PARK-BAHÇE BİTKİLERİNDE BESLEME VE GÜBRELEME

Transkript

1 PARK-BAHÇE BİTKİLERİNDE BESLEME VE GÜBRELEME Genel Doküman / Public Document Prof. Dr. Mehmet ZENGİN Selçuk Üniv. Ziraat Fakültesi Toprak Bil. ve Bitki Besl. Böl. mzengin@selcuk.edu.tr 1

2 1.GİRİŞ Şehir alanlarını güzelleştiren park-bahçe bitkileri doğal ve yapay park-bahçe-refüj alanlarını kaplayan otsuçalımsı-ağaçsı, soğanlı-soğansız, çiçekli-çiçeksiz, meyvelimeyvesiz bitkilerdir. Park-bahçe bitkileri başta görsel güzelliğinin yanında rekreasyon alanı oluşturma, erozyonu önleme, havayısuyu-toprağı temizleme ve organik madde üretme gibi öneme sahiptirler. Konya il merkezinde, Büyükşehir Belediyesi uhdesinde m 2, Selçuklu da m 2, Karatay da m 2 ve Meram da m 2 olmak üzere toplam m 2 park-bahçe bulunmaktadır (Anonim, 2018). 2

3 1. GİRİŞ Bitki besleme bitkilerin iyi bir şekilde gelişip ürün vermeleri, nesillerini devam ettirebilmeleri için ihtiyaç duydukları hava, ışık, sıcaklık, su, toprak (gelişim ortamı) ve besin elementlerinin kendilerine sunulmasıdır. Peyzaj bitkileri organik maddece zengin havalı bir toprak istediklerinden toprak drenajı iyi olmalı ve sonbaharda dekara 1-3 ton iyi yanmış ahır gübresi veya kg leonardit uygulanmalıdır. Yine bu bitkiler tuzlu-çorak sulara hassas olduklarından iyi drenajlı topraklarda yazın sulama suyu %15 daha fazla kullanılmalıdır (Zengin, 2009; Zengin ve Özbahçe, 2011). 3

4 2. PARK-BAHÇE BİTKİLERİNİN İKLİM İSTEKLERİ Park-bahçe bitkileri vejetasyon süresince ışıklı, Geceleri o C, gündüzleri o C sıcaklığa sahip, Yıllık yağış toplamı mm arasında değişen, Yazın %40-60, kışın %60-80 hava rutubetli, Rüzgarsız-hafif rüzgarlı iklimlerden çok hoşlanırlar. Böyle koşullarda iyi gelişerek daha güzel bir görünüm kazanırlar (Zengin ve Özbahçe, 2011). 4

5 3. PARK-BAHÇE BİTKİLERİNİN TOPRAK VE SU İSTEKLERİ Park-bahçe bitkileri hafif asidik-nötr ph lı, tuzsuz, az-orta kireçli, yeterli organik maddeli, tınlı, kumlu-tın tekstürlü, iyi yapılı, derin, geçirgen ama yeterli suyu da tutabilen, koyu renkli, taşsız-çakılsız, taban suyu seviyesi yüksek olmayan makro (azot, fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum, kükürt) ve mikro besin elementlerince (demir, çinko, mangan, bor, bakır, molibden, klor) yeterli ve dengeli olan toprakları çok severler. Toprak tuzluluğuna ve kötü drenaja dayanamazlar. Böyle topraklarda yeşil aksam gelişimi, sürgün uzunluğu, çiçek-yumru kalitesi oldukça düşer. 5

6 Toprakta ph yı düşürmek için dekara 1 ton yanmış ahır gübresi (veya 100 kg leonardit) ve kg toz kükürt sonbaharda ağaç izdüşümlerine verilip çapalanarak kök bölgesine karıştırılır. Toprakta ph yı yükseltmek için dekara 0.5 ton yanmış ahır gübresi ve kg dolomit sonbaharda ağaç izdüşümlerine verilip çapalanarak kök bölgesine karıştırılır. Süs bitkileri için ideal harç; 1 hacim bahçe toprağı + 1 hacim kum + 1 hacim yanmış ahır gübresi (veya torf) karışımı ile olur. 6

