KUZEY AFRİKA - MAĞRİP ÜLKELERİ İLE TİCARET KASIM 14 2012 ÇARŞAMBA Dr. Muhammed ADİL Türk - Arap Araştırma ve Strateji Enstitüsü Başkanı
KUZEY AFRİKA ve MAĞRİP ÜLKELERİ ile TİCARET Dr. Muhammed ADİL Türk - Arap Araştırma ve Strateji Enstitüsü Başkanı 14 2012 KASIM ÇARŞAMBA Saat: 18.30-20.30 Yer: AKTİF Konferans Salonu OFİM İş Merkezi Ostim / ANKARA 2 3
Dr. Muhammed ADİL Türk - Arap Araştırma ve Strateji Enstitüsü Başkanı Tunus ta doğdu, yüksek öğrenimini Fransa Lyon Üniversitesi nde Gazetecilik alanında tamamladı, daha sonra Uluslararası İlişkiler konularında mastır ve doktora yaptı, Tunus El Ahbar Gazetesi yazı işleri müdürlüğü görevinde bulundu, 1992 yılında Türkiye ye yerleşti ve Kanal 7 televizyonunun ilk Arapça haber spikeri oldu. Çeşitli Arap gazete ve televizyon kanallarının Türkiye temsilciliği görevinde bulunan Dr. Adil, halen TRT Arapça kanalında haftada iki gün Wejhat Nazar (Bakış Açıları) adlı tartışma programını sunuyor, Alarab ve Assabah gazeteleri köşe yazarı olarak çalışmaktadır. Tunus Elmanar Üniversitesi misafir öğretim üyesidir. Türk-Arap ilişkileri uzmanı olarak, bu sahada çok sayıda arastırmalara ve makalelere sahiptir. Aynı zaman da Ankara merkezli Türk-Arap Bilim Kültür ve Sanat Derneği ve Türk -Arap Araştırma ve Strateji Enstitüsü Başkanı olarak Ankara da ikamet etmekte olup; hem Tunus, hem Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır. Email: turkisharab@gmail.com GSM: 0532 2540040 4 5
TUNUS Genel Bilgiler Resmi Adı : Tunus Cumhuriyeti Başkent : Tunus Başlıca Şehirler : Tunis (Başkent), Sifaks, Sousse, Gabes, Kairouan, Bizerte Nüfus : 10.6 Milyon (Temmuz 2011 tahmini) Yüzölçümü : 162.155 km² Dil : Arapça (Resmi), Fransızca (Resmi) ve İngilizce Din : Müslüman % 98, Hıristiyan %1, Musevi ve diğer % 1 İklimi : Kuzeyde Akdeniz İklimi, güneyde Çöl İklimi Para Birimi : Tunus Dinarı 1 $=1,51 TND (ortalama kur) Enflasyon : % 3,7 Kişi Başına GSYİH : 3.550 Dolar/ 8.337 Dolar (PPP) GSYİH- Dünya Sıralaması : 38,1 milyar Dolar / 69. GSYİH Büyüme Hızı : % 3,0 İhracat Dünya Sıralaması : 14,4 milyar Dolar / 73. İthalat Dünya Sıralaması : 19,0 milyar Dolar / 70. DB İş Yapabilme Kolaylığı : 55. Sıra Türkiye-Tunus arasında vize uygulaması yoktur. Kaynak: Economist Intelligence Unit, World Bank, CIA Fact Book, Tunus Ulusal İstatistik Enstitüsü Tunus Kuzey Afrikada yer alan bir kıyı ülkesi. Batıda Cezayir, güneydoğuda Libya, doğuda ve kuzeyde Akdeniz ile çevrilidir. Akdeniz bölgesinin orta kesiminde, karşısında bulunduğu İtalya Yarımadası ve Sicilya Adası ile birlikte, Doğu ve Batı Akdenizi birleştiren ve ayıran bir boğaz meydana getirir. Sardunya Adasından 200 km, Sicilya Adasından 140 km uzaklıkta bulunan Tunus, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında bağlantıyı kolaylaştırır. Güneyden kuzeye genişliği 756 km, batıdan doğuya ise 351 km dir. Kıyılarının uzunluğu 1200 kmdir. Târihi Tunus, gerek Akdeniz ve Kuzey Afrika hâkimiyeti ve gerekse Avrupanın Afrika ile olan münâsebetleri bakımından büyük bir stratejik öneme sâhiptir. Tunusun coğrafi konumu göçebe Berberilerden sonra, daha çok deniz yoluyla gelen çeşitli etnik toplulukların ülkeye yerleşmesinde en büyük faktör olmuştur. M.Ö. 1000 yılından îtibâren Fenikeliler, Tunusta ticâret merkezleri kurmaya başladılar. M.Ö. 5. yüzyıl sonlarında Fenikeliler Tunusa gelip yerleştiler ve burada Kartaca Cumhûriyetini kurdular. Tunus, daha sonra batıdan gelen Vandalların, 6. yüzyılda da Bizanslıların hâkimiyeti altına geçti. Müslümanların Tunusa (Afrikiyye) gelişi (647-1228): MüslümanArapların 647 yılında başlayan yayılmaları Ukbe bin Nâfinin 670te Kayruvan (Kariouane) şehrini kurmasıyla neticelendi. Tunus (Afrikiyye), hazret-i Muâviye zamânında 667 (H.45) yılında alındı. Bizanslılar bâzı önemli şehirleri ellerinde tuttular. Berberî ayaklanmaları neticesinde Müslümanlar geçici olarak Afrikiyyeden uzaklaştılarsa da, Hasan bin en- 6 7
Nûman zamanında Berberîler, Afrikiyyeyi Müslüman Araplara bıraktılar (698). Bundan sonra Kayruvan Müslüman Afrikiyyenin başşehri olarak kaldı. Bütün Afrikiyye Müslüman oldu ve İslâmiyyet her tarafa buradan yayılmaya başladı. İkinci Abbasî halîfesi Câfer Mensur zamânında,abbâsî hâkimiyeti yaygınlaştı. Emevî ve Abbâsî halîfelerine bağımlı olan Afrikiyyeyi önce Ağlebîler, sonra Kayruvanda bir Şiî halîfeliği kuran (910) Fâtımîler yönetti. Kayruvan ve Mahdiya şehirleri Fâtımîlerin merkezi oldu. Fâtımîler 972de başşehri Kahireye taşıdıkları zaman Afrikiyye Berberî sülâlesi Zirîlerin iktidarı altına girdi. Zirîler zamânında Tunus, Sicilyadaki Normanların istilâsına uğradı. Zirîlerin son hükümdarı Hasan bin Ali, Fastaki Muvahhidîn Devletinden yardım istedi. Muvahhidîn Devletinin kurucusu Abdülmümin, Normanları Tunustan kovarak (1159-1160), Afrikiyyeyi Tunusta oturan bir vâli tarafından yönetilen bir eyâlet hâline getirdi. Bundan sonra Afrikiyye, Tunus adını aldı. On altıncı yüzyılda İspanya ve Osmanlı Devletinin, Akdeniz hâkimiyeti için yaptıkları savaşlar sonunda Hafrîler yıkıldı. 1534 yılında Barbaros Hayreddîn Paşa, Tunusu ele geçirdi. AncakHafsî Hânedânından Hasan, İspanya Kralı Beşinci Şarlkenden yardım istedi ve Beşinci Şarlken başşehir Tunusu işgâl etti ve Barbaros Hayreddîn PaşaCezayire çekilmek zorunda kaldı. İspanya Kralı Hafsî Hânedânından Hasanı tekrar, kendisine vergi vermek şartıyla Tunusun başına getirdi. Başşehir Tunus 1574 yılına kadar tekrar Hafsî Hânedânlığının elinde kaldı. Bu arada Barbaros Hayreddîn Paşa ve Turgut Reis 1556da Gafsayı, 1558de Kayrevanı ele geçirdiler. Tunusun doğu ve güney sâhilleri Türklerin eline geçti. CerbeAdası deniz üssü olarak kullanıldı. Barbaros Hayreddîn Paşa, İspanyadaki Endülüslü Müslümanlardan 100.000 kadarını kurtararak Kuzey Arfikaya getirdi. Nihâyet 1574te Uluç Ali Reis ile Sinan Paşa, Tunus şehrini (Halkul- Vad Kalesini), ele geçirmek sûretiyle bütün Tunus, Osmanlı İmparatorluğunun bir eyâleti hâline geldi. Osmanlı Devleti zamânında Tunus, önceleri Yeniçerilerin desteklediği bir Dayı vâsıtasıyla, daha sonra da bir Bey vâsıtasıyla yönetilmeye başlandı. İlk beylik sülâlesi Birinci Murâd Bey tarafından kurulan Muradî sülâlesidir (1612-1631). 1710dan sonra Beyler, irsî yoldan tahta çıktılar. Bu arada Fransa, İngiltere, İspanya ve İtalya Tunusta ekonomik faaliyetlerde bulunmaya başladılar. Fransa 1830da Cezayiri işgâl ettikten sonra, Tunus ile daha fazla ilgilenmeye baş- ladı. Bu sıralarda Osmanlı İmparatorluğu kendi başındaki birçok meseleler yüzünden Tunusa daha fazla yardım edemedi. 