KANATLI ORAK MAKĐNESĐ
Bu eğitim modülü Avrupa Birliği Hayat Boyu Öğrenme Programı Leonardo da Vinci Yenilik Transferi Projeleri kapsamında desteklenen, Kırsal Alanda Çalışanlar için Daha Güvenli Tarım - Safer Agriculture For Employees in Rural - SAFER projesi için üretilmiştir. Koordinatör: Ondokuz Mayıs Üniversitesi-OMÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Ortaklar: Federacion Agroalimentaria de Comisiones Obreras-CCOO Đspanya Asesoria Declerq SL Estudios Europeos Đspanya Ente Nazionale per la Meccanizzazione Agricola-ENAMA Đtalya Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Uluslararası Tarımsal Eğitim Merkezi Müdürlüğü-UTEM Türkiye Ankara Üniversitesi -AÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Türk Tarım Alet ve Makineleri Đmalatçıları Birliği-TARMAKBĐR Türkiye Türkiye Ziraat Odaları Birliği-TZOB Türkiye Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü-TÜGEM Türkiye 2
Bu çalışmada; yerleştirme, çalıştırma, ayarlama, bakım, temizleme, onarım, taşıma işlerini yapan tarım makinesi kullanıcıları ve bu işlerin yapılması sırasında etkilenen diğer şahısların iş güvenliği ile ilgili karşılaşabilecekleri durumlarda yapılması gerekenler ile makinelerin güvenli imalatı ve kullanıcılara iletilmesi açısından uyulması gereken kurallar açıklanmaya çalışılmıştır. Tarım makinelerinde iş güvenliği ve kazalarla ilgili istenmeyen durumları sergileyen görsel bilgilerden hem olumsuz örneklerin edinilmesi ve içselleştirilmesindeki rolü hem de marka imajını zedelememek adına özellikle kaçınılmıştır. Bu eğitim modülündeki bilgiler ve bunlar esas alınarak üretilen bilgi kartları, video ve animasyonlara, http://safer-omu.net/ adresinden ulaşılabilir. Bu projeye ait eğitim modül ve materyallerinin tamamı ya da bir kısmı proje yasal sahibi Ondokuz Mayıs Üniversitesi nin yazılı izni alınmadan çoğaltılamaz, başka internet sitelerinde yayınlanamaz Proje materyallerini edinmek için; Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü 55139 Kurupelit-Samsun adresi ile temasa geçilebilir. 3
ĐÇĐNDEKĐLER 1. Kanatlı Orak Makinelerinin Genel Özellikleri, Parçaları ve Ayarları 1.1. Genel Özellikleri 1.2. Parçaları 2. Kanatlı Orak Makinelerinde Uyulması Gereken Emniyet Kuralları 2.1. Makine üzerinde bulunan semboller ve anlamları 2.2. Kanatlı orak makinesinin bakımı ve işe hazırlanması sırasında güvenlik 2.3. Kanatlı orak makinesinin taşınmasında güvenlik 2.4. Kanatlı orak makinesi ile tarlada çalışma sırasında gerekli güvenlik 2.5. Emniyetli stop 3. Kanatlı Orak Makinelerinde Olası Güvenlik Riskleri 4. Güvenli Kullanım Đçin Gerekli Kişisel Koruyucu Donanımlar ve Diğer Ekipmanlar 4.1. Baş koruma: 4.2. Göz koruyucular: 4.3. Kulak koruma: 4.4. El koruma: 4.5. Ayak koruma: 4.6. Solunum koruma: 4. Güvenli Kullanım Đçin Gerekli Kişisel Koruyucu Donanımlar ve Diğer Ekipmanlar 5. Kaynakça 4
1. KANATLI ORAK MAKĐNELERĐNĐN GENEL ÖZELLĐKLERĐ PARÇALARI VE AYARLARI Kanatlı orak makineleri çeşitli hububat türlerinin biçiminde kullanılan makinelerdir. Ülkemizde özellikle küçük işletmelerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Askılı tip kanatlı orak makinesi 1.1. Genel Özellikleri Kanatlı orak makinesi, tarlada çekilirken ekini biçer ve namlu (deste) halinde tarlaya bırakır. Çekilir tipte veya askılı tipte olanları mevcuttur. Kanatlı orak makinesi, hareketini mafsallı bir şaftla traktör kuyruk milinden alır. Bu hareket bir dişli grubu ile tarak kanatlarına (pervazlara) ve biçme düzeni eksantrik miline iletilir. Eksantrik düzeni de dönme hareketini gidip-gelme hareketi halinde bıçakların bağlı olduğu bıçak lamasına iletir. Taraklı kanatlar, biçilecek ekini bıçaklara yatırır ve kesme işlemi sırasında ekinin bıçakların ağzından kaçmasını önler, ayrıca biçilen ekini makinenin tablası üzerine sıyrılmasını sağlar. Tabla üzerinde yeteri kadar ürün biriktiğinde taraklı kanatlara kumanda eden otomatik mekanizmanın ipi çekildiği zaman, taraklı kanatlardan biri tabladaki ürünü sıyırarak tarlaya namlu halinde bırakır. Bu makinelerde biçme yüksekliği ayarlanabilir ve herhangi bir engele karşı da emniyet kavraması bulunmaktadır. 5
