ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri 2012-10 News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
/ Alara Kazısı 2011 Excavations at Alara 2011 Osman ERAVŞAR Antalya ili, Alanya ilçesi Okurcalar kasabası sınırları içinde bulunan Alara Kalesi ve Ortaçağ yerleşmesindeki kazı çalışmaları 5-30 Eylül 2011 tarihleri arasında Kültür ve Turizm Bakanlığı nın izniyle gerçekleştirilmiştir *. Geçen yılki kazı sezonunda çalışmalarına başladığımız alanların bir kısmında karşılaşılan mülkiyet sorunları sebebiyle Aşağı Hamam ve çevresindeki kazılara bu yıl ara verilmek zorunda kalınmış; daha çok orta kale ve iç kale de çalışılmıştır. Özellikle İç Kale Köşk ve müştemilatı kazısını tamamlamak öncelikli hedef olarak belirlenmiştir. Böylelikle önümüzdeki kazı sezonunda bu alanın restorasyon ve konservasyon çalışmalarına başlanılabilecektir. Orta Kale Kapısı ve çevresindeki alanların kazılarına, orta kalenin kuzey ve doğu bölümlerinde yeni açmalarla devam edilmiştir. Kazı dışında, fotogrametrik belgeleme ve ölçümleme çalışmaları yapılmış, alanın sayısal olarak 1/1000 ölçekli haritalaması tamamlanmıştır. Alara çevresinde kültür varlıklarının belgelenmesi, özellikle de Alara özelinde Akdeniz i iç Anadolu ya bağlayan yolların tespiti amacıyla küçük çaplı keşif gezisi yapılmış, bu bağlamda Alara nın kuzeydoğu yönünde iç bölgelere kadar giden Roma Dönemi nde kullanıldığını düşündüğümüz bir yol tespit edilmiştir. Son beş yılda ele geçirilen çinilerin kataloğu bitirilmiştir. * 2011 yılı kazı çalışmalarına Selçuk Üniversitesinden 4 bilim adamı, 16 öğrenci ve 6 işçi katılmıştır. Arkeolog Nurullah Keskin kazıda bakanlık temsilcisi olarak görevlendirilmiştir. Kazı giderleri Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü DÖSİMM Saymanlığı ve Kazı Başkanı nın sağladığı katkılarla karşılanmıştır. Ayrıca Suna-İnan Kıraç, Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü (AKMED) çalışmalara ivme katmıştır. Excavations in the Alara Fortress and medieval settlement located within the town of Okurcalar in the Alanya district of Antalya province were conducted from 5-30 September 2011 with permission granted by the Ministry of Culture and Tourism *. The excavations in the Lower Baths and its vicinity, begun in the preceding year, had to come to a halt due to problems with the landowners. Thus, in 2011 we mainly concentrated our excavations at the Middle Fortress and Citadel. Our main objective was to complete excavations, especially at the Citadel and Kiosk and its auxiliary rooms, so that restoration and conservation work could be initiated in the following year. Not only did excavations at the gate of the Middle Fortress and its environs continue, but new trenches were also started in the northern and eastern sections of the Middle Fortress. Furthermore, photogrammetric documentation and measurements as well as a 1:1000 scale map were made. An exploratory tour was made to document the cultural heritage in the environs of Alara and, above all, in Alara proper for localising the roads connecting the Mediterranean to inner Anatolia. A road running northeast from Alara into the hinterland was discovered to have been in use during the Roman period. The cataloguing of the tiles unearthed during the last five years has been completed. * The excavation team of 2011 included four scholars and sixteen undergraduates from Selçuk University, and six workers. Archaeologist Nurullah Keskin was present to represent the Ministry. Financing was provided by the General Directorate of Revolving Funds of the Cultural Heritage and Museums within the Ministry of Culture and Tourism as well as the contributions of the excavation team leader. Furthermore, contributions of the Suna-İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations (AKMED) accelerated and facilitated our campaign. 4
