OUTRİGGER KULLANILAN BETONARME YÜKSEK YAPILARIN DEPREM ETKİSİNDEKİ DAVRANIŞI ÖZET: Y. Calayır 1 ve İ. Ö. Dedeoğlu 2 1 Profesör, İnşaat Müh. Bölümü, Fırat Üniversitesi, Elazığ 2 Araştırma Görevlisi, İnşaat Müh. Bölümü, Batman Üniversitesi, Batman Email: ycalayir@firat.edu.tr Günümüzde, dünya genelinde yüksek yapılar hızlı bir şekilde artmaktadır. Yapı yüksekliği arttıkça yatay yükler olan rüzgâr ve deprem kuvvetlerinin etkinliği artmaktadır. Bu yüzden de yapının yanal rijitliği önemli olmaktadır. Belirli bir yüksekliğe kadar yatay yükleri başarılı bir şekilde karşılayan çerçeveli ve perde-çerçeveli taşıyıcı sistemler, yapı yüksekliğinin artmasıyla yeterli yanal rijitliği tek başlarına sağlayamazlar. Yüksek yapılarda perdeçerçeveli taşıyıcı sistemler ile birlikte kullanılan outrigger sistemi, yatay yükler altında yapının eğilme rijitliğini oldukça arttırmaktadır. Ayrıca bu sistemler, yapının göreli kat ötelemelerini ve perde tabanında oluşan eğilme momentini azaltmaktadır. Bu çalışmada, taşıyıcı sistemi perde-çerçeveli ve outrigger sistemi kullanılan perdeçerçeveli olan iki yapı modelinin, deprem etkisindeki doğrusal davranışları zamana dayalı modal çözüm yöntemi kullanılarak incelenmiştir. 45 katlı olarak tasarlanan her iki model, aynı kat planına ve yapısal elemanlara (perde, kolon ve kirişler) sahiptir. Yapısal elemanların kesit özellikleri yapı yüksekliği boyunca sabit tutulmuştur. Outrigger-perde-çerçeveli sistem, perde-çerçeveli taşıyıcı sisteme iki seviyede outrigger sistem eklenerek elde edilmiştir. Yapılan çalışmada, İstanbul Yüksek Binalar Deprem Yönetmeliğinde tanımlı D2 düzeyi tasarım spektrumu ile uyumlu olacak şekilde ölçeklendirilen 1999 Kocaeli depremi Yarımca kaydı (Koeri 330 bileşeni) kullanılmıştır. ETABS programı kullanılarak yapı modellerinin çözümleri yapılmıştır. Her iki modelin deprem etkisi altındaki çözümlerinden elde edilen sonuçlar, birbiriyle karşılaştırılmış ve outrigger sistemin etkinliği irdelenmiştir. ANAHTAR KELİMELER: Yüksek Yapılar, Perde-Çerçeveli Sistem, Outrigger-Perde-Çerçeveli Sistem, Deprem, Doğrusal Davranış EARTHQUAKE RESPONSE OF REINFORCED CONCRETE TALL BUILDING WİTH OUTRİGGERS ABSTRACT: Nowadays, Tall buildings have been expeditiously increased around the world. As the structure height increases, effectiveness of horizontal loads, which are wind and earthquake forces, increases. Therefore, the lateral stiffness of these structures has an important role. Framed and shear wall-framed load bearing systems have been successfully resisted to lateral loads to a certain height. However, in case of much increasing the structure height, these systems are not provide sufficient lateral stiffness against to that loads by themselves. The outrigger system used with shear wall-framed systems greatly increases the bending stiffness of the structure under horizontal loads in high-rise buildings. In addition, this system reduces lateral drift of the structure and base bending moment of core. In this study, the earthquake responses of two structural models which are shear wall-framed system and shear wall-framed system with outriggers were investigated by using linear analysis method in time-domain. Both models have same storey plan and structural members which are core, columns and beams. These models were designed as 45 floors. The sectional properties of structural members are uniform throughout structure height.
