ŞİLİ TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Nüfus 15,5 milyon (2002) Yüzölçümü 756. 946 km 2 Dil İspanyolca Başkent Santiago Yönetim Cumhuriyet (Başkanlık Sistemiyle Yönetilen Temsiliyetçi Demokrasi) Başlıca Bölgeleri ve nüfusu (Haziran / 2002- Bin kişi) Santiago Metropolitan Bölgesi (6,039), Bio Bio (1,854) Valparaiso (1,542), Los Lagos (1,062), Maule ( 904), La Araucania (865) GSYİH (milyar $) (2003) 72,1 Kişi başına milli gelir 4 737 $ (2003) GSYİH sektörel dağılımı (2003) Tarım ve ormancılık (% 4,1), İmalat sanayi ( %18,4), Hizmetler (%68), Madencilik (%7), Balıkçılık (%1,1) GSYİH Büyüme Oranı % 3,3 % (2003) Enflasyon (%) (2003) % 2,8 Dış Borç( 2003) 43,6 milyar $ İşsizlik Oranı (2003) % 8,5 Dış Ticaret Hacmi 39 milyar $ İhracat 2003 21 milyar $ İthalat 2003 18 milyar $ Para birimi Peso Efektif Döviz Kuru 1US$ = 691,43 peso (Ortalama 2003) Döviz Kuru (30Temmuz 2004) 1 US $ = 638,37 Peso GENEL EKONOMİK DURUM Şili nin küreselleşmeye doğru olan kapsamlı yönelişi, ekonomisini dünyanın en açık ekonomilerinin arasına yerleştirmiştir. Çok sayıda serbest ticaret, ticari işbirliği ve ekonomik anlaşmaları imzalamış bulunan Şili, sağlam ve güvenilir bir ticaret ortağıdır. Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği Forumu (APEC'in tam üyesidir. 1996 yılında Güney Yarıküre Ortak Pazarı (MERCOSUR) un üyesi olmuştur. Kanada, Meksika, Kosta Rika, Guetamala, Honduras El Salvador Nikaragua, AB vea.b.d ile Serbest Ticaret Anlaşmaları; Venezuela, Kolombia, Ekvador, Peru ve MERCOSUR la (Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay) ile ikili ticaret anlaşmaları imzalamıştır. Japonya, Çin ile potansiyel ticaret anlaşmaları için görüşmelerini sürdürmektedir. Dış ticaret, Şili nin ekonomik büyümesinin belirgin bir dayanağını oluşturmaktadır.
Şili ekonomisinin sahip olduğu veriler incelendiğinde, ülke ekonomisinin sergilediği rekabetçi yapı ön plana çıkmaktadır. 1997 yılında Dünya Ekonomik Forumu Global Rekabet Raporu, Şili yi dünyanın en rekabetçi 13 ülkesi arasında saymıştır. 1995-99 döneminde GSYİH yılda ortalama %5,5 lik bir büyüme oranı yakalamıştır. Ancak, Asya krizi, birçok balık türünün Şili sularını terketmesine yol açan El Ninio kasırgası ve uluslararası bakır fiyatlarındaki düşme sonucunda, GSYİH daki sözkonusu büyüme,1998 yılında %3,4,1999 yılında ise %1,1 oranında azalmıştır. Bu olumsuz faktörler Maliye Bakanlığı ve Merkez Bankası tarafından alınan ve bütçe harcamalarında önemli azaltmayı da kapsayan katı önlemler politikası sayesinde kısmen giderilmiştir. 2000 yılında GSYİH 71 milyar dolar ve kişi başına milli gelir 4.640 dolar olmuştur. 1995-1999 yılları arasında mal ve hizmet ihracatı yıllık %9, sabit sermaye yatırımları %5,8 oranında artmıştır. 1999-2003 döneminde ise GSYİH yılda ortalama %2,5 oranında büyüme sağlamıştır. 2003 yılında GSYİH 72,1 milyar dolar ve kişi başına milli gelir 4.377 dolar olmuştur. Mal ve hizmet ihracatı ve yatırımlar büyümenin temel unsurları olmuştur. Ekonomik Projeksiyon (% Değişme) 2002 2003 2004 (*) Reel GSYİH artış oranı 2,2 3,3 5,5 İşsizlik Oranı 8,9 8,5 8,6 Tüketici fiyatları enflasyonu 2,5 2,8 1,1 Cari İşlemler Dengesi (GSYİH içindeki payı %) -1,3-0,8-3,2 (*)Tahmini Kaynak:The Economist İntelligence Unit Country Report December 2004 1990 yılındaki %27,3 lük çift rakamlı enflasyon, kademeli olarak azalmakta ve sanayileşmiş ülkelerin seviyesine yaklaşmaktadır. Yıllık enflasyon 1998 de sadece %4,7 ve enflasyonun aşağı çekildiği dokuzuncu yıl olan 1999 da %2,3 olarak gerçekleşmiştir. Uluslararası petrol fiyatlarının yüksek olduğu 2000 yılında enflasyon %4,5 e çıkmıştır. 1999-2003 yılları arasında enflasyon yılda %2,7 olmuştur. Yine de Şili Merkez Bankasının, 1999-2003 dönemindeki hedefi olan %2-4'ten daha düşük seviyededir. 2002 yılında enflasyon oranı %2, 2003 yılında ise %1,1 olarak gerçekleşmiştir. İşsizlik oranı ise 2003 yılında % 8,5 olmuştur. Ülkede ücretler enflasyonun üzerinde artmış ve yaşam standartlarının yükselmesini sağlamıştır. Ticaret dengesi, 2003 yılında 21,046 milyon dolarlık ihracat ve 18,031 milyon dolarlık ithalatla 3,015 milyon dolar fazla vermiştir. Şili, zengin doğal kaynaklara sahip olup, dünyanın önde gelen bakır ve iyot üreticisidir. Altın ve metal dışı madenler üretiminde de önemli bir ülke konumundadır. Şili ithal ikameci ekonomi politikalarını 1970 lerin ortasında, diğer Latin Amerika ülkelerinden yaklaşık on yıl önce terk etmiş ve liberal ekonominin uygulanması doğrultusunda önemli adımlar atmıştır. Bu durum, üretim artışını ve rekabeti beraberinde getirmiş, madencilik ve balıkçılık başta olmak üzere geleneksel ihracat endüstrilerinde büyüme görülmüştür. Aynı zamanda, selüloz, meyve, somon, ağaç ürünleri, şarapçılık ve metanol üretimi gibi yeni sektörler ile, gemiyle taşımacılık ve turizmi de içeren çeşitli hizmetlerde gelişme sağlanmıştır. Bu güçlü ve artan bir şekilde çeşitlendirilmiş ihracat sektörü son yirmi yılda büyümenin temelini oluşturmuştur.