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşı da bunu önledi. Tunusta Fransa, İngiltere ve İtalyanın gözü ve çıkarları vardı. 1878de Kıbrısı elde eden İngiltere, Fransanın Tunustaki özel imtiyazlarını tanıdı. Fransa, bâzı Tunuslu aşiretlerin (Krumirlerin) Cezayir topraklarına yaptıkları akınları ve bâzı toprak taleplerini bahâne ederek 1881 yılında Tunusa asker çıkardı. 12 Mayıs 1881de yapılan Bardo Antlaşmasıyla; Tunus Beyi, dış hükümranlığı, siyâsî ve ordu işlerini bir Fransız Genel Vâlisine bırakıyordu. Tunusun Muher ve güney kesiminde başlayan ayaklanmalar güçlükle bastırıldı. Vâli Paul Cambon, yeni bey Ali bin Hüseyine (1882-1902) Marsa Sözleşmesini kabul ettirince (1883), Fransız himâyesi resmen kurulmuş oldu. Bütün bu olanları Osmanlı İmparatorluğu protesto ederek kabul etmediğini bildirdi. Resmî pâdişâh fermanlarında Tunus Osmanlı eyâleti olarak zikredilmeye devam etti. Fransız himâye rejimi Tunusun bağımsızlığını kazanmasına kadar devam etti (1956). Tunustaki Fransız idâresi 78 yıl sürdü. 1930larda Habib Burgiba önderliğinde Tunuslular bağımsızlık mücâdelesine başladılar. İkinci Dünyâ Harbi esnâsında Tunus bir savaş alanı oldu. Harpten sonra Burgiba yeni Destur Partisini kurarak bağımsızlık mücâdelesine devam etti. Nihâyet 1956 yılında Tunus bağımsızlığını kazandı. Bağımsızlığını kazandıktan sonra Tunus Cumhûriyetini îlân eden Burgiba, ilk Tunus Cumhurbaşkanı oldu. Birçok reformlar yaparak lâik eğilimli bir rejim kurdu. Burgiba, 1965te İsraile karşı yumuşak ve ılımlı davranılması gerektiğini savundu. Fakat bu düşünceleri şiddetle tenkit edildi. 1979da Mısırın 8 9
Arap Birliğinden çıkarılmasından sonra, Tunus eski bakanlarından Chadli Kılibinin de genel sekreter olmasıyla, Tunus, Arap Birliğinin karargâhı oldu. Ocak 1980de Libyada eğitim görmüş komandoların Gafsa şehrini ele geçirmeleri, Tunusun Fransa ve ABDden destek istemesine sebep oldu. Olayların yatışmasından sonra başbakanlığa getirilen eski Millî Eğitim Bakanı Muhammed Mzali, siyâsî hayâtı kısmen olsun liberalleştirdi. Siyâsî mahkumların çoğu serbest bırakıldı ve siyâsî partiler kânûnî olarak tanınmaya başlandı. Bağımsızlıktan beri tek başına iktidarda olan Sosyalist Destur Partisinden başka, Komünist Partisi dâhil üç siyasî partiye daha izin verildi. Ölünceye kadar Devlet Başkanı seçilen Burgiba, 1987 senesinde sağlık durumu gerekçe gösterilerek devlet başkanlığı görevinden alınarak yerine General Zeynelâbidin bin Ali geçti. Bu yönetim değişikliği ülkede belirli bir liberalleşme ve ekonomide köklü yeniliklerin yapılmasına sebep oldu. General Zeynelâbidin radikal Müslümanlara karşı büyük tedbirler aldı. Bunların desteklediği Nakda Partisinin birçok üyesini hapsettirdi. Bu tutumunu hâlâ sürdürmektedir (1994). 21 Mart 1994te yapılan parlamento ve devlet başkanlığı seçimlerinde Zeynelâbidin bin Ali ve partisi oyların % 99unu alarak devlet başkanlığına yeniden seçildi. 1982 yılında Lübnandan çıkarılan Filistin Kurtuluş Teşkilâtı mensupları ve Lideri YaserArafat Karargâhını Tunusa taşıdı. Böylece Tunus, Filistin Kurtuluş Teşkilâtının Karargâhı oldu. Fizikî Yapı Tunus, fizikî yapısı îtibâriyle üç bölgeye ayrılır. Kuzey bölgesi, Sâhil bölgesi vegüney bölgesi. Kuzey bölgesi, Atlas Dağlarının Akdeniz kıyısı boyunca uzanımı olan iki dağ şeridinin bulunduğu bölgedir. Bunların arasında Mecarda Vâdisi bulunmaktadır. Bölge nâdiren 1000 myi aşan yüksekliklere sâhip olmasına rağmen dağlık olarak nitelendirilebilir. Ülkenin en yüksek noktaları olan Eş-Şenebî (1544 m), ve Zaguon (1295 m) dağları bu bölgede yer alır. Sâhil bölgesi, ülkenin Tunus şehri güneyindeki kıyı bölgesini içine alan Suse, Sifakis ve Kayrevan şehirlerinin bulunduğu bölgedir. Bu bölge kuzey bölgeden Dorsal Dağı ile ayrılır. Bölge yumuşak tepeleri, geniş ovaları ve plajları ile meşhurdur. Güney bölgesi 34üncü enlem dâiresinden güneye geçince Gabes Körfezinin çerçevelediği geniş Cafara ve Nefta ovalarından ve Büyük Sahraya ulaşan düzlük arâzilerden meydana gelir. Buraya step ve çöl bölgesi de denilmektedir. Rakım 200 mnin altındadır. Yaklaşık 1200 km uzunluğundaki Tunus kıyıları genelde düzdür. Gabes Körfezinde gelgit olayı oldukça önemlidir. Deniz yükselmesi iki metreyi bulur. Akdenizde en yüksek gelgit olayı burada olur. Ülkenin önemli nehirleri Mecorda ve Miliaredir. İklim Tunusta bâriz bir şekilde Akdeniz iklimi hüküm sürer. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve bölgeye göre az veya çok yağışlıdır. Yağmurlar sonbahar ortasında başlar ve ilkbaharın ortasına kadar devam eder. Güneye inildikçe yağmurlar azalır ve iklim düzensizleşir. Kışın sıcaklık 0 C altına düşmez. Yazın 40 Cye kadar çıkar. Sıcaklık denizin etkisine bağlı olarak değişir ve kıyılar iç kesimlere göre daha serindir. Kuzeyde yıllık yağış ortalaması 610 mm civarındadır. Tunus ve Bizerte çevresindeyse 500 mm dolaylarındadır. Yağışlar düzensiz olup, seneden seneye farklılık gösterir. Tabiî Kaynakları Tunusun % 43ü bozkır ve çöl, % 6sı ormanlarla kaplıdır. Çok yağmur alan yerlerde ormanlar yer alır. Vâdiler çok münbit olup, her çeşit mahsûl yetişir. Kuzeyde 900.000 hektarlık meşe ve çam ormanları bulunur. Güneyde sıcağa dayanıklı cinsten bitkiler yer alır. Tunusta yabânî hayvanlar olarak ençok yabandomuzu ve dağkeçisi bulunur. Tunusun önemli yeraltı zenginlikleri fosfat, demir, petrol, kurşun ve çinkodur. Ülkedeki fosfat yatakları, Afrikanın en büyük rezerv noktaların- 10 11
dadır. Petrol rezervleri bakımından kıta ülkeleri arasında beşinci sırayı, doğal gaz kaynakları bakımından ise dördüncü sırayı alır. Nüfus ve Sosyal Hayat Tunus nüfûsu, ülkenin yerlileri olan Berberîlerle Arapların karışımından ortaya çıkmıştır. Ayrıca safkan Berberîlerle, Araplar da sayıca önemlidir. Ülkede çok eskiden İspanyadan göç eden Yahûdî azınlığı mevcuttur. Bağımsızlıktan sonra giderek azalan Fransızlar 60.000 civârındadır. Tunusta Türk asıllı âileler mevcut olup, Türk soylu olmak burada iftihar vesilesidir. Tunus halkı ırkçı değildir. Halkın % 98i Müslüman olup, geri kalanını Hristiyan ve Yahûdîler teşkil edir. Müslüman halkın hemen hemen hepsi sünnîdir. Çoğunluğu Malikî mezhebindedir. Tunusta Arapça konuşulur. Fransız işgâli çok sürdüğü için Fransızca bilenlerin sayısı da çoktur. Gazete ve dergilerin yarısı, Radyo ve TVnin birer kanalları Fransızca yayın yapar. Nüfûsun yaklaşık % 70i kuzeyde yaşar. Nüfus dağılışı çok düzensizdir ve tarım kaynaklarına bağlıdır. Nüfus yoğunluğunun km2 başına 70 kişiden çok olduğu Mecerda ovaları ve Tunus bölgesi ve kıyılar