Shear wall-framed system with outriggers was obtained by adding the outrigger system to the shear wall-framed system at two levels. Koeri 330 component of Yarımca records of Kocaeli earthquake, in 1999, was scaled in accordance with the D2 level earthquake design spectrum defined in Istanbul Tall Buildings Earthquake Standards and was used for analyses. ETABS finite element program was used in analyses of both models. The results obtained from the earthquake response of both models were compared with each other and effectiveness of the outrigger system was evaluated. KEYWORDS: Tall Buildings, Shear Wall-Framed System, Shear Wall-Framed System With Outriggers, Earthquake Response 1. GİRİŞ 20. yüzyılın başlarından itibaren malzeme alanındaki yenilikler ve bilgisayar teknolojisinin hızla gelişmesi, çok katlı yapıların inşasına olanak sağlamıştır. Yüksek dayanımlı beton üretilmesi, çelik ve kompozit elemanların kullanılması ve özellikle yapıya etkiyen yüklerin karmaşık hesabında bilgisayarların kullanılması yapılardaki kat sayısını tipik 5-10 katlardan 100 kata kadar ulaşmasına imkân vermiştir. Yapı modelinin oluşturulmasında ve boyutlandırılmasında öncelikli etken olan düşey yükler, yapı yüksekliğinin artmasıyla yerini yatay yüklere bırakmaktadır. Yatay yükler olan rüzgâr ve deprem yüklerinin karşılanmasında yapının yanal rijitliği doğrudan önemli etkendir. Bu yüzden de öngörülen yatay yüklerin etkilerini karşılayabilecek özelliğe sahip yatay yük taşıyıcı sistemin seçilmesi ve modellenmesi son derece önemli olmuştur. 20 katlı yapılara kadar yatay yükleri başarılı bir şekilde karşılayan çerçeve sistemler, perde elemanların eklenmesiyle birlikte kat sayısı 40-50 kata kadar uygun yatay yük taşıyıcı sistemi olmaktadır. Ancak, yapı kat sayısının daha da artmasıyla yapı yüksekliğine bağlı etkinliği artan yatay yüklerin karşılanmasında perde-çerçeveli sistemler tek başlarına yeterli yanal rijitliği sağlayamazlar. Bu durumda perde-çerçeveli taşıyıcı sistem ile birlikte kullanılan outrigger sistemi, yapının yatay yükler altındaki devirme momenti rijitliğine önemli katkı vermektedir. 1.1. Outrigger Sistemi Son yıllarda yüksek yapıların yatay ve düşey taşıyıcı modeli oluşturulurken genellikle, yapı planının merkezinde bir perde sisteminin ve plan çeperinde de kolonların bulunduğu sistemler tercih edilmektedir. Merkezdeki perde ile dış çeperde bulunan çerçeve kolonlar arasındaki etkileşim kiriş ve döşemelerle sağlanmaktadır. Ancak bu iki taşıyıcı eleman arasındaki iş birliğinin ve etkileşimin daha da güçlü olması amacıyla, yapı yüksekliğinin belirli bölgelerinde perde ile kolonlar arasına genellikle kafes çelik çubuklardan oluşturulan rijit yatay elemanlar yerleştirilmektedir. Outrigger sistem olarak adlandırılan bu yapısal elemanların temel işlevi, perde ve çerçeve kolonları arasındaki karşılıklı etkileşimi güçlendirmek ve özellikle yapının yatay yüklere karşı eğilme rijitliğini arttırmaktır. Outrigger sistemi yapıda bir veya birkaç kat yüksekliğinde uygulanabilir. Bu sistemin kat planında gösterimi Şekil 1.a da verilmiştir. Ayrıca genelde çift taraflı olarak uygulanan bu sistem, yapı modeline bağlı olarak tek taraflı olarak da uygulanabilir. Bu uygulama biçimleri Şekil 1.b ve c de görülmektedir.