1.2. Parçaları Kanatlı orak makinesinin parçaları 1. Mafsallı Şaft 5. Makaralar ve beşik tertibatı 2. Dişli kutusu 6. Kanatlar 3. Kule 7. Tabla 4. Kayış kasnak tertibatı 6
2. KANATLI ORAK MAKĐNELERĐNDE UYULMASI GEREKEN EMNĐYET KURALLARI Yapılan araştırmalar göstermiştir ki kanatlı orak makineleri çalışma güvenliği açısından oldukça tehlikeli makineler grubundandır. Bilinçsiz ve dikkatsiz kullanıldığı zaman ciddi kazalara sebep olabilmektedir. Kanatlı orak makineleri ile çalışırken en önemli kaza nedenleri, operatörün dikkatsizliği, traktörün emniyetli stop edilmemesi ve operatör harici kişilerin emniyet kurallarına uymaması olarak sıralanabilir. Bu nedenle Kanatlı orak makinesi kullanan kişilerin aşağıda sıralanan emniyet tedbirlerine uymaları çok önemlidir. Emniyetli bir çalışma için öncelikle Kanatlı orak makinesinin kullanma ve bakım kitabı iyice okunmalı ve makinenin çalışması ile ilgili tüm konular öğrenilmelidir. En az F sınıfı sürücü belgesi olmayanlar ve makine hakkında yeterince bilgiye sahip olmayanlar bu makineyi kullanmamalıdır. Ayrıca makine üzerine yapıştırılmış tehlike uyarı işaretleri yazı, figür ve semboller de dikkatli bir şekilde gözden geçirilerek ifade edilmek istenen temalar kullanma, bakım ve ayar esnasında göz önünde bulundurulmalıdır. Emniyetiniz için kullanım kılavuzunu okuyunuz! 2.1. Makine üzerinde bulunan semboller ve anlamları Kanatlı orak makineleri üzerinde yer alan güvenlikle ilgili semboller/piktogramlar yıllara bağlı olarak değişik standartlarda makineler üzerinde yer almaktadır. Eski makineler üzerindeki standartlar OSHA/ANSI Z 535.2 standardına göre üretilmiş olup uluslar arası piyasada geçerliliğini yitirmiştir. Eski güvenlik sembollerinde aşağıda görüldüğü gibi Dikkat, Tehlike, Uyarı sözcükleri yukarıya, güvenlikle ilgili verilecek mesaj ise hemen altına yazılmıştır. Bazı güvenlik sembolleri ise makinenin kullanıldığı ülke dilinden bağımsız olması için ISO 11684 e göre üretilmiş olup sadece şekil ihtiva etmektedir. 7
ANSI Z535.4 standardına göre güvenlik etiketleri minimum güvenli görüş mesafesine konmalıdır. Bu ifadeden kişinin etiketi okuduğunda tehlikeden kaçınmak için hala zamanının olacağı bir uzaklık anlaşılmaktadır. Ülkemizdeki mevcut kanatlı orak makinesi parkının eski olması dolayısıyla bu eğitim modülünde uygulamada mevcut tüm güvenlik sembolleri ile ilgili özet açıklamalar verilmeye çalışılmıştır. Emniyet uyarı sembollerini çoğu tarım makinelerinin üzerinde ve kullanma bakım kitabında görebilirsiniz. Bunlar; Dikkat! Tehlikeye karşı uyanık olun! Emniyetinizle ilgili gibi anlamlar taşırlar. Bunlardan kırmızı zemin üzerinde olanı makinelerin üzerinde, siyah zemin üzerinde olanı ise kullanma bakım kitabında yer alır. 8
Semboller genellikle sinyal sözcükleriyle beraber kullanılır. Bunların anlamları aşağıda açıklanmıştır: TEHLĐKE, Çok ciddi, potansiyel bir tehlikenin varlığını gösterir. Eğer gerekli emniyet tedbirleri alınmazsa, bu tür bir tehlikeye maruz kalma büyük bir olasılıkla ölüme veya şiddetli yaralanmaya yol açar. Bazı kanatlı orak makinelerinde bu ifadelerin genellikle Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda DANGER kelimesi TEHLĐKE anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde uyarıya uyulmadığı durumlarda ciddi tehlikeler meydan gelebilecek yasak bir uygulamanın belirtildiğini aklınızdan çıkarmayınız. UYARI, Tehlike sözcüğüne göre daha az risk, yaralanma veya ölüm tehlikesi riskini belirtir. Bazı kanatlı orak makinelerinde bu