ESKİŞEHİR TİCARET ODASI ESKİŞEHİR EKONOMİSİNİN GENEL YAPISI Ocak, 2014 1
KONUM VE SOSYAL YAPI İstanbul un 315 kilometre doğusunda, Başkent Ankara nın 240 kilometre batısında yer almaktadır. Eskişehir Batı Anadolu nun kapısı olmanın coğrafi avantajına sahiptir. Önemli bir ekonomi merkezi olmasını demir ve karayollarının kesişim noktasında olmasına, ticaret ve endüstrinin gelişimine, zengin maden yataklarına borçludur. Eskişehir 13.925 kilometrekarelik alanı ile Türkiye nin %1,8 ini kaplamaktadır. Deniz seviyesinden 792 metre yüksektedir. Şehrin nüfusu 789 bindir. Nüfusun yaklaşık 659 bini kent merkezinde yaşamaktadır. 2
ESKİŞEHİR GENEL İSTATİSTİKLERİ Yüzölçümü 13.925 Km² Nüfus 789.750 Nüfus Yoğunluğu Nüfus Dağılımı 54.72 Kişi / km² %90 Şehir, %10,00 Kırsal İlçe Sayısı 14 Belediye Sayısı 29 Köy Sayısı 371 Ortalama Yükseklik Toprak Dağılımı 792 m %42 Tarım Arazisi %25 Çayırlık Arazi % 26 Orman Sosyo Ekonomik Büyüme Oranı 81 Şehir İçinde 7.Sırada Eskişehir insan kaynakları yönüyle yüksek bir eğitim düzeyine sahiptir. Nüfusun %99 okuryazardır. Şehir Merkezinde 2 tane devlet üniversitesi vardır. Türkiye de 1 den fazla üniversitesi olan 4 şehirden biridir. Ticari ve endüstriyel gelişmelerden dolayı sosyal ve ekonomik hayat hızla gelişmektedir. Bu gelişme Türkiye İstatistik Kurumu verilerinde ve Devlet Planlama Teşkilatı nın yayınlarında endüstri, sosyal ve ekonomik hayat ölçütü ile 81 il içinde 7. sırada yer almaktadır. CNBC-E İşletme Raporuna göre Eskişehir insan gelişmişlik açısından Türkiye nin 3. şehri olarak belirlenmiştir. Eskişehir in şehirleşme oranı %88 olup, kişi başına düşen milli gelir yaklaşık 14.000 Dolardır. 3
EKONOMİK YAPI Bölge ekonomisinde ana sektörlerin dağılımı aşağıdaki gibidir; ticaret ve hizmetler %60, sanayi %30 tarım %10. ESKİŞEHİR EKONOMİSİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI TİCARET VE HİZMET % 60 SANAYİ % 30 TARIM % 10 Diğer taraftan Eskişehir de üretilen ürünlerin bazıları Türkiye pazarında önemli paylara sahiptir. Bölgemizde üretilen ürünlere yönelik bazı araştırmalar uçak motorlarında ve dizel lokomotif üretiminde bölgemizin ulusal üretimin %100 ünü karşıladığını göstermektedir. Bölgemizin boraks rezervleri ülkemiz ihtiyacının tamamını karşılamakta ve büyük bir bölümü de ihraç edilmektedir. Dünya Boraks rezervlerinin %60 ı bölgemizde bulunmaktadır. Eskişehir, hem KOBİ lerin hem de büyük firmaların yer aldığı, ülkemizin önemli bir endüstri merkezidir. Bölgemizde tek sektör değil birçok sektör gelişme göstermektedir. Makine, metal ve gıda sektörleri sanayinin %70 ini oluşturmaktadır. Seramik sektörü son yıllarda gelişme trendi göstermektedir. Tekstil endüstrisi toplamda %7 paya sahiptir ve yeni yatırımlar devam etmektedir. 4
ESKİŞEHİR İN SANAYİ ÜRETİM SEKTÖRLERİ Sektör Değer Makine ve Metal Ürünleri % 40 Gıda % 32 Toprak ve Seramik % 15 Tekstil % 7 Diğer % 6 Eskişehir Organize Sanayi bölgesi Türkiye nin en geniş OSB sidir. Bugün 32 milyon metrekare Alana ulaşmıştır. Bölgede 350 aktif firma sınaî işletme bulunmaktadır ve yaklaşık 26 bin kişi çalışmaktadır. Ayrıca EOSB nin kendi enerji santrali vardır. İlgili santral aracılığı ile bölgedeki fabrikalara düzenli ve kaliteli enerji üretmektedir. YILLARA GÖRE ESKİŞEHİR TİCARET ODASI ÜYE SAYISI Tarih boyunca Eskişehir ülkemizde parlayan bir ticaret merkezi özelliğine sahip olmuştur ve bugün Orta Batı Anadolu nun ticaret merkezi olmaya devam etmektedir. Kentin gelişimi ile ticari hayat da şehir merkezinde hızla gelişime göstermiştir. Son yıllardaki sanayide yaşanan gelişmeler ticari hayata da canlılık getirmiştir. Eskişehir Ticaret Odasının üye sayısı 1985 yılında 3889 iken 2013 itibariyle 14.000 olmuştur. Odamız üye sayısındaki artış ticaret ve hizmetlerde hızlı gelişmeyi işaret etmektedir. 5
