I-MADDE METNİ: İŞLETME HESABI Madde 194 İşletme hesabının sol tarafını gider, sağ tarafını hasılat kısmı teşkil eder. 1. Gider kısmına: Satın alınan mallar veya yaptırılan hizmetler karşılığında ödenen veya borçlanılan paralar ve işletme ile ilgili diğer bütün giderler; 2. Hasılat kısmına: Satılan mal bedeli veya yapılan hizmet karşılığı olarak tahsil edilen paralarla tahakkuk eden alacaklar ve işletme faaliyetinden elde edilen diğer bütün hasılat; kaydolunur. Gayrimenkuller ve tesisat gibi amortismana tabi olan kıymetler işletme hesabına intikal ettirilmez. Şu kadar ki, 189 uncu maddeye göre amortisman kaydı tutulmak şartiyle bu kıymetler üzerinden her yıl ayrılan amortismanlar gider kaydolunabilir. Gider ve hasılat kayıtlarının en az aşağıdaki malümatı ihtiva etmesi şarttır. 1.Sıra numarası; 2.Kayıt tarihi; 3.Muamelenin nev'i; 4.Meblağ. II-AÇIKLAMA VE YORUM: Maddede işletme hesabı defterinin nasıl tutulacağı, gelir ve gider kısmına nelerin yazılması gerektiği yazılmıştır. A-İŞLETME HESABI DEFTERİNDE YER ALMASI GEREKEN BİLGİLER: İşletme hesabı defterinin sol tarafına gider, sağ tarafına da gelirler kaydedilir. 1-Gider Kısmı: İşletme defterinin gider kısmına, satın alınan mallar ile yaptırılan hizmetler karşılığı ödenen veya borçlanılan paralar ve işletme ile ilgili diğer bütün giderler yazılır. Her yıl ayrılan amortismanlar da defterin gider kısmına yazılır. İşletme defterinin gider sayfasına ait örnek bir tablo aşağıya alınmıştır. Gider Sayfası Ödenen Ücret Sıra Kayıt Alınan-Belgenin vediğer Alınan Mal İndirilecek No Tarihi Tarih ve Numarası AÇIKLAMA Giderler Bedeli KDV TOPLAM 1 2 3 4 5 6 7 8 1 01.10.2013 - D.B.M.M. - 20.000.- - 20.000.- 2 04.10.2013 04.10.2013 / 601 Kira Ödemesi 2.000.- - - 2.000.- 3 08.10.2013 08.10.2013 / 76 Mal Alımı - 3.000.- 240.- 3.240.- 4 09.10.2013 09.10.2013/ 875 Mal Alımı - 6.000.- 480.- 6.480.- 5 19.10.2013 19.10.2013/ 676 Telefon 400.- - 72.- 472.- Ödemesi 6 21.10.2013 21.10.2013 / 52 Kırtasiye 450.- - 81.- 531.- Malzemesi TOPLAM 2.850.- 29.000.- 873.- 32.723.-
2 I ktisadi işletmenin tu m harcamaları(giderleri) işletme hesabı defterinin sol kısmında yer alan gider tablosuna kaydedilir. Ancak işletme için gider niteliği taşımayan işlemlerin, prensip olarak bu defterde gösterilmesi mümkün değildir. Nitekim. yukarıdaki 194'u ncu maddenin son fıkrasında, gayrimenkuller ve tesisat gibi amortismana tabi iktisadi kymetlerin, işletme defterine intikal ettirilmeyeceg i; sadece bunlarn yıllık amortismanlarının gider olarak anılan deftere kaydedilebileceği, hükme bağlanmış bulunmaktadr. Yine, işletme defterinin tutulmasında, Kanunun deg erlemeye ilişkin hu ku mleri ile 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun ticari kazancın tespitinde indirilebilir indiriiemez giderler ile ilgili hükümlerine (Madde:37-41) uyulması zorunludur. İşletme ile ilgili yapılan ödemelerin peşin veya vadeli olmasının da kayıtların yapılmasında bir ayrıcalık taşımamaktadır. bulunmamaktadr. Yani işletme defterinde satışların vadeli veya peşin yapılmasının emta hasılatının kaydını etkilememektedir. Emtea satışı peşin de olsa vadeli olsa, defterin hasılat kısmına yazılması gerekir. I şletmenin faaliyeti ile ilgili giderler, sadece ait olduklar hesap dönemi içerisinde ve Kanunun kayıt nizamına ilişkin hükümleri çerçevesinde kaydolunur. Yine, kaydedilen giderlerin,vergi Usul Kanununun vesikalar ile ilgili hükümlerine uygun olarak belgeye dayandırılması zorunlu bulunmaktadır. Yapılan giderlerin yasal belgelere dayanması gerekmektedir. Yukardaki esaslar çerçevesinde, işletme hesabı ya da işletme defterinin gider tablosuna kaydolunacak bilgileri, aşag ıdaki şekilde belirleyebiliriz. 