ifadelerin Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda WARNING kelimesi UYARI anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde ağır yaralanmaya neden olabilecek potansiyel ya da görünürgörünmez bir tehlikenin olduğu bilinmelidir. DĐKKAT, Operatöre emniyetle ilgili takip edilmesi gereken yolu anlatmak için genellikle daha az tehlikeli durumlarda kullanılır. Dikkat! işareti potansiyel bir riske işaret eder. Eğer durum göz ardı edilirse, küçük veya orta dereceli bir yaralanma ile sonuçlanabilir. Bazı kanatlı orak makinelerinde bu ifadelerin Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda CAUTION kelimesi DĐKKAT anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde kanatlı orak makinesinin kullanma bakım talimatlarına ve geçerli güvenlik kurallarına uygun davranılması olası küçük veya orta dereceli yaralanmaları önleyecektir. 9
Kırmızı zemin üzerinde beyaz ünlem şeklindeki tehlike işareti üçgen şeklinde olup, kanatlı orak makinesinde meydana gelebilecek tehlikelere karşı kullanıcıyı uyarmak üzere diğer bilgi işaretleri ile birlikte kullanılmaktadır. Bunların yerleri kullanma bakım kitabında da belirtilmektedir. Kanatlı orak makinelerinin üzerinde yer alan ek uyarı ifadesi ÖNEMLĐ- IMPORTANT ise kanatlı orak makinesinin güvenliği için olup bu uyarıyı özel talimatlar takip eder. ÖNEMLĐ olarak belirtilen bu uyarı ile ilgili istenilen uygulamalara aynen uyulmalıdır. Bu talimatlara uyulmadığı zaman kanatlı orak makinesinde istenmeyen durumlarhasar meydana gelebilir. Bu uyarı ile kanatlı orak makinesinin hareketli veya hareketsiz sistemlerinde, oluşabilecek her türlü hasara karşı kanatlı orak makinesini çalıştıran- tamir-bakımını yapanlar uyarılmaktadır. CE ĐŞARETĐ CE" uygunluk işareti: Üreticinin, ilgili teknik düzenleme/düzenlemelerden kaynaklanan bütün yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve ürünün ilgili tüm uygunluk değerlendirme işlemlerine tabi tutulduğunu gösteren işareti CE Đşareti (belgesi), ürünlerin, amacına uygun kullanılması halinde insan can ve mal güvenliği, bitki ve hayvan varlığı ile çevreye zarar vermeyeceğini, diğer bir ifadeyle ürünün güvenli bir ürün olduğunu gösteren bir işarettir. 2.2. Kanatlı orak makinesinin bakımı ve işe hazırlanması sırasında güvenlik Kanatlı orak makinesiyle çalışmaya başlamadan önce bütün bağlantı elemanlarının sıkılığını kontrol edin. Hidrolik sistemle belli bir yüksekliğe kaldırılmış makinenin altına takoz koymadan makinenin tamir ve bakımının yapılmamalıdır, hidrolik sisteme güvenmeyin, Şaft muhafazası ve emniyet zinciri mutlaka takılı olmalıdır. 10
Şaft muhafazasını kesinlikle sökmeyiniz! Makineyi yağlamadan çalıştırmayın. Kayış kasnak muhafazası yerinden çıkartılmamalıdır. Kayış-kasnak muhafazasını kesinlikle sökmeyiniz! Bu makine kapalı alanlarda çalıştırılmamalıdır. Makine çalışırken kesinlikle ayar ve yağlama işleri yapılmamalıdır. Hareketli bıçaklar çok sıkı ve ya çok gevşek olmamalıdır. Makineyi ayırırken mutlaka destek ayağı kullanılmalıdır. Bakım ve onarım islerini saftı ve makineyi traktörden ayırdıktan sonra yapınız. 11
2.3. Kanatlı orak makinesinin taşınmasında güvenlik Makine traktöre takılıp trafiğe çıkmadan önce tüm emniyet tedbirleri alınmalıdır. Ayrıca makine üzerinde uyarıcı lamba veya işaretler bulunmalıdır. Kanatlı orak makinesi ile kara yolunda giderken makine taşıma için, yol durumuna getirilmelidir. Trafiğe çıkıldığında gerekli trafik kurallarına uyulmalı ve emniyet tedbirleri alınmalıdır. Kalabalık yerlerde hızlı gidilmemelidir. Traktör ile taşıma anında yükün ağırlığının yön ve fren kapasitesi başta olmak üzere yol tutuşu üzerinde doğrudan etkisi olduğu unutulmamalıdır, özellikle viraj dönüşlerinde ve eğimli yerlerde hız düşük tutulmalıdır. Yokuş aşağı inişlerde vites asla boşa alınmamalıdır. Özellikle akşam iş dönüşlerinde aydınlatmasız ve uyarıcı levha olmadan karayoluna çıkmayınız. 