ESKİŞEHİR İN DIŞ TİCARETİ Geçtiğimiz 8 yıl içerisinde 2005 yılından 2012 yılına kadar Türkiye nin ihracat hacmi 2 katın biraz üzerinde bir artış gösterirken aynı dönemde Eskişehir in ihracat hacmi ise 3 katın üzerinde bir oranda artış göstererek Türkiye ortalamasına üzerinde seyretmiştir. ESKİŞEHİR VE TÜRKİYE NİN İHRACAT PERFORMANSI Yıllar Eskişehir ($) Türkiye ($) 2005 261.555.175,33 73.476.408,143 2006 337.644.547,89 85.534.675,518 2007 472.117.765,83 107.271.749,904 2008 605.167.486,55 132.027.195,626 2009 569.561.899,11 102.135.006,198 2010 636.501.161,65 113.685.989,000 2011 719.516.259,26 133.301.459,479 2012 831.362.978,00 151.695.192,424 2013 812.208.740,00 151.707.001,976 Eskişehir in AB 27 ülkesine olan ihracatı düzenli olarak artmaktadır. 2005 den 2011 a oran %40,40 dan %59,4 e yükselmiştir. Özellikle son 2 yıldır düzenli bir artış seyretmektedir. Ticari partnerlerin başında genellikle AB 27 nin lider ülkeleri gelmektedir. Almanya, Fransa, İspanya ve Belçika düzenli ticari ortaklar olarak görülmektedir. ESKİŞEHİR İN İHRACAT DAĞILIMI Bölgeler 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 AB+Serbest Ticaret Antlaşması İmzalanan Bölgeler 40,40 % 47,20 % 51,60% 50,9% 56,50 % 58,60 % 59,40 % 51,70 % Diğer Ülkeler 59,6% 52,8% 48,4% 43,5% 45,20 % 41,40 % 40,6 % 48,30 % 6
BÜYÜK SANAYİ DALLARI Türkiye'nin en önemli kamu kurum yatırımları Eskişehir'de bulunmaktadır; Eti Bor A.Ş, (Kırka Boraks Tesisleri) TÜLOMSAŞ (Türkiye Lokomotif ve Motor Fabrikası) TEI (TUSAŞ Motor Sanayi A.Ş) Bor Mineralleri Bor, atom numarası 5 ve kimyasal sembolü B olan kimyasal elementtir. Bor mineralleri, sanayide sayısız denecek kadar çok çeşitli işlerde kullanılmaktadır. Bor minerallerinden elde edilen boraks ve borik asit; özellikle nükleer alanda, savunma sanayisinde, jet ve roket yakıtı, sabun, deterjan, lehim, fotoğrafçılık, tekstil boyaları, cam elyafı ve genellikle kâğıt sanayinde kullanılmaktadır. Bu değerli maden Eti Kırka Bor İşletme Müdürlüğü tesislerinde Eskişehir ilinin 70 km. güneyindeki Kırka bucağının 4,5 km. batısında çıkartılmaktadır. Kırka Sarıkaya yatağı dünyanın en büyük rezervlerinden biridir. 7
Demiryolu Sanayi Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş. TCDD'nin lokomotif ihtiyacını karşılamak için Eskişehir'de kurulmuş, TCDD'ye bağlı bir ortaklık olan ticari bir şirkettir. Türkiye'nin sanayileşmesinde bir kilometre taşıdır. 1894 yılında Almanlar tarafından Anadolu-Bağdat demiryolu ile ilgili olarak buharlı lokomotif ve vagon tamiri ihtiyacını karşılamak üzere Anadolu-Osmanlı Kumpanyası adı ile kurulur. TÜLOMSAŞ (Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayi A.Ş.) Türkiye nin ciddi bir tecrübeye ve geçmişe sahip olan tek lokomotif üreticisi ve bakımcısı konumundadır. 7 üretim bandı, 2000 e yakın tecrübeli ve kalifiye personeli ve 176.000 i üretim alanı olarak kullanılan 500.000 m2 lik kullanım alanıyla TÜLOMSAŞ ülkemizin en büyük ağır sanai kuruluşlarından biridir. Yıllık 60 lokomotif, 10 bakım aracı, 500 yük vagonu, 100 dizel motor, 100 alternatör, 400 çekici motor üretimi ve 2500 tonluk çelik ve demir döküm kapasitesiyle TÜLOMSAŞ, Türk ağır sanayinin lokomotifi pozisyonundadır. 8