1 a- Satınalnan mallar karşılığında ödenen veya borçlanılan paralar; Emtealarla ilgili olarak, gider tablosuna kaydolunacak kalemler aşağıdaki şekilde detaylandırılabilir: aa-işe başlarken mevcut olan emtea değeri, bb-devam eden hesap dönemlerinde, dönem başı emtea mevcudu, cc-hesap dönemi içinde satın alınan emtea değeri, dd- Satın alma bedelini oluşturan(maliyet bedeline giren) sair giderler, ee-satın alınan mallardan iade edilenler, ff-fiili envanter neticesinde fazla çıkan emtea değerleri,. b-yaptırılan hizmetler karşılığında ödenen veya borçlanılan paralar; c-işletme faaliyeti ile ilgili sair giderler; d-gayrimenkuller ve tesisat gibi amortismana tabi iktisadi kıymetler için, Kanunun 189'uncu maddesindeki esaslar çerçevesinde kayda alınacak amortisman miktarları,bu tür iktisadi kıymetlerin, amortismanlarının gider yazılması gerekir, kendilerinin doğrudan gider yazılması, mümkün değildir. 2-Hasılat Kısmı: 1Arıca.a.g.e.s.702
3 Gelir (hasılat) tablosuna, İşletme defterinin gider bölümüne yapılacak kayıtlar sırasnda göz önünde bulundurulması gereken ve önceki bölümde açıkladığımız esaslar; anılan defterin gelir(hasılat) tablosuna yapılacak kayıtlar yönünden de aynen geçerli olacaktır. İşletme hesabı defterinin sağ tarafında yer alan gelir (hasılat) tablosuna kaydolunacak unsurları da,aşag ıdaki şekilde özetleyebiliriz. a- Satılan malın bedeli karşılığında tahsil edilen paralar ile tahakkuk eden alacaklar; Münhasıran emtea satışı ile ilgili olan bölüme aşag ıdaki kalemlerden oluşan kayıtlar yapılır: aa- Satılan emtea bedeli, bb- Satın alınan emteadan geri gönderilenlerin satın alma bedeli, cc- Fiili envanter neticesinde eksik çıkan emtea değeri, dd- Dönem sonu emtea mevcudunun maliyet bedeli, ee- Dönem sonu itibariyle emtea firesinin maliyet bedeli ile değeri. b- Yapılan hizmet karşılığında tahsil edilen paralar ile tahakkuk eden alacaklar; c-işletmenin faaliyeti ile ilgili olarak elde edilecek sair tahsilat ve alacaklar. Satılan mal bedeli veya yapılan hizmet karşılığı olarak tahsil edilen paralarla, tahakkuk eden alacaklar ve, işletme faaliyetinden elde edilen diğer bütün gelirler kaydolunur. Gelir Sayfası: Sıra No Alınan Kayıt Verilen Ücret ve Tarihi Belgenin Tarih ve AÇIKLAMA Diğer Satılan Mal Hesaplan TOPLAM 1 2 Numarası 3 4 Gelirler 5 Bedeli 6 an KDV 7 TL. 8 1 02.10.2013 02.10.2013 / 35 Mal Satımı - 4.000 320 4.320 2 18.10.2013 18.10.2013 / 98 Faiz Geliri 500 - - 500 3 25.10.2013 25.10.2013 / 36 Mal Satımı - 5.000 400 5.400 4 27.10.2013 27.10.2013/ 37 Mal Satımı - 3.000 240 3.240 5 31.12.2013 31.12.2013 D.S.M.M. - 32.200-32.200 Gider ve gelir sayfalarında yer alan: 6 numaralı sütunlar, emtia' alım-satımı ile uğraşan ikinci sınıf tüccarların, emtia işlemlerine ait tutarları kaydetmeleri için ayrılmıştır. Komisyonculuk ve nakliyecilik gibi faaliyetlerde bulunan ikinci sınıf tüccarlar, bu sütunları kullanamazlar. 