Kazım ÇAPACI Franz LISZT 22 Ekim 1811, Macaristan ö.31 Temmuz 1886, Bayreth, Almanya. Müzisyen, besteci, piyanist, orkestra şefi, müzik öğretmeni. XIX. yüzyılın en önemli piyanistlerinden birisi, senfonik şiir tarzının yaratıcısı olan bestecidir. Programlı müziğin devamı olan senfonik şiirin babası olarak bilinir. İstanbul dahil olmak üzere tüm Avrupa yı gezerek piyanoyla konser vermiştir. Büyük bir piyano virtüözü olan Liszt birçok bestecinin eserlerini piyanoya uyarlamıştır. Macar Rapsodileri en beğenilen eserlerindendir. 22 Ekim 1811 de Macaristan ın Doborján (Raiding) kentinde doğan küçük Putzi (Franz Liszt), ilk piyano derslerini 1
onun müzik dehasını keşfeden babasından aldı. Macar soyluları 6 yıl boyunca bu çocuk dahiye maddi destek sağlamayı kabul edince küçük yaşta babası ile Viyana ya giderek Antonio Salieri den ve Beethoven in öğrencilerinden Karl Czerny den dersler aldı. 12 yaşına geldiğinde dinleyicilerin, diğer müzisyenlerin ve kralların takdirini toplayan bir konser piyanisti olmuştu. Konservatura girmek için geldiği Paris te, yabancı olduğu gerekçesiyle okula alınmadıysa da özel ders alarak teori ve beste çalıştı; ilk ve tek operası Don Sache yi ve çeşitli piyano eserlerini besteledi. bitiremeyeceği Devrim Senfonisi ni yazmaya başladı. Besteciliğinin öne çıktığı bu dönemde Alphonse de Lamartine in şiirlerini solo piyano için besteledi. Hector Berlioz ile tanıştı. 1832 de kemancı Niccolo Paganini yi dinlemesi, yeniden virtüözlüğe ilgi duymasına neden oldu. Pagani nin La Campanella sı üzerine bir fantezi yazdı. 1833 de Berlioz un Fantastik senfonisini piyanoya uyarlamayı başardı. Paris günlerinde o sıralar Polonya'dan gelmiş olan Chopin'in yeteneğini duyup onu kendine rakip olarak düşündüyse de sonraları çok iyi arkadaş oldular. 1834 de babasını kaybettikten sonra henüz 15 yaşında iken piyano dersleri vererek annesinin geçimini sağlamaya çalışan Liszt, müziğe ilgisini kaybetmeye ve bu mesleğin anlamını sorgulamaya başladı. Kendisini edebiyat ve dini konulara kaptıran Liszt in bu ilgilerinin etkisi hayatına ve eserlerine yansıdı. 1830 Devrimi ile yeniden sanata ve hayata dönmeye karar verdi. Asla Franz Hanfstaengl tarafından yapılan resmi, 1858 Fırtınalı bir ilişki yaşadığı Agoult Kontesi Marie ile 1834 de tanıştı. Kocasını terk eden kontes ile İsviçre ve İtalya da yaşadılar, 3 çocukları oldu. 2
Daha sonraları çok yakın arkadaşlık kurduğu ünlü opera yazarı Wagner'le arkadaşlık kurdu. planlanan Beethoven üstlendi. anıtının maliyetini 3 çocuğundan biri olan Cosima evli olmasına rağmen babası yaşındaki ve babasının çok iyi bir arkadaşı olan Wagner'le yasak aşk yaşaması iki arkadaşın arasını açtı. 1835 deki İsviçre seyahati sırasında piyanist Sigismond Thalberg in Paris teki başarılarını duyunca Piyanonun Kralı ününü pekiştirmek için bir piyano düellosu yapmak üzere Paris e gitti. 1840-1847 arasında çıktığı turnede İrlanda dan Türkiye ye, Portekiz den Rusya ya kadar pek çok yeri dolaştı. 18 Haziran 1847'de Padişah Abdülmecit'e Dolmabahçe Sarayı'nda bir konser verdi. 