7 3. PARK-BAHÇE BİTKİLERİNİN TOPRAK VE SU İSTEKLERİ Park-bahçe oluşturmadan önce güvenilir bir toprak tahlil laboratuarından alınan tam toprak analiz sonuçlarına göre (Çizelge 1) gerekli toprak ıslahı ve besleme-gübreleme yapılmalıdır. Konya park-bahçe toprakları genellikle hafif alkalin-alkalin ph lı (ph: ), hafif-orta tuzlu (EC: µs/cm), fazla kireçli (toplam CaCO 3 > %15), düşük organik maddeli (%1-2), killi ve killi-tın bünyeli, makro besin elementlerinden kalsiyum fazla (Ca > mg/kg) iken diğerleri yeterli ve az, mikro besin elementlerinden molibden (Mo > 0.05 mg/kg) ve klor yeterli-fazla (Cl > 10 mg/kg) iken diğerleri yeterli ve azdır. Topraklar maalesef sığ (derinlik < 50 cm) olup akçıl renklidirler (Zengin ve Gezgin, 2013). 7

8 Çizelge 1. Park-bahçe bitkileri için ideal toprak özellikleri Sıra Parametreler Birimler Normal değerler Yorumlar 1 ph (1:2.5, Toprak:Su) Hafif asidik-nötr 2 EC (Tuzluluk) (1:5, Toprak:Su) µs/cm < 400 Tuzsuz 3 Kireç (Toplam CaCO 3 ) % 3-10 Az-Orta kireçli 4 Organik madde % 3-6 Yeterli 5 Tekstür sınıfı - Tınlı, Kumlu-tınlı İyi 6 İnorg. azot (NH 4 -N + NO 3 -N) mg/kg > 70 Yeterli 7 Fosfor (P) mg/kg 8-25 Yeterli 8 Potasyum (K) mg/kg Yeterli 9 Kalsiyum (Ca) mg/kg Yeterli 10 Magnezyum (Mg) mg/kg Yeterli 11 Kükürt (S) mg/kg > 10 Yeterli 12 Sodyum (Na) mg/kg < 50 İyi 13 Değişebilir Na yüzdesi % < 15 Alkalilik tehlikesi yok 14 Demir (Fe) mg/kg Yeterli 15 Çinko (Zn) mg/kg Yeterli 16 Mangan (Mn) mg/kg 5-50 Yeterli 17 Bor (B) mg/kg Yeterli 18 Bakır (Cu) mg/kg > 0.2 Yeterli 8

9 3. PARK-BAHÇE BİTKİLERİNİN TOPRAK VE SU İSTEKLERİ Sulama suyu da çorak olmamalı, tuzluluk 750 µs/cm yi, DSY %20 yi, SAO 10 u, BSK 1.25 mg/l yi, bor 0.5 mg/l yi aşmamalıdır (Zengin vd., 2008). Park-bahçe bitkilerine yazın ortalama 5 günde bir, günlük bitki su tüketimi kadar sulama suyu damla veya mini spring yöntemlerle gece serin saatlerde verilmelidir. Kök bölgesinde su göllenmemelidir. Kök bölgesi havasızlıkları bitki gelişimini ve rengini bozar, ayrıca mantari hastalıkları artırır. Geç ve az su vermek de uygun olmayıp bu şartlarda da söz konusu bitkiler koyu yeşil renk alarak pörsüyebilirler, kuruyabilirler (Köksal vd., 2001; Kara, 2005; Şahin vd., 2010). 9

10 4. PARK-BAHÇE BİTKİLERİNİN GÜBRELENMESİ Peyzaj bitkilerinin gübrelenmesinde ekim/dikimden yeterli bir süre önce, otsu-çalımsı bitkiler için 0-30 cm, ağaçsı bitkiler için ise 0-30 cm ve cm lik katmanlardan alanı iyi temsil edecek şekilde toprak örnekleri alınarak tam teşekküllü bir toprak tahlil laboratuarına verilmelidir. Tam toprak analiz sonuçlarına göre uzman tavsiyelerince toprak ıslahı ve gübreleme proğramı uygulanmalıdır. Eksik parametreli analiz sonuçları doğru bir gübreleme proğramı için uygun değildir. 10