2.4. Kanatlı orak makinesi ile tarlada çalışma sırasında gerekli güvenlik Uykusuz ve yorgun bir halde çalışmamalı, çalışma sırasında iş dışındaki işlerle (yeme, içme, bir şeyler okumaya çalışma, çalışma alanı dışındaki yerlere bakmaya çalışmak vb.) meşgul olmamalıdır. Tablanın katlanması ve açılması esnasında dikkatli olunmalı ve kullanılmadığı zamanlarda bıçak muhafazası takılmalıdır. Makineyi kullanan kişi, makine ile tarlada çalışmaya başlamadan önce makine etrafında insan, hayvan ve özelliklede çocukları yeterince uzaklaştırmalıdır. 5 m Makina çalışırken uzakta durun! Çalışırken el ve ayak yaralanmalarına karşı maksimum dikkat gösterilmelidir. 12
El sıkışma tehlikesi! Makine çalışırken kesinlikle traktör ile makine arasına girilmemelidir ve başkalarının da girmesine izin verilmemelidir. Herhangi bir tıkanma yada arızaya kesinlikle makineyi durdurmadan müdahale edilmemelidir, Makinenin kayış kasnaklarının ve diğer hareketli parçalarının bulunduğu kısmının muhafaza kapağının kapalı olmasını sağlayın ve yerine oturduğundan emin olunuz, Kuyruk mili devrinin 540 devir/dakika yı geçmemesine dikkat edilmelidir. 540 r.p.m. Kuyruk mili devrinin 540 1/min'i geçmemesine dikkat ediniz! Tehlike anında traktör stop edilmelidir. STOP Tehlike esnasında traktörü stop edin! 13
Eğer makine ile çalışırken bir cisme çarpılırsa makineyi durdurun ve hasarı kontrol edin. Yakıt ikmali yapmak gerektiğinde yangın tehlikesinden kaçınmak için; motoru durdurun. Bir huni yardımıyla yakıtı depoya boşaltın. Yakıt deposunu kapağa kadar doldurmayın. Yakıt doldururken sigara içmeyiniz ve yanıcı maddelerden uzak durun. Makine ile tarlada çalışırken aşırı toz ve dumandan korunmak için maske kullanın. Çalışma esnasında kendinizi dönen kanatlardan ve hareketli kısımlardan koruyunuz. Çalışma esnasında makinenin herhangi bir aksamının sökülmesi gerektiğinde makineyi mutlaka durdurun. Ciddi yaralanmalar ve makinenizin zarar görmemesi için makineniz çalışırken, motordan hareket ileten kayış kasnak mekanizmasının olduğu bölgeye gerek elle gerek herhangi bir cisimle müdahalede bulunmayınız. Tablayı indirmeden önce mutlaka hidrolik pompanın dolu durumda olduğundan emin olunuz. Kanatlı orak makinesi ile çalışırken traktör hızı 6-7 km/h den fazla olmamalıdır. Kanatların devir ayarı 12-14 devir/dakika olmalıdır. Bu makineyi çalışır durumda asla kullanıcısız bırakmayın. Her çalışma günü sonunda makineyi temizleyin. 14
Kanatlı orak makinesi ile çalışırken traktör sürücüsü yanında ikinci bir kişinin bulunmasına izin verilmemelidir. 2.5. Emniyetli stop Emniyetli Stop; bir traktörü, kendi yürür bir makineyi veya traktörden hareket alan benzer makineleri çalıştırırken yapılması gereken en önemli iş güvenliği hareketidir. Emniyetli Stop un anlamı: 1. El freninin çekili olduğundan emin olmak(hareketli ekipmanlar için). 2. Tüm komuta- kontrol kollarının(vites kolları vb) emniyetli pozisyonda olduğundan emin olmak. Buna hidrolik kollarda bir ekipman bağlı ise ekipmanın indirilmesi, kuyruk mili kavramalarının boşa alınması da dahildir. 3. Motoru stop etmek ve gücü kesmek. 4. Kontak anahtarını almak. Unutmayın! Bazı makineler mekanik, hidrolik ve elektrikli olmak üzere değişik güç kaynaklarına sahip olabilir. Herhangi bir makinenin hidrolikle hareketlendirilen kısımları, kuyruk mili ile hareket verilen yerleri ve elektrikle çalıştırılan üniteleri olabilir. Bu nedenle emniyetli stop denildiğinde tüm bu sistemler kastedilmektedir. Traktörün durdurulmasında genellikle kontağın çıkarılıp alınması bu işi sağlayabilir ancak bu durdukları yerde çalıştırılan sabit makineler için geçerli olmayabilir. 15