Şili ekonomisinin bir diğer lokomotif gücü yatırımlardır. Yabancı yatırımcılar için, Standard & Poor s değerlendirmelerine göre politik ve ekonomik istikrarı için A- puanına sahip olan Şili ye yatırım yapmak çekici gelmektedir. Yabancı yatırımlar için önde gelen prensipler ayrımcılığın olmaması ve ulusal ve yabancı yatırımcılara eşit davranılmasıdır. Bu durum yabancı sermayeyi oldukça arttırmıştır.1974 ten 1998 e kadar 65 ülkeden gelen yabancı sermaye 31,7 milyar doları bulmuştur. Asya krizinin ortalarında; birçok yatırımcı sanayileşmiş ülkelerdeki daha az riskli işleri tercih eder, projeleri erteler ve yatırımlarını büyük bir ihtiyatla seçerken, Şili, yabancı sermaye için güvenli ve çekici bir yer olmaya devam etmiştir. Şili ye akan yabancı sermaye, 1999 yılı içinde 9 milyar dolarlık bir rekora ulaşmıştır. 2001-2003 yılları arasında, toptan sermaye yatırımlarındaki sabit kıymetler 2001-2003 yılları arasında GSYİH'nın % 21,3'ünü oluşturmaktadır. GSYİH nın sektörler itibarıyla dağılımı 2003 yılında aşagıdaki gibidir. İmalat sanayi % 18,4, tarım ve ormancılık %4,1, balıkçılık %1,1 madencilik %7, hizmetler sektörü ise % 68 dir. Ekonomik aktiviteler özellikle ülkenin orta kısmında yoğunlaşmıştır. Santiago nüfusun %40,1 ini kapsamakta GSYİH nın ise %47,2 sini üretmektedir. Valparaiso bölgesi nüfusun %10,2 sine tekabül ederken GSYİH nın da %9,3 ünü üretmektedir. Kuzeyde madencilik sektöründe meydana gelen gelişmeler ve güneyde somon yetiştiriciliği, turizm ve geniş ölçekli metanol üretimi, ekonomik faaliyetlerin ülkenin orta kesiminde yoğunlaşmasını sona erdirmiştir. Nüfus Şili, nüfusu 2002 yılı itibarıyla 15,5 milyon olarak tahmin edilmektedir. 1980 li yıllardan itibaren nüfus artış oranının önceki dönemlere kıyasla daha düşük olduğu gözlenmektedir. Nüfus yapısı henüz genç olmakla beraber yaşlıların oranı artmaktadır. Nüfusun etnik dağılımı diğer Latin Amerika ülkelerine göre daha az çeşitlilik gösterir. Özellikle Batı Avrupa ülkelerinden gelen önemli bir göçmen nüfusun varlığı vurgulanmalıdır. 2001 yılında çalışan nüfusun %51,5 ini kadınlar oluşturmaktadır. Nüfusun okur-yazarlık oranı yüksektir. 2002 yılı sonu itibarıyla yetişkin nüfusun okur-yazar olmama oranı %4 e indirilebilmiştir. Şili eğitim standartlarının diğer Latin Amerika ülkeleri ile kıyaslanınca daha iyi durumda olduğu görülmektedir. Doğal Kaynaklar Ülke özellikle turizm açısından önemli doğal zenginliklere sahiptir. And dağları sayesinde Şili nin büyük bir hidroelektrik enerji potansiyeli bulunmaktadır. Kıyıları boyunca ülkenin zengin balıkçılık kaynakları mevcuttur. Kuzeydeki çöl bölgeleri geniş mineral yatakları ile bezenmiştir. Bakır bu bağlamda özel önem taşımaktadır. Topraklar orman gelişimi için gerekli verimlilik düzeyine sahip durumdadır. Şili nin doğal kaynaklarının dağılımı şöyledir : Kuzey Bölgesi: Bakır, demir cevheri, nitrat, altın, lityum, molibdenum, deniz ürünleri. Orta Bölgesi: Tarım, meyve, ormanlar, hidroelektrik enerji kaynakları, kömür, deniz ürünleri. Güney Bölgesi: Orman, petrol, doğal gaz, kömür, hayvancılık ve deniz ürünleri.
Tarım ve Hayvancılık Şili nin sahip bulunduğu çeşitli toprak ve iklim yapısı ülkeye büyük bir tarımsal potansiyel kazandırmaktadır. 1980 li yıllardan beri modernizasyon çalışmaları devam etmektedir. Meyve üretim alanları ve yem bitkileri önemli ölçüde genişlerken, son on yılda hububat, sebze ve endüstriyel bitki alanları %30 oranında daralmıştır. 1999-2000 sezonunda hububat ekili alanlar %8 oranında artarak 575.000 hektara ulaşmıştır. Sebze üretimine ayrılan alanlar %4 oranında azalarak 91.000 hektar olmuştur. Kolza tohumu için ayrılan alanların %40,6 oranında azalması nedeniyle, endüstriyel bitkiler 1999-2000 sezonunda %15,3 oranında azalarak 90.850 hektar olmuştur. Şili, sertifikalı tohumların önde gelen ihracatçılarından biridir. Diğer taraftan, anılan ülke önemli miktarda sığır eti ithalatçısı olup, ithalatını genel olarak Arjantin ve Paraguay dan karşılamaktadır. Meyve ve sebze ihracatı ülkenin başarılı olduğu alanlardan birisini teşkil etmektedir. Şili dünyanın en büyük meyve ihracatçısıdır. Meyve ihracatı 1999 yılında 1.54 milyon tona ulaşmış, sağlanan ihracat geliri 1.4 milyar dolar olmuştur. 2003 yılında ise meyve ve sebze ihracatından sağlanan gelir 2,2 milyon dolar oarak gerçekleşmiştir. Son zamanlarda özellikle Japonya nın Şili yi meyve sineğinden ari olarak tanımlaması ile birlikte Asya pazarlarına ihracat yükseliş göstermektedir. Asya daki diğer pazarları ise Çin, Güney Kore ve Tayvan oluşturmaktadır. AB ile 2003 yılı Şubat ayında yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması, Şili'nin meyve ihracatını daha kolay hale getirmiştir. Böylece Şili'nin üzüm, elma, armut, avokado, erik, badem, fındık ve çilek gibi ürünleri AB piyasalarına kısıtlama olmaksızın 0 gümrük ile açılmıştır. Diğer meyveler üzerindeki kısıtlamalar ise dört yıllık süre içerisinde derece derece kaldırılacaktır. 2004 yılında A.B.D ile yürürlüğe giren ve Güney Kore ile de 2004 Nisan ayında yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşmaları da Şili'nin meyve ihracatını kolaylaştırmıştır. Şili 1980 lerden itibaren büyük ölçüde şarap ihracatına başlamış, ancak 1990 lı yıllarda dünya piyasalarında önemli bir pazar payına ulaşmıştır. Şili, Fransa, İtalya, İspanya ve Avustralya'dan sonra dünyanın en büyük beşinci şarap ihracatçısıdır. Şarap ihracatı 2003 yılında 681 milyon dolar olmuştur. 1999 yılında yakalanan balık miktarı 5.3 milyon tona ulaşmıştır. Ancak, aşırı balık tutulması balık alanlarını olumsuz etkilemekte ve daha sıkı düzenlemelere yol açmaktadır. Şili, Norveç ten sonra dünyanın ikinci en büyük somon üreticisidir. Somon ihracatı 2003 yılında 1,1 milyar dolar olmuştur. Şili, küçük ama hızla büyüyen kümes hayvanları, domuz, kuzu ve kırmızı et ihracatçısıdır. Tarım Bakanlığı'nın verilerine göre, 2003 yılında Şili'nin et ihracatı 280 milyon dolardır. 2004 yılında ise yaklaşık 350 milyon dolar olacaktır. Şili 10.5 milyon hektar doğal ormana sahip olup, orman ürünleri ihracatı 2003 yılında 2,5 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Sanayi 2003 yılı GSYİH nın %18,4 lük kısmını imalat sanayi ürünleri teşkil etmektedir. Son on yılda seramik sektörünün üretimi düşüş içindedir. Öte yandan diğer önemli ürünler olan konfeksiyon ve ayakkabı ürünleri ithalat sebebiyle yoğun rekabet ile karşılaşmaktadır. Elektrikli olmayan makinalar, cam ve cam ürünleri ve plastik ürünler imalatında artış görülmektedir. Metal ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri, basım-yayın, demir ve çelik ürünleri ise genel ortalamanın üzerinde üretim artışı kaydeden sektörler olmuşlardır.