2 3- Deftere Yapılacak Kayıtlarn İhtiva Edeceği Bilgiler : İşletme hesabı defterine yapılan kayıtlar, basit kayıt usulüne göre. yapılmaktadır. Bu deftere, yıl' içerisinde yapılan işlemlerin peşin veya kredili oluşu gözönüne alınmadan, giderler ve gelirler ile emtia alış ve satış bedelleri kaydedilir. Bu nedenle, işletme hesabı defterinde bilanço usulünden farklı olarak bir işletmenin belli bir zamandaki kasa ve bankadaki mevduat mevcudunu, mal mevcudunu, alacaklarını, borçlarını veya sermayesini saptamak olanaksızdır. Gayrimenkuller ve tesisat gibi amortismana tabi olan kıymetler de işletme hesabına intikal 2 Kızılot a.g.e.s.1741
4 ettirilmediğinden, amortisman kaydı tutulmak koşuluyla bu kıymetler üzerinden her yıl ayrılan amortismanlar gider olarak kaydolunabilir. İşletme hesabı defterinin gerek gider ve gerekse gelir tablolarına kaydedilecek işlemlerin, en azından aşağıdaki bilgileri ihtiva etmesi zorunlu bulunmaktadr. a- Kayıt sıra numaras; b- Kayıt tarihi; c- Kayıda esas işlemin mahiyeti; d- I şleme ilişkin bedel(tutar). Uygulamada kullanılmakta olan işletme defterleri, basılmış bir halde kullanıma hazır olarak bulunmaktadır. Bu defterin de, kullanılmaya başlamadan önce tasdiki zorunludur. Yukarıdaki örnek tabloda da görüldüğü gibi, Gider ve gelir sayfalarına kaydedilen işlemlere, ayrı ayrı sıra numaraları verilir. Karşılıklı sayfalardan biri, yapılan kayıtlarla dolduğu zaman, diğer sayfalardaki boş satırlarda iptal edilir. B-EMTIA ALIM SATIMI İLE UĞRAŞANLARLA İMALATÇILARDA İŞLETME DEFTERİ TUTMA: İşletme hesabı defterinin sol tarafındaki sayfaya giderler, sağ tarafındaki sayfaya ise gelirler kaydedildiğinden, yapılan işlemlerin defterin ilgili sayfalarına nasıl kaydedileceğini aşağıda açıklamıştır. 1-Gider Sayfası: İşletme hesabı defterinin gider sayfasına sıra numarası, kayıt tarihi, alınan fatura veya vesikanın tarih ve numarası, açıklama, masraflar, satın alınan emtia, masraflar ve satın alınan emtaya. ilişkin ödenen KDV, indirilecek KDV. Sütununa indirimi kabul edilmeyen malları ise KDV.li tutarlar üzerinden emtea sütununa yazılır. İmalatçıların tuttuğu işletme defterlerinde ise, alınan ham madde, yardımcı madde ve malzemelerin tutarları yazılır, KDV.leri de indirilecek KDV. sütununa yazılır. Masraflar sütununa, genel giderler kaydolunacaktır. Genel giderlere ait indirilecek KDV. İndirilecek KDV. Sütununa yazılacaktır. Satın alınan emtia sütununa ise, genel giderlerin dışındaki satın alınan emtialar kaydolunacakır. 2-Gelir Sayfası: İşletme hesabı defterinin gelir sayfasına ise, sıra numarası, kayıt tarihi, verilen fatura veya belgenin tarihi, numarası ve ilgili açıklama ile alınan ücret ve diğer gelirler, satılan emtianın satış tutarı ve bu gelirlerin toplamı ile ilgili sütuna da, yapılan satışlar nedeniyle tahsil edilen KDV,«Hesaplanan, KDV» olarak yazılacaktır. Gelir kısmına yazılması gereken hasılat ve satış tutarı, imal edilen mala ait olabileceği gibi, satınalınan mallara, hammaddelere veya yarı mamul mallara da ait olacak, bu mallar için tahsil edilen KDV. De hesaplanan kdv. sütununa yazılacaktır.
