GMÜ 126 Temel Bilişim Teknolojileri YAZILIM Arş Gör. İlknur Gönenç
Yazılım Nedir? Donanım, gözle görebildiğimiz, elle tutabildiğimiz maddi cihazlara verdiğimiz genel isimdir. Yazılım, hem bilgisayar sistemini oluşturan donanım birimlerinin yönetimi hem de kullanıcıların işlerini yapması için gerekli olan programlardır. İşletim Sistemleri (Operating Systems)
Yazılım Sistem Yazılımları (System Software) İşletim Sistemleri (Operating System) Donatılar (facility) Derleyiciler (Compilers) Yazılım programında, yazılan programı makine diline çeviren program Uygulama Yazılımları (Application Software)
Sayı Sistemleri İkili (binary) sayı sistemi 0 ve 1 sembollerden olusur. Basitçe, bilgisayarların işlediği her türlü bilgi 1-0 dizilerine indirgenir. Binary Digit bi ve t bit Dolayısıyla ikili düzendeki her basamak bir bittir. Aşağıdaki sayı 8 basamak dolayısıyla da 8 bit uzunluğundadır. Onluk sistemde 155 sayısına eşittir. (10011011)2=(155)10 Bilgisayarın elektronik devrelerinde 0 veya 1, bir transistörün açık ya da kapalı olduğunu gösterir. Yani ya devre kapalıdır, elektrik akımı geçiriyordur, ya da açıktır, elektrik akımını geçirmiyordur. Demek ki bir transistörün açık ya da kapalı olma durumu bir bilgi parçacığını ifade etmektedir.
Sayı Sistemleri Bilgiler, bilgisayarda islenmeden önce 1-0 dizilerine çevrilir, böylelikle elektronik devrelerle gösterilebilir hale getirilir, ondan sonra islenir ve tekrar bizim anlayabileceğimiz biçime dönüstürülür. Bir anlam ifade eden en küçük sayısal veri miktarına byte denir. Byte 8 bitten oluşan, ikili sayı kümesidir. (10011011)2 sayısı 1 byte uzunluğundadır. 1 byte = 8 bit olduğuna göre 1kilobyte =? Kaç bittir
Sayı Sistemleri Kullanılan sayı sisteminin tabanı 2 olduğundan, bütün birimler ikinin kuvvetlerine göre belirlenir. Yani bilgisayar dilinde kilo terimi, 10 un üçüncü kuvvetini değil, 2 nin onuncu kuvvetini gösterir. Bu değer ise, 2 10 = 1024 tür. 1 KB= 1024 Bit 1 MB= 1024 KB 2 8 =256
Birlestirici diller Birlestirici dillerde bilgisayarın her islem adımı için ayrı bir komut yazılması gerekir. Örneğin bir toplama islemi 1. belirli bir bellek adresinden verinin alınması 2. bir baska adresten baska bir verinin alınması 3. iki verinin toplanması 4. sonucunun bir bellek adresine yazılması gibi dört adım gerekiyorsa, her adım için ayrı bir komut yazılmalıdır. Üstelik kullanıcı birlestirici dillerde verilerin ve islem sonuçlarının belleğin hangi adresine yazıldığı gibi ayrıntıları da bilmek zorundadır.
Programlama Dilleri Bilgisayar programı yazımını daha da kolaylastırmak amacıyla, kurallarının kullanıcılar tarafından hatırlanması daha kolay olan terimlerden olusan bilgisayar terimleri gelistirildi. Bu dillerde, daha önce örneğini verdiğimiz dört adımın her biri için bir komut yazmak yerine, kullanıcı bir tek komut yazıyordu. Ayrıca, bilgisayar A, B gibi değiskenlerin değerlerinin belleğin hangi hücresinde saklandığını kendisi takip ediyordu. Kullanıcı örneğin; A=B+C yazıyor, bilgisayar B verisi ile C verisini toplamak için gereken dört adımı gerçeklestirip, sonucu belleğin belirli bir hücresine yazıyordu. İleride baska bir komut için A değeri gerektiğinde, A nın değerinin nerede saklandığını kendisi bildiği için, kullanıcı belleğin haritasını sürekli olarak aklında tutmak zorunda kalmıyordu.
Programlama dilleri Yorumlayıcılar Derleyiciler Programlama dili bilme ihtiyacı nasıl azaldı?
Paket Programlar Paket program, her hangi bir amaç için hazırlanmıs ve bilgisayar konusunda uzamanlık gerekmeden kullanılabilecek olan bilgisayar programılarıdır.
BIOS BIOS, minik bir isletim sistemidir. BIOS, üzerine takılı olan donanımların çalısma adreslerini, kullandığınız isletim sistemine bildirerek, onların doğru düzgün çalısmasına olanak tanır.
BIOS BIOS, İngilizce Basic Input-Output System (Temel Giriş/Çıkış Sistemi) kelimelerinin baş harflerinden oluşturulmuş bir kelimedir. BIOS, bilgisayarın çalısması için gereken temel yapı olarak özetlenebilir. Sadece okunabilir bellek (ROM) üzerine yazılmıs bir yazılım olan BIOS, anakartınızın özelliklerini yönetebilmeniz/ kullanabilmeniz, diğer donanımlar arasında bir bağ kurması için görev yapar. İşletim sisteminiz ile diğer donanımlarınız arasında bir bağ kurmaya olanak sağlar.