Geleneksel sanayi ürünleri arasında seramik, tekstil, ayakkabı ve deri mamülleri son on yıl içinde en az başarılı sektörler olmuşlardır. Sözkonusu bu sektörler Asya ülkelerinden yapılan ucuz ithalat nedeniyle pazarda varlıklarını sürdürememişlerdir. Ancak, bazı üreticiler ayakta kalmayı başarmışlardır. Son yıllarda selüloz endüstrisinde önemli gelişme izlenmektedir. Celco Şili'nin en büyük 1999 yılı Temmuz ayında ise, Puanta Arenas yakınlarında Cabo Negro adı verilen üçüncü metanol üretim fabrikası açılmıştır. Böylece, üretim kapasitesi 1.1 milyon ton/yıl dan, 3 milyon ton/ yıla çıkmıştır. Cabo Negro dünyanın en büyük metanol kompleksidir. Dünya üretiminin %20 sine sahiptir. Ülkenin uzakta kalan güney bölgeleri sanayi için elverişli alanlar oluşturmaktadır. Geniş hidroelektrik kaynakları, doğal limanlar, Arjantin in doğalgaz alanlarına yakınlık gibi faktörler bu bölgeyi cazip kılmaktadır. Madencilik Madencilik Şili ekonomisinin temel sektörü olup GSYİH nın %7'sini ve 2003 yılı rakamlarına göre 8,5 milyar dolar ile mal ihracatının %41 ini oluşturmaktadır. Sektörde bakır üretimi en önemli yeri almakta olup, 2003 yılında 7,5 milyar dolar ile mal ihracatının %35,6 sını meydana getirmektedir. Ülkenin kuzey bölümü maden yönünden zengindir. Maden cevheri hem satıha hem de denize yakındır. Bu durum avantaj oluşturmaktadır. Ayrıca liberal yabancı yatırım rejimi ve mülkiyet haklarının korunması 1990 lı yıllarda yabancı sermayenin ülkeye yoğun biçimde gelmesini sağlamıştır. Şili 456 milyon ton olan dünya bakır rezervinin 1/3' üne sahip olup dünyanın en büyük üreticisidir. 2003 yılında rafine bakır üretimi 4,9 milyon ton olmuştur. Bu miktar, dünya üretiminin %36'sıdır. Metal dışı önemli madencilik ürünleri ise sodyum nitrat, iyot, lityum, potasyum klorit, potasyum sülfat ve borik asittir. Diğer maden ürünleri altın, gümüş, manganez,çinko, kurşun ve kireç taşıdır. Enerji Özellikle madencilik ve imalat sektörlerinde büyüyen elektrik talebi, daha fazla enerji üretim tesislerini gerektirmektedir. Şili nin orta ve güney bölgelerinde bulunan oldukça fazla su kaynağı hidroelektrik projeleri için büyük potansiyel doğurmaktadır. Hidrokarbon kaynaklarının sahibi olarak Şili devleti, petrol arama ve çıkarma faaliyetlerinde yerel ve yabancı şirketlerle ortak girişim kurabilir. Esasen bugün için Şili nin kuzeyinde arama ve çıkarma yapan bu tip bir ortak girişim vardır. Planlanmış birkaç doğal gaz projesi bulunmaktadır. Bu projelerden en önemlisi, Arjantin in Neuquén bölgesiyle Şili nin orta bölgesi arasındaki boru hattı döşenmesi ile ilgili olup, 2 milyar dolardan fazlaya malolacaktır. Tamamlandığında ise birçok ilave iş imkanlarını beraberinde getirecektir. Jeotermal, rüzgar ve güneş enerjilerinin geliştirilmesi Şili de henüz çok yeni olmasına rağmen yine de büyük fırsatlar sunmaktadır. Jeotermal enerji kaynakları And dağlarında 4000 metre yükseklikte bulunmaktadır. İnşaat Sektörü İnşaat sektörü 1990-1997 yılları arasında hızlı bir gelişme kaydetmiştir. Konut inşaası 1996 yılında en üst noktaya ulaşmış ve 1997 yılı içinde GSYİH nın %5,3 kadarı inşaat
sektöründen sağlanmıştır. Ancak 1998 yılında Rusya Federasyonu ve Asya daki ekonomik kriz nedeniyle kamu harcamalarında kesinti yoluna gidilmiş dolayısıyla inşaat sektöründe de bir daralma görülmüştür. Konut açığının 2005 yılına kadar ortadan kaldırılması beklenmektedir. Bu sektör rekabetin yoğun olduğu bir sektördür ve halen 400 000 insan bu alanda istihdam edilmektedir. Modern teknoloji kullanımı yaygındır. Bu sektöre yönelik finans olanaklarının geniş olduğu vurgulanmalıdır. Ayrıca hükümet ev sahibi olmak isteyenlere yardım sağlamaktadır. Hizmetler 2003 yılı sonunda, bankacılık sektöründe 13 ü yabancı olmak üzere 26 banka bulunmaktadır. Banka aktifleri ise 56,5 milyar $ olmuştur. Aktifler içinde ticari krediler %55,8 lik pay almaktadır. Yabancı bankalar toplam banka varlıklarının %45 ini oluşturmaktadır. Değerlendirme kuruluşlarınca yapılan değerlendirmelerde, banka sistemi Latin Amerika ülkeleri içerisindeki en iyi sistemdir. En önemli banka ise Banco Santiago dur. Perakende ticaret diğer bir önemli hizmet sektörünü oluşturur. Bu sektörün gelişimi Amerikan çizgisine yakın bir yol izlemektedir. Yoğun rekabet şirket birleşmelerine sebep olmaktadır. Çöl manzaralarından göllere kadar değişen bir doğa zenginliğine sahip olan Şili büyük bir turizm potansiyeline sahiptir. 2003 yılında gelen yabancı turist sayısı 1,6 milyon olarak gerçekleşmiştir. Özellikle güneydeki el değmemiş bölgeler turistleri bu yöreye çekmektedir. Ülkenin değişik yörelerini kapsayan büyük turizm yatırımlarına girişilmiş durumdadır. Ulaşım ve Haberleşme Karayolu ulaşımında yollar gelişmekte olmakla birlikte halen yetersiz düzeydedir. Yatırımlarda temel çözüm olarak yap-işlet-devret modeli benimsenmektedir. Araç sayısı 2,2 milyon dur. Bu miktarın 1,24 milyonu otomobildir. Şili de her yedi kişiye bir araç düşmektedir. Şili, 5589 mil uzunluğunda bir demiryolu hattına sahiptir. Demiryollarında iki ana sistem vardır. Ferronor Ağı, Kuzeyde I. Bölgedeki Iquique den V. Bölgedeki La Calera ya kadar uzanır ve maden alanlarını kapsar. Diğer taraftan, Devlet Demiryolları Şirketi (EFE) güney bölgelerini kapsar. Her iki sistem birlikte, ülkenin tüm şehirlerini ve limanlarını birbirine bağlar. Devlet Demiryolu kuruluşu (EFE) naya son otuz yılda yatırım yapılamamıştır. Metro Santiago hatlarında genişleme planlanmaktadır. Devlet, kuzey demiryolu şirketi Ferronoru özelleştirmiştir. Hükümet EFE nin karlı hatlarını özelleştirmeyi planlamaktadır. Ferrenor özel bir şirkettir ve 1890 dan bu yana çalışmaktadır. 1.550 millik hattı, ana bakır yataklarını bakır çıkış limanı olan Antofagasta ya ve Chañaral, Caldera ve Huasco gibi diğer limanlara bağlar ve Bolivya ile Arjantin e kadar uzanır. EFE, 2.500 millik hattıyla başkentten güneye uzanır ve Valparaıso, Concepción ve Valdivia gibi liman şehirlerini birbirlerine bağlar. Havayolu ulaşımı 1990 lı yıllarda dört katına ulaşmıştır. 2000 yılında uluslararası hava yolu ulaşımı %20 oranında artış gösterirken, iç hava ulaşımı %10 oranında azalmıştır.