Şekil 1. Outrigger sistemin (a) planda gösterimi (b) çift taraflı uygulanması (c) tek taraflı uygulanması Outrigger sistemi, yapıda belirli seviyelerde bulunan, merkez perde ile dış çeperde bulunan kolanlar arasında sıkı işbirliği sağlayan rijitliği oldukça yüksek bir kiriş olarak işlev gördüğü söylenebilir. Outrigger sistemi, yüksek yapılarda Şekil 1 b ve c de gösterildiği gibi genellikle 15 veya 20 kat aralıklarla yapı sisteminde homojenlik sağlanacak şekilde yerleştirilmekte ve söz konusu bu katlar genellikle tesisat katı olarak kullanılmaktadırlar. Outrigger sisteminin, yatay yükler altında yapı sistemi içeresindeki davranışı oldukça basit ve etkilidir. Yatay yükler yapıya etkidiğinde, dış çeper kolonları ile merkez perde arasında güçlü işbirliği sağlayacaktır ve böylece perdenin dönme ve ötelenme hareketi bir miktar kısıtlanacaktır. Bu etkileşim sayesinde perde, outrigger kullanılmayan perdeye göre daha az dönme ve yatay ötelenme gösterecektir (Şekil 2 a). Ayrıca yatay kuvvetler etkisinde yapıda oluşan eğilme momenti, sadece merkez perde tarafından değil, aynı zamanda outrigger sistemi sayesinde birbiriyle güçlü bir şekilde etkileşimli çalışan dış kolonlarda meydana gelen çekme ve basınç kuvvet çiftleri ile karşılanacaktır. Taşıyıcı sistem eğilme direncinde önemli düzeyde artışın olduğu bu sistemin çalışma prensibi Şekil 2 b de gösterilmiştir. Şekil 2. Merkez perdedeki (a) dönmenin azaltılması (b) momentin kuvvet çiftine dönüşümü 1.2. Önceki Çalışmalar Outrigger sistemi kullanılarak oluşturulan yüksek yapıların basitleştirilmiş analitik ve grafik metotla çözümleri yaklaşık 40 yıl önce başladı. Taranath (1974,1975) yapının en üstüne kafes kuşak sistemi yerleştirerek ve bu sistemin eğilme rijitliğini de sonsuz kabul ederek yaptığı çözümlemede göreli ötelemelerin önemli oranda azaldığını ortaya koymuştur. McNabb ve Muvdi (1975,1977) yatay ötelenmenin azaltılmasında perde ve kolonların yapısal özelliklerinin önemli tasarım parametreleri olduğunu gösterdiler ve iki seviyede outrigger sisteminin kullanıldığı yüksek yapı için bir çözüm önerdiler. Daha sonra önerilen grafiksel bir yöntemde outrigger sistemin esnekliği dikkate alındı (Stafford Smith ve Salim 1981, Stafford Smith ve Coull 1991).
Nair (1998), yaptığı çalışmada geleneksel outrigger sistemi yerine direk perde ile bağlantısı olmayan dış çeperdeki kolonlar arasına yerleştirilen virtual outrigger sistem olarak da adlandırılabilen kuşak kafes sistemin yanal yükler etkisindeki etkinliğini paket program yardımıyla sayısal olarak irdelemiştir. Hoenderkamp ve Snijder (2000) perde ile direk rijit bağlantısı olmayan, kolonlar arasına yerleştirilen ve façade rigger olarak adlandırılan rijit elemanların kullanıldığı yüksek yapıların yatay yükler altındaki davranışını analitik olarak