BIOS Bilgisayarı açtıktan sonraki islemler: POST (Power On Self Test) PnP (Tak ve Çalıstır) aygıtları Boot--- Başlatma BIOS ayarları: BIOS Setup adı verilen bir arabirim aracılığı ile yapılmaktadır. Farklı firmaların (AWARD, AMI ve Phoenix)BIOS ayarları aynıdır fakat bazen ifade tarzları farklılık gösterebilmektedir.
BIOS Ayarları
BIOS Ayarları Standart CMOS SETUP CMOS, BIOS verilerini tutan yarı iletkene verilen isimdir. (Complementary Metal Qxide Semiconductor). BIOS Setup'ı ilk açtığınızda ekrana gelen menüye de CMOS Setup adı verilir. Bu bölümde: IDE aygıtları ayarlanabilir/tanıtılabilir saat/tarihi değistirebilir kontrol denetiminin özellikleri değistirilebilir.
ADVANCED BIOS FEATURES SETUP Sistem özelliklerini belirleyen ayarları bu bölümden değistirebilir, iptal edebilir, etkin hale getirebilirsiniz. Bu bölümdeki bazı ayarlar, default halde, yani BIOS'un kendisinin önerdiği halde kalmalıdır. Ekranın alt bölümünde, ayarları nasıl değistireceğiniz ve nasıl yardım alabileceğiniz ile ilgili ayarlar mevcut.
ADVANCED CHIPSET FEATURES Bu bölümde, anakartınızın ve sistemi olusturan parçaların kritik özellikleri hakkında değisiklikler yapılabilmektedir. Çoğu değer, varsayılan ayarlarında bırakılmalıdır.
INTEGRATED PERIPHERALS Bu bölümde, anakartın üzerinde bulunan giris/çıkıs portları, IDE portları gibi aygıtların yönetimi yapılmaktadır.
IDE(PATA) Aygıtlarda Master/Slave Ayarları HDD ler veya CD-DVD aygıtlar anakarta IDE kablosu denilen enli 40 yada 80 telli kablolarla bağlanır. IDE kablosu Bir IDE kablosunda 3 konnektör vardır Bu konektörlerden biri anakarta diğeri yada diğerleri ise IDE aygıtlarına bağlanır.
IDE(PATA) Aygıtlarda Master/Slave Ayarları
IDE(P-ATA) Aygıtlarda Master/Slave Ayarları Jumperi yuvasına takarken önemli olan o aygıtı master olarak mı slave olarak mı kullanmaya karar vermemizdir. Genelde aynı kanalı kullanacak olan harddisk master, CD DVD aygıtları ise slave olarak seçilir.
Harddisk CD Rom Bir HDD yi veya CD-DVD aygıtını master veya slave olarak ayarlayabilmek için aygıtların üzerinde bulunan şema veya açıklamalardan faydalanılır. Master/slave pozisyonlarını gösteren sema harddisklerde HDD nin üst yüzeyinde yer alır. Bu sema jumperların hangi pozisyonda takılırsa cihazın master yada slave olacağını açıklar niteliktedir. CD-DVD aygıtlarında ise şema yerine cihazın yine üstünde jumper yuvalarının hizasında bir yerde MA(master) SL(slave) CS(cable select) seklind açıklamalar bulunur. Bu açıklamada jumperların hangi pozisyonda takılırsa cihazın master yada slave olacağını açıklar.
IDE(PATA) Aygıtlarda Master/Slave Ayarları PRIMARY MASTER, PRIMARY SLAVE SECODARY MASTER, SECONDARY SLAVE SATA Aygıtlarda (S-ATA HDD) ise master/slave ayarı yapılmaz çünkü bu aygıtlar, 2 nokta arasında tek cihaz olarak çalısacak sekilde üretilmislerdir. Bu aygıtlardaki jumper yuvası baska bir amaçla üretilmistir. Zaten veri kablolarında 2 konnektör bulunur ki, bir tanesi anakarta diğeri ise cihaza bağlanır.
POWER MANAGEMENT SETUP Güç tüketimini ve(ya) tasarrufu ayarlamanız için konulmus Bilgisayarın açılması ile ilgili ayarları buradan kontrol edebilirsiniz. bir menü. PNP/PCI CONFIGURATION Tak çalıstır desteği olan aygıtların ve PCI veriyolu ile ilgili ayarlar bu bölümde yapılmaktadır. PC HEALTH STATUS/HARDWARE MONITOR Bilgisayarınızda olan fanların dönüs hızı, islemcinin sıcaklığı, islemci voltajı gibi PC'nin durumunu gözetleyebiliyorsunuz. LOAD FAIL SAFE DEFAULTS Bu ayarlar, donanımlarınızın stabil çalısması için gereken minimal ayarları yükler.