Santiago nun uluslararası hava terminal kapasitesi yap-işlet-devret modeli ile üç katına çıkmıştır. Lan-Chile-Ladco hava yolu taşıma grubu iç hatlar trafiğinin %74,3 ünü, uluslararası yolcu trafiğinin %40,9 unu kontrol etmektedir. Dökümanların zamanında ulaştırılması ve taze somon ve tarım ürünleri gibi bozulabilecek ürünlerin yetiştirilmesi için kullanılan uluslararası yük taşımacılığı, esas olarak havayollarına dayalıdır. 1998 de havayolu yük ve yolcu taşımacılığı 931.512 ton/ kilometreye ulaşmıştır. Toplam taşımacılık içerisinde Şili havayolları % 60,6 lık bir payla birinci durumdadır. Takip eden havayolları, ABD ve Güney Amerika şirketleridir. Denizyolu taşımacılığında Şili, MERCOSUR ülkeleri ve Asya arasında bir bağ olmayı hedeflemektedir. Mejıllones ta bir mega liman yapımı için çalışmalar devam etmektedir. Liman etkinliğinin arttırılması amacıyla hükümet ülkenin dört büyük limanını özelleştirmiştir. (Valparaiso, San Antonio, San Vicente ve Iquique) Ülkenin deniz filosu genişlemektedir. Yeni yatırım ve alımlarla Şili filosu Latin Amerika da ikinci sıraya yükselecektir. Liman yükleme kapasitesinin 2015 yılına kadar 77 milyon ton/yıla çıkarılması planlanmaktadır. Şili dış ticaretinin yüzde doksanı limanlardan geçer. Şili nin kamu limanları 1998 yılında toplam 23 milyon ton yük elleçlemişlerdir. Bu miktarın yaklaşık %80 i, dört ana limandan geçmiştir. Maden yatakları bulunan kuzeyde Antofagasta, merkezi kısımda Valparaiso ve San Antonio ve güneyde San Vicente. Liman trafiğinin yılda %6 artacağı tahmin edilmektedir. Toplam olarak 47 liman bulunmaktadır ve bunlardan bir düzinesi uluslararası yükleri elleçleyecek özel ekipmanla donatılmıştır. Ulusal ticari denizcilik 207 milyon tondan fazla kapasiteli 85 gemiden oluşmaktadır. Şili, Latin Amerika da haberleşme alanında ilk özelleştirmeye giden ülke olmuştur. Telefonlarda 1993 yılından bu yana dijital sistem kullanılmaktadır. Ekonomide Liberalizasyon Şili 1970 lerde ticaretin serbestleştirilmesi doğrultusunda attığı adımlar ile Latin Amerika da bir ilki gerçekleştirmiştir. Tarife dışı engeller kaldırılmış ve tarife sistemi basitleştirilerek tek bir gümrük tarifesinin uygulanması yoluna gidilmiştir. Bu gümrük tarifesi 1999 yılı itibarıyla %10 a, 2000 yılında %9 a, 2001 yılında %8 e, 2002 yılında %7 ye ve 2003 yılında %6 ya indirilmiştir. Öte yandan Şili nin 2000 yılında uyguladığı gümrük tarifelerinin ağırlıklı ortalaması %6,4 olarak gerçekleşmiştir. Bu durum büyük ölçüde Meksika, Venezuela, Kolombiya, Ekvator, Kanada, Peru ile varılan ikili anlaşmaların ve Mercosur ülkeleri ile yapılan ortak anlaşmanın sonucudur. Mercosur ülkeleri ile yapılan anlaşma sonucunda bu ülkelerden yapılacak ithalata uygulanan ortalama gümrük tarifeleri %8 den %5,7 ye düşürülmüştür. Merkosur ülkelerine Şili nin yaptığı ihracatta uygulanan ağırlıklı ortalama gümrük tarife oranı ise %8,2 den %3,2 ye düşmüştür. Şili nin liberalleşme sürecindeki en büyük avantajı ülkenin siyasi çevrelerinde oluşan ve liberal bir ekonomi ile sağlam para ve maliye politikalarına dayanan ortak görüş birliğidir. Özellikle döviz piyasasında tümüyle liberalleşmeye gidilmiştir. Bu durum, dış ticareti olumlu etkilemiştir.
MERCOSUR ülkeleri ile yapılan anlaşmalar sonucunda tarifelerden alınan gelirler düşüş gösterecektir. Ancak, bu gelişme dış ticaretin liberalleşmesi açısından olumlu bir durum sayılmaktadır. Hükümet ve muhalefet arasında varılan görüş birliği ile gümrük tarifelerinde indirim yoluyla dış ticarette liberal ve saydam bir ortam yaratılmıştır. Özelleştirme alanında önemli yol alındığı vurgulanmalıdır. Devlet, özel sektör ile rekabet ettiği belli alanlardan da yavaş, ancak sürekli bir tempo ile çekilmektedir. Tüm bu çabalar sonunda Şili ekonomisinin daha liberal bir yapıya ulaşacağı beklenmelidir. DIŞ TİCARET Yıllara Göre Şili nin Dış Ticareti (Milyar $) Yıllar İhracat İthalat Hacim Denge 1992 10,0 9,2 19,2 0,8 1993 9,2 10,2 19,4-1,0 1994 11,6 10,9 22,5 0,7 1995 16,1 14,7 30,8 1,4 1996 15,4 16,5 31,9-1,1 1997 16,7 18,2 34,9-1,5 1998 14,9 17,4 32,3-2,5 1999 17,1 14,7 31,8 2,4 2000 19,2 17,0 36,2 2,2 2001 18,2 16,4 34,6 1,8 2002 18,1 15,9 34,0 2,2 2003 21,0 18,0 39,0 3,0 Kaynak:The Economist İntelligence Unit Country Profile 2004 Şili nin dış ticaret politikalarındaki liberalleşme 1974 yılında başlamış ve bu durum ülke ekonomisinin dünya ekonomisi ile entegre olması sürecine ivme kazandırmıştır. Toplam dış ticaret, 1985-1990 yılları arasında üç kat artmıştır. 1991-1999 yılları arasında ise iki kat yükselmiştir. Mal ve hizmet ihracı 2003 yılında GSYİH nın %36.4 ünü oluşturmaktadır. 1998 yılında ise bu oran %26,3 tü. İhracat Şili nin 2003 yılındaki ihracatı bir önceki yıla göre %16 oranında artarak 21,0 milyar $ a ulaşmıştır. Şili, ihraç ürünlerinin çeşitlendirilmesi yoluna gitmiştir. Geleneksel olmayan ihraç ürünlerinin yıllık artışı 1990-2002 yılları arasında ortalama % 8.5 tur. Bakır, 1973 yılında toplam ihracatın %73,8 ini oluştururken, yıllık bakır üretiminin 800.000 milyon ton dan 4,4 milyon tona çıkmasına rağmen, 2003 yılında toplam ihracatın % 36 sını oluşturmaktadır. Selüloz, meyve, somon ve şarap yeni ihracat kalemleri arasında önemli olmuştur. Bunlardan başka metanol, sertifikalı tohumlar, software, demir işleme aletleri, işlenmiş ağaç ürünleri ve beyaz ve kırmızı et ihracat içerisinde önem kazanan diğer ürünlerdir. Ayrıca, bazı geleneksel ihraç ürünleri altın, nitrat ve balık ürünleri ihracatı da artış göstermektedir.