en kalabalık kesimlerdir. Buna mukabil 2 kilometre kareye 10 kişiden az düşen bozkırlarda, özellikle yarı göçebeler yaşar. Tunusun en önemli şehri başşehir Tunus olup, nüfûsu 1,5 milyona yaklaşmıştır. Diğer önemli şehirler Sefakis, Suse, Kayrevan ve Bizertedir. Eğitimde Fransız sistemine bağlı kalınmıştır. İlkokullardan îtibâren öğretimin Arapça yapılması sağlanmışsa da üniversitede öğretim Fransızca olarak yürütülmektedir. Tunus Üniversitesine bağlı 9 fakülte, 3 enstitü ve 4 yüksek okulla yüksek tahsil yapılmaktadır. Tunus halkının % 62si okuma-yazma bilmektedir. Siyâsî Hayat Tunus 17 vilâyete ayrılmıştır. Kânûnî sistemi İslâm kânunları vefransız medenî kânunu esas alınarak, Türk ve ABD örneği bir anayasa ile yürütülür. Seçimler her beş yılda bir yapılmakta olup, oy verme yaşı 21dir. Temsilciler Meclisi(Millet Meclisi) 141 üyeden meydana gelmiştir. Cumhurbaşkanı beş senede bir halk tarafından seçilir. Anayasaya göre cumhurbaşkanı olan kişi arka arkaya birden çok dönem için seçilebilir. Tunus Birleşmiş Milletlere, Arap Birliğine ve Afrika Birliği Teşkilâtına üyedir. Ekonomi 1980 li yılların sonlarına doğru serbest piyasa ekonomisi Tunus da ağırlık kazanmaya başlamıştır. Genel olarak tarıma dayanmakta olup, toplam nüfûsun % 50 ilâ 60ı bu sektörde çalışmaktadır. Tarım yanında urizm mâdencilik, yiyecek, konserve, tekstil, hafif sanâyi malları ve sunî gübre ana sanâyi kollarıdır. Enerji ve imalat sektörleriyle gelişen bir ekonomidir. Zeytinyağı başta olmak üzere buğday, arpa, zeytin, nârenciye, meyve, sebze ve hurma başlıca tarım ürünleridir. Koyun, keçi, sığır ve kümes hayvanları yetiştirilen başlıca hayvanlardır. Son yıllarda balıkcılık önemli bir gelir kaynağı hâlini almıştır. Ülkede tarım ürünlerine dayalı sanâyi kollarının geliştirilmesine çalışılmaktadır. Yerli hammaddelerden fosfatın bütün işlenme safhalarının Tunusta gerçekleştirilmesi için büyük çaba harcanmaktadır. Tunus mâdenlerini işleyecek kadar yeterli sayıda tesise sâhip olmamasına rağmen dünya fosfat üretiminde ilk sırada yer alır. Gerek istihdam ve gerekse ihrâcat imkânlarının artması için îmâlât sanâyiine büyük önem verilmektedir. Tunusun ithâl ettiği belli başlı mallar, sanâyi malları, tarım âletleri, tüketim, yiyecek, giyecek ve enerji malzemeleridir. Fosfat, petrol, zeytinyağı, nârenciye, demir cevheri, balık ve tekstil ana ihraç mallarıdır. 2008 yılına kadar ortalama %5 büyüme sergileyen Tunus ekonomisi, küresel krizin etkisiyle 2008 yılında %4,6, 2009 yılında %3,1 büyümüş olup 2010 yılında büyümenin %3,4 oranında gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Tunus GSYİH sının %12 sini tarım, % 43 ünü hizmet 12 13
sektörü, % 33 ünü ise sanayi sektörü oluşturmaktadır. Tunus enflasyon artış oranı göreceli olarak düşük seviyede olup 2010 yılı itibariyle tahmini %4,4 lerde seyretmektedir. Tunus ekonomisinin en güncel problemi işsizlik olarak görülmektedir. 2010 yılı işsizlik oranı %15.1 dir. Tunus un önemli oranlarda eğitimli (üniversite mezunu) ve yetenekli işgücüne sahip olması ve üniversiteli işsiz oranının fazlalığı bu sorunu daha kritik hale getirmektedir. Tunus AB ile yakın ticaret ilişkisinden dolayı 1995 yılında AB ile bir ortaklık anlaşması imzalamıştır. Bu, AB ile 2008 yılına kadar tarım ürünleri dışında sınaî ürünlere uygulanan gümrük duvarlarının kaldırılmasını öngören bir anlaşmadır. Mısır, Fas ve Ürdün ile Serbest Ticaret Anlaşması bulunan Tunus Genel Preferanslar Sistemi çerçevesinde ABD, Kanada, İsviçre, Avustralya ve Japonya nın da tercihli tarifelerinden yararlanmaktadır. 2010-2011 yılı Dünya Ekonomik Forumu Rekabet Edebilirlik Raporuna göre rekabetçilik açısından dünyada ise 32. sırada yer alan Tunus, Afrika ülkeleri arasında ilk sırada, Arap ülkeleri arasında 5. sırada yer almıştır. Tunus en çok Fransa, İtalya, Birleşik Almanya ve ABD ile ticâret yapar. Kuveyt, Suudi Arabistan, ABD, Kanada ve Birleşik Almanya yardım aldığı başlıca ülkeler arasındadır. Tunusta karayollarının uzunluğu 17.220 km, demiryolları ise 2189 kmdir. Ülkede dört ana liman olan Tunus, Bizerte, Sousse ve Sefakisa ilâve olarak çok sayıda ikinci derecede liman vardır. Tunus yakınındaki El-Auina Havaalanı büyük, milletlerarası bir havaalanıdır. İç havayolları Tunusun belli başlı şehir merkezlerini birbirine bağlar. TEMEL SEKTÖRLER Tarım ve Balıkçılık Tarım ve Balıkçılık Tunus ekonomisinde önemli yer tutmaktadır. 2010 yılı rakamlarına göre sektörün GSYİH deki payı %7,9, toplam ihracattaki payı ise %8 dir. Zeytincilik ve zeytinyağı bu ürünlerinin başında gelmektedir. Tunus, İspanya ve İtalya gibi ülkelerin dahil olduğu AB gurubundan sonra en fazla zeytinyağı üreten ülkedir. Üretimin yaklaşık %75 i ihraç edilmektedir. 2009/2010 sezonunda 160 bin ton zeytinyağı üretilmiş, 2010/2011 sezonunda ise bir önceki yıla göre %31,3 oranında azalarak üretim 110 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Tunus 2010 yılında 110.400 ton zeytinyağı ihraç etmiştir. Tunus tarım alanlarının büyüklüğü 8.575 milyon hektar olup bunun 4.9 milyon hektar ı kullanılmaktadır. Bu alanların %90 ı özel sektöre aittir. Ülkede tarımla uğraşan nüfus 516.000 dolaylarındadır. XI. Kalkınma Planında tarıma özel yer ayrılarak üretimin genişletilmesi öngörülmektedir. Bunun için modern teknik ve yöntemlerin kullanılması gereği vurgulanmaktadır. Tunus un diğer önemli tarımsal faaliyetleri arasında hurma, turunçgiller, bağcılık, çeşitli sebzeler gibi ticari tarım ürünleri üretiminin ile balıkçılık ve su ürünleri sektörleri yer almaktadır. Tunus ta 21 baraj bulunup yıllık su kapasitesi 4.5 milyon m³ tür. Tüm bunlarla birlikte, Tunus taki tarım sektörü yapısal zayıflıklarla karşı karşıya bulunmaktadır. Yağış miktarındaki düşüş, toprak erozyonu ve kuraklaşma hala tarım sektörünü çok fazla etkilemektedir. Sulama için su kaynakları sınırlı olup çiftçiler yeni teçhizat veya teknik tedariki için kredi bulmakta zorlanmaktadır. Aynı zamanda işgücü yaşlı olup makineleşme seviyesi ve böcek ilacı kullanımı düşüktür. Ticari engeller de yerel gıda fiyatlarının yüksek olmasına neden olmaktadır. Gıda alanındaki sübvansiyonlar ve ihraç edilen ürünlerin fiyatının düşük olması tarım sektörünün yeterince verimli olamamasının başlıca nedenleri arasında yer almaktadır. 14 15