Emniyetli Stop aşamaları aşağıdaki durumlarda uygulanmalı: 1. Operatör koltuğunu veya çalıştırma pozisyonunu terk etmeden önce. 2. Herhangi biri makineye yaklaşırken. 3. Herhangi biri makinede bir şeyle meşgul iken. EMNĐYETLĐ STOP Nasıl uygulanır? El frenini çekin Komuta kontrol kollarını Emniyetli pozisyona getirin. Motoru stop edin, gücü kesin Kontak anahtarını alın. 16
3. KANATLI ORAK MAKĐNELERĐNDE GÜVENLĐK RĐSKLERĐ VE BU RĐSKLERĐN ÇÖZÜMÜ ĐÇĐN ĐMALATINDA UYULMASI GEREKEN BAZI DÜZENLEMELER 1 Risk Düzenleme Çözüm Ezme veya ezilme TS EN ISO 12100-2 (EN 292-2) TS EN ISO 4254-1 (TS 5066 EN 1553) 1-1 1-2 1-3 1-4 1-5 1-6 Makineler mümkün olduğunca tabii olarak emniyetli yapılmalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) Güç aktarma sisteminin tüm hareketli parçaları bunlarla temas etmenin tüm risklerini önleyecek şekilde tasarımlanmalı, imal edilmeli, yerleştirilmeli aksi halde korunmalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) Sürücü ve operatör mahallinde, ayakların veya ellerin erişebileceği saha içerisinde kesme ve kıstırma noktaları olmamalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) Đmalâtçı tarafından talimat el kitabında gerekli görülen rutin yağlama ve bakım işlemleri, güç kaynağı kapalı olduğu zaman yapılabilmelidir. Sık bakım gerektiren parçalar erişilebilir olmalıdır Katlanır elemanlar yol durumunda kilitlenebilir olmalıdır (pimler, hidrolik silindirler). Çalışma konumundan yol durumuna (veya tersi) değişim, ezme veya kıstırma tehlikeleri yaratılmaksızın mümkün olmalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) Kuyruk milleri ve bunların muhafazaları, ilgili standart kurallarına uymalıdır. Kuyruk mili muhafazası ile güç giriş bağlantısı muhafazasının çakıştığı düz hat en az 50 mm olmalıdır. En düşük çakışma mesafesi, geniş açılı kuyruk milleri ve kavrama veya diğer elemanlar kullanıldığı zaman bunların koruma tertibatlarına da uygulanmalıdır. Mil muhafazasının dönmesini önleyen sınırlayıcı düzenek için uygun sabitleme noktaları sağlanmalıdır. Bağlantısız olduğu zaman makinede iletim mili için bir destek bulunmalı, fakat bu, iletim mili muhafazasının dönüşünü önlemek için kullanılan tertibat olmamalıdır Đmalâtçı tarafından gerekli görülen ve talimat el kitabında verilen rutin yağlama ve bakım işletimleri, güç kaynağı kapalı iken yapılabilmelidir. Güç kaynağı kapalıyken teknik olarak bakımın yapılamayacağı yerlerde, imalâtçı hareketli parçalarla temas edilmesini önleyecek işletim metodunu belirlemelidir. Sık bakım gerektiren parçalar kolayca erişilebilir olmalıdır. Katlanır elemanlar yol durumunda kilitlenebilir olmalıdır. Ezme veya kıstırma tehlikeleri oluşturulmaksızın çalışma konumundan yol durumuna veya tersine geçişler mümkün olmalıdır. 17
2 3 4 5 Risk Düzenleme Çözüm Makaslama Kesme veya koparma Dolanma veya takılma Kapma veya yakalama TS EN ISO 12100-2 (EN 292-2) TS EN ISO 4254-1 (TS 5066 EN 1553) TS EN ISO 12100-2 (EN 292-2) 2-1 2-2 1-1, 1-3 e ilave olarak Erişilebilir hareketli parçalarla yanlışlıkla temas edilmesini engellemek için iletici tertibat, temizlemek ve tıkanıklıkları gidermek amacıyla açılması gerekmiyorsa, sabit koruyucularla donatılmalıdır. Sık sık erişilmesi muhtemel yerlerde iletici tertibat, açmak için bir alet gerektiren koruyucularla donatılmalıdır. Bu koruyucular, açıldıklarında makineye takılı kalmalı (örneğin menteşelerle) ve bir takım gerektirmeksizin kapalı pozisyonda otomatik olarak kilitlenmelidir. Bakım veya servis hizmetleri yaparken, operatörün makinenin yükselen parçası altında çalışmasına izin vermek için istenmedik alçalmayı önleyecek mekanik destekler veya diğer kilitleme tertibatı ile donatılmalıdır. Mekanik destekleme tertibatı, desteklenecek en fazla yükün 1,5 katındaki yüke dayanmalıdır. Hidrolik kilitleme tertibatları; hidrolik silindir üzerine yerleştirilmeli, borularla hidrolik silindire bağlanmalı veya hidrolik silindire giden