Şili nin ihraç ettiği belli başlı ürünler aşağıda ki tabloda yer almaktadır. (milyon$) Madde Adı 1999 2000 2001 2002 2003 Bakır 6.026 7.285 6.537 6.282 7.503 Taze meyve 1.393 1.368 1.433 1.492 1.677 Selüloz 1.121 1.405 1.122 1.118 1.236 Balık ve 280 232 255 322 370 ürünleri Kaynak:The Economist İntelligence Unit Country Profile 2004 İhracat Yapılan Başlıca Ülkeler (%) ÜLKELER 1999 2000 2001 2002 2003 ABD 18,3 16,9 18,8 19,2 17,7 Japonya 13,7 13,3 11,7 10,6 10,9 Çin 2,2 4,7 5,6 6,8 8,9 Güney Kore 4,1 4,1 3,0 3,9 4,4 Kaynak:The Economist İntelligence Unit Country Profile 2004 Şili, ihraç ettiği ürünlerdeki çeşitlendirmeye paralel olarak ihraç pazarlarını da çeşitlendirmiştir İhraç pazarı olarak, ABD ve Japonya büyük önem taşımaktadır. AB ülkeleri arasında özellikle İngiltere ön sıralarda yer alır. Bölge ülkeleri içinde özellikle Arjantin, Şili li üreticiler için çok önemli bir pazardır ve önemini önümüzdeki yıllarda da koruyacaktır. Şili'nin ihracatının % 27,9'u Asya'ya, 24,8'i Avrupa'ya, %19,5'i Latin Amerika'ya ve %20,5'i A.B.D ve Kanada'ya yapılmaktadır. Ençok ihracat yaptığı ülke %17,7 ile A.B.D'dir. İthalat Şili nin ithalatı 1990 yılında 7,1 milyar dolardan 1997 de 18,2 milyar dolara yükselmiştir. Ancak, iç talepteki düşüşle birlikte bu miktar 1999 yılında 14 milyar $ olmuştur. 2003 yılında ise ithalat 18,0 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2003 yılında tüketici malları ithalatı sabit kalem olarak kalmıştır. Toplam ithalat içindeki payı 16,5 tir. Sermaye malları ithalatı oranı %24,2, ara malları ithalatı ise %56,4 tür. Mal ve hizmet ithalatı GSYİH'nın % 33,3'ünü oluşturmaktadır. Bu oran 1998 yılında %29,6 idi. Şili nin ürün grupları itibarıyla ithalatı aşağıda ki tabloda yer almaktadır (milyon$) Madde Adı 1999 2000 2001 2002 2003 Ara mallar 8.776 10.520 9.951 9.634 10.956 Sermaye malları 3.076 3.430 3.549 3.470 3.668 Tüketici malları 2.587 3.076 2.898 2.836 3.167 Kaynak:The Economist İntelligence Unit Country Profile 2004 Şili tarafından ithal edilen ürünler arasında, kimyasallar, mineral yakıtlar, makina ve ulaşım araçları, doğal gaz,demir-çelik ürünleri ve tekstil yer almaktadır. İthalat Yapılan Başlıca Ülkeler (%)
ÜLKELER 1999 2000 2001 2002 2003 Arjantin 12,6 15,5 17,2 17,8 17,7 ABD 18,9 17,9 16,1 14,7 12,2 Brezilya 6,1 7,2 8,4 9,4 9,6 Çin 4,1 5,1 5,7 6,4 6,2 Kaynak:The Economist İntelligence Unit Country Profile 2004 Şili esas olarak ithalatını Güney Amerika dan gerçekleştirmektedir. Bu bölgenin payı toplam ithalat içinde %33,6, A.B.D. ve Kanada'nın payı %18,6, Avrupa nın payı % 19, Asya ülkeleri nin payı ise 15,9 dur. Toplam ithalatın % 19 u AB den yapılırken Arjantin den yapılan ithalat % 18 tir. Şili 2003 yılının başında ticaret anlaşması yapmadığı ülkeler de dahil olmak üzere tüm ülkeler için tarife oranlarını %6 seviyesine çekmiştir. Yüksek vergi oranları sadece buğday, un, bitkisel yağlar ve şeker için devam etmektedir. Şili ekonomisi ve dış ticaretinin hızla gelişmesinin ardında uygulanan dış ticaret politikaları yatmaktadır. Öyle ki, dünya ekonomisi ile entegrasyon ve açık pazar sisteminin devamı konusunda ülkede kesin bir görüş birliği mevcuttur Ekonomik Entegrasyonlara Üyelik Şili, ALADI (Latin Amerika Entegrasyon Birliği), APEC (Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği Forumu), GATT/WTO, IMF, UN, UNCTAD, UNİDO, WIPO, IBRD, G-24, G-77 örgütlerine üyedir. Şili 1994 yılından bu yana Güney Amerika Ortak Pazarı MERCOSUR la üyelik görüşmelerini sürdürmüş olup, 1 Ekim 1996 da MERCOSUR (Brezilya Arjantin, Uruguay, Paraguay) ile Şili arasında bir ortaklık anlaşması imzalanmış ve 1996 sonundan itibaren geçerli olmak üzere gümrük tarifelerinde önemli indirimler yapılmıştır. MERCOSUR'un kuruluş aşamasında Şili bu Birliğe üyelik konusunda çekimser davranmıştır. Sonraki dönemde Şili nin NAFTA'ya üyeliğinin çıkmaza girmesi nedeniyle Şili ve MERCOSUR üyeleri arasındaki ticaret büyük ivme kazanmıştır. MERCOSUR üyelerinden Brezilya ve Arjantin'in Şili'nin dış ticaretinde önem kazanmaları, bu Birliğe katılmanın Şili için önemini daha da artırmıştır. 1990'larda Şili Meksika ve Kanada ile Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) imzalamıştır. Bu dönemde ayrıca, Venezüella, Kolombiya, Ekvador, Peru ile Tercihli Ticaret Anlaşmaları yapmıştır. Şili, Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği Örgütünün (APEC) bir üyesi olarak kendine Asya pazarında sağlam bir yer edinmeye gayret etmektedir. 1999 yılında ve 2000 yılı başlarında Şili, Kosta Rika, Guetamala, Honduras El Salvador ve Nikaragua ile STA imzalamıştır. El Salvador ve Kosta Rika ile imzalanan STA 2004 yılının ortalarında onaylanmıştır. İhracat yönelikli kalkınma stratejisine devam eden Şili 2002 de AB ve Güney Kore ile STA lar imzalamıştır. 2 yıl süren ve Aralık 2002 de neticelenen görüşmeler sonucunda Haziran 2003 te ABD ile imzalamış olduğu STA iki ülke parlamentolarının onayının ardından 1 Ocak 2004 te yürürlüğe girmiştir. Bu anlaşmaya göre iki ülke malları birbirlerinin pazarlarına 12 yıl boyunca tamamen gümrük vergisinden muaf olarak girecektir.
Mart 2003 te EFTA ile de STA için görüşmelere başlanmış ve sonuçlanmıştır. Şili halen Çin Halk Cumhuriyeti ve Japonya ile STA imzalamak için görüşmelere devam etmektedir. Bu arada, 2004 yılı başında Hindistan ile tarife inidirimine gitmek için görüşmelere başlayacağını duyurmuştur. Son olarak, 2004 yılında Yeni Zelanda ve Singapur ile de Ekonomik Ortaklık Anlaşması imzalanması için çalışmaların devam etmesi beklenmektedir. TÜRKİYE İLE TİCARET Türkiye ile Şili, iki ayrı yarım kürede birbirlerinden çok uzak iki ülkedir. Buna rağmen, her iki ülke halkı arasında özel bir sempati vardır. 1923'te kurulan Türkiye Cumhuriyeti'ni ilk tanıyan Latin Amerika ülkesi Şili olmuştur. Bu davranış, Türkiye'de Şili ulusunun milli bağımsızlığa ve ülkeler arasındaki dostluğa verdiği değerin somut bir ifadesi olarak kabul edilmiş ve her iki ülke arasında daha 1926'da imzalanan Dostluk Anlaşması, ilişkilerin sağlam temellerini oluşturmuştur. Şili ile Türkiye arasındaki ticari ilişkiler esas olarak 1970'li yıllarda başlamıştır. 1983 yılından itibaren bakır ürünleri, 1984 yılından itibaren çam tomruğu ve 1988 yılından itibaren balıkunu için Şili, Türkiye'nin ithalatında önemli bir pay almıştır. Yıllara Göre Dış Ticaretimiz (1000 $) Yıl İhracat İthalat Hacim Denge 1992 1.727 27.926 29.653-26.199 1993 1.899 42.281 44.180-40.382 1994 2.310 7.734 10.044-5.424 1995 7.815 19.240 27.055-11.425 1996 7.004 10.137 17.141-3.133 1997 12.564 26.163 38.727-13.599 1998 27.250 25.125 52.375 2.125 1999 11.734 35.753 47.487-24.019 2000 16.279 92.274 108.553-75.995 2001 19.920 73.473 93.393-53.553 2002 19.798 79.270 99.068-59.472 2003 15.528 160.490 176.018-144.962 2004(Ocak-Ekim) 21.722 156.968 178.690-135.246 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları İki ülke arasındaki dış ticaret dengesi geçmiş yıllarda sürekli olarak ülkemiz aleyhine gerçekleşmekle birlikte, 1998 yılında 2,1 milyon $ fazla vererek ülkemiz lehine gelişme göstermiştir. Dış ticaret fazlasının en önemli nedeni, Şili ye yapılan inşaat demiri ihracatının fazla olmasıdır. Türkiye ile Şili arasındaki ticaret hacmi 2003 yılında 176 milyon $ en üst seviyeye ulaşmış bulunmaktadır. 2004 yılı Ocak- Ekim döneminde ise iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi 178 milyon $ olmuştur. Türkiye Şili'nin ticari ortakları arasında 32. Sırada yer almaktadır.