Sanayi Sanayi sektörü GSYİH nın %32 sini oluşturmaktadır. En önemli sanayi ürünü fosfat ve fosfattan üretilen gübre sanayiidir. Tunus yıllık 10 milyon tonluk üretimiyle dünyanın dördüncü büyük fosfat üreticisidir. Fosfat madenciliği ve sanayisi dışında Makina-elektrik (27,3), tekstil-konfeksiyon ve deri (%19.1), gıda sanayi (%17,6), kimya sanayi (%13) ile seramik ve cam sanayi (%9,4) diğer önemli sektörlerdir. Konfeksiyon imalatında Avrupa için iyi bir tedarikçi olan Tunus üretim maliyetindeki avantaj, Avrupa ya yakınlık, vasıflı eleman teminindeki kolaylık, siyasi kararlılık, vergilerdeki avantajlar, düşük işçi maliyetleri nedeniyle bu sektörde yatırım yapılması açısından avantajlı durumdadır. 2009 yılında tekstil piyasası % 7.6 oranında gerilemiştir. 2010 yılında ise pazar %3.3 daralmıştır fakat 2011 yılında pazarda % 6.9 luk büyüme öngörülmektedir. 2009 yılında yaşanan ekonomik resesyon sebebiyle hammadede Çin ile rekabeti pazar payının azalmasının temel nedeni olarak görülmektedir. Tunus da tekstil sektöründe faaliyet gösteren 2.976 firmanın % 58 i ürünlerini dış pazara ihraç etmektedir. Tekstil sektörü Tunus ihracatının %26,4 ünü oluşturmakta olup toplam tekstil ihracatının %92 si hazır giyimdir. Üretimin %92 si, Fransa olmak üzere, İtalya, Almanya, Belçika ve diğer AB ülkelerine gönderilmekte olup Tunus AB nin 4. büyük tekstil tedarikçisidir. İmalat sanayisinde öncelik verilen alanlardan biri de gıda ürünleri işlemesidir. Makarna, salça, margarin gibi ürünlerde ihraç edebilirlik seviyesinin geliştirilmesine önem verilmketedir. Tunus ta mekanik-elektrik parça imalatı, küçük sermayelerle ve AB ülkeleri ile ortak yatırım şeklinde gerçekleştirilmektedir. Bu sektörde özellikle otomotiv sektöründe kullanılan makas, motor, debriyaj, transformatör, akümülatör gibi parçalar üretilmektedir. Bu sektör 1990 lardan itibaren hızlı bir gelişme göstermiştir. Dünyadaki toplam araç motoru, tel, kablo üretiminin %1 i Tunus da yapılmaktadır. İhracatın %90 ı başta Fransa ve Almanya olmak üzere Avrupa ülkelerine yapılmaktadır. Kimya sanayii özellikle fosfatın işlenmesine, çimento, cam ve seramik yapımına dayanmaktadır. Kimya sanayii büyük ölçüde ilaç ve daha sonra lastik sanayilerindeki büyümeye bağlı olarak gelişme kaydetmiştir. Buna ek olarak, gübre, boya, deterjan, kozmetik sektörleri kimya sanayiinin başta gelen sektörleridir. Kimya 16 sanayinde devlet kuruluşları hâkim durumda olmakla beraber, özellikle boya ve tutkal üretiminde özel sektör de yer almaktadır. Kanıtlanmış petrol rezervleri 308 milyon varil olan Tunus ta, yılda 4,2 milyon ton üretim yapılmaktadır. Buna karşılık söz konusu üretim Tunus un petrol ihtiyacının sadece %46 sını karşılamaktadır. Tunus un en büyük petrol sahası Cezayir sınırında yer alan ve ENI-AGIP ortaklığı tarafından işletilen El Borma dır. 100 milyon varillik tahmini rezerve sahip ve Kamuya ait ETAP tarafından işletilen Ashtart ise ülkenin ikinci büyük sahasıdır. Ülke üretiminin %75 i bu iki sahadan karşılanmakta olup daha yeni orta büyüklükte sahalar arasında Sidi Cilani, Adam, Didon, Cercina ve Franing yer almaktadır. Tunus un gaz rezervi, komşuları olan Libya ve Cezayir e kıyasla çok azdır. Tunus un kanıtlanmış doğalgaz rezervi 2.75 trilyon ft³ tür. Söz konusu rezervin büyük bölümü offshore olup, ülkenin en büyük doğalgaz sahası olan Miskar, British gas (BG) tarafından işletilmektedir. Ülkenin doğalgaz üretiminin %80 ini bu saha karşılamaktadır. Yıllık üretim 2,97 milyar m³ tür. Libya ve Cezayir in, Tunus un doğal gaz tedarikçileri olmaya devam etmeleri beklenmektedir. Madencilik Tunus Hükümeti, madencilik sektöründe etkinlik ve verimlilik sağlamak amacıyla reform programları oluşturmuştur. Fosfat ve kurşun madenciliğinde kullanılan teknikler yenilenmiştir. Dünyanın en büyük ham fosfat üreticilerinden biri olan Tunus ta fosfat madenciliği, bir kamu şirketi olan CPG nin tekelindedir. Kimya sanayisinin temelini oluşturan fosfatın yanı sıra çıkarılan diğer mineraller demir, kurşun ve çinkodur. Büyük bir kısmı El Foudladh çelik işlerini desteklemekte kullanılan demir üretimi, ana Jerissa madenindeki rezervlerin azalması nedeniyle 1993 yılından itibaren düşmeye başlamıştır. Çinko üretimi de, Boujdeur madenindeki rezervlerin tükenmesi ve madenin kapanmasıyla birlikte 2004 ve 2005 yıllarında keskin bir düşüş yaşamıştır. Elektrik Ülke, 136.000 km lik elektrik ağına sahiptir. Elektriğinin %72 si ulusal elektrik şirketi Société Tunisienne d Eléctricité et du Gaz (STEG) tarafından temin edilmektedir. 2002 de hizmete giren ve özel enerji şirketi olan Rades 2 ise, Tunus un elektrik ihtiyacının %22 sini sağlamaktadır. 17
2005 de batıda Feriana da 118 mw kapasiteli ve başkent Tunus un bir banliyösü olan la Goulette de 123 mw kapasiteli yeni elektrik santralleri kurulmuştur. İngiltere nin BG Group şirketi 600 milyon dolar değerinde 500 mw lık bir santrali Sfaks yakınlarındaki Barca da kurmaktadır. Tunus ve İtalyan hükümetleri Cap Bon da 1200 mw kapasiteli yeni bir elektrik santrali kurmayı düşünmektedirler. Buradaki üretimin %70 i denizaltı kablolarıyla İtalya ya nakledilecektir. 2,5 milyar Euro ya mal olacak santral 2 evrede açılacaktır. İlk kısmı 2012 de açılacak ve üretilen 800 mw elektrik, iki ülke arasında eşit paylaştırılacaktır. 2015 de üretilecek 400 mw elektrik ise İtalya ya gönderilecektir. Turizm Turizm Tunus ekonomisi içerisinde en önemli sektörlerden birisini oluşturmaktadır. GSYIH içindeki payı %5,5 dir. Ülkede bir çok kişi geçimini bu sektörden kazanmaktadır. 2009 yılında Tunus u 6,9 milyon kişi ziyaret etmiştir. Ziyaretçilerin %70 den fazlası Batı Avrupa ülkelerinden gelmektedir. 2009 yılında turizmden 2,6 milyar dolar gelir elde edilirken 2010 yılı için bu rakam 2,7 milyar dolar olarak hedeflenmektedir. Tunus Ticaret Müşavirliği Raporuna göre ülkede doğrudan veya dolaylı olarak turizm sektöründe istihdam edilen kişi sayısı 1,3 milyon düzeyindedir ki bu da ülke nüfusunun %13 üne karşılık karşılık gelmektedir. Tunus son yıllarda özellikle sağlık ve termal turizmini geliştirmeyi amaçlamaktadır. Devlet bütçesinden turizm sektöründeki yatırımlara 65,7 milyar dolar ayrılmıştır. Termal turizmin yanında güneş tedavileri, golf, çöl ve gemi turizmi gibi alternatif alanlarda sektör çeşitlendirilmeye çalışılmaktadır. Altyapı Oldukça gelişmiş bir altyapıya sahip Tunus ta altı ticari liman, Skhira da bir petrol terminali ve 23 küçük liman ve 7 uluslararası havaalanı faaliyet göstermektedir. 31.000 km lik yol ağına sahip Tunus ta başkent Tunus ve Doğu kıyısında yer alan Sousse şehrini bağlayan dört şeritli bir paralı otoyol bulunmaktadır. Tunus ve Libya, Sfax ile Trablus arasında 533 km lik bir otoyol yapmayı planlamaktadır. 