Uçak Sanayi TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş. (TEI) TEI 1985 yılında; Türk Hava Kuvvetleri bünyesine girecek F-16 uçağı ve bu uçağa güç veren F110 motorunun Türk Savunma sanayiine kazandıracağı yüksek teknolojiler kapsamında stratejik bir iş modeli olarak kurulmuştur. Kuruluş amacı, uçak motorlarının ve diğer gaz türbinli motorların Ar-Ge, tasarım, üretim, bakım, onarım, revizyon, modifikasyon ve modernizasyonu konularında Türkiye de modern bir uçak motor endüstrisinin kurulması, işletilmesi ve idamesidir. TEI, Parça ve Modül Üretimi, Motor Montaj ve Test, Bakım Onarım ve Revizyon, Servisler, Motor Tasarımı ve Ürün Geliştirme faaliyet alanlarında havacılık sanayiine yüksek kaliteli ürünler sunmakta, dünya çapında bir üretim ve tasarım merkezi olarak nitelendirilmektedir. TEI gelirlerinin büyük bir bölümü ihracattan oluşmakta olup, ileri teknoloji gerektiren bir alanda ülkemizin en büyük ihracatçıları arasındadır. TEI, Türkiye nin 500 büyük sanayi kuruluşu arasında üretimden satışlarda 209 ncu, ihracatta ise 56 ncı sıradadır. TEI, 2012 Yılı Savunma ve Havacılık Sektörü Türkiye İhracat İkincisidir. Çalışan sayısını özellikle son yıllardaki büyümeye paralel olarak 1500 lere yaklaştıran TEI, yan sanayisi de dikkate alındığında Eskişehir ve çevresinde binlerce kişiye istihdam sağlamaktadır. 9
Ford Otosan Kamyon, Motor ve Aktarma Organları Fabrikası 1,1 milyon m2lik alana kurulmuş olan Ford Otosan İnönü Fabrikası nda Ford Cargo kamyon, çekici ve Ecotorq motorlar üretilmektedir. 1982 yılından beri %100 Türk işgücü ile çalışan Ford Otosan İnönü Fabrikası, yıllık 10000 adet kamyon üretim gerçekleştirmektedir. Ford Cargo kamyonlar üretiminde 1500 kişilik çalışanı ve 240 kişilik Ar-Ge mühendislik kadrosu bulunmaktadır. Yurtiçinde 30 kamyon yetkili satıcısı, 59 yetkili servis ve yurtdışında Rusya, Türki Cumhuriyetler, Doğu Avrupa, Afrika ve Ortadoğu da olmak üzere 50 ye yakın ülkede; dünyanın dört bir yanındaki müşterilere ulaşıyor. 10
Beyaz Eşya Sanayi Türkiye deki Buzdolabı üretiminin %60 ı ve Soğutucu kompresörleri üretiminin %95 i Eskişehir deki tesislerde gerçekleştirilmektedir. Eskişehir sanayii içinde Beyaz Eşya Ana ve Yan sanayii de önemli bir paya ve ağırlığa sahip bulunmaktadır. Eskişehir'de tek çatı altında dünyanın en büyük buzdolabı fabrikası, yıllık 4 milyon adetlik kapasitesiyle her 5 saniyede bir buzdolabı üretilmektedir. Bölgemizin önemli yatırımlarından Buzdolabı Fabrikası'nın üretim politikalarında yan sanayiye ağırlık verecek yönde gösterdikleri değişiklik bölgeye olan yatırım taleplerini bir anda arttırmıştır. Kısa süre içinde plastik, metal eşya sektöründe yoğunlaşan ve orta ölçekli sayılabilecek bu yatırım il sanayisine yeni bir hareket getirmiştir. Bununla birlikte Beyaz eşya sektörü yatırımlar ile birlikte gelişme göstermiş, Beyaz eşya, fırın ve diğer pişirici cihazlar ile kurutma makinesi ürün gruplarında ana ve yan sanayi alanlarında özel sektör yatırımları Eskişehir de hızlı artış göstermiştir. 11
ESKİŞEHİR KÜLTÜREL DEĞERLERİ Antik Midas Şehri Bölgemizde önemli yapıtları olan Firikler, dini merkez olarak Antik Yazılıkaya kentini seçmişlerdir. Han ilçesi, Yazılıkaya Köyündedir. Kayalık bir platform üzerinde, Erken Tunç Çağlarda yerleşim görmüştür. Antik şehirde, Hitit Kültürü ne ait kaya kabartmaları görülmektedir. Hititlilerden sonra bir Firik Kenti olarak gelişen Yazılıkaya da Firik Kültürü ne ait kale duvarları, yerleşim yerleri, kaya kabartmaları, kaya anıtları su sarnıçları, sunak yerleri, karlıklar, kaya mezarları basamaklı anıtlar nişler, antik yol doğa şartlarından etkilenmişlerse de günümüze ulaşabilmişlerdir. 12
Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı Midas Anıtı Tanrıçaların açık yalın yarlarda olduğuna inanan Frik ler tapınak cephesi biçiminde işledikleri kayalar önünde dinsel törenlerini yaparlardı. Yazılıkaya platformunun doğu yamacında yaklaşık 17 metre yüksekliği ile dünyanın en önemli kaya anıtlarından birisi olan Yazılıkaya Frikler tarafından Kral Midas adına Ana Tanrıça Kibele ye sunulmuştur. 13
Odunpazarı Odunpazarı semti kentin güneyindeki tepelerde kurulmuştur. Geleneksel Anadolu Türk Mimarisi örneklerini koruyan semt kıvrımlı yolları çıkmaz sokakları, ahşap süslemeli bitişik düzenli cumbalı evleri ile örf adet ve geleneklerini koruyarak günümüze kadar gelmiştir. Odunpazarı Konutları genelde iki tip olarak yapılanmıştır. İlk tip konutların girişleri sokaktan bahçeleri arkadandır. İkinci tip konutlar ise bahçeler önde konutlar bahçe içinde olacak şekilde; 1, 2 veya 3 katlı olarak yapılmıştır. Konutlar genelde bir sofa ve etrafındaki odalardan oluşmaktadır. Odunpazarında dinsel ve sosyal amaçlı yapılar, kamu yapıları ve ticari yapılar bulunmaktadır. Kurşunlu Camii ve Külliyesi, Çoban Mustafa Paşa tarafından 1525 de bir külliye halinde yapılmıştır. Akoğlan Camii, Müftü Camii, Tiryakizade Hasan Paşa Camii, Sivrioğlu Camii, Şeyh Sahabettin Türbesi dini yapıların en önemlileridir. Kamu yapılarının başında Birinci ulusal Mimarlık dönemi üslup ve yapısal özellikleri taşıyan Atatürk Lisesi, Cumhuriyet Tarihi müzesi(eski Askerlik Şubesi) ve Mal Hatun İlkokulu gelmektedir 14
Eskişehir Atatürk Lisesi Lületaşı Eskişehir yöresi tarihin en eski çağlarından beri insanların yaşaması için çok uygun doğal şartlara sahiptir. Bu uzun geçmişi incelemek için yapılan arkeolojik çalışmalar sırasında, lületaşının yaklaşık beş bin yıl önceden bilindiği, daha sonra da değişik amaçlarla kullanıldığı tespit edilmiştir. Bununla birlikte lületaşı içme alışkanlığının yaygınlaşmasından sonra bütün dünyada tanınmıştır. Lületaşı, magnezyum ve silisyum, termal suların etkimesiyle oluşturduğu çok özel bir mineraldir. Yerin metrelerce altından tane tane kazıp çıkarmaya işlemeye değecek irilik ve beyazlıkta, dünyada sadece Eskişehir de bulunur. Çok hafifi ve gözenekli olan lületaşı kurutulduktan sonra tekrar neme veya herhangi bir gaza maruz kalırsa bu nemi veya gazı büyük ölçüde emer, tekrar kururken de bu nemin veya gazın içindeki artıkları bünyesinde tutar. Bu temel özelliği dolayısıyla çok uygun bir pipo malzemesi, aynı zamanda pek çok sanayi dalında iyi bir absorban, filtre yalıtım ve dolgu malzemesidir. 15
Termal Yeraltı suları ve sıcaksu kaynakları açısından oldukça zengin olan Eskişehir ovasında yüzeyin yaklaşık 3-5 metre altında bir sıcak su tabakası bulunur. ilk çağlardan beri sıcak su kaynaklarının önemli olduğu, bir sağlık ve kaplıca şehri olan Eskişehir ili sınırları içinde çok sayıda sıcak su kaynağı, hamam, kaplıca ve içme suyu kaynağı bulunur. Önemli sıcak su kaynakları ise şehrin merkezinde bulunan ve Sıcaksular olarak adlandırılan bölgede toplanmıştır.bu bölgede çok sayıda hamam bulunur. Hamam sularının ısısı 35-55 C dir. Şehir merkezlerinde termal oteller yanı sıra Sakarılıca, Kızılinler, Hamamkarahisar, Yarıkçı, Uyuzhamam, Hasıca Kızılay Kampı gibi merkezler şifa bulmaya gelen yerli yabancı turistleri ağırlamaktadır. Yunanlı yazarı Athenaios un İ.S. 200 yıllarında Dorylaion yakınlarındaki sıcak sular zevkle içilir diye yazması sıcak suların antik çağlardan beri bilindiğini gösterir. 16