İhracat Şili ye olan ihracatımız yıllar itibarıyla giderek artan bir seyir izlemektedir. 1998 yılında ihracatımız en üst seviyeye çıkarak 27.2 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 2003 yılında ise bir önceki yıla göre % 22 oranında azalarak 15.5 milyon $ olmuştur. 2004 yılı Ocak- Ekim ayında ihracatımız 21,7 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Şili ye yönelik ihraç kalemlerimize baktığımızda, önemli kalemleri demir-çelik çubuklar, demir-çelikten radyatörler, tütün, canlı mayalar, otobüs-kamyon lastiği, demir-çelikten eşya, kara taşıtlarının aksam ve parçaları ve dokunmuş mensucat oluışturmaktadır. Türkiye nin Şili ye İhraç Ettiği Belli Başlı Ürünler (1000$) GTİP MADDE ADI 2002 2003 2004 (Ocak-Ekim) 721420 Demir-çelik çubuklar 3.394 2.367 6.258 732219 Demir-çelikten radyatörler 1.581 1.419 2.250 240110 Tütün (sapları koparılmamış) 1.781 1.103 899 210210 Canlı mayalar 712 921 799 850423 Sıvı dielektrik transformatörleri 1.405 823-401120 Otobüs-kamyon dış lastiği 576 710 540 842211 Bulaşık yıkama makinaları 384 539 258 732181 Demir-çelikten gazlı-gazlı-diğer yakıt 45 420 637 611592 Diğer çoraplar 331 406 693 870899 Kara taşıtları için aksam ve parçaları 304 396 436 300310 Penisilanik asit bünyeli penisilin 300 347 319 090930 Kimyon tohumu 219 240 53 701329 Bardaklar camdan 106 226 299 848180 Diğer muslukçu eşyası 6 198 208 871000 Tanklar ve diğer zırhlı araçlar - 198-611020 Süveter,kazak,hırkayelek vs pamuktan 300 190 212 391740 Plastikten tüp,boru,ve hortum bağ. ele. 122 189 87 732410 Paslanmaz çelikten eviye-lavabolar 161 184 319 870893 Kata taşıtları için debriyajlar vb aksam 211 174 202 845011 Tam otomatik çamaşır yıkama makina. 74 157 185 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları İthalat 2003 yılında Şili den ithalatımız, bir önceki yıla oranla % 102 oranında artarak 160,4 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı (Ocak-Ekim ) ayında ise ithalatımız 178,6 milyon $ olmuştur. Belli başlı ithal kalemlerini ise, arıtılmış bakır katotları- katot parçaları, nitrat, potasyum nitrat, pamuk, kimyasal gübreler, deodorantlar, elma, sebze tohumları, koyun ve kuzuların ham derileri ve kivi oluşturmaktadır.
Türkiye nin Şili den İthal ettiği Belli Başlı Ürünler (1000$) GTİP MADDE ADI 2002 2003 200(Ocak- Ekim) 740311 Arıtılmış bakır katotları katot parçaları 73.234 150.636 146.935 283421 Nitrat, Potasyum nitrat 541 1.672 2.424 520942 Pamuk men 943 1.263 110 310590 Diğer azot,fosfor ve potasyum içeren - 947 - mineral, kimyasal gübreler 330720 Vücut deodorantları 546 864 553 080810 Elma-taze 669 810 1.029 120991 Sebze tohumları 194 667 618 410210 Koyun ve kuzuların ham derileri 544 647 409 380820 Zararlı mantarları yokediciler 298 543 429 843049 Diğer delme/sondaj makinaları - 317-282741 Bakır oksiklorür-hidroksiklorür - 267 309 120999 Ekim amacıyla kullanılan diğer tohum,meyve 111 260 76 ve sporlar 390230 Propilen kopolimerleri ilk şekillerde 149 195 90 283691 Lityum karbonatlar 5 167 352 282760 İyodürler ve oksiiyodürler 53 161 133 843041 Kendinden hareketli delme/sondaj makinaları - 159-100510 Mısır(tohumluk) 51 144 450 380890 Diğer bitkileri koruyucu 106 113 312 392321 Etilen polimerlerinden torbalar ve çanta. 60 104 12 411119 Lif, pano ve diğerleri 102 95 18 081050 Kivi 6 73 207 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller -Ticaret ve Ekonomik, Teknik ve Bilimsel İşbirliği Anlaşması 9 Ekim 1989 tarihinde Ankara da imzalanmıştır. - İki ülke arasında Kültürel, Bilimsel ve Eğitim İşbirliği Anlaşması 7 Nisan 1995 tarihinde Santiago da imzalanmıştır. -Türkiye-Şili Hükümetlerarası Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) I. Dönem toplantısı Mutabakat Zaptı 21 Ağustos 1998 tarihinde Santiago da imzalanmıştır. -Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 21 Ağustos 1998 tarihinde Santiago da imzalanmıştır. - İki ülke arasında resmi pasaport sahiplerinin vizeden muaf olmaları konusunda Vize Muafiyet Anlaşması, 30 Kasım 1990 tarihinde Santiagoda imzalanmış ve 13 Haziran 1991 tarihli Resmi Gazetede yayınlanmıştır.
- 5 Mart 1997 tarihinde İstanbul Ticaret Odası ile Santiago Ticaret Odası arasında diplomatik kanallar aracılığıyla bir İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Gümrük Vergileri, Diğer Vergiler ve Ticari Engeller Şili, göreceli olarak açık bir ekonomi politikası izlemektedir. Ancak, birçok tarım ürünü sıkı bitki sağlığı koşul ve kısıtlamalarına tabidir. 2001 yılı başında Şili nin gümrük tarife oranı %8 e indirilmiştir. Her yıl %1 oranında indirilmek suretiyle 2003 yılında bu oran %6'ya indirilmiştir. Yeknesak gümrük tarife oranı kullanılmış mallar dışında tüm mallara uygulanmaktadır. Kullanılmış mallarda ise bu oran %16,5 a çıkmaktadır. Diğer taraftan, Şili ile ticaret anlaşması olan ülkelerden gelen mallar ise gümrük vergisinden muaf veya %8 lik oranın çok daha altında bir oran uygulanmaktadır. İthal mallarda dahil olmak üzere tüm mallar %19 oranında Katma Değer Vergisine (KDV) tabidir. İthal otomobiller lüks vergisine tabidir. CIF bedeli olarak 15.000 $ ın üzerinde olan araçlardan %85 oranında vergi tahsil edilmektedir. Vergiye tabi diğer lüks mallar ise yatlar, mücevherat ve kürklerdir. İhracat üretiminde kullanılan sermaye mallarının alımındaki gümrük vergileri yedi yıllık bir süre için ertelenebilir veya bazı koşullar altında ortadan kaldırılabilir. Ayrıca, bilgisayarlar gümrük vergisinden muaftır. İthalat Lisansları ve İthali Yasaklanmış Mallar 1990 tarihli bir uygulama ile lisans verme konusunda tüm yasal kısıtlamalar kaldırılmıştır. İthalat lisansları rutin bir şekilde verilmektedir. Sözkonusu lisanslar kontrolden ziyade daha çok istatistiki amaçlar için kullanılmaktadır. Diğer taraftan, lisans prosedürü silah ve tıbbi malzeme ithalatında çok sıkı biçimde uygulanmaktadır. Ancak, kullanılmış otomobil ve taşıma araçlarını ithal etmek yasaktır. Tarife Dışı Engeller Şili, hayvan ve bitki sağlığı koşullarını ithalatı engellemede bir araç olarak kullanmaktadır. Özellikle et ürünleri ile meyve ürünlerinin ithalatında tarife dışı engellemeler görülmektedir. Şili'ye ithal edilen tüm mallar örnek alınmak suretiyle, sağlık otoritelerinin analizine tabidir. Ateşli silahlar için askeri yetkililerden izin alınması gerekmektedir. Telafi edici vergiler, anti damping vergileri, minimum gümrük değeri, ithal fiyat bandı gibi araçlara da müracaat edilmektedir. İthal fiyat bandı sistemi buğday, buğday unu, bitkisel yağ ve şeker ithalatında tarife dışı engel olarak uygulanmaktadır. Bu sistemde, eğer ithal fiyatları eşik fiyatın altında ise vergilendirme yapılmaktadır.