Çiz. 1 İç Kale rölöve planı Dwg. 1 Citadel, relevé plan Kazı Çalışmaları İç Kale ve Köşk Kazısı (Çiz. 1) İç Kale kazılarını bütünüyle tamamlamak amacıyla, geçen yıllarda ortaya çıkarılan basamaklar ile kalenin batısındaki yapılardan kuzey batı taraftaki mekân; iç kalenin güneydoğusundaki sarnıç ve çevresindeki yapılar kazılmıştır (Res. 1). 2010 yılında İç Kale nin güneyindeki kale kapısı ile saray arasındaki kot farkına uygun bir biçimde ve belirli bir eğimi takip ederek, iç kale giriş kapısından başlayan ve köşk (saray) yapısı dediğimiz bölüme ulaşımı sağlayan bir merdiven ortaya çıkarılmıştı. Bu bağlamda iç kalenin üç farklı fiziki bölümlenmeye sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bunlar, batıdaki 2-3 katlı olan bölüm; kuzeydeki hamam ve müştemilatı ve doğudaki müştemilat ve sarnıçlardan oluşuyordu. Buradaki kazıların amacı iç kalede sarayın yerini belirleyecek verileri ortaya koymak, sarayın müştemilat olarak kullanılan mekânları ile fiziki ilişkisini belirlemek; Roma, Bizans, Kilikya Ermeni Krallığı ve Selçuklu dönemlerindeki dönemsel değişimlerin ve kullanım farklılıklarının sorgulamasını yapmaktır. Önceki yıllarda elden edilen veriler ile bu soruların büyük bir kısmının cevapları bulunmuş, ancak hâlâ yanıtlanması gereken birçok soru da ortada durmaktadır. Bu sezonda yapılan çalışmalar ile iç kale genelinde kazısı yapılmamış tek alan olan iç kalenin güney ve doğusunda bulunan sarnıçların iç kaledeki diğer yapılar ve kale girişindeki bölüm ile olan mimari bağı ve yapım elemanı ilişkilerinin anlaşılması da hedeflenmiştir. L2 açması olarak kodlanan alanın batısında yer alan sarnıçların rölövelerinin alınabilmesi için moloz yığınının kaldırılması ve dış duvarların ortaya çıkartılması bu alandaki kazının özel amaçları arasındadır. 2010 da, İç Kale nin güneydoğu köşesinde yıkıntı halinde bulunan tonozlu mekânların bir bölümünde başlanılan kazılar, 2011 de bu bölümün batıdaki sarnıçlarla olan ilişkisinin anlaşılması amacıyla sürdürülmüştür. Öncelikli küçük bir açmada birbirine bitişik iki sarnıcın ağzı ve doğu duvarları ortaya çıkartılmıştır. Damacana Res. 1 İç Kale Sarayı sarnıçlar ve çevresi Fig. 1 Citadel kiosk, cisterns and its environs Excavations Excavations at the Citadel and Kiosk (Dwg. 1) In order to complete entirely the excavations at the Citadel, the stairs and the room northwest of the Citadel structures exposed in the previous campaigns as well as the cistern and its surrounding area southeast of the Middle Fortress were excavated in 2011 (Fig. 1). In 2010 a stairway, sloping in line with the difference in levels, was uncovered that connected the city gate south of the Citadel to the palace and provided access to the area we called kiosk (palace), which begins from the entrance of the citadel. This reveals that the citadel had three different physical sections: 1) the western area with two or three floors, 2) the baths in the north and its annex and 3) the eastern annex and cisterns. The purpose of the excavations here was to establish the data which would determine the location of the palace at the Citadel and to identify its physical connection with its annexes. It was also to examine the differences of periodical transformations and of usage during the periods of the Roman and Byzantine Empires, the Armenian Kingdom of Cilicia and the Seljuks. Thanks to the data collected in the previous years, most of these questions have been answered. However, there are many others waiting for an answer. Work carried out during the 2011 season concentrated on the only unexcavated area at the citadel the cisterns at the south and east section to clarify their architectural connections and their relation with the construction units. To prepare the relevés of the cisterns west of trench L2, it was necessary to remove the heaps of rubble so that the outer walls were exposed. The excavations, begun at the vaulted space by the southeast end of the Citadel during the 2010 campaign, continued so that its relation with the cisterns to the west 5
Res. 2 İç Kale de hamam ile köşk arasında kalan kazısı yapılan mekân Fig. 2 Excavated area between the baths and kiosk at the citadel Res. 3 Orta Kale de kale girişi ve çevresi ile doğudaki büyük yapı Fig. 3 Middle Fortress, entrance area and the large structure to the east şeklinde bir kesitle kaya içine oyulmuş olan bu sarnıçların, herhangi bir su sistemi ile olan bağlantısı bulunamamıştır. Sarnıçların güneyinde, surlara bitişik olan bölümde, sarnıçların iç kale sur duvarından ayrı olarak inşa edildiği gözlemlenen güney duvarı tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular, L1 açmasındaki mekânların L2 mekânı ile fiziki bir bağının olmadığını; Sarnıçlardan sonraki bölümün bir set duvarı şeklinde iç kaleye çıkan merdivenleri korumak üzere yapıldığını göstermektedir. İç Kale sarayının batı bölümü ile Kasırlı Hamam arasında kalan mekânın, mimari anlamda saray yada hamam ile olan ilişkisini öğrenmek amacıyla yapılan kazıda, açığa çıkan dikdörtgen planlı odanın, önceki yıllarda açtığımız batıdaki köşkle bağlantılı olduğu anlaşılmıştır (Res. 2). Ana kaya üzerine inşa edilmiş odanın kuzeydoğu köşesinde vadiye bakan bir pencereye ait söve izleri görülmektedir. 