İÇİNDEKİLER 1. GÜBRELERİN ÖNEMİ, TARİHİ GELİŞİMİ VE SINIFLANDIRILMASI... 1 1.1. TARIMSAL ÜRETİMİN ARTIRILMASINDA GÜBRELERİN ÖNEMİ... 1 1.2. GÜBRELERİN TARİHİ GELİŞİMİ... 9 1.3. GÜBRELERİN SINIFLANDIRILMASI... 13 KAYNAKÇA... 15 2. ORGANİK GÜBRELER... 17 2.1. AHIR GÜBRESİ... 18 2.1.1. Ahır Gübresinin İhtimarı (Olgunlaştırılması)... 28 2.1.2. Ahır Gübresinde Yitme... 32 2.1.3. Ahır Gübresinin Gübre Değerinin Korunması... 34 2.1.3.1. Yataklığın Kullanılması... 34 2.1.3.2. Ahırdan Çıkarılan Gübrenin Tarlaya Doğrudan Taşınması... 34 2.1.3.3. Koruyucu Maddelerin Ahır Gübresine Karıştırılması... 35 2.1.4. Ahır Gübresinin Uygulama Zamanı, Şekli ve Miktarı... 37 2.2. YAPAY ORGANİK GÜBRELER... 40 2.2.1. Kompost... 50 2.2.2. Kent Atıkları... 51 2.3. GECE TOPRAĞI (Night Soil)... 55 2.4. YEŞİL GÜBRE... 58 2.4.1. Yeşil Gübre Bitkileri... 60 2.4.2. Yeşil Gübrelemenin Yapılması... 61 KAYNAKÇA... 62 3. KİMYASAL GÜBRELER... 65 3.1. KİMYASAL GÜBRELERİN GENEL ÖZELLİKLERİ... 65 3.2. AZOTLU GÜBRELER... 69 3.2.1. Azotlu Gübrelerin Hammaddeleri... 69 3.2.2. Amonyak (NH 3)... 71 3.2.3. Amonyak Türevi Gübreler... 73 3.2.3.1. Amonyum Nitrat (NH 4NO 3)... 74 3.2.3.2. Amonyum Sülfat [(NH 4) 2SO 4]... 76 3.2.3.3. Amonyum Nitrat Sülfat [NH 4NO 3.(NH 4) 2SO 4]... 77 3.2.3.4. Amonyum Klorür (NH 4Cl)... 77 3.2.3.5. Üre (NH 2CONH 2)... 78 3.2.4. Öteki Azotlu Gübreler... 80 3.2.4.1. Kalsiyum Nitrat [Ca(NO 3) 2]... 80 3.2.4.2. Sodyum Nitrat (NaNO 3)... 81 3.2.4.3. Kalsiyum Siyanamid (CaCN 2)... 81 3.2.5. Azotlu Gübrelerin Asidik ve Bazik Özellikleri... 82 3.3. FOSFORLU GÜBRELER... 84 3.3.1. Fosforlu Gübrelerin Hammaddeleri... 86 3.3.2. Asitlerle İşlem Sonucu Üretilen Fosforlu Gübreler... 91 3.3.2.1. Süperfosfat... 91 3.3.2.2. Tripl Süperfosfat... 92
3.3.2.3. Amonyak Karıştırılmış Süperfosfatlar... 94 3.3.2.4. Monoamonyum Fosfat (MAP)... 94 3.3.2.5. Diamonyum Fosfat (DAP)... 94 3.3.2.6. Dikalsiyum Fosfat... 96 3.3.2.7. Monopotasyum Fosfat... 96 3.3.2.8. Monoamonyum-Monopotasyum Fosfat... 97 3.3.3. Yakma Yöntemi ile Üretilen Fosforlu Gübreler... 97 3.3.3.1. Kalsiyum Magnezyum Fosfat... 98 3.3.3.2. Rhenania Fosfat... 99 3.3.3.3. Kalsiyum Metafosfat... 99 3.3.3.4. Potasyum Metafosfat... 100 3.3.3.5. Bazik Slag... 100 3.4. POTASYUMLU GÜBRELER... 102 3.4.1. Potasyumlu Gübrelerin Hammaddeleri... 102 3.4.2. Potasyum Sülfat... 103 3.4.3. Potasyum Klorür... 104 3.4.4. Potasyum-Magnezyum Sülfat... 104 3.4.5. Potasyum Nitrat... 105 3.5. KALSİYUMLU, MAGNEZYUMLU VE KÜKÜRTLÜ GÜBRELER... 105 3.5.1. Kalsiyumlu Gübreler... 105 3.5.2. Magnezyumlu Gübreler... 106 3.5.3. Kükürtlü Gübreler... 108 3.6. MİKRO ELEMENT GÜBRELERİ... 110 3.6.1. Demirli Gübreler... 110 3.6.2. Manganlı Gübreler... 111 3.6.3. Borlu Gübreler... 112 3.6.4. Çinkolu Gübreler... 113 3.6.5. Bakırlı Gübreler... 114 3.6.6. Molibdenli Gübreler... 114 KAYNAKÇA... 116 4. TÜRKİYE DE VE DÜNYADA KİMYASAL GÜBRE ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ... 