hortumlara yerleştirilmelidir. Son durumda hortumlar, çalışma basıncının en az 4 katı bir basınca dayanabilecek şekilde tasarımlanmalıdır. Hortumların değiştirilme aralıkları talimat el kitabında verilmelidir. Hidrolik kilitleme tertibatlarını ve mekanik destekleri tehlike bölgesi dışından kontrol etmek mümkün olmalıdır. Mekanik destekler ve hidrolik kilitleme tertibatları renkli olarak işaretlenmeli ve makine ile açık olarak tezat olmalıdır. Destekler kullanılmadıkları zaman makineye sabitlenmelidir. Destekler veya hidrolik kilitler el ile kumanda edildikleri zaman, bunların konumları ve işletim metotları makineye işaretlenmelidir. Özel talimatlar, talimat el kitabında verilmelidir. 1-1, 1-2, 1-4, 1-5, 1-6 çözümleri bu risk içinde geçerlidir. 1-1, 1-3, 1-4, 1-5 çözümleri bu risk içinde geçerlidir. 5-1 Makinenin yükleme/boşaltma işlemlerinde otomasyon Al ve mekanizasyon ile kişi sayısı azaltılarak tehlikeye maruz kalma sınırlanmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) 6 Darbe 1-1, 1-3, 1-4, 1-5, 2-2 çözümleri bu risk içinde geçerlidir. 7-1 Dönen parçaların statik ve dinamik dengelemeleri dikkate alınmalıdır. 7 Dengenin kaybolmas ı (makine veya makine parçalarınd a) TS EN ISO 12100-2 (EN 292-2) 7-2 Makineler ve parçaları, devrilmeyecek ve titreşim, rüzgar basıncı, darbe veya diğer tahmin edilebilir harici kuvvetler veya iç dinamik kuvvetler (atalet kuvveti, elektrodinamik kuvvetler) tarafından kasti olmayan hareketi yapmaya müsait olmayan kararlılık ve sağlamlıkta olacak şekilde tasarımlanmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) 18
8 9 10 Risk Düzenleme Çözüm Makine ile ilişkili kayma, sekme ve düşme tehlikeleri (mekanik özelliği nedeniyle) Đnsan hatası Enerji kaynağınd aki arıza (enerji ve/veya kumanda devrelerind eki) 11 Bağlantı hataları 12 Devrilme, makine dengesinin beklenmed i k şekilde bozulması TS EN ISO 12100-2 (EN 292-2) TS EN ISO 12100-1 (EN 292-1) TS EN ISO 12100-2 (EN 292-2) TS EN ISO 4254-1 (TS 5066 EN 1553) TS EN 12100-2 (EN 292-2) TS EN ISO 4254-1 (TS 5066 EN 1553) 8-1 9-1 Makineler çalışmayı ve bakım vb. gibi yürütülecek bütün rutin vazifelerin, mümkün olduğu kadar, zemin seviyesinde kalan bir personel tarafından, yapılmasını sağlayacak şekilde tasarımlanmalıdır. Bunun mümkün olmadığı durumlarda, bu vazifelerin emniyetle yapılmasını sağlamak amacıyla, makineler inşa edilmiş platformlara, merdivenlere veya diğer imkânlara sahip olmalı; ancak bu gibi platformların veya merdivenlerin makinenin tehlikeli bölgesine geçişe izin vermemesini sağlayacak dikkat gösterilmelidir. Az sayıda ulaşmanın gerekli olduğu durumlarda, korkuluklu, sabit merdivenler vb.leri kullanılabilir. Yürüme alanları çalışma şartları altında mümkün olduğu kadar kaymaya dirençli olan malzemeden yapılmalı ve yerden olan yüksekliğine bağlı olarak, uygun ayak dayama ve basma çıkıntıları ve destekleri sağlanmalıdır. Đnsan hatalarını en aza indirmek için makine tasarımında ergonomik prensipler ihmal edilmemelidir. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) Makinenin bütün yönleriyle bakımı ve güvenli kullanma hakkında kapsamlı talimat ve bilgiler, talimat el kitabında yer almalıdır. Bu, 9-2 EN 292-2 Madde 5.5 ile uyumlu olmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) 10-1 Makine kumanda sistemlerinin tasarlanmasına yeteri kadar özen gösterilmemesi, önceden tahmin edilemeyen ve potansiyel tehlikeli makine davranışlarına yol açabilir. Bu sebeple kumanda sistemlerinin tasarımında güvenlik prensipleri uygulanmalıdır. Kumanda sistemleri, operatör müdahalesini güvenli ve kolay şekilde yapılmasını sağlayan vasıtalarla donatılmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) 12-1 12-2 9-2, 9-3 deki çözümler bu risk içinde geçerlidir. 