18 Tunus, ulaşım ve iletişim altyapısını daha modern hale getirmek istemektedir. Bu doğrultuda devlet daha az müdahaleci bir tutum sergileyerek özelleştirmeye yönelmiştir. Ulaşım ve iletişim alanındaki yatırımlar, hükümetin 9. (1997-2001) ve 10. (2002-6) gelişme planları doğrultusunda gözle görülür bir biçimde artmıştır. Hükümet bu yatırımların daha çok özel sektör tarafından yapılmasını istemektedir. Hükümetin 11. Kalkınma Planı çerçevesinde ulaşım ve iletişim yatırımlarına 5,8 milyar dolar ayrılmıştır. Teknoloji ve Ulaştırma Bakanlığı nın, Tunus un 60 km güneyinde yer alan Enfidha ve Monastir havaalanlarının inşaası ve işletmesi için açtığı ihaleyi Tepe Akfen (TAV) Holding kazanmıştır. Bu kapsamda yılda 30 milyon yolcu kapasiteli 400 milyon Euro luk Enfidha Havaalanının inşası TAV Holding tarafından gerçekleştirilmekte olup, 40 yıl süreyle de TAV tarafından işletilecektir. TAV Holding Monastir havaalanının işletmesini de 40 yıl süreyle üstlenmiştir. Tunus un toplam1960 km lik demiryolu ağı mevcuttur. Sık kullanılan Tunus- Cedria hattı elektriklendirilmiş olup 202 km lik Tunus-Ghardimaou hattı 62 milyon TD ye modernize edilmiştir. Tunus, 2006 Aralık ayında Fransa yla tuzdan arındırma, enerji üretme ve bilimsel araştırmalar gibi alanlarda nükleer enerjinin kullanımını arttırmak için anlaşma imzalamıştır. Tunus nükleer gücü enerjide bağımsızlığını kazanmak, petrol ve gaz ithalatını mümkün olduğunca kısmak için bir araç olarak görmektedir. Societe Tunisiene d electricite et du gaz (STEG) ilk nükleer enerji fabrikasının 2020 de açılacağını açıklamıştır. Ülkede mevcut büyük yatırım projelerinden bazıları şunlardır: Ama Dubai Yüzyılın Şehri Projesi, Rades-La Goulette Köprüsü, Bukhatir Group Tunis Spor Şehri Projesi, Al Maabar, Bled El Ward veya Rüya Şehir Ariana Projesi, Tunis Finansman Limanı Projesi, Kültür Şehri Projesi, Küçük Sicilya Projesi, Abu Dhabi Investment House Porta Moda Projesi, Taparura Projesi. YABANCI SERMAYE 2010 yılında Tunus da doğrudan yabancı yatırımlar bir önceki yıla oranla %10 oranında azalarak 1,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu yatırımların %65 i enerji sektörüne yönelirken %26 sını imalat sanayisini, %4 ü turizmi, %8 i ise hizmetler sektörünü hedeflemiştir. İmalat sanayisine yönelik yatırımlar ağırlık- 19
lı olarak Fransa, İspanya ve İtalya gibi AB ülkelerinden gelirken enerji yatırımlarında İngiltere birinci, İtalya ikinci, Avusturya ise üçüncü sırada yer almış. Turizmde ise en büyük yatırımcı Libya dır. Ülkede ihracat yapan firmalara vergi indirimleri, gümrüksüz ithalat ve diğer bazı teşvikler sağlayan offshore sistemi yabancı yatırımcılar tarafından tercih edilmektedir. Tunus da yatırımı olan yabancı şirketler arasında Autoliv, Benetton, British Gas, Danone-STIAL, Fuba Printed Circuits, Gardeur, Gruner AG, Kaschke-ZKE, Leoni AG, Philips, Pirelli-STIP, Sioen, Société Générale-UIB, Stedim Bag Technology, Téléperformance, Unilever, Van de Velde, Van Laack yer almaktadır.tunus da yatırım yapan diğer firmalar, Lacroix, Stanford Reynolds, Metzeler, Societe tunisoalgerienne de ciment blanc olmuştur. Yabancı sermayeli şirket hissedarlarının ortak oldukları şirketlerden elde edilen kar payları Tunus ta vergiye tabii olmayıp yabancı ortaklar bunu serbestçe yurtdışına transfer edebilmektedirler. Gelişmiş bir bankacılık sistemine sahip ülkede, akreditif ve teminat mektubu gibi hizmetlerin sağlanmasında bir sorun yaşanmamaktadır. Üretim maliyetlerindeki avantajlar, AB ile serbest ticaret alanı ve diğer Arap ülkeleriyle yapmış olduğu serbest ticaret anlaşmaları çerçevesinde Tunus da öncelikli yatırım alanları şunlardır: Bilgi işlem ve haberleşme teknolojileri, elektrik elektronik, mekanik (özellikle otomotiv sektörüne yönelik mekanik parçalar ve yan sanayi), tekstil, gıda sanayii, deri ve ayakkabı. Tunus da biri Zarzis in güneyinde diğeri Bizerte nin kuzeyinde olmak üzere iki serbest bölge faaliyette olup söz konusu bölgeler kapsamında yatırımcılara sunulan avantajlar arasında 10 yıl süreyle vergiden muafiyet; sermaye, gelir ve karın serbest transferi; üretimde kullanmak kaydıyla gümrüksüz ithalat yer almaktadır. DIŞ TİCARET Fob İhracat (milyar $) Fob İthalat (milyar $) 20 2006 2007 2008 2009 2010* 2011* 11,6 15,1 19,1 14,4 16,7 15,9 14,2 18,02 23,1 18,1 20,2 22,5 Kaynak: Economic Intelligence Unit (EIU), *EIU tahmini rakamları 2010 yılında Tunus un gerçekleştirdiği ihracat 2009 yılına oranla %16 oranında artışla 14,4 milyar dolar seviyesinde tahmin edilirken ithalatının bir önceki yıla oranla %11,6 oranında artarak 20 milyar dolar düzeyinde gerçekleştiği öngörülmektedir. 2010 yılı itibariyle elektrikli makine aksam ve parçaları, mineral yağlar ve tekstil ürünleri Tunus un başlıca ihraç kalemlerini oluşturmaktadır. Makine ve aksam ve parçaları, elektrikli makine aksam ve parçaları, mineral yağlar, kara taşıtları aksam ve parçaları ile mensucat ve iplik ise Tunus un başlıca ithal kalemlerini oluşturmaktadır. Tunus un ihracatında Fransa, İtalya, Almanya ve İngiltere ilk sıralarda yer alırken ithalatında Fransa, İtalya, Almanya ve İspanya ilk sıralarda yer almaktadır. TUNUS PAZARI İLE İLGİLİ BİLGİLER Şirket Kuruluşu Tunus ta şirket kurulması için gereken işlemler oldukça kısa sürmekte olup, Sanayi Geliştirme Ajansı na (API) başvurulması yeterlidir. Ancak, balıkçılık, turizm, ulaştırma, haberleşme, eğitim, sağlık, gayrimenkul, makina halısı, savunma, atık su arıtma sektörlerinde faaliyet gösterecek yabancı firmaların ilgili bakanlıklardan izin almaları gerekmektedir. Üretimin tamamını ihraç etmek kaydıyla şirketlerin %100 yabancı sermaye ile kurulmasına izin verilmektedir. Üretimin tamamının ihraç edilmemesi halinde ortaklık gerekmekte olup sermayenin çoğunluğunun yabancı ortağın elinde bulundurulabilmesi için yüksek Yatırımlar Komisyonun kararı gerekmektedir. Limited şirket (SARL) en az 2 en fazla 50 ortakla kurulurken minimum sermayesi 1000 TD dir. Tek kişilik limited şirket (SUARL) kurulması halinde ortaklar katkıları oranında sorumludur. Ortakların hisseleri oranında sorumlu olduğu sınırlı sorumlu şirketler (SA) en az 7 ortakla kurulmakta olup minimum sermaye 5000 TD dir. İnsan Kaynağı %100 ihracatçı firmalar basit bir bildirimle yönetici pozisyonunda 4 yabancı uyruklu personel istihdam edebilmekte olup 4 kişiden fazlası için Tunus Mesleki Eğitim ve İstihdam Bakanlığı ndan izin alınması gerekmektedir. 21