2007 yılından itibaren sürdürülen çalışmalarla böylelikle İç Kale kazısı da tamamlan olmaktadır. Elde edilen veriler ışığında İç Kale, içindeki Saray ve müştemilatının planı tam olarak anlaşılabilir bir hale gelmiştir. Sarayda yerel bir atölyede üretilmiş çinilerle diğer Selçuklu sarayları ile benzer bir zengin süsleme programının varlığı; İç Kale ve Sarayın en son 13. yy. sonlarından itibaren kullanım dışı kaldığı anlaşılmaktadır. could be clarified. As the first trench was opened, the mouths and eastern walls of two adjacent cisterns were exposed. No water supply line has been established that connected to these pear-like cisterns hewn into the bedrock. In the area next to the fortifications by the south side of the cisterns, a south wall built apart from the fortification wall of the citadel was identified. All the collected data indicate that no physical relation exists between the rooms in trench L1 and the L2 room, and that the area beyond the cisterns was built as a retaining wall to support the stairs to the citadel. Excavation of one other room between the western extension of the palace at the citadel and the Kasırlı Hamam exposed a rectangular room, which is presumably related to the kiosk on the west (Fig. 2). At the northeast corner of the room built on bedrock, traces of a window jamb were found. Thus, the excavations at the Citadel, ongoing since 2007, have now been completed. In view of the collected data, the plan of the Citadel together with its palace and annexes has been clarified. The tiles manufactured at a local workshop in the palace and the rich style of decoration parallel to those at other Seljuk palaces indicate that both the Citadel and palace have been out of use since the late 13 th century. Orta Kale Açmaları Alara Kalesi nin Orta Kale bölümünde sürdürülen çalışmalar, kale giriş kapısı çevresinde başlatılmış ve alanın doğusuna doğru devam ettirilmiştir. Ortaçağ da Kale yerleşme olarak tanımladığımız bu tür yerleşimlerde askeri anlamda güvenliğin sağlandığı yer olarak iç kale öncesindeki mekânlar gelmektedir. Alara da bu tarz Middle Fortress Trenches Excavations in the middle part of Alara Fortress began around the gate and continued towards the west. The military defence of the medieval citadel settlement had been initiated in the areas to the front of the inner castle. But here such buildings were found in the Middle Fortress. The data collected during the previous 6
Res. 4 Orta Kale de B2 kodlu açma alanı Fig. 4 B2 at the Middle Fortress Res. 5 Orta Kale de A5 kodlu açma alanı Fig. 5 A5 at the Middle Fortress mekânları Orta Kale de görüyoruz. Orta Kale de girişten hemen sonra bir grup yapının sıralandığı ve bunların kendi içinde belirli bir plan organizasyonu çerçevesinde gruplar ve sokak dokusu oluşturduğu, geçmiş yıllarda elde edilen bilgilerden anlaşılmaktaydı. Orta Kale nin doğusunda kalenin ortasına yakın bir konumda büyük kütleli bir yapı dikkati çeker (Res. 3). Bazı araştırmalarda Büyük Cami, bazılarında ise kilise olarak tanımlanan bu yapı çevresinde kısmen kaya oyma kısmen de kargir olarak inşa edilmiş bazı yapılara ait izler görülür. Bu yapıların mimari olarak yapım elemanlarının ve planlarının ortaya çıkarılarak Büyük Cami olarak adlandırılan yapı ile olan ilişkisinin ortaya çıkarılması amacıyla bu alanda önceki yıllarda başlanılan çalışmalar 2011 yılı içinde açılan yeni açmalarla doğuya doğru devam edilmiştir. B2 Açması (Res. 4) 2010 kazı sezonunda Orta Kale kapısının hemen önünde kalenin içine doğru devam eden basamaklı bir sokak ortaya çıkarılmıştı. 