incelemişlerdir. Hoenderkamp ve Bakker (2003) çekirdek perde ile dış kolonlar arasına yerleştirilen outrigger sistemin kullanıldığı yapı sisteminin yatay yükler etkisindeki davranışını analitik yolla irdelemişlerdir. Çalışmalarında outrigger sistemin analitik çözümünde eğilme deformasyonları yanında kayma deformasyonları da göz önüne alınmıştır. Hoenderkamp (2008) yaptığı analitik çalışmada; iki seviyede outrigger sistemin kullanıldığı perde-çerçeveli yüksek yapıda, outrigger sistemlerden biri sabit tutularak, ikincisinin en uygun konumunun belirlenmesinde yapının tepe deplasmanı ve perde taban momenti baz alınarak bir araştırma yapmıştır. Kamath, Divya ve Rao (2012), outrigger sistemin eğilme rijitliğinin yapı üzerindeki etkisi üzerine bir çalışma yapmışlardır. Çalışmalarında outrigger sistemin eğilme rijitliği ve konumundaki değişimin yanal deplasmanlara ve çekirdek perdenin kesme kuvvet ve moment değerlerine etkisini incelemişlerdir. Nanduri, Suresh ve Hussain (2013), outrigger sistemli yüksek yapı üzerine sayısal bir çalışma yapmışlardır. Çalışmalarında, taşıyıcı sistemi sadece perde-çerçeveli, geleneksel outrigger sistemli perde-çerçeveli ve geleneksel outrigger sistem ile birlikte dış kolonlara çepeçevre yerleştirilen ve virtual outrigger sistem olarak adlandırılan rijit kafes kuşaklı perde-çerçeveli olan taşıyıcı sistemlerin düşey ve yanal yükler etkisindeki davranışları incelenmiştir. 2. SAYISAL UYGULAMA 2.1. Model Tanıtımı ve Yer Hareketi Seçimi Bu çalışmada; kat planları aynı olmak üzere, taşıyıcı sistemleri sırasıyla perde-çerçeveli ve outrigger sistemi kullanılan perde-çerçeveli olan 45 katlı iki yapı modeli oluşturulmuştur. Outrigger sistemi kullanılarak oluşturulan yapı modeli, perde-çerçeveli taşıyıcı sisteme x doğrultusunda 2 aks, y doğrultusunda 3 aks üzerinde iki seviyede eklenerek elde edilmiştir. Çalışmada oluşturulan perde-çerçeveli ve outrigger-perde-çerçeveli sistem modelleri sırasıyla Model 1 ve Model 2 olarak adlandırılmıştır. Her iki taşıyıcı sistem modelinin sahip olduğu yapısal eleman özellikleri (perde, kolon, kiriş ve döşeme) özdeştir. İki modelin kat planı Şekil 3 de gösterilmiştir. Plan x doğrultusunda 6 açıklıklı ve y doğrultusunda 5 açıklı olup, açıklık mesafeleri 8 m dir. Şekil 3. İki modelin kat planları a) Model 1 b) Model 2 Şekil 4. İki modelin boy kesitleri
Söz konusu modellerin boy kesitleri Şekil 4 de verilmiştir. Her iki yapı modelinde yapısal eleman özellikleri yapı yüksekliği boyunca sabit tutulmuştur. Modellerde kat yükseklikleri ve döşeme kalınlıkları sırasıyla 3.40 m ve 0.12 m alınmıştır. Modellerin yapısal eleman özellikleri Tablo 1 de verilmiştir. Outrigger sisteme ait yapısal elemanların kesitleri kutu/daire halkası biçiminde seçilmiştir. Tablo 1. Modellerin Yapısal Özellikleri Yapısal Elemanlar Kesit Boyutları