Yabancı uyruklu bir kişinin ücretli bir işte çalıştırılabilmesi için bir kez uzatılabilen ve bir yılı geçmeyen bir süre için bir iş sözleşmesi yapılması ve Tunus mesleki Eğitim ve İstihdam Bakanlığından çalışma izni alınması, buna ilaveten İçişleri Bakanlığından oturma izni alınması gerekmektedir. İşveren işçileri işten çıkarmak istemesi halinde bir ihbarname ile işten çıkarma nedenlerini bildirmekle yükümlüdür. Haklı gerekçe olmaksızın işten çıkarma halinde 36 aylık ücreti geçmemek kaydıyla her çalışılan yıl için bir veya iki aylık tutarında kıdem tazminatı ödeme zorunluluğu vardır. Vergi Gelir vergisi %15-35 arasında değişirken, tarım ürünleri ve balıkçılık sektöründe faaliyet gösteren firmalar için kurumlar vegisi oranı %10, diğer sektörlerdeki firmalar için ise %30 dur. Eğitim, sağlık ve hassas ürünler için %6, bilgisayar malzemeleri, üretim makineleri için % 12, diğer mal ve hizmetler için %18 oranında katma değer vergisi uygulanmaktadır. TÜRKİYE - TUNUS EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER Anlaşma/Protokol İmza Tarihi Turizm İşbirliği Anlaşması 28.09.1981 Sivil Havacılık Anlaşması 07.05.1982 Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması 02.10.1986 Hükümetlerarası Daimi Komisyon Kurulmasına İlişkin Anlaşma 23.05.1989 Deniz Taşımacılığı Anlaşması 23.05.1989 Tarım Alanında İşbirliği Anlaşması 23.05.1989 Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 29.05.1991 Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması 15.07.1992 Tarım İşbirliği Komitesi Kurulmasına ve Görevlerine İlişkin Protokol 14.01.1993 Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması 29.04.1994 8. Dönem KEK Protokolü 10.03.1998 Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşması 27.05.2001 Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliği Anlaşması 17.09.2003 Serbest Ticaret Anlaşması 25.11.2004 Sanayi İşbirliği Anlaşması 29.03.2005 Ulaştırma Alanında Mutabakat Muhtırası 09.06.2008 Kaynak: DTM 22 Türkiye ile Tunus arasındaki ekonomik ve ticari ilişkiler 2004 yılına kadar 15 Temmuz 1992 tarihinde Ankara da imzalanan Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması çerçevesinde yürütülmüştür. İki ülke arasında imzalanan ve 2005 de yürürlüğe giren Serbest ticaret anlaşması ekonomik ve teknik işbirliği hükümlerini de içermektedir. DIŞ TİCARET Yıllara Göre Türkiye- Tunus Dış Ticareti (Bin Dolar) Yıllar İhracat İthalat Hacim Denge 1995 79.346 46.334 125.680 33.012 1996 94.402 49.892 144.294 44.510 1997 119.950 59.914 179.864 60.036 1998 350.045 63.088 413.133 286.957 1999 238.434 66.575 305.009 171.859 2000 161.291 64.800 226.091 96.491 2001 140.592 72.935 213.527 72.935 2002 117.467 71.801 189.268 45.666 2003 220.000 98.124 318.124 121.876 2004 255.426 100.141 355.567 155.285 2005 294.785 117.372 412.157 177.413 2006 324.893 150.094 474.987 174.799 2007 530.281 229.788 759.316 301.246 2008 778.098 365.381 1.143.47 412.716 2009 647.074 234.980 882.054 412.094 2010 714.369 280.720 995.090 433.648 2010 (Ocak-Nisan) 245.112 58.738 303.850 186.374 2011 (Ocak-Nisan) 208.118 60.759 268.877 147.359 Kaynak: TUİK 23
2005 yılında yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması nın da etkisiyle 2006 yılında ihracatımız bir önceki yıla oranla %10 artarak 324 milyon dolara yükselmiş, ithalatımız ise 2005 yılına kıyasla %27 oranında artarak 150 milyon dolar olmuştur. 2010 yılına gelindiğinde ihracatımız 714 milyon dolar seviyesine ulaşırken ithalatımız 280 milyon dolar düzeyindedir. 24 2010 Yılında Tunus a İhracatımızda Fasıl Bazında ilk 10 Madde Demir ve Çelik 93.039.802 Pamuk,pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 88.313.174 Motorlu kara taşıtları, traktör, bisiklet, motosiklet ve diğer 71.857.799 Mineral yakıtlar,mineral yağlar ve müstahsalları,mumlar 61.697.450 Kazan:makine ve cihazlar,aletler,parçaları 60.314.764 Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarları 52.371.296 Örme giyim eşyası ve aksesuarları 31.691.744 Elektrikli makine ve cihazlar,aksam ve parçaları 29.742.762 Demir veya çelikten eşya 27.993.895 Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler 21.392.097 Diğer 175.954.677 Toplam 714.369.460 Kaynak: TUİK Türkiye Tunus un ithalat yaptığı ülkeler arasında % 3 lük payla 8. sırada bulunmaktadır. İhracatımızın yaklaşık % 88 ini sanayi ürünleri oluşturmaktadır. Bir diğer önemli ürün kalemi ise %12 ile tarım ve işlenmiş tarım ürünleridir. 2010 yılının genelinde mal bazında Tunus a ihracatımız incelendiğinde, ihraç edilen ürünlerin başında demir ve çelik gelmektedir. Pamuk ipliği ve pamuklu mensucat, motorlu taşıtlar, mineral yağlar, makine ve cihazlar, giyim eşyası, demir ve çelikten eşya ihraç ürünlerimiz arasında yer almaktadır. 2010 Yılında Fasıl Bazında Tunus dan İthalatımızda 10 Madde Gübreler 150.858.371 Mineral yakıtlar,mineral yağlar ve müstahsalları,mumlar 28.691.224 İnorganik kimyasal müstahsallar,organik,inorganik bileşikler 22.627.494 Kazan:makine ve cihazlar,aletler,parçaları 14.659.041 Elektrikli makine ve cihazlar,aksam ve parçaları 13.482.843 Demir ve çelik 11.400.344 Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarları 8.510.005 Motorlu kara taşıtları,traktör,bisiklet,motosiklet ve diğer 6.311.419 Yenilen meyveler,kabuklu yemişler, turunçgil ve kavun kabuğu 4.215.766 Seramik mamulleri 3.782.187 Diğer -16.181.882 Toplam 280.720.576 Kaynak: T.C. Tunus Ticaret Müşavirliği Tunus tan ithalatımız az sayıda mal ile sınırlıdır. Türkiye nin Tunus tan 2010 yılındaki ithalatında gübreler ve fosfat ürünleri ilk sırada yer almaktadır. Serbest Ticaret Anlaşması Türkiye Cumhuriyeti ile Tunus Cumhuriyeti Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması, yürürlüğe girişine dair 53. maddesi uyarınca yapılan nota teatisi çerçevesinde 1 Temmuz 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 25 Kasım 2004 tarihinde imzalanan ve 16 Mart 2005 tarih ve 5318 sayılı Kanun ile onaylanması uygun bulunan, 13 Nisan 2005 tarih ve 2005/8734 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanarak, 10 Mayıs 2005 tarihli ve 25811 Mükerrer sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Anlaşma ile, iki ülke arasındaki ekonomik ve teknik işbirliğinin arttırılması ve güçlendirilmesi, tarım da dahil olmak üzere mal ticaretindeki kısıtlamaların tedricen kaldırılması, uygun rekabet koşullarının yaratılması, karşılıklı yatırımların teşvik edilmesi amaçlanmaktadır. Anlaşmaya göre; iki ülke arasında dokuz yıllık bir geçiş döneminin sonunda serbest ticaret alanı tesis edilmektedir. 25