Standartlar Şili, Ulusal Standartlar Kurumu tarafından benimsenen şekliyle ISO 9000 standartlarını ülkenin standart uygulamalarının bir parçası haline getirmektedir. Özellikle kimya sanayi ürünleri bu standartlara göre üretilmektedir. Genelde standartlar zorunlu değildir. Ancak, şirketler gönüllü olarak sözkonusu standartları yerine getirmektedirler. İthal edilen ürünler özellikle sanayi güvenliği, inşaat malzemeleri, gaz ve elektrik sanayileri gibi alanlara ilişkin olduğunda standartları uygulamak zorunludur. Hayvan ve bitki sağlığı ile ilgili bazı standartlar ise ithalatı engellemek amacıyla kullanılabilmektedir. Kurallar önceden haber verilmeden değiştirilebilmektedir. Öncelikle tarım ürünleri alanında görülen bu uygulamalar Dünya Ticaret Örgütü nün öngördüğü uygulamalara uygun düşmemektedir. Ayrıca, kozmetik ve bio-kimya ürünleri özel standartlara bağlı olabilmektedir. Ambalaj ve Etiketleme İthal edilen ürünlerin üzerindeki etiketlerde ürünün geldiği ülkenin belirtilmesi geleneksel bir uygulamadır. Bunun yanında, paketlenmiş ürünlerin etiketleri, kalite, içerik, net ağırlık gibi bilgileri içermek zorundadır. Gıda ürünlerinin üzerinde İspanyolca olarak ürünü oluşturan tüm unsurlar ve katkı maddeleri ile ürünün son kullanma tarihi hakkında bilgiler bulunmalıdır. İthal edenin ya da üretenin adı paket üzerinde görülmelidir. Tüm ağırlık ölçüleri metrik sisteme göre olmalıdır. Yeterli koşulları taşımayan ürünler ithal edilebilir ancak müşteriye sunulmadan önce bu koşullar sağlanmış olmalıdır. Örneğin, İngilizce hazırlanmış etiketlerin İspanyolca etiketler ile değiştirilmesi gerekecektir. İhracat Sübvansiyonları Şili, geleneksel olmayan, yeni ürünlerin ihracatı amacıyla ihracatı teşvik tedbirleri uygulamaktadır. İhracatı teşvik tedbirleri ihracat prosedürlerini kolaylaştırmak ve hızlandırmaya yöneliktir. Şili Hükümeti, aynı zamanda ihracat yapanlara hızlı bir şekilde KDV ödemesi yapmaktadır. Ayrıca, diğer bir ihracat teşvik tedbiri, ihracatçıların ithal edilmiş sermaye teçhizatı için gümrük vergilerinin yedi yada daha fazla süre ile ertelenmesidir. Devlet İhaleleri İthalatı yapılan malların ihalelerde şansı büyüktür. Hükümet, alım yapacağı zaman yerli malların koşulları, ithal edilenler kadar iyi olduğu takdirde yerli malları tercih etmektedir. Aksi takdirde daha iyi koşullarla sunulan ithal ürünler satın alınmaktadır. Gerek kamu, gerekse özel sektöre ait ilanlar yerel gazetelerde yayınlanmaktadır. İhalelere katılanlar belli miktar banka teminatına sahip olmalıdırlar. Ayrıca ihalelere prosedürü bilen yerli aracılar vasıtasıyla katılmak en iyi yöntemdir. Fikri- Sınai Mülkiyet Hakları Şili de patent, ticari marka, endüstriyel tasarımlar, modeller ve telif hakları Paris Konvensiyonu hükümleri çerçevesinde korunmaktadır. Fikri mülkiyet hakları rejimi birkaç
istisna dışında uluslararası normlarla uyumludur. Endüstriyel tasarım ve modeller yenilenmeksizin 10 yıllık bir süre ile korunmaktadır. Ticari marka kaydı yenilenebilir 10 yıllık dönemlerde yapılmaktadır. Şili kongresi telif hakkı korumasını 1992 de yaptığı bir düzenleme ile yazarın hayatı+ 50 yıla çıkarmıştır. Şili de iş yapmak isteyen girişimci ticari marka kaydını yaptırmalıdır. Video ve ses bantlarının taklidi 1985 yılından beri cezai hükümlere tabidir. Şili yetkilileri video, video oyunları, audio ve bilgisayar programları korsanclığına karşı önlemler almaktadır. Ancak, izinsiz kullanım oranları yine de yüksektir. Şili de faaliyette bulunmak isteyen yabancı firmalar için problem, ticari markaların başka firmalarca daha önce kayda aldırılmış olmasıdır. Dağıtım ve Satış Kanalları Şili de bir şube açmak en iyi pazara giriş yöntemlerinden birisi olarak belirtilebilir. Bu uygulama yasaldır. Ancak, böyle bir yöntem için satışların büyük hacimli olması gerekmektedir. Bir temsilci ile çalışılması, başka bir geçerli yöntemdir. Teknik bilgi yanında pazar bilgilerine sahip olan bu tip temsilcilikler oldukça elverişli olabilmektedirler. Bir ortak bulmak yoluyla ya da aracılarla dağıtım kanalı oluşturmak Şili de en çok uygulanan yöntemlerden birisidir. 3000 kadar ithalatçı Şili de faaliyet göstermekte ve bunların bazıları aracı olarak çalışmaktadır. Tüm firmalar Santiago merkezlidir. Öte yandan, büyük firmalar ülke çapında ofisler açmaya yönelmektedir. Genelde yabancı firmalar, bir toptancı ya da dağıtımcı bularak pazara girmektedirler. Bu aracı ya da ortakların atak, ürün hakkında bilgili, kullanıcı firma ve karar alma çevreleriyle iyi ilişkiler içinde olmaları avantaj olacaktır. Özellikle aracının reklam yollarından yararlanması satışlar için gereklidir. Bu husus satışları önemli ölçüde etkilemektedir. Franchising, 1990 yılından beri Şili de gelişme içindedir. 1995 yılında 7.500 kişi bu alanda çalışmakta ve 105 milyon $ üzerinde satış gerçekleştirilmektedir. Ülkenin iyi ekonomik durumu, açık pazar ekonomisi, kredi olanakları ve yüksek kültür seviyesi gibi sebepler franchising için elverişli bir ortamın ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Otomotiv hizmetleri, kozmetik, tamir ve kira servisleri, temizlik, bakım ve güzellik merkezleri, emlakçılık, otel ve süper market işletmeciliği, spor olanakları, restorantlar gibi alanlarda franchising faaliyetleri için büyük potansiyel bulunmaktadır. Bu tip firmalar normal ticaret kanunlarına bağlı olarak faaliyetlerini yürütebilmektedir. Doğrudan Pazarlama, özellikle hizmet sektöründe, bankacılık, seminer organizasyonu, iletişim hizmetleri gibi alanlarda iyi düzeydedir. Ancak genel olarak doğrudan pazarlama ve katalog yöntemi yaygın değildir. Satış sonrası servis kaygıları ve düşük kalite sebebiyle müşteriler bu tip pazarlama yöntemine çok ilgi göstermemektedirler. Ayrıca, gerekli data bankalarına ulaşma noktasında yetersizlikler söz konusudur. Şili li müşteri için temel alışveriş yolu vitrinlerden seçme yoluyla yapılandır. Katalog seçimi yaygınlaşamamıştır. Reklam ve Promosyon Televizyon, radyo, gazete ve dergi yoluyla reklam yapmak geçerli ve yaygın bir uygulamadır. Reklamcılık için özel kuruluşlar mevcuttur. Geçen yıllarda 700 milyon $ yıllık reklam harcaması öngörülmekteydi. Harcamaların %43 kadarı televizyona yöneliktir.