7-2 de ki çözüme ilave olarak Tarım makinelerini emniyetli bir şekilde taşımak için makineyi bağlama talimatı, talimat el kitabında bulunmalı ve gerektiği zaman makinede bağlama noktaları sağlanmalı ve belirlenmelidir. Hareketli aksesuarlar taşıma konumlarında kilitlenebilir olmalıdır. Makineler, sert zemin üzerinde talimat el kitabına göre park edildikleri zaman herhangi bir yönde 8,5 eğim açısına kadar dengede kalacak şekilde tasarımlanmalıdır. Bu kural kullanılması muhtemel aksesuarlar takılıyken ve takılı değilken sağlanmalıdır. Tekerleklerin dışındaki herhangi bir destekleme tertibatı (dayaklar, avara demirleri) zemine en fazla 400 kpa basınç yapacak kadar bir taşıma yüzeyine sahip olmalıdır. Avara demirleri veya benzer düzenekler de yol durumlarında kilitlenebilir olmalıdır. Sürücü ve/veya operatörün avara demirlerinin yol durumunda olduklarını görmesi mümkün olmalıdır. Đşletim esnasında veya dururken gerekli denge, sadece belirli önlemlerle veya makineyi özel bir şekilde kullanmak suretiyle sağlanabilir. Bu olay, makinede ve/veya talimat el kitabında belirtilmelidir. Asılır makinenin güvenli şekilde depolanması için destekleme tertibatı varsa, bu, makineye bağlanacak şekilde yerleştirilmelidir. En alçak bağlama noktaları zeminden en az 200 mm yukarıda olmalıdır. 19
13 14 15 Risk Düzenleme Çözüm Yüksek basınçlı sıvı püskürtme Kişilerin kayması, tökezleme si ve düşmesi (makine ile ilgili) Makineler arasındaki güç aktarımınd an kaynaklan an TS EN ISO 4254-1 (TS 5066 EN 1553) TS EN ISO 4254-1 (TS 5066 EN 1553) 13-1 14-1 14-2 Basınçlı hortumlar, borular ve elemanlar kopmaları durumunda, işletim konumundaki operatöre içindeki sıvı ile zarar vermeyecek şekilde yerleştirilmeli veya siper edilmelidirler. Tüm platformlar düz, kaymaz yüzeyli ve gerekirse tahliye kanallı olmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) Sürücü veya operatör mahallerinin dışındaki yerlere (servis hizmeti veya bakım yerlerine giden) geçiş, ayak destekleriyle (demir parmaklık veya basamaklar) ve el tutaklarıyla sağlanmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) 1-1, 1-4 daki çözümler bu risk içinde geçerlidir 20
4. GÜVENLĐ KULLANIM ĐÇĐN GEREKLĐ KĐŞĐSEL KORUYUCU DONANIMLAR VE DĐĞER EKĐPMANLAR Tarım makinelerinin tümünde olduğu gibi kanatlı orak makineleriyle çalışmada da uygun kıyafet giyilmesi ve koruyucu ekipmanlar kullanılması son derece önemlidir. 4.1. Baş koruma: En etkin baş koruyucu sert şapkalardır. Bu tür şapkalar seken, düşen objelere karşı koruma sağlar. 4.2. Göz koruyucular: Kanatlı orak makineleri de diğer tarım makinelerinde olduğu gibi çalışma esnasında etrafa yoğun bir şekilde saman ve toz zerrecikleri dağıtacaktır. Eğer traktörümüz kabinli değilse uygun bir göz koruyucu ile bu tür olumsuz etkilerden gözlerimizi koruyabiliriz. 4.3. Kulak koruma: 21
Çiftçiler ortalama işitme kaybından daha yüksek işitme kaybına maruz kalırlar. Traktörün motor gürültüsü ile traktörden hareketini alan kanatlı orak makinesinin gürültüsü toplamda işitme kaybına yol açabilecek seviyelere ulaşabilir. Bu nedenle uygun kulak ses kesiciler veya tıpaları kullanılmalıdır. 4.4. El koruma: Kanatlı orak makinesinin ayar - bakımları ve tamiri esnasında kayış ve kasnaklar, dişliler, bıçaklar, demir çapakları yaylı kapaklar vb. ellerimiz için tehlike oluşturabilecek parçalardandır. Eldiven kullanılmalıdır. 4.5. Ayak koruma: Kanatlı orak makinesinin bakımı, tamiri sırasında takoza alınan makine bir nedenden dolayı takozdan kurtulup yere oturabilir. Yere oturduğu parçalardan herhangi birisi de ayaklarımıza denk gelebilir. Bu gibi ağır cisimlerin ayaklarımıza zarar vermemesi için ve aynı zamanda çalışma esnasında ve traktöre inip binerken yere daha sağlam basarak kaymamak için bir iş ayakkabısı giyilmesi önerilmektedir. 22