Model 1 Model 2 (Perde-Çerçeveli Sistem) (Outrigger-Perde-Çerçeveli Sistem) P1,P2,P3 Perdeleri 0.5x8 m 2 0.5x8 m 2 P4,P6,P7,P9,P10,P12 Perdeleri 3x0.5 m 2 3x0.5 m 2 P5,P8,P11 Perdeleri 6x0.5 m 2 6x0.5 m 2 Kolonlar 0.8x1.2 m 2 0.8x1.2 m 2 Kirişler 0.4x0.9 m 2 0.4x0.9 m 2 Outrigger alt/üst başlık çubukları --- Kutu 0.3x0.5m (t=0.03 m) Outrigger diyagonal çubukları --- D=0.3m, t=0.03m Outrigger dikme çubukları --- 0.4x0.4m (t=0.03 m) Perde-çerçeveli ve outrigger-perde-çerçeveli sistemlerin deprem etkisindeki davranışlarının incelenmesinde, İstanbul Yüksek Binalar Deprem Yönetmeliğinde tanımlı D2 düzeyi tasarım spektrumu ile uyumlu olacak şekilde ölçeklendirilen gerçek deprem kayıtları kullanılmıştır. B sınıfı zemin seçilmiş, kısa ve uzun periyotlu spektral ivme değerleri 0.5g olarak alınmıştır. Ülkemizde yakın zamanlarda yaşanmış ve önemli düzeyde mal ve can kaybına neden olmuş 1999 Kocaeli depreminin, Yarımca kaydı (Koeri 330 bileşeni) gerçek deprem kaydı olarak seçilmiştir. SeismoMatch 2016 programı kullanılarak, bu deprem kaydının tasarım spektrumu ile uyumlu ölçeklendirilmesi yapılmıştır. Oluşturulan taşıyıcı sistem modellerinin ölçeklenen deprem kaydı etkisindeki doğrusal çözümleri zamana dayalı modal çözüm yöntemi (ZDMÇY) ile elde edilmiştir. Zaman adımı 0.01s ve tüm modlarda sönüm oranı 0.05 alınarak yapılan çözümlerde ETABS programı kullanılmıştır. 2.2. Elde Edilen Sonuçlar İstanbul Yüksek Binalar Deprem Yönetmeliği D2 düzeyi tasarım spektrumu ile uyumlu olarak ölçeklendirilen 1999 Kocaeli depremi Yarımca kaydı (Koeri 330 bileşeni) kullanılarak ZDMÇY ile çözümleri yapılan iki yapı modelinin, analizlerinden elde edilen bazı sonuçları aşağıda verilmiştir. Yapı modellerinde sadece deprem yüklemesi dikkate alınmıştır. Yapının zati yükleri kütle kaynağı olarak seçilmiştir. Her iki modelin modal analizinde mod sayısı 25 alınmıştır. x ve y yatay doğrultularındaki toplam etkin kütle oranları ile burulmaya ait toplam etkin kütle oranı %95 i aşmıştır. Baskın modları içeren ilk 6 modun modal kütle katılım oranları Model 1 ve Model 2 için sırasıyla Tablo 2 ve Tablo 3 de verilmiştir. Model 2 den elde edilen periyod değerleri, Model 1 in değerlerine göre daha küçük çıkmıştır. Bu durum da outrigger sistemin sonuç itibariyle yapı rijitliğini artırdığı söylenebilir. Ayrıca, outrigger sistemin baskın modların sıralamasını etkilediği söz konusu tablolardan görülebilir.