LOAD OPTIMIZED DEFAULTS Optimum ayarları kurmak içindir. SET SUPERVISOR & USER PASSWORD Sifre koymak için bu menüler kullanılabilir. Supervisor sifresi koyarsanız, baskaları BIOS'a girip ayar değistiremezler. User Password ise, sisteme sifre koyuyor. Bu sifreleri iptal etmek için, yine bu bölümlere gelip Enter tusunu basıp sifre istediğinde, sifre kutusunu bos bırakıp Enter tusuna basmanız yeterlidir. SAVE AND EXIT SETUP EXIT WHITOUT SAVING
İşletim Sistemi Bilgisayarın açılısında kendiliğinden çalısan ve bilgisayarı komut bekler duruma hazırlayan programlar bütününe isletim sistemi adı verilir. Bilgisayarın en temel yazılımı isletim sistemidir. Bilgisayar sistemi donanım ve yazılım bir araya geldiğinde ancak tamamlanır.
İşletim Sistemi Bilgisayar açıldığında, öncelikli olarak isletim sistemi belleğe yüklenir. İsletim sistemi belleğe yüklendikten sonra bütün çevre birimlerini düzenli olarak kontrol eder. Çevre birimlerinden gelecek herhangi bir talebe göre de, ihtiyaç duyulan programı yardımcı bellekte arar bulur ve ana belleğe tasır.
İşletim sistemi türleri Windows grubu: Windows 95,98 = DOS tabanlı 2000,NT, XP, CE, Vista ve 7 Linux grubu: Linux, BSD Unix Macintosh
İşletim sisteminin temel islevleri islemci, bellek, disk alanı vb. gibi bilgisayar sisteminin donanım ve yazılım kaynaklarını yönetmek uygulamalarla donanım arasındaki iletisimi kurup düzenlemek ve bunu belirli, tutarlı bir sekilde devam ettirmek
MS-DOS İşletim Sistemi (Komut İstemi) MS-DOS Microsoft Disk Operation System in kısaltmasıdır. Disk Operating System (Disk İşletim Sistemi), çevre ünitelerle bilgisayar arasındaki giris/çıkıs islemlerini sağlar. DOS sistemleri 90'lı yılların ortasına kadar hemen hemen her PC'de işletim sistemi olarak görev yapmışlardır. Bugün çoğu alanda yerini grafik arabirimli işletim sistemleri almış ise de, DOS basit ve ufak oluşundan bir gömülü sistem olarak çeşitli kumanda ve denetleme sistemlerinde hayatını sürdürmektedir. Dir = Diskteki dosya ve dizinleri ekranda listelemek için kullanılır. md= dizin olusturma= yeni bir dizin olusturmak için md komutu kullanılır. Bu komut verilirken hangi dizin veya alt dizin içerisinde bulunuyorsa, yeni olusturulacak dizin de bu dizin veya alt dizin içerisinde olacaktır. cd= dizin değistirme= dizin değistirmek için kullanılır. Bir dizin veya alt dizinden çıkmak ana dizine dönemek için cd.. kullanılır. rd= dizin silme = bir dizin veya alt dizini silmek için kullanılır. Bu komut kullanılmadan önce dizin içerisinde bulunan dosya ve alt dizin yada her ikisi de bulunan dizinleri silemez. tree= dizin yapısını hiyerarsik bir sekilde listeler. cls= (clear screen) ekranı temizlemek için kullanılır. date, time Ren= ismi değistirmek için kullanılır. Eski isim yeni isim
Dosya ve Dizin Bilgisayar sistemindeki tüm veriler ve programlar Dosya (file) adı verilen bilgi kümelerinde saklanır. Tüm dosyalar ikili sayı sistemi kullanılarak olusturulur. Dosyalar, Klasör (Directory) adı verilen yerlerde saklanırlar. Ana Klasör (Root Directory) Dizin yapısının ilk adımıdır. Dizin Alt Dizin
Sistem Dosyaları.sys.dll.ocx.tff.fon.com.exe.ini.dot gibi uzantılarına bakılarak kolayıkla tanımlanabilmektedir.
Uzantı Örnekleri.sys.dll = sistem dosyaları.c.cpp.hpp = programlama dili dosyası.txt veya.doc.pdf = doküman.exe = uygulamayı çalıstıran dosya.bmp.jpeg.tiff =resim dosyası.mp3.waw = müzik dosyası.avi.mpg = video dosyaları.zip = sıkıstırılmıs dosya
Format atmak Format nedir? Bilgisayarınıza format atmak demek tüm bilgileri ( Windows dahil ) tamamen silmek demektir. Neden format atılır?
Disket sürücüsü Sabit disk CD ve DVD sürücüsü Bilgisyara sıfırdan format atmak yani yeni işletim sistemi kurmak için bilgisayarı cd den başlatmak gerekir.
Bilgisayarı CD den başlatmak
Örnek-3 Bilgisayara Format Atmak
İşletim sistemini kullanma Masaüstü Baslat menüsü Araç çubukları Yeni klasör yaratmak Klasör, dosya ve kısayolları tasımak, kopyalamak, silmek Yeni program eklemek veya kaldırmak