4.6. Solunum koruma: Kanatlı orak makinesinin ürettiği toz ve küçük saman parçalarını filtre ederek solunum yollarımızı koruyucu filtreler kullanılmalıdır. Bunlar toz ve değişik parçacıkları tutar. Sap ve saman içerisindeki küf, çok şiddetli alerjik reaksiyona yol açabilir. 23
5. KANATLI ORAK MAKĐNESĐ GÜVENLĐĞĐ ĐLE ĐLGĐLĐ MEVZUATLAR MAKĐNA EMNĐYETĐ YÖNETMELĐĞĐ (2006/42/AT) TANITMA VE KULLANMA KILAVUZU UYGULAMA ESASLARINA DAĐR YÖNETMELĐK CE UYGUNLUK ĐŞARETĐNĐN ÜRÜNE ĐLĐŞTĐRĐLMESĐNE VE KULLANILMASINA DAĐR YÖNETMELĐK GARANTĐ BELGESĐ UYGULAMA ESASLARINA DAĐR YÖNETMELĐK TS 3100 Tarım Makinaları-Biçme Makinaları-Parmaklı Biçme Tertibatı TS 4617 V-Kayışları- Eksiz, Tarım Makinalarında Kullanılan TS 5776 Tarım Makinalarında Aydınlatma, Işıklandırma ve Sinyalizasyon Kuralları TS EN 349+A1 Makinalarda güvenlik - Đnsan vücut azalarını ezilmeye karşı korumak için asgari açıklıklar TS EN ISO 4254-1 Tarım Makinaları-Güvenlik - Bölüm 1:Genel Kurallar TS EN ISO 12100-1 Makinalarda güvenlik - Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler - Bölüm 1: Temel terminoloji, metodoloji TS EN ISO 12100-1/A1 Makinalarda güvenlik - Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler - Bölüm 1: Temel terminoloji, metodoloji TS EN ISO 12100-2 Makinalarda güvenlik Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler Bölüm 2: Teknik prensipler TS EN ISO 12100-2/A1 Makinalarda güvenlik Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler Bölüm 2: Teknik prensipler TS EN ISO 13857 Makinalarda güvenlik- Kol ve bacakların ulaşabileceği bölgelerde tehlikenin önlenmesi için güvenlik mesafeleri Đ TS EN ISO 14121-1 Makinalarda Güvenlik-Risk analizi-bölüm 1: Prensipler TS EN 15811 Tarım makinaları - Güç iletene hareketli parçalar için mahfazalar - Mahfazanın aletle açılması TS EN 61310-1 Makinalarda güvenlik- Gösterim, işaretleme ve harekete geçirme - Bölüm 1: Görülebilir, işitilebilir ve dokunulabilir işaretler için kurallar 24
TS EN 61310-2 Makinalarda güvenlik - Gösterim, işaretleme ve harekete geçirme - Bölüm 2: Đşaretleme ile ilgili özellikler TS EN 61310-3 Makinalarda Güvenlik-Gösterim, Đşaretleme ve Harekete Geçirme- Bölüm 3: Harekete Geçirici Mekanizmaların Yerleştirilmesi ve Çalıştırılması Đçin Kurallar TS ISO 11684 Tarım ve Orman Makinaları, Traktörler, Motorlu Çim Biçme Makinaları ve Bahçe Ekipmanları Đçin Güvenlik Đşaretleri ve Tehlikelerin Resimli Gösterilmesi- Genel Kurallar, 25
7. KAYNAKÇA Ertuğrullar, 2009, Kanatlı orak makinesi bakım ve kullanım katalogu. Gölbaşı, M., (2002). Tarım Alet-Makine ve Traktörlerin Kullanımından Kaynaklanan Đş Kazaları Nedenlerinin ve Tahmini Kaza Maliyetleri Đndeksinin Belirlenmesi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara. Gölbaşı, M.; 2006 Tarım Makineleri Kazaları. Çiftçi Eğitim Serisi No: 15, Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Yayın Dairesi Başkanlığı Basımevi, Ankara. Gölbaşı, M.; Başaran, H.; Çiftçi, Ö.; Kılınç, S.; Akkurt, M.; Engürülü, B.; Kasap, E.; 2000.Tarım Alet Ve Makinelerinin Tamir Ve Bakımı. Ders Araç Ve Gereçleri Makine Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Isbn 975-407-059-8, Bms Matbaacılık, Ankara. Gölbaşı, M.; Çiftçi, Ö.; Başaran, H.; Akkurt, M.; Engürülü, B.; 2001. Tarım Makinelerinde Đş Güvenliği, Ders Araç Ve Gereçleri Makine Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Isbn 975-407-072-5, Bms Matbaacılık, Ankara. http://www.gunesisguvenligi.net/baretler.htm http://www.kascert.com/goster.aspx?metin_id=262 http://www.nam.com.tr/index.php?p=productslist&icategory=35 http://www.naturel.gen.tr/?mod=cat&cat_id=110,118 http://www.odekkoyu.org.tr/graphics/harman_kaldirma/harman_kaldirma6.jpg Makina Emniyeti Yönetmeliği (2006/42/At), 2009, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Özapalılar, 2009, Kanatlı orak makinesi kullanım kılavuzu. Ulutaş, 2009, Kanatlı ekin biçme makinesinin teknik özellikleri 26