Sanayi ürünlerine ait tavizler Protokol I de düzenlenmektedir. Türkiye, sanayi ürünlerinde gümrük vergilerini Anlaşmanın yürürlüğe girişiyle birlikte sıfırlamıştır. Tunus un Türkiye menşeli ürünlerin ithalatında uygulayacağı rejim açısından ise, anılan Protokol ün ekinde yer alan I, II ve III sayılı listeler için vergilerin aşamalı olarak indirilmesi, bu listeler kapsamı dışında kalan sanayi ürünleri için Tunus un uyguladığı vergilerin anlaşma yürürlüğe girer girmez sıfırlanması öngörülmüştür. Müteahhitlik İlişkileri Bugüne kadar Tunus da Türk müteahhitlik firmaları tarafından üstlenilen 8 projenin toplam bedeli 751 milyon dolar düzeyindedir. Bu projeler arasında TAV Havalimanları Holding tarafından üstlenilen Monastir ve Enfidha havalimanları inşa ve işletmeciliği önemli bir yer tutmaktadır. Tunus ta uluslararası ihaleler genelde Fransızca olarak ülke çapında yayınlanan La Presse ve/veya La Renouveau gazetelerinde yayınlanırken büyük ölçekli ihaleler uluslararası basında da yer almaktadır. Yatırım İlişkileri TAV-Tepe Akfen İnşaat şirketi, TAV-Tunisie, THY, Sokatex Philantex-I-II-III, ISKO, Vaskim, Zafer, Wintech (Adopen), Semstone, Mavi Tekstil, Galaksi Şti., Sahra Industrie Şti., Uğurteks, Zahir Tekstil firmaları başta olmak üzere Tunus ta 23 Türk firması faaliyet göstermektedir. Türk firmalarının Tunus daki toplam yatırımları 580 milyon dolar düzeyindedir. Turizm İlişkileri Türkiye ile Tunus arasında 28 Eylül 1981 tarihinde Ankara da imzalanan bir Turizm İşbirliği Anlaşması bulunmaktadır. Tunus tan Türkiye ye Gelen Turist Sayısı 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 51.244 46.712 52.456 61.093 47.984 41.890 42.840 56.707 57.855 Tunus tan Türkiye ye gelen turist sayısı 2010 yılı itibariyle 57 bin kişidir. Turizm alanında ortak mesleki eğitim programları ve özellikle üçüncü ülke vatandaşı turistlere yönelik olarak Tunus ve Türkiye yi kapsayan paket seyahat programlarının oluşturulması iki ülkenin turizm alanında ilişkilerini geliştirebilecek verimli işbirliği olanakları olarak dile getirilmektedir. 26 TÜRK-TUNUS İŞ KONSEYİ (1990) Muhatap Kuruluş : Tunus Sanayi, Ticaret ve El Sanatları Birliği (UTICA) Türk Tarafı Başkanı : Levent Soylu, Soylu Endüstriyel ve Madencilik San.Tic. Ltd., Yönetim Kurulu Başkanı Karşı Kanat Başkanı : Ahmed Ben Arfa, Emekli Büyükelçi Son Dönem İş Konseyi Etkinlikleri: DEİK/Türk-Tunus İş Konseyi ve Tunus Ticaret Müşavirliği işbirliği ile 12 Haziran 2007 tarihinde, İstanbul daki TOBB Plaza da, Tunus hurmalarının Türk firmalarına tanıtımının yapıldığı bir organizasyon düzenlenmiştir. DEİK/Türk-Tunus İş Konseyi tarafından, İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri nin (İTKİB) davetlisi olarak Türkiye de bulunan tekstil alım heyeti onuruna 28 Haziran 2007 tarihinde, Kuruçeşme Park Fora Restoran da bir çalışma yemeği düzenlenmiştir. Tunus Dışişleri Bakanı Sayın Abdelwaheb Abdallah ın Türkiye ziyareti vesilesiyle 27 Mayıs 2008 tarihinde DEİK/Türk-Tunus İş Konseyi tarafından İstanbul TOBB Plaza da 14.15-17.30 saatleri arasında Türk-Tunus İşadamları Toplantısı düzenlenmiştir. Tunus Dışişleri Bakanı Sayın Abdelwaheb Abdallah ın katılımcılara hitabının ardından Yatırımların Geliştirilmesi Ajansı (FIPA) Genel Müdürü Sayın Mongia Khemiri Tunus daki yatırım ortamı, Monastir-El Fejja Rekabetçilik Teknoloji Merkezi (PTCM) Genel Müdürü Sayın Neila Gongi Nouira ise tekstil alanında faaliyet gösteren Fejja sanayi bölgesi hakkında birer sunum gerçekleştirmiştir. Toplantı firmalar arası ikili görüşmeler ile son bulmuştur. 27 Mayıs 2010 tarihinde yeni atanan Tunus Ankara Büyükelçisi Sn. Gley El Hadj ile TOBB Plaza da bir tanışma toplantısı düzenlenmiştir. 18 Ekim 2010 tarihinde TOBB Plaza da Yeni Atanan T.C. Tunus Büyükelçisi Akın Algan ile Tanışma Toplantısı düzenlenmiştir. DEİK / Türk-Tunus İş Konseyi tarafından 4 Kasım 2010 tarihinde, İstanbul TOBB Plaza da Tunus da Yatırım Olanakları Semineri düzenlenmiştir. İş Konseyi Başkanı Sayın Levent Soylu nun açılış konuşması ile başlayan Seminerde Tunus- Türk İş Konseyi Sn. Leyla Jegham ve Tunus Ankara Büyükelçisi Sn. Gley El Hadj ın konuşmalarının ardından Tunus Dış Yatırımı Geliştirme Ajansı Genel Müdürü Sn. 27
Mongia Khemiri, Monastir-Fejja Rekabet Teknopol Genel Müdürü Sn. Neila Gongi Nouira, CETTEX Tekstil Teknik Merkezi Genel Müdürü Sn. Samir Haouet Tunus daki yatırım olanaklarına ilişkin birer sunum yapmıştır. Toplantı FENATEX Tekstil Ulusal Federasyonu Genel Sekreteri Sn. Ali Nakai nin konuşması ve soru-cevap bölümü ile son bulmuş olup toplantının akabinde konuk heyet onuruna bir kokteyl düzenlenmiştir. DEİK / Türk-Tunus İş Konseyi tarafından 4 Kasım 2010 tarihinde, İstanbul TOBB Plaza da Tunus da Yatırım Olanakları Semineri düzenlenmiştir. İş Konseyi Başkanı Sayın Levent Soylu nun açılış konuşması ile başlayan Seminerde Tunus- Türk İş Konseyi Sn. Leyla Jegham ve Tunus Ankara Büyükelçisi Sn. Gley El Hadj ın konuşmalarının ardından Tunus Dış Yatırımı Geliştirme Ajansı Genel Müdürü Sn. Mongia Khemiri, Monastir-Fejja Rekabet Teknopol Genel Müdürü Sn. Neila Gongi Nouira, CETTEX Tekstil Teknik Merkezi Genel Müdürü Sn. Samir Haouet Tunus daki yatırım olanaklarına ilişkin birer sunum yapmıştır. Toplantı FENATEX Tekstil Ulusal Federasyonu Genel Sekreteri Sn. Ali Nakai nin konuşması ve soru-cevap bölümü ile son bulmuş olup toplantının akabinde konuk heyet onuruna bir kokteyl düzenlenmiştir. Dış Ticaret Müstaşarlığı Müsteşar Yardımcısı Bülent Uğur Ecevit başkanlığında DEİK/Türk Tunus İş Konseyi Başkanı Levent Soylu, Tunus İstanbul Fahri Konsolosu Mustafa Göksu nun da katılımıyla Yasemin Devrimi sonrası Tunus taki ekonomik ve ticari durumu değerlendirmek, Tunus ta iş yapan Türk firmalarının sorunlarını tespit etmek ve bunları resmi makamlar nezdinde dile getirmek amacıyla, 4 7 Nisan 2011 tarihlerinde, Tunus a bir çalışma ziyareti düzenledi. 4 Nisan 2011 de Tunus Ticaret ve Turizm Bakanı Sn. Mehdi Houas tarafından kabul edilen heyet, akabinde T.C. Tunus Büyükelçisi Sn. Akın Algan ın katılımıyla bir değerlendirme toplantısı gerçekleştirdi. 5 Nisan 2011 de sırasıyla Yabancı Yatırımları Teşvik Ajansı (FIPA) Genel Müdürü Sn. Noureddine Zekri, Ulaştırma ve Ekipman Bakanı Sn. Yassine Brahim, Tunus Sanayi Ticaret ve El Sanatları Birliği Başkanı Sn. Hamadi Ben Cedrine ile görüşmeler gerçekleştiren heyet aynı günün akşamı T.C. Tunus Büyükelçisi Sn. Akın Algan ın düzenlediği akşam yemeğine katıldı. 6 Nisan 2011 de görüşmeler Sanayi ve İnovasyonu Geliştirme Ajansı (API) Genel Müdürü Sayın Ferid Tounsi ve Sanayi ve Teknoloji Bakanı Sayın Abdelaziz Rassaa ile devam etti. Heyet ziyareti 7 Nisan Perşembe günü İhracatı Geliştirme Merkezi (CEPEX) Genel Müdürüyle yapılan görüşme ile son buldu. 