2011 de bu alanda ortaya çıkarılan küçük bir yolun orta kale kapısından başlayarak doğu yönünde sıralanan burçlara kadar ulaşımı sağlayan bir yürüyüş yolu (seyirdim) olduğu anlaşılmıştır. Kazıda bir adet sütun parçası, bir adet üzeri freskli taş parçası ve birçok metal çivi ile Prof. Dr. Ş. Yetkin in 1971 yılında yayınladığı Ortaçağ dönemine ait mukarnaslı fıskiyeli havuzun kırılmış bir bölümü ele geçmiştir. A5 Açması (Res. 5) A1 açmasının batısında yer alan bu açmadaki çalışmalar sonucunda 4.30x4.80 m. ölçülerine sahip kare planlı bir mekân ortaya çıkarılmıştır. Bu mekânın duvar örgüsü campaigns revealed that a group of structures was lined up right after the entrance to the Middle Fortress, forming groups of structures and streets in a certain layout. East of the Middle Fortress there is a remarkable and massive structure towards the centre (Fig. 3). Around this structure, identified as a grand mosque in some surveys and as a church in others, there are traces of some other structures partly built of stone masonry and partly hewn into bedrock. In order to clarify their relation with the grand mosque, it is necessary to recover the architectural elements and plans of those structures. Thus excavations that had previously begun continued with new trenches. Trench B2 (Fig. 4) Work carried out during the 2010 season exposed a stepped path running into the citadel from the front of the middle fortress. In this campaign we discovered that this was a rampart walk that ran from the gate of the middle fortress to the bastions in the east. The excavation also exposed a fragment of a capital, one piece of frescoed stone and numerous metal nails as well as the broken part of the medieval pool with muqarnas decoration, which was published in 1971 by Ş. Yetkin. Trench A5 (Fig. 5) Work in this trench located to the west of trench A1 brought to light a square room measuring 4.30 x 4.80 m. The masonry here resembles that of rooms A1, A2 and A3 excavated in the previous campaigns. The floor of the room was hewn from bedrock. Numerous nails were found here at different levels. As in the adjacent rooms, traces of a fire were found. 7
Çiz. 2 Aşağı Hamam da ortaya çıkarılan grafiti (R. Wimmel) Dwg. 2 Graffiti exposed in the Lower Baths (R. Wimmel) Small Finds Res. 6 Aşağı Hamam grafiti örneği Fig. 6 Graffiti in the Lower Baths önceki senelerde kazısı yapılan A1, A2 ve A3 mekânlarıyla benzerlikler göstermektedir. Yapının zemini ana kaya tıraşlanarak oluşturulmuştur. Değişik kot seviyelerinde birçok metal çivi ele geçmiştir. Yapı içinde daha önceki yıllarda bitişiğindeki mekânlarda da rastlanılan küçük bir yangın tabakası izine rastlanılmıştır. Küçük Buluntular Aşağı Hamam daki kazı çalışmaları sonrasında bazı mekânların duvarlarında görülen grafitiler belgelenmeye çalışılmıştır (Res. 6). Bunlardan birinde bir gemi ve bu gemiden bir kayıkla ayrılan insanlar tasvir edilmiştir (Çiz. 2). Benzerleri Alanya Kalesi kulelerinde ve çevresindeki yapılarda görülen bu grafiti, konu olarak diğerlerinden farklılıklar göstermektedir. During our work at the Lower Baths we tried to document the graffiti on the walls of some rooms (Fig. 6). One depicts a ship with a boat leaving with people on board (Dwg. 2). Although similar graffiti are found in the towers of the Alanya Citadel and in the vicinity, this one has a different theme. Relevé and Photogrammetric Work Relevé and measurements were taken in the south part of the citadel, where excavation work had been completed in the preceding years, as well as in the newly exposed rooms in the middle fortress. We have also started mapping the entire excavation area and integrating it into the national coordinate system. Since the steep terrain does not allow covering all spots with Total Station, we used GPS and a third surveying technique based on a fixed coordinate axis to draw to scale the first digital maps of the fortress. Rölöve ve Fotogrametrik Çalışmaları Önceki sezonlarda kazısı tamamlanan, İç Kale güney bölümünde, Orta Kale nin yeni ortaya çıkarılan mekânlarında rölöve çalışması yapılmıştır. Bütün kazı alanını kapsayacak şekilde haritalarının çıkarılması ve bunların ülke koordinat sistemine bağlanması amacıyla çalışmalara başlanılmıştır. Alanın çok dik olması bir çok noktanın görülmemesi sebebiyle Total Station ile ölçümleme başarısız olmuştur. Bunun sonucunda alanın GPS ile sabit koordinat noktasından alınan üçüncü bir ölçme sistemine dayanan bir yöntem ile ölçüleri alınarak kalenin ilk ölçekli sayısal haritaları elde edilmiştir. 8