11 4. PARK-BAHÇE BİTKİLERİNİN GÜBRELENMESİ Park-bahçe yapılacak alanlarda yüksek kireç ve ph ile fakir organik madde için toprak ıslahı yapılması gerektiğinden iyi yanmış ahır gübresi, leonardit, kompost veya atık çamur ile toz kükürt sonbaharda yüzeye homojen bir şekilde verilip derin bir toprak işleme ile alta karıştırılmalıdır. Makro besin elementlerinden AZOT bitkilerin en fazla kaldırdığı besin elementi olup hemen hemen tüm topraklarda fakir düzeylerdedir (inorganik N < 70 mg/kg; toplam N < 900 mg/kg). Park-bahçe bitkilerinin yapraklarında genellikle %1-3 civarında toplam azot vardır (Çizelge 2). Ekim/dikimden önce tabana ve ilkbaharda üste uygun gübrelerle uygun miktarda azot verilmelidir (Çizelge 3). 11

12 Toplam besin elementleri Genel Doküman / Public Document Çizelge 2. Park-bahçe bitkilerinin yapraklarındaki toplam besin elementlerinin değişim aralıkları Birimleri Değişim aralıkları Azot (N) % Fosfor (P) % Potasyum (K) % Kalsiyum (Ca) % Magnezyum (Mg) % Kükürt (S) % Demir (Fe) mg/kg Çinko (Zn) mg/kg Mangan (Mn) mg/kg Bor (B) mg/kg Bakır (Cu) mg/kg

13 4. PARK-BAHÇE BİTKİLERİNİN GÜBRELENMESİ FOSFOR bitkilerin ikinci sırada en fazla kaldırdığı besin elementi olup çoğu topraklarda düşük seviyelerdedir (P < 8 mg/kg). Ekim/dikimden önce taban gübreleri ile, ilkbaharda ise sulamalarla MAP formunda toprağa uygulanır. POTASYUM da önemli bir kalite besin elementi olup çoğu topraklarda yeterli ve fazla düzeylerdedir (K > 110 mg/kg). Ancak kireçli topraklarda yüksek kalsiyumdan dolayı bitkilerce alınımı azalır. Kompoze taban gübreleriyle ekim/dikimden önce tabana veya ilkbahar/yaz aylarında üste sulamalarla potasyum sülfat/nitrat formlarında verilmelidir. 13

14 Siklamende solda fosfor noksanlığı Lalede N, P, ME noksanlığı. Sulama suyu çorak. 14

15 4. PARK-BAHÇE BİTKİLERİNİN GÜBRELENMESİ KALSİYUM bitkilerde hücre duvarlarını oluşturur. Genellikle topraklarda fazla seviyelerdedir (Ca > mg/kg). Toprakta eksik ise asidik topraklara kireç tozu veya dolomit ile, bazik topraklara ise ilkbaharda ise kalsiyum nitrat formunda sulamalarla toprağa veya çözelti halinde yapraklara uygulanır. o MAGNEZYUM bitkilerde klorofili oluşturur. Genellikle topraklarda yeterli/fazla düzeylerdedir (Mg > 160 mg/kg). o Genellikle ekim/dikimden önce tabana ve ilkbaharda ise magnezyum sülfat/nitrat formlarında sulamalarla toprağa 15 veya çözelti halinde yapraklara verilir.