Mod Periyod (s) Tablo 2. Model 1 için ilk 6 modun modal kütle katılım oranları UX UY UZ ƩUX ƩUY ƩUZ RX RY RZ Ʃ RX ƩRY ƩRZ 1 3.344 0 0.704 0 0 0.704 0 0.299 0 0 0.299 0 0 2 2.908 0.714 0 0 0.714 0.704 0 0 0.29 0 0.299 0.29 0 3 2.82 0 0 0 0.714 0.704 0 0 0 0.789 0.299 0.29 0.789 4 0.93 0 0.138 0 0.714 0.843 0 0.334 0 0 0.633 0.29 0.789 5 0.922 0 0 0 0.714 0.843 0 0 0 0.095 0.633 0.29 0.884 6 0.835 0.151 0 0 0.864 0.843 0 0 0.374 0 0.633 0.664 0.884 Mod Periyod (s) Tablo 3. Model 2 için ilk 6 modun modal kütle katılım oranları UX UY UZ ƩUX ƩUY ƩUZ RX RY RZ ƩRX ƩRY ƩRZ 1 2.525 0 0.712 0 0 0.712 0 0.293 0 0 0.293 0 0 2 2.369 0 0 0 0 0.712 0 0 0 0.792 0.293 0 0.792 3 2.26 0.727 0 0 0.727 0.712 0 0 0.278 0 0.293 0.278 0.792 4 0.775 0 0 0 0.727 0.712 0 0 0 0.096 0.293 0.278 0.888 5 0.732 0 0.146 0 0.727 0.858 0 0.356 0 0 0.649 0.278 0.888 6 0.677 0.148 0 0 0.875 0.858 0 0 0.399 0 0.649 0.677 0.888 Her iki modelin maksimum ve minimum kat yatay öteleme eğrileri x ve y doğrultuları için sırasıyla Şekil 5 ve Şekil 6 da gösterilmiştir. Outrigger sistemi eklenerek oluşturulan Model 2, Model 1 göre her iki doğrultuda da daha az yatay öteleme yapmıştır. Dolayısıyla, taşıyıcı sisteme belirli seviyelerde outrigger sisteminin eklenmesi, perde-çerçeve arasındaki etkileşimi güçlendirerek, taşıyıcı sistemin yanal rijitliğini arttırmış ve buna bağlı olarak yanal ötelemeyi azaltmıştır. Model 1 ve Model 2 ye ait göreli öteleme eğrileri x ve y doğrultuları için sırasıyla Şekil 7 ve Şekil 8 de gösterilmiştir. Model 2 çözümleri, Model 1 e göre genel olarak daha küçük kalmaktadır. Ayrıca, outrigger sistemin bulunduğu katlarda ve yakın bölgesinde şekillerden de görüldüğü üzere göreli öteleme çok önemli miktarda azalmıştır. Göreli kat ötelemelerinde azalışın olması, yatay yükler altında yapıda oluşacak ikinci mertebe etkilerini düşürecektir. Model 1 ile Model 2 arasındaki göreli öteleme farklarının x doğrultusunda daha belirgin olduğu görülmektedir. Her iki doğrultudaki perde düzen ve rijitliklerinin farklı oluşunun bu duruma neden olduğu düşünülmektedir.
Kat No 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Model 1 Max Model 1 Min Model 2 Max Model 2 Min 0 0.2 0.4 Öteleme (m) 0.6 0.8 Kat No 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Model 1 Max Model 1 Min Model 2 Max Model 2 Min 0 0.2 0.4 0.6 Öteleme (m) Şekil 5. x doğrultusundaki öteleme Şekil 6. y doğrultusundaki öteleme Kat No 50 45 40 35 30 25 20 15 Model 1 Drift Max Model 1 Drift Min Model 2 Drift Max Model 2 Drift Min Kat No 50 45 40 35 30 25 20 15 Model 1 Drift Max Model 1 Drif Min Model 2 Drift Max Model 2 Drif Min 10 10 5 5 0 0 0.002 0.004 0.006 Göreli Öteleme (m/m) 0 0 0.002 0.004 0.006 Göreli Öteleme (m/m) Şekil 7. x doğrultusundaki göreli öteleme Şekil 8. y doğrultusundaki göreli öteleme Her iki modelin y doğrultusundaki F aksı üzerindeki perdede oluşan maksimum kesme kuvveti ve eğilme momenti diyagramları sırasıyla Şekil 9 ve Şekil 10 da sunulmuştur. Model 2 de outrigger sistemi bulunan bölgelerde perde kesme kuvvetinin arttığı, eğilme momentinin ise azaldığı görülmektedir. Bu durumun outrigger sisteminin çalışma biçimine bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir.