Gazeteler %35 oranında reklam payına sahip olmuşlardır ve bunun %58 kadarı tek bir gazeteye ait olmuştur. Söz konusu gazete ulusal nitelikli EL-MERCURIO gazetesidir. Tüketici Tercihleri Şili halkı için halen tüketici tercihlerinde en belirleyici olan faktör fiyattır. Ucuz fiyatlı Asya malları pahalı Avrupa ve Amerikan mallarına göre daha fazla satılmaktadır. Ancak sanayi dalına ve müşteriye bağlı olarak tercihler değişebilmektedir. Doğal olarak elektronik, inşaat makinaları gibi belli alanlarda yüksek teknoloji ve servis kalitesi önem kazanmakta ve pahalı ancak kaliteli mallar alıcı bulmaktadır. Özellikle daha fazla tekniğe dayalı ürünlerin bizzat satıcılar tarafından satılması ve alıcıların kendi bürolarında ziyaret edilmeleri gerekmektedir. Ziyaretler sırasında bakım ve tamir hizmetleri sağlayacak personel de hazır bulunmalıdır. Kredi kartları kullanımı yaygındır. Faturalar için normal ödeme süresi genellikle 30 gündür. Bu unsurlar tüketici alışkanlıkları açısından önem taşımaktadır. Doğal olarak tüketici ürünleri dışında kalan ürünlerde pazara girebilmek için kaliteli satış sonrası bakım ve destek hizmetleri gerekmektedir. Coğrafi uzaklık ve iletişim eksikliği gibi sebeplerle Şili li müşteri satış sonrası hizmetler konusunda sorunlar yaşamaktadır. Tüketici haklarının korunması noktasında titiz olunduğu bilinmelidir. Sonuç olarak, fiyat yanında satış sonrası hizmetlerinin sağlanması da tüketici tercihlerini belirleyen bir diğer faktör durumundadır. İŞADAMLARININ PAZARDA DIKKAT ETMESI GEREKEN HUSUSLAR Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler Şili deki iş ve ticaret dünyasının gelenekleri, Avrupa ve Amerika da olanlardan çok farklı değildir. İş günü sabah 9.00 da başlar ve akşam 18.00-19.00 da sona erer. Öğle arası 1 saat sürmektedir. İş görüşmelerinin, öngörüldüğü zaman başladığı söylenebilir. Dakiklik söz konusudur. Özellikle promosyon çalışmaları yürütülürken İspanyolca konuşulması yararlıdır. Resmi Tatiller Yeni Yıl : 1 Ocak Kutsal Cuma : Nisan ayının ilk cuma günü Dünya İşçi Günü : 1 Mayıs Deniz Kuvvetleri Günü : 21 Mayıs Corpus Cristi : 4 Haziran ( ) St.Peter / St. Paul : 2 Temmuz ( ) Meryem Ana yortusu : 15 Ağustos Milli Birlik Günü : Eylül ayının ilk Pazartesi günü Bağımsızlık Günü : 18 Eylül Silahlı Kuvvetler Günü : 19 Eylül Kolomb Günü : 15 Ekim ( ) Azizler Günü : 1 Kasım Azize Immaculate Conception Günü : 8 Aralık Noel Günü : 25 Aralık ( ) Tatil olarak hesaplanan tarihler haftanın Salı, Perşembe ve Cuma günlerine rastladığında bunlardan önceki Pazartesi günü; haftanın daha sonraki günlerine rastladığında ise bunları takip eden ilk Pazartesi günü kutlanmaktadırlar. Bu yüzden, kesin tarihler yıllar itibarıyle değişebilmektedir.
Genel İş Ortamı Serbest iş ortamının varlığı vurgulanmalıdır. Şili de daha az bürokratik ve daha saydam bir yapının varlığından söz edilebilir. İş gücü yetenekli, iyi eğitimli ve verimlidir. Bu sayede ihraç ürünlerinde yenilikler gündemdedir. Ayrıca yabancı yatırımlar çerçevesinde yeni teknoloji ülkeye kazandırılmaktadır. Büyük çaplı firmalar ekonomiye hakim olsalar da orta ve küçük ölçekli işletmelerin sayısı artmaktadır. Özelleştirme çabaları geniş ölçüde başarılı sonuçlar vermiştir. Vize Türkiye den Şili ye gitmek isteyen ve normal pasaport sahibi olan kişilerden, kalış süresi 90 günü aşmamak şartıyla, vize talep edilmemektedir. İklim Ülkede büyük bir iklim çeşitliliği vardır. Kuzey bölgelerinde iklim daha kuru ve geceyle ( 0 0 C) gündüz (30 0 C) arasındaki büyük sıcaklık farklarıyla çöl iklimidir. Orta bölgede ılıman ve yumuşak sıcaklıklar ve dört mevsimli yılıyla akdeniz iklimi hakimdir. Ülkenin güney ucunda ise şiddetli yağmurlar ve düşük sıcaklıklar (0 0 C-10 0 C ) dikkati çeker. En sıcak ay Ocak olup, en soğuk ay Haziran ayı olmaktadır. Haziran ayı aynı zamanda en yağışlı ay durumundadır. Şubat, sadece 2mm ortalama yağış ile en kurak aydır. GENEL DEĞERLENDİRME Diğer Latin Amerika ülkeleriyle olduğu gibi Şili ile olan ticari ilişkilerimiz de mevcut potansiyelin altında seyretmektedir. İki ülke arasındaki ticaretin istenilen boyutta olmamasının temel nedeni sözkonusu ülkenin, ülkemize olan coğrafi uzaklığıdır. Bu bağlamda, iş çevrelerimizin Şili ve genelde tüm Latin Amerika ülkeleri hakkında yeterince bilgi sahibi olmadıkları ve bundan dolayı da bölgeye yönelik ilgilerinin gelişmediği izlenmektedir. Ülke gündeminde yer alan doğal gaz boru hattı, havaalanı, liman ve özellikle otoyol inşaatı gibi altyapı projeleri ülkemiz müteahhitlik firmaları açısından önemli fırsatlar olarak değerlendirilebilir. Ülkenin ithalat talepleri incelendiğinde elektrikli ve elektronik ekipmanlar, elektrikli ev aletleri, sağlık gereçleri, hazır gıda maddeleri, tekstil ürünleri ve çeşitli demir çelik ürünlerinin ihracat potansiyeli arzettiği görülmektedir. İş adamlarımızın Şili nin dışa açılma yönünde olumlu olarak değişen ekonomi politikasından yararlanarak bu sektörlerdeki ihracat imkanlarını en iyi şekilde değerlendirmesi gerekmektedir. Buna karşılık doğal kaynaklar açısından zengin bir ülke olan Şili den ülkemizde yeterli miktarda bulunmayan mineral ve kimyasal maddelerin ithal edilmesi düşünülebilir. Şili ile ekonomik ve ticari ilişkileri geliştirmek için özel sektör kuruluşları ve iş adamlarının dikkatini bu bölgeye çekmek gerekmektedir. Bunun için gerekli çalışmaların ilgili kuruluşlar tarafından yürütülmesi, İş Konseylerinin kurulması, karşılıklı pazar imkanlarının öncelikli ve doğru bir şekilde tespit edilmesi için pazar/ülke araştırmalarının yapılarak, ilgili iş adamlarına ve kuruluşlara iletilmesi ve bölge ülkelerine sektör bazında heyet ziyaretlerinin düzenlenmesi faydalı olacaktır.
Diğer taraftan, her iki ülke de, coğrafi konumları ve bölgesel ilişkileri nedeniyle kendi pazarları yanında, dahil oldukları bölgesel işbirliği kapsamındaki diğer pazarlara da girebilme şansı vaadetmektedir. Bir yandan Şili, Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) organizasyonuna üyedir. Çeşitli Latin Amerika ülkeleriyle ikili ticaret liberalizasyonu anlaşmaları ve Mercosur ve Kanada,AB, A.B.D ile serbest ticaret anlaşmaları mevcuttur. Bu anlaşmalar ve coğrafi konumuyla Türkiye'nin özellikle Latin Amerika ülkeleri pazarlarına girme şansını arttırabilecektir. AB ile imzalanan ve 1 Şubat 2003 te yürürlüğe giren STA uyarınca Şili mallarının % 85 i AB pazarına gümrüksüz girebilmektedir. Bu yıl bu rakam % 96 ya çıkacaktır. Şili nin AB ye olan ihracatı % 18 oranında artmıştır. Ayrıca, 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararının 16. maddesi uyarınca ülkemizin Şili ile STA yapması gerekmektedir Şili madencilik sektöründe önemli bir ülkedir ve bu alanda işbirliği yapılabilecek alanlar arasında yer almaktadır. Dünyanın en büyük ikinci madencilik fuarı EXPOMIN bu ülkede gerçekleştirilmektedir Her iki ülke için birbirlerinin iş pazarlarına girebilme için uygun bir yöntem, bir ülkenin hammaddesinin diğer ülkede ortak girişimler eliyle işlenmesi ve işlenmiş ürün olarak yeniden ihraç edilmesi olabilecektir.