28 TÜRKİYE TUNUS EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİNDE YAŞANAN SO- RUNLAR İLE İLİŞKİLERİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER Doğrudan konteyner seferlerinin bulunmaması nedeniyle Tunus a yönelik nakliye masrafları çok yüksek olmaktadır. Bu çerçevede Tunus ile Türkiye arasında kurulacak RO-RO seferlerine ilişkin çalışmalara hız kazandırılması büyük önem taşımaktadır. Ekonomik altyapının iyileştirilmesi çalışmaları çerçevesinde Tunus taki yol, baraj, liman, otel projelerinde Türk firmalarının pay alması mümkün görülmektedir. Bunu sağlamak için de Tunus daki siyasi iradenin oluşturulması büyük önem arzetmektedir. Tunus tan Magreb ve Afrika ülkelerine sıçrayabilmek ve burada sürekli kalabilmek bakımından yerleşik mümessilliklerin açılması önem taşımaktadır. Tunus a 30 adedin üzerinde koltuğu bulunan otobüs ve/veya midibüslerin girişine müsade edilmemektedir. Ülkeye ihraç edilecek otobüslerde aranan 30 adet koltuk üst sınırının kaldırılması Tunus a ihracat yapan Türk firmaları açısından büyük önem taşımaktadır. 29
GENEL EKONOMİK GÖSTERGELER 30 Yıllar GSYİH (Milyar Dolar) Büyüme (%) Kişi Başına Gelir (Dolar) Enflasyon Oranı (%) İhracat (Milyar Dolar) İthalat (Milyar Dolar) 2005 28,7 4,0 2.998 2,0 10,6 12,6 2006 30,9 5,7 3.109 4,5 11,7 14,2 2007 35,2 6,3 3.550 3,2 15,4 18,0 2008 41,5 4,6 4.085 5,0 19,2 23,2 2009 38,1 3,0 3.550 3,7 14,4 19,0 2010* 38,7 3,4 3.721 4,4 16,7 20,2 Kaynak: EIU Intelligence Unit 2010 yılı tahmini verileridir. **Tunus Ulusal İstatistik Enstitüsü TUNUS UN DIŞ TİCARETİNDE BAŞLICA ÜRÜN VE ÜLKELER (2009) Başlıca İhraç Ürün/ Ürün Grubu Başlıca İthal Ürün/ Ürün Grubu Yıllar İHRACAT DEĞİŞİM (%) İTHALAT DEĞİŞİM (%) HACİM DENGE 2005 294.785-1117.372-412.157 177.413 2006 324.893 10 150.094 28 474.987 174.799 2007 530.277 63 229.788 53 760.065 300.489 2008 778.098 47 365.381 59 1.143.479 412.717 2009 647.075-17 234.980-36 882.055 412.095 2010 714.417 10 280.405 19 994.822 434.012 Anlaşma Adı Hazırgiyim (%15,5), Ham Petrol (% 10,7), Elektrik Kablosu (% 6,9), Çorap (% 5,9) ve Zeytinyağı (% 2,7) Mensucat (% 7,4), Rafine ürünler (% 6,6), Tekstil Ürünleri (% 3,2), Ham Petrol (% 2,6) ve Eczacılık Ürünleri (% 2,2) Başlıca Pazarlar Fransa (% 29,6), İtalya (% 21), Almanya (% 8,7), Libya (% 5,7), İngiltere (% 4,7), Türkiye (% 1,1) Başlıca Tedarikçiler Fransa(% 20,1), İtalya (% 16,4), Almanya (% 8,7), Çin (% 5), İspanya (% 4,5), Türkiye (% 3) Kaynak: Tunus Ticaret Müşavirliğimiz Bilgi Notu (Tunus İstatistik Enstitüsü) TÜRKİYE-TUNUS DIŞ TİCARET VERİLERİ (1.000 Dolar) İKİLİ ANLAŞMA VE PROTOKOLLER İmza Tarihi Turizm İşbirliği Anlaşması 28.09.1981 Sivil Havacılık Anlaşması 07.05.1982 Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması 02.10.1986 Hükümetlerarası Daimi Komisyon Kurulmasına 23.05.1989 İlişkin Anlaşma Deniz Taşımacılığı Anlaşması 23.05.1989 Tarım Alanında İşbirliği Anlaşması 23.05.1989 Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması 29.05.1991 Anlaşması Anlaşma Adı İmza Tarihi Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği 15.07.1992 Anlaşması Kara Ulaştırma Anlaşması 25.03.2000 Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliği Anlaşması 24.06.2000 Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşması 22.03.2001 Serbest Ticaret Anlaşması 25.11.2004 Sanayi İşbirliği Anlaşması 29.03.2005 Ulaştırma Alanında Mutabakat Muhtırası 09.06.2008 İHRACATIMIZDAKİ BAŞLICA ÜRÜNLER (2009 2010) SITC Ürün Adı 2009 (Dolar) 2010 (Dolar) DEĞİŞİM (%) 65 TEKSTİL ELYAFI VE MAMULLERİ 101.315.134 144.600.409 42,7 67 DEMİR VE ÇELİK 46.924.478 103.403.570 120,3 84 GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 38.887.707 84.408.284 117,0 78 KARA ULAŞIM ARAÇLARI 86.375.094 70.117.465-18,8 33 TAŞKÖMÜRÜ KATRANI VE HAM PETROLDEN ÜRÜNLER 126.532.566 57.978.140-54,1 77 ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR 29.508.701 31.577.174 7,0 74 DEĞİŞİK SANAYİ KOLLARINDA KULLANILAN MAKİNA VE 23.106.745 28.061.526 21,4 CİHAZLA 69 METALLERDEN NİHAİ ÜRÜNLER 30.332.669 21.702.556-28,4 05 SEBZELER, MEYVALAR VE MAMULLERİ 17.988.074 21.640.287 20,3 12 TÜTÜN VE MAMULLERİ 16.293.279 21.392.097 31,2 İLK 10 TOPLAM 517.264.447 584.881.508 13,1 ÜLKE TOPLAM 647.081.781 714.417.730 10,4 İTHALATIMIZDAKİ BAŞLICA ÜRÜNLER (2009 2010) SITC Ürün Adı 2009 (Dolar) 2010 (Dolar) DEĞİŞİM (%) 56 GÜBRELER 117.064.888 150.858.371 28,87 33 TAŞKÖMÜRÜ KATRANI VE HAM PETROLDEN ÜRÜNLER 15.585.879 28.691.224 84,08 52 ANORGANİK KİMYASALLAR, RADYOAKTİF, NADİR ELEMENT- 20.794.088 22.627.494 8,82 LERİN BİLEŞİKLERİ 77 ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR 8.128.049 12.716.137 56,45 28 METAL CEVHERLERİ, KIRINTI, DÖKÜNTÜ, HURDALARI 11.429.865 84 GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 11.497.706 11.279.879-1,89 75 BÜRO MAKİNALARI, BİLGİ İŞLEM MAKİNALARI 17.525.746 8.388.714-52,13 78 KARA ULAŞIM ARAÇLARI 7.343.432 6.311.419-14,05 74 DEĞİŞİK SANAYİ KOLLARINDA KULLANILAN MAKİNA VE 6.502.380 6.210.746-4,49 CİHAZLAR 5 SEBZELER, MEYVELER VE MAMULLERİ 3.957.648 4.215.766 6,52 İLK 10 TOPLAM 208.399.816 262.729.615 ÜLKE TOPLAM 234.980.277 280.405.564 19,33 31
GEREKLİ TELEFON VE İLETİŞİM BİLGİLERİ GEREKLİ TELEFON VE İLETİŞİM BİLGİLERİ Türkiye Cumhuriyeti Tunus Büyükelçiliği Büyükelçi : Ömer GÜCÜK ADRES: 4, avenue Hédi Karray Centre Urbain Nord, 1082 Tunis / tunısıe Tel : +216 70 132 300 (10 Hat) Fax: +216 71 767 045 E-mail: ambassade.tunis@mfa.gov.tr - tunus.be@gnet.tn http://tunus.be.mfa.gov.tr/mission.aspx Konsolosluk Şubesi Kabul Saatleri: 09.00-12.30 Çalışma Saatleri: Pazartesi-Cuma: 08.30-12.30 13.30-17.30 Tunus Milli İstatistik Enstitüsü www.ins.nat.tn Tunus Yatırım Destek Ajansı www.investintunisia.tn Tunus Sanayi, Ticaret ve El Sanatları Birliği (UTICA) www.utica.org.tn T.C. Tunus Ticaret Müşavirliği www.musavirlikler.gov.tr ASKERİ ATAŞELİK ADRES: Lot No:4, Avenue Hedi Karray, Centre Urbain Nord, 1082 - Tunis Tel : + 216 71 766 296 Fax: + 216 71 766 296 E-mail: asat.tunus@tsk.mil.tr TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ ADRES: LLot No:4, Avenue Hedi Karray, Centre Urbain Nord, 1082 - Tunis Tel : + 216 71 752 506/ 71 753 212 Fax: + 216 71 766 988 E-mail: tunus@dtm.gov.tr www.musavirlikler.gov.tr 32 33
A: 100.Yıl Bulvarı, OFİM İş Merkezi No:99/23 Ostim Yenimahalle - ANKARA / TURKEY T: +90(312) 386 0909 F: +90(312) 386 0809 e: info@aktif.org.tr www.aktif.org.tr