a) Model 1 b) Model 2 Şekil 9. y doğrultusundaki F aksı üzerinde bulunan perdede oluşan kesme kuvveti a) Model 1 b) Model 2 Şekil 10. y doğrultusundaki F aksı üzerinde bulunan perdede oluşan eğilme momenti
3. SONUÇLAR Bu çalışmada, perde-çerçeveli ve outrigger sistemi eklenerek oluşturulan perde-çerçeveli taşıyıcı sistemlerin deprem etkisindeki doğrusal davranışları incelenmiş ve outrigger sistemin yapı sisteminin davranışına katkısı irdelenmiştir. Çalışma kapsamında İstanbul Yüksek Binalar Deprem Yönetmeliğinde tanımlı D2 düzeyi tasarım spektrumu ile uyumlu olacak şekilde ölçeklendirilen 1999 Kocaeli depremi Yarımca kaydı (Koeri 330 bileşeni) kullanılmıştır. Oluşturulan taşıyıcı sistem modellerinin ölçeklenen deprem kaydı etkisindeki doğrusal çözümleri zamana dayalı modal çözüm yöntemi (ZDMÇY) ile elde edilmiştir. Çözümlerde ETABS programı kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlar aşağıda sıralanmıştır. Perde-çerçeveli taşıyıcı sisteme outrigger sistemi eklenmesiyle birlikte yapı sisteminin periyod değerlerini küçültmüştür. Dolayısıyla, outrigger sistem, perde ile dış çeperde bulunan kolonlar arasındaki etkileşimi arttırarak yanal rijitliğe katkı sağlamıştır. Ayrıca, outrigger sistem baskın modların sıralamasını etkilediği görülmüştür. Taşıyıcı sisteme belirli seviyelerde outrigger sisteminin eklenmesi, perde-çerçeve arasındaki etkileşimi güçlendirerek, taşıyıcı sistemin yanal rijitliğini arttırmış ve buna bağlı olarak yanal ötelemeyi azaltmıştır. Outrigger sistemi göreli ötelemelerin genel olarak azalmasını sağlamıştır. Özellikle, bu sistemin bulunduğu katlarda ve yakın bölgesinde göreli ötelemeler çok önemli miktarda azalım göstermiştir. Göreli kat ötelemelerinde azalışın olması, yatay yükler altında yapıda oluşacak ikinci mertebe etkilerini düşürecektir. KAYNAKLAR 1. Computer and Structures Incorporation (2015). ETABS Integrated Analysis Design and Drafting of Building Systems, Berkeley, California, USA 2. Dedeoğlu, İ. Ö. (2017). Outrigger Kullanılan Betonarme Yüksek Yapıların Yatay Yükler Altındaki Davranışının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Ege Üniversitesi, İZMİR 3. Hoenderkamp, J. C. D. and Snijder, H. H. (2000). Simplified analysis of façade rigger braced high-rise structures. The Structural Design of Tall Buildings, 9: 309-319 pp. 4. Hoenderkamp, J. C. D. and Bakker, M. C. B. (2003). Analysis of high-rise braced frames with outriggers. The Structural Design of Tall Buildings and Special Buildings, 12: 335-350. 5. Hoenderkamp, J. C. D. and Bakker, M. C. B. (2003). Analysis of high-rise braced frames with outriggers. The Structural Design of Tall Buildings and Special Buildings, 12: 335-350. 6. Hoenderkamp, J. C. D. (2008). Second outrigger at optimum location on high-rise shear-wall. The Structural Design of Tall Buildings and Special Buildings, 17: 619-634. 7. Nair, R. S. (1998). Belt trusses and basement as virtual outriggers for tall buildings. Engineering Journal, Four Quarter, American journal of steel construction. 8. Nanduri, R. K., Suresh, B. ve Hussein, Ihtesham. (2013). Optimum position of outrigger system for highrise reinforced concrete buildings under wind and earthquake loadings. American Journal of Engineering Research, Volume-02, Issue-08, 76-89 pp. 9. Smith, B. S. and Salim, I., 1981, Parameter study of out-rigger-braced tall building structures, Journal of Division, ASCE 107: 2001-2013 10. Smith, B. S. and Coull, A. (1991). Tall Building Structures Analysis and Design, John Wiley and Sons, 537 pp 11. Taranath, B. S. (1974). Optimum belt truss location for high-rise structures, Engineering Journal, AISC 11:18-21 pp. 12. Taranath, B. S. (1975). Optimum belt truss location for high-rise structures, Structural Engineer 53, 345-347 pp. 13. Taranath, B. S. (2011). Design of Tall Buildings Steel and Composite Construction, CRC Press, New York 14. Taranath, B. S. (2010). Reinforced Concrete Design of Tall Buildings, CRC Press, New York