16 4. PARK-BAHÇE BİTKİLERİNİN GÜBRELENMESİ Demir yaprakta klorofil oluşumunu sağlar, noksanlığında kloroz görülür. Bitkilerce alınabilir demir Konya park-bahçe topraklarında genellikle azdır (Fe < 2.5 mg/kg). Çoğunlukla ilkbaharda demir-şelat formunda sulamalarla toprağa, demir sülfat formunda ise çözelti halinde yapraklara uygulanır. Çinko bitkiyi geliştiren hormonların üretilmesi için gerekli olup noksanlığında yapraklar rozetleşir. Konya park-bahçe topraklarında alınabilir çinko genellikle azdır (Zn < 0.5 mg/kg). Çinko sülfat formunda ilkbaharda sulamalarla toprağa, çözelti halinde ise yapraklara verilir. 16

17 Gülde demir noks. (Kampüs/Konya) Kavakta çinko noks. 17

18 4. PARK-BAHÇE BİTKİLERİNİN GÜBRELENMESİ Mangan bitkide enzim aktivitesini sağlar, noksanlığında yapraklarda lekeler oluşur. Alınabilir mangan Konya park-bahçe topraklarında genellikle az/orta düzeylerdedir (Mn 2-20 mg/kg). Eksikliğinde mangan sülfat formunda ilkbaharda sulamalarla toprağa, çözelti halinde ise yapraklara uygulanır. o Bor kalsiyumun hücre duvarı oluşturmasında yardımcıdır ve çiçeklerde polen çimlenmesini sağlar. o Konya park-bahçe topraklarında alınabilir bor az/yeterli seviyelerdedir (B mg/kg). o Eksikliğinde Boramin borlu gübre ilkbaharda sulamalarla toprağa, çözelti halinde de yapraklara verilir. 18

19 Göknarda mangan noks. Gerbera yapraklarında mangan noks. Normal Kavakta mangan noks. Normal Bor noks. 19

20 4. PARK-BAHÇE BİTKİLERİNİN GÜBRELENMESİ Bakır noksanlığı genellikle görülmez. Combi ile yapraktan verilir veya bakır sülfat ya da diğer fungisitler ile bitkiye bakır verilmiş olur. Bu da bitkilere yeterlidir. Yapraktan gübrelemelerde; Genellikle 100 L suda 500 g Üre, 500 g ilgili makro besin elementli gübre ve 150 g ilgili mikro besin elementli gübre eritilip yayıcı-yapıştırıcılı olarak gelişme dönemi başlangıcında akşamüstü serin ve rüzgarsız saatlerde 10 gün ara ile 2-3 kez dipten tepeye tüm bitkiye püskürtülmelidir. 20

21 Çizelge 3. Park-bahçe bitkilerinin gübrelenmesi Besinler Azot (N) Fosfor (P 2 O 5 ) Potasyum (K 2 O) Magnezyum (MgO) Çim bitkileri-güller-çiçekler-çalılar (kg/da/yıl) 5-8 (1/4 ü sonbaharda kompoze gübrelerle, kalanı bahar-yaz sulamalarında AS-21 veya UAN-32 ile) 3-5 (1/4 ü sonbaharda kompoze gübrelerle, kalanı bahar sulamalarında MAP ile) 3-5 (1/4 ü sonbaharda kompoze gübrelerle, kalanı ilkbahar-yaz sulamalarında potasyum sülfat (PS) ile) 1-2 (İlkbahar sulamalarında magnezyum sülfat ile) Gelişkin ağaçlar (g/ağaç/yıl)* (1/4 ü sonbahar kompoze gübrelerle, kalanı ilkbahar-yaz sulamalarında AS-21 veya UAN-32 ile) (1/4 ü sonbaharda kompoze gübrelerle, kalanı ilkbahar sulamalarında MAP ile) (1/4 ü sonbaharda kompoze gübrelerle, kalanı bahar-yaz sulamalarında PS ile) (İlkbahar sulamalarında magnezyum sülfat ile) *: Fidan çağındakilere gelişkin ağaçlarınkinin 1/4 i kadar gübre uygulanır. **: Pülverizatörle yaprak gübrelemesi/insektisit vb. uygulanırken etkinliğin artırılması için çözeltinin ph sı 6.0 olmalıdır. Bunun için 1 ton suya ml nitrik asit karıştırılmalıdır. 21