1844 te ününün doruğunda iken manikdepresif eşi Marie d'agoult ile evliliğini bitirdi; Kiev de tanıştığı çarın yardımcısının karısı Prenses Carolyne Sayn-Wittgenstein ile birlikte oldu ve sahne konserlerine son verdi. Macar ressam Miklós Barabás tarafından yapılan resmi, 1847 Daha sonra piyano resitali kavramını geliştiren Liszt, büyük bir konser turuna çıktı, hayır dernekleri yararına konserler verdi, her yerde ilgiyle karşılandı. Konserleri sayesinde küçük yaşta kaybettiği ülkesin Macaristan daki sel felaketinde hayatını kaybedenlere bağışlamak üzere büyük bir gelir elde etti ve Bonn da yapılması Liszt, konser piyanisti kariyerine son verdikten sonra, 1848 de Weimar da orkestra şefliğine başladı ve kenti, Avrupa kültürünün buluşma merkezi haline getirdi. Bu görevi sayesinde Verdi, Wagner ve Berlioz un yeni operalarını yönetti. Aynı dönemde en önemli eserlerini besteledi, genç piyanistlere ders vererek «Altenberg Kartalları» diye anılan yeni bir piyanist kuşağı yetiştirdi. 1858 de muhafazakarların, 3
kendisinin ve öğrencilerinin eserlerine yoğun eleştirileri üzerine görevinden ayrıldı. 20 Mayıs 1886 yılında birileri tarafından ölüm tehditi aldı. Tehditten sonra güvenliğini arttırdı ve vasiyet yazdırdı. 1861-1869 yılları arasında daha çok Roma da yaşadı ve dini kitaplar yazdı, rahiplik dersleri aldı ve onur rahibi oldu. 1870 den sonra ise Roma, Weimar ve Budapeşte arasında seyahat ederek ömrünün sonuna kadar öğretmenlik ve piyanistliği sürdürdü, Budapeşte Müzik Okulu nu kurarak ilk başkanı oldu. 31 Temmuz 1886 da, bir festival nedeniyle bulunduğu Beyrut ta zatürreye yakalanarak hayatını kaybetti. Ölümü Liszt'e 5 Aralık 1849 yılında bir suikast girişimi oldu. Evinden çıkarken bıçaklandı. Bir süre hastanede yattıktan sonra eski sağlığına kavuştu. 10 Ocak 1850 tarihinde yeniden suikast girişiminde bulunuldu. Ancak Liszt'in koruyanları tarafından engellendi. 31 Temmuz 1886'da evinde öldü. Budapeşte de gömülmeyi vasiyet etmiş olmasına rağmen Bayreuth a gömüldü. Zature hastalığından öldüğü süsü verildi. Ancak daha sonra öldürüldüğünü ve katilin ortadan kaybolduğu açıklandı. Katil hiçbir zaman ele geçemedi. Sürekli öldürülmeye çalışılmasının sebebi bilinmemektedir. Ancak Liszt'in yasadışı işlerde bulunduğu iddiaları vardır. Liszt yaşarken kendisine yapılan öldürme girişimlerini kendisini kıskananların yaptığını söylemiştir. Hastalıkları (Jasna Pucarin-Cvetkovi, 2011) Göğüs semptomları, hemoptizi, ateş, baş ağrısı, bronşit, larenjit, rekürran diare, kilo kaybı, kronik nefes darlığı. Otopside : solunum sistemi hastalıkları (amfizem, kistik fibrozis, a1-antitrpisin yetmezliği, bronşiektazi, tüberküloz), pulmoner hipertrofik osteoartropati, 4
karaciğer sirozu, hepatit, pankreas yetmezliği. Tüberkülozdan söz edilmiş ama kistik fibrozis olasılığı daha fazla. Budapeşte Franz Liszt Müzik Akademisi Fotoğraf Franz Hanfstaengl, Haziran 1867. Budapeşte deki dairesinde piyanosu Ölümünden birkaç ay önceki fotoğrafı. Fotoğraf - Nadar 5
6