5 Günlük faturalı veya faturasız satışlar peşin yada veresiye olup olmadığına bakılmaksızın satılan emtia ile ilgili sütuna, alınan ücretler, yıl sonunda lehte tahakkuk eden faizler ve diğer gelirler, alınan ücret ve diğer gelirler sütununa kaydolunacaktır. C-EĞLENCE VE DİNLENME YERİ İŞLETENLERLE NAKLİYECİLERDE İŞLETME DEFTERİ TUTMA: Otel, pansiyon, bar; lokanta, kahvehane, kır bahçesi, plaj,. vb. eğlence ve dinlenme yeri işletenlerle her türlü taşıma işleriyle uğraşanlar işletme hesabı defterinin sol tarafındaki sayfaya giderlerini, sağ tarafındaki sayfaya ise gelirlerini aşağıda açıklandığı gibi kaydedeceklerdir. 1- Gider Sayfası: İşletme hesabı esası defterinin gider sayfasına; sıra numarası, kayıt tarihi, alınan fatura yada belgenin tarih ve numarası, açıklama, masraflar ve indirilebilecek KDV. yazılır. 2- Gelir Sayfası: İşletme hesabı esası defterinin gelir sayfasına ise; sıra numarası, kayıt tarihi, verilen fatura veya belgenin tarihi, numarası ve ilgili açıklama ile alınan ücret ve diğer gelirler, el-de edilen hasılat ve tahsil edilen KDV, «Hesaplanan KDV» olarak yazılır. D-İŞLETME DEFTERİNDE AMORTİS MAN KA YITLARI : İşletme hesabı esasına göre defter tutanlarda amortisman kayıtları; a- Amortisman Defterinde, b- Amortisman Listesinde, c-işletme Defterinin Özel Bir Yerinde, d-emtia Envanteri İçin Ayrı Bir Defter Tasdik Ettirilmişse, bu defterin ayrı bir yerinde gösterilebilir. 3 İşletme Hesabı esasına göre defter tutanlar, azalan bakiyeler usulüne göre amortisman ayıramazlar, Sabit yüzdelerle «normal» amortisman ayırırlar. E-İŞLETME HESABI ESASINDA TiCARİ KAZANCIN HESAPLANMASI: İşletme hesabı esasına göre defter tutanların ticari kazançlarını hesaplamak için emtia alım satımı ile uğraşanlar ile uğraşmayanları ayırmak zorunludur. 1- Emtia alım satım. ile uğraşanlar: Gider kısmı toplamına dönem başındaki emtianın eklenmesi, gelir kısmı toplamına da dönem sonundaki emtianın eklenmesi sonucu bulunan toplamlar karşılaştırılır. Gelir' kısmına ait toplam gider kısmına ait toplamdan büyükse, safi kar, gelir kısmına ait toplam gider kısmına ait olan toplamdan küçükse zarar vardır. 3Kızılot a.g.e. s.1743
6 Toplamların biribirine eşit olması halinde ise, o dönemde işletmenin özsermayesinde bir farklılık olmadığı. anlaşılır. Yani işletme ne kar ne zarar etmiştir. 2 - Emtia alım, satımı ile uğraşmıyanlarda: Gelir ve Gider kısmındaki toplam karşılaştırılarak özsermayedeki değişiklikler hesaplanır. Gelir kısmına ait toplam, gider kısmına ait olan toplamdan büyükse safi kar, aksi halde zarar vardır. Toplamların birbirine eşit olması halinde 'ise İşletme o dönemde ne karne de zarar etmiştir. Yani işletmenin öz sermayesinde bir farklılık yoktur. F-BİLGİSAYARLA İŞLETME DEFTERI TUTMA ESASLARI: Maliye Bakanlığı, Vergi Usul Kanunu'nun mükerrer 257. maddesinin kendisine verdiği yetkiye dayanarak, işletme hesabı esasına göre tutulacak defterlerinde, müteharrik yapraklı olarak bilgisayarla tutulabileceğini açıklamıştır. 203 sıra No. lu VUK. Genel Tebliği ile yapılan açıklamayla, aynı zamanda bilgisayarla defter tutulmasına ilişkin genel-kurallar da getirilmiştir. Buna göre; Bilgisayar çıktısı olarak kullanılan müteharrik yapraklı defterlerin tasdikinde de, Vergi Usul Kanunu'nun defterlerin tasdikine ilişkin hükümlerine uyulması zorunlu bulunmaktadır. Müteharrik yapraklar notere onaylattırılırken, verilen tasdik numarasının, mühürle birlikte her sayfada yer alması zorunludur. Tebliğde de belirtildiği gibi, gerek bilanço esasına göre gerekse işlet me esasına göre defter tutan mükellefler diledikleri takdirde yasal defterleri bilgisayar ile tutabileceklerdir. Ancak VUK nun, kayıt nizamına ilişkin hükümlerine uyulması zorunludur Yani, defterlerin süresinde işlenmesi, inceleme isteklerinde sunulabilir şekilde hazır bulundurulması, bilgisayar kullanımı gerekçe gösterilerek, defter ibrazından kaçınılmaması gerekmektedir.