22 Besinler Demir-Şelat Demir Sülfat Çinko-Şelat Çinko Sülfat Mangan-Şelat Mangan Sülfat Boramin Genel Doküman / Public Document Çizelge 3. Park-bahçe bitkilerinin gübrelenmesi (Devam) Çim bitkileri-güller-çiçekler-çalılar (kg/da/yıl) 1 (İlkbaharda sulama ile) 2-4 (İlkbaharda 2-4 L hümik asitle birlikte sulama ile ve pülverizatörle 200 g üre ve 200 g demir sülfat çözeltisi yayıcı-yapıştırıcılı olarak yaprak gübrelemesi ile)** 0.6 (İlkbaharda sulama ile) 1-2 (İlkbaharda 2-4 L hümik asitle birlikte sulama ile ve pülverizatörle 200 g üre ve 200 g çinko sülfat çözeltisi yayıcı-yapıştırıcılı olarak yaprak gübrelemesi ile) 0.3 (İlkbaharda sulama ile) 0.7 (İlkbaharda 2-4 L hümik asitle birlikte sulama ile ve pülverizatörle 200 g üre ve 200 g mangan sülfat çözeltisi yayıcı-yapıştırıcılı olarak yaprak gübrelemesi ile) 1 (İlkbaharda 1-2 L hümik asitle birlikte sulama ile ve pülverizatörle 200 g üre ve 200 g Boramin çözeltisi yayıcı-yapıştırıcılı olarak yaprak gübrelemesi ile) Gelişkin ağaçlar (g/ağaç/yıl)* (İlkbaharda sulama ile) (İlkbaharda sulama ile ve pülverizatörle 100 L sudaki 500 g üre ve 250 g demir sülfat çözeltisi yayıcıyapıştırıcılı olarak yaprak gübrelemesi ile) (İlkbaharda sulama ile) (İlkbaharda sulama ile ve pülverizatörle 100 L sudaki 500 g üre ve 250 g çinko sülfat çözeltisi yayıcıyapıştırıcılı olarak yaprak gübrelemesi ile) (İlkbaharda sulama ile) (İlkbaharda sulama ile ve pülverizatörle 100 L sudaki 500 g üre ve 200 g mangan sülfat çözeltisi yayıcıyapıştırıcılı olarak yaprak gübrelemesi ile) (İlkbaharda sulama ile ve pülverizatörle 100 L sudaki 500 g üre ve 200 g Boramin çözeltisi yayıcı-yapıştırıcılı olarak yaprak gübrelemesi ile) *: Fidan çağındakilere gelişkin ağaçlarınkinin 1/4 i kadar gübre uygulanır. **: Pülverizatörle yaprak gübrelemesi/insektisit vb. uygulanırken etkinliğin artırılması için çözeltinin ph sı olmalıdır. Bunun için 1 ton suya ml nitrik asit karıştırılmalıdır.

23 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Park-bahçe bitkileri rekreasyon alanlarımızı süsleyen, stresli şehir hayatını rahatlatan, atmosferi temizleyen, gürültü ve görüntü kirliliğini önleyen çok yıllık bitkilerdir. Onlar da tarım arazilerindeki kültür bitkileri gibi belli dönemlerde bazı bakımlara ihtiyaç duyarlar. Konya park-bahçe toprakları genellikle sığ, akçıl renkli, zayıf yapılı, killi tın bünyeli, yüksek kireçli/ph lı, tuzsuz-hafif tuzlu, düşük organik maddeli ve kalsiyumca zengin olup azot, fosfor, potasyum, magnezyum, demir, çinko, mangan ve bor uygulamalarını gerektirecek özelliktedirler. Peyzaj alanı oluşturulmadan önce 0-30 cm ve cm lik katmanlardan sahayı iyi temsil edecek şekilde alınacak toprak örneklerinin güvenilir bir toprak tahlil laboratuarının verdiği tam analiz sonuçları ve uzman yorumlarına/ önerilerine göre besleme-gübreleme yapılmalıdır. 23

24 Genel Doküman / Public Document TEŞEKKÜRLER Prof. Dr. Mehmet ZENGİN 24