119 4.1. TÜRKİYE DE KİMYASAL GÜBRE ÜRETİCİ KURULUŞLAR, KAPASİTELERİ VE ÜRETİM DURUMLARI... 121 4.2. TÜRKİYE DE VE DÜNYADA AZOTLU GÜBRE (N) ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ... 126 4.3. TÜRKİYE DE VE DÜNYADA FOSFORLU GÜBRE (P 2O 5) ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ... 137 4.4. TÜRKİYE DE VE DÜNYADA POTASYUMLU GÜBRE (K 2O) ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ... 144 4.5. TÜRKİYE DE VE DÜNYADA KİMYASAL GÜBRE (N+P 2O 5+K 2O) ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ... 152 4.6. TÜRKİYE DE KİMYASAL GÜBRE TÜKETİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ... 160 KAYNAKÇA... 165 5. KİMYASAL GÜBRELERİN TOPRAKLARDAKİ TEPKİMELERİ... 167 5.1. AZOTLU GÜBRELERİN TEPKİMELERİ... 167 5.1.1. Etkinlikleri Yönünden Azotlu Gübrelerin Karşılaştırılması... 171 5.2. FOSFORLU GÜBRELERİN TEPKİMELERİ... 178 5.2.1. Etkinlikleri Yönünden Fosforlu Gübrelerin Karşılaştırılması... 182
5.3. POTASYUMLU GÜBRELERİN TEPKİMELERİ... 187 5.3.1. Etkinlikleri Yönünden Potasyumlu Gübrelerin Karşılaştırılması... 190 5.4. KALSİYUMLU, MAGNEZYUMLU VE KÜKÜRTLÜ GÜBRELERİN TEPKİMELERİ... 192 5.4.1. Kalsiyumlu Gübrelerin Tepkimeleri... 192 5.4.1.1. Etkinlikleri Yönünden Kalsiyumlu Gübrelerin Karşılaştırılması... 194 5.4.2. Magnezyumlu Gübrelerin Tepkimeleri... 196 5.4.3. Kükürtlü Gübrelerin Tepkimeleri... 198 5.5. MİKRO ELEMENT GÜBRELERİNİN TEPKİMELERİ... 200 5.5.1. Demirli Gübrelerin Tepkimeleri... 200 5.5.2. Manganlı Gübrelerin Tepkimeleri... 201 5.5.3. Borlu Gübrelerin Tepkimeleri... 203 5.5.4. Çinkolu Gübrelerin Tepkimeleri... 206 5.5.5. Bakırlı Gübrelerin Tepkimeleri... 208 5.5.6. Molibdenli Gübrelerin Tepkimeleri... 211 KAYNAKÇA... 213 6. KİMYASAL GÜBRELERİN UYGULAMA YÖNTEMLERİ... 221 6.1. GÜBRE UYGULAMA YÖNTEMLERİNİN ÖNEMİ... 221 6.2. TOPRAĞA UYGULAMA... 228 6.2.1. Toprağa Doğrudan Uygulama... 228 6.2.1.1. Toprak Yüzeyine Uygulama... 228 6.2.1.2. Banda Uygulama... 230 6.2.1.3. Sıra Üzerine Uygulama... 230 6.2.1.4. Toprak Altına Enjekte Edilerek Uygulama... 233 6.2.1.5. Toprağa Doğrudan Uygulanacak Gübre Miktarlarının Hesaplanmasına İlişkin Örnekler... 233 6.2.2. Toprağa Sulama Suyu ile Dolaylı Uygulama (Fertigasyon)... 245 6.2.2.1. Fertigasyonun Avantajlı ve Avantajsız Yanları... 248 6.2.2.2. Fertigasyonda Kullanılacak Gübrelerin ve Sulama Sularının Özellikleri... 249 6.2.2.3. Fertigasyon İçin Gübre Çözeltilerinin Hazırlanması... 251 6.2.2.3.1. Gübre Çözeltilerinin Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Noktalar.. 251 6.2.2.3.2. Stok Gübre Çözeltileri... 253 6.2.2.3.3. Stok Gübre Çözeltilerinin Hazırlanmasına İlişkin Örnekler... 255 6.3. BİTKİYE UYGULAMA... 261 6.3.1. Püskürterek Uygulama... 261 6.3.2. Tohuma Bulaştırarak Uygulama... 268 6.4. TOPRAKSIZ YETİŞTİRME ORTAMINA UYGULAMA... 270 6.4.1. Topraksız Yetiştirme Ortamı İçin Besin Çözeltilerinin Hazırlanması... 272 6.4.1.1. Besin Çözeltilerinin Hazırlanmasında Kullanılan Birimler... 273 6.4.1.2. Besin Çözeltilerinin Hazırlanmasında Kullanılan Gübreler... 273 6.4.1.3. Topraksız Yetiştirme Ortamlarında Kullanılan Besin Çözeltileri ve Hazırlanmaları... 275 KAYNAKÇA... 290
