6. Lokomotif... 113 4.1.6.1. Basınçlı Hava ile Çalışan Lokomotif... 114 4.1.6.2. Elektrikli Lokomotif... 114 4.1.6.3. Dizel Lokomotif... 116 4.1.6.4. Akülü Lokomotif... 118 4.2. Demiryolu Hattının Döşenmesi... 118 4.3. Lokomotif Seçimi... 123 4.4. Demiryolu Nakliyat Organizasyonu... 126 4.4.1. Yıldız Nakliyat Sistemi... 126 4.4.2. Mekik Nakliyat Sistemi... 127 4.4.3. Karışık Sistem... 127 4.5. Demiryolu Nakliyat Bağıntıları... 127 5. HAVAİ HAT NAKLİYATI... 130 5.1. Havai Hat Nakliyatı Yapı Üniteleri... 131 5.1.1. Taşıma ve Çekme Halatları... 131 5.1.2. Kovalar ve Pilonlar... 132 5.1.3. Yükleme ve Boşaltma İstasyonları... 134 5.1.4. Açı İstasyonları ve Tepe Köprüleri... 135 5.2. Havai Hat Sisteminin Teknik Özellikleri... 136 5.2.1. Taşıma Uzaklığı... 136 5.2.2. Taşıma Kapasitesi... 136 5.3. Tasarım Esasları... 137 5.3.1. Hat Güzergahının Seçimi... 137 5.3.2. Pilon Adedi... 138 5.3.3. Kova Kapasitesi... 139 5.3.4. Gerekli Kova Sayısı... 139 5.3.5. Halat Seçimi... 139 5.3.6. Havai Hat Motor Gücü... 141 6. BORU HATTI NAKLİYATI... 144 6.1. Boru Hattı Nakliyatının Temeli ve Önkoşulları... 144 6.2. Hidrolik Boru Nakliyatına Etki Eden Faktörler... 147 6.3. Güzergah Seçimi... 148 6.4. Hidrolik Boru Hattı Nakliyatı Tesisleri... 148 6.4.1. Hammadde Karıştırma ve Hazırlama Tesisleri... 148
IV 6.4.2. Pompa İstasyonu ve Boru Hattı... 149 6.4.3. Katı Maddelerin Sıvıdan Ayrılması... 150 6.5. Hidrolik Boru Hattı Nakliyatının Avantaj ve Dezavantajları... 152 6.6. Boru Hattı Sisteminin Diğer Sistemlerle Maliyet Karşılaştırılması... 153 6.7. Hidrolik Boru Hattı Nakliyatında Maliyet Dağılımı... 154 6.8. Boru Hattı Nakliyatı İle İlgili Uygulama Örnekleri... 155 6.9. Boru Hattı Nakliyatı Üzerine Yapılan Araştırmalar... 159 6.10. Hidrolik Boru Hattı Nakliyatı Bağıntıları... 160 7. KUYU NAKLİYATI... 167 7.1. Kuyu İhraç Sistemleri... 167 7.1.1. Tamburlu Sistemler... 167 7.1.1.1. Silindirik Tamburlar... 168 7.1.1.2. Silindiro-konik Tamburlar... 170 7.1.2. Koepe ve Çok Halatlı Sürtünmeli Sistemler... 171 7.1.2.1. Koepe Sistemi... 172 7.1.2.2. Çok Halatlı Sürtünmeli Sistemler... 172 7.1.3. Blair Sistemi... 173 7.2. Tahrik Ünitesi - Kuyu İlişkisi... 174 7.3. Kuyu Kuleleri... 175 7.3.1. Kuyu Kulesi ve Dibi Koruma Düzenekleri... 176 7.3.1.1. Kuyu Kulesini Koruma Düzeneği... 176 7.3.1.2. Kuyu Tabanı Tampon Düzeneği... 176 7.3.2. Kuyu Gidajları... 177 7.3.2.1. Halat Gidajlar... 178 7.3.2.2. Rijit Gidajlar... 178 7.4. Kuyu Taşıma Araçları... 179 7.4.1. Kafesler... 179 7.4.2. Skipler... 181 7.4.3. Taşıma Aracı Karşı Ağırlıkları... 185 7.5. Kuyu Taşıma Araçlarının Doldurulması ve Boşaltılması... 185 7.5.1. Kuyu Başında ve Dibinde Kullanılan Kafes İtme Sistemleri... 185 7.5.2. Skip Doldurma Boşaltma Sistemleri... 187 7.6. Denge Halatı Kuyu Dibi Dönüş Noktası Kontrolü... 188 7.6.1. Denge Halatı Dönüş Noktasının Gözlemlenmesi... 191 7.7. İhraç Sistemlerinde Mekanik Frenleme... 191 7.7.1. Mekanik Frenleme İşlemi... 192 7.7.2. Mekanik Fren Tipleri... 192 7.7.3. Frenleme Yüzeyleri Genişliğinin Belirlenmesi... 195 7.8. Kuyu Nakliyatına İlişkin Tasarım Kriterleri ve Hesaplamalar... 195 7.8.1. Mevcut İhraç Süresi ve Temel Hesaplamalar... 195 7.8.2. İhraç Sistemi Performansı ve Güç Gereksinimi Hesaplamaları... 197 7.8.2.1. İhraç Halatı Çapı... 198 7.8.2.2. Silindirik Tambur (denge halatsız)... 199
V 8. YERÇEKİMİ YARDIMIYLA YAPILAN NAKLİYAT... 202 8.1. Sabit Oluklar... 202 8.2. Helezon Oluklar... 202 8.3. Sallantılı Oluklar... 204 8.4. Nakliye Bacaları... 205 8.5. Platformlu Sistemler... 206 9. PERSONEL NAKLİYATI... 207 9.1. Personel Taşımacılığının Özellikleri... 207 9.2. Personel Nakliye Araçları... 210 9.2.1. Sürekli Taşıyıcılar... 210 9.2.1.1. Bant Konveyörler... 210 9.2.1.2. Teleferikler... 212 9.2.2. Mekanik Taşıyıcılar... 213 9.2.2.1. Lokomotif Nakliyatı... 213 9.2.2.2. Halatlı Mekik Taşıyıcılar... 215 9.2.2.2.1. Tavan Halatlı Mekik Taşıyıcılar (Monoray)... 215 9.2.2.2.2. Taban Halatlı Mekik Taşıyıcılar (Kulikar)... 216 9.2.2.2.3. Bantlı Kızak... 217 9.3. Maden Bisikletleri... 220 10. NAKLİYAT YÖNTEMİ SEÇİMİ VE YÖNTEMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI... 221 KAYNAKLAR... 226