7. GÜBRE GEREKSİNİMİNİN BELİRLENMESİ... 293 7.1. GÜBRE GEREKSİNİMİNİN BİTKİ TESTLERİYLE BELİRLENMESİ... 293 7.1.1. Bitkilerde Gözle Görülebilen Noksanlık Belirtilerinden Yararlanma... 294 7.1.2. Bitki Analizleriyle Belirleme... 296 7.1.2.1. Doku Testleri... 296 7.1.2.2. Toplam Bitki Analizleri... 297 7.1.3. Bitki Analizlerinin Değerlendirilmesi... 300 7.1.3.1. Yeterlik Grupları... 300 7.1.3.2. Kritik Konsantrasyon... 314 7.1.3.3. Besin Elementleri Arasındaki Oran... 318 7.1.3.4. Kenworthy Standart Değerleri... 319 7.2. GÜBRE GEREKSİNİMİNİN TOPRAK TESTLERİYLE BELİRLENMESİ... 320 7.2.1. Biyolojik Yöntemlerle Belirleme... 321 7.2.1.1. Tarla Denemesi Yöntemi... 321 7.2.1.2. Sera Denemesi Yöntemi... 322 7.2.1.3. Mitscherlich Yöntemi... 323 7.2.1.4. Jenny Yöntemi... 324 7.2.1.5. Neubauer Yöntemi... 325 7.2.1.6. Mikrobiyolojik Yöntem... 325 7.2.1.7. İzotop Yöntemi... 327 7.2.2. Kimyasal Yöntemlerle Belirleme... 332 7.2.2.1. Toplam Analiz Yöntemleri... 332 7.2.2.2. Ekstraksiyon Yöntemleri... 333 7.3. ANALİZ SONUÇLARINA BAKARAK GÜBRE GEREKSİNİMİNİN BELİRLENMESİ... 333 7.3.1. Yöre İçin En Uygun Toprak Analiz Yöntem ve/veya Yöntemlerinin Seçilmesi... 334 7.3.2. Toprak Analiz Yöntemlerinin Kalibrasyonu... 335 7.3.2.1. Kritik Toprak Analiz Değerleri... 336 7.3.2.2. Bray Tarafından Değiştirilen Mitscherlich in Oransal Ürün Değerleri. 340 7.4. EKONOMİK GÜBRE KULLANIMI... 359 KAYNAKÇA... 369 8. TARLA BİTKİLERİNİN GÜBRELENMESİ... 377 8.1. BUĞDAYIN GÜBRELENMESİ... 377 8.2. MISIRIN GÜBRELENMESİ... 386 8.3. ÇELTİĞİN GÜBRELENMESİ... 395 8.4. PAMUĞUN GÜBRELENMESİ... 407 8.5. PATATESİN GÜBRELENMESİ... 419 8.6. AYÇİÇEĞİNİN GÜBRELENMESİ... 430 KAYNAKÇA... 435 9. BAHÇE BİTKİLERİNİN GÜBRELENMESİ... 443 9.1. BAĞLARIN GÜBRELENMESİ... 446 9.2. ZEYTİNİN GÜBRELENMESİ... 459 9.3. ELMANIN GÜBRELENMESİ... 473 9.4. DOMATESİN GÜBRELENMESİ... 486 KAYNAKÇA... 502
10. ORGANİK TARIM VE ORGANİK TARIMDA UYGULANACAK GÜBRELER... 507 10.1. ORGANİK TARIM UYGULAMASININ ZORUNLU BAŞLAMA NEDENLERİ... 507 10.2. ORGANİK TARIMIN TANIMI... 513 10.2.1. Organik Tarımın Amacı... 514 10.2.2. Organik Tarım ile Geleneksel Tarımın Karşılaştırılması... 515 10.3. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE ORGANİK TARIM... 519 10.3.1. Dünyada Organik Tarım... 519 10.3.2. Türkiye de Organik Tarım... 522 10.4. ORGANİK TARIMA BAŞLAMA, KONTROL VE SERTİFİKASYON İLKELERİ... 525 10.5. ORGANİK TARIMDA UYGULANACAK GÜBRELER... 527 10.5.1. Yeşil Gübreleme ve Yeşil Gübre Bitkileri... 529 10.5.2. Biyogübre... 530 10.5.3. Ahır Gübresi... 535 10.5.4. Kompost... 536 10.5.5. Mineraller ve